نمایش مبدأ برای اتابکان لر کوچک

{{Infobox Former Country||leader1=[[شجاع الدین خورشید]] <small>(نخستین)</small>
|image_map=Iran-anarchy era.svg
|image_map_caption=گستره حکومت اتابکان لر کوچک در دوره ایران ملوک الطوایفی|image_flag=|capital= [[خرم‌آباد]] ([[شاپورخواست]])|common_languages=[[زبان لری|لری]] (رسمی){{سخ}}[[زبان لکی|لکی]] (درباری){{سخ}}[[زبان فارسی|فارسی]] (زبان میانجی){{سخ}}[[کردی]]|status=[[سلسله‌های ملوک‌الطوایفی ایران|پادشاهی ملوک الطوایفی]]|title_leader=[[شاه]]|year_leader1=۵۷۰–۶۲۱ هجری قمری|flag_s1=|leader2=[[میر شاهوردی خان خورشیدی]] <small>(واپسین)</small>|year_leader2=۹۹۵–۱۰۰۶ هجری قمری|legislature=|religion=[[شیعه]]
[[شافعی|سنی شافعی]]
[[اهل حق|یارسان]]|stat_year1=|stat_area1=|currency=|today={{پرچم|ایران}}{{سخ}}{{پرچم|عراق}}{{سخ}}|s2=|s1=والیان فیلی||region=||||native_name=اتابکان لر کوچک|conventional_long_name=دودمان خورشیدیان|common_name=ایران|continent=|country=|border_p1=no|era=|government_type=[[سلسله‌های ملوک‌الطوایفی ایران|پادشاهی ملوک الطوایفی]]|year_start=۵۷۰ هجری قمری|year_end=۱۰۰۶ هجری قمری|p1=آل حسنویه|flag_p1=|p2=|flag_p2=|_noautocat=|image_coat=}}

'''اتابکان لر کوچک''' یا '''خورشیدیان''' دودمانی از مردمان  [[مردمان لر|لرتبار]]<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Welcome to Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2022-04-04|کد زبان=en-US|نام=Encyclopaedia Iranica|نام خانوادگی=Foundation}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=اتابکان لرستان {{!}} دائرةالمعارف بزرگ اسلامی {{!}} مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/article/225170/اتابکان-لرستان|وبگاه=www.cgie.org.ir|بازبینی=2022-04-04}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=تاریخ اتابکان لر کوچک|نشانی=http://taghvimetarikh.com/8086-2/|وبگاه=تقویم تاریخ صبور - مستندسازی ابنیه تاریخی|تاریخ=2019-02-19|بازبینی=2022-04-04|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=admin}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=روح لله بهرامی|کد زبان=fa|وبگاه=دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان|نشانی=https://jhr.ui.ac.ir/article_16551.html|عنوان=دولت آل خورشید و خلافت عباسی بررسی مناسبات سیاسی اتابکان لر کوچک با دربار خلافت عباسی (565-550 هـ. ق)}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=پایان‌نامه: روابط اتابکان لر کوچک با دولت مرکزی ایران بین سالهای 585 تا 980|نشانی=https://elmnet.ir/article/11175025-20688/روابط-اتابکان-لر-کوچک-با-دولت-مرکزی-ایران-بین-سالهای-585-تا-980|وبگاه=جویشگر علمی فارسی (علم نت)|بازبینی=2022-03-22|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=بررسی تکاپوهای مشروعیت یابی اتابکان لر کوچک از حمله مغول تا تأسیس سلسله ایلخانی (616-656ق)|نشانی=http://ensani.ir/fa/article/413563/بررسی-تکاپوهای-مشروعیت-یابی-اتابکان-لر-کوچک-از-حمله-مغول-تا-تأسیس-سلسله-ایلخانی-616-656ق-|وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی|بازبینی=2022-03-22|کد زبان=fa}}</ref> که بین سال‌های ۵۷۰ تا ۱۰۰۶ هجری قمری در [[لرستان]] و [[ایلام]] فرمانروایی می‌کرده‌اند.<ref>افشار سیستانی، ایرج، ایلام و تمدن دیرینه آن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص۱۳۳</ref><ref>بهاروند، سکندر، قوم لر، نشر آگاه، ۱۳۷۰، ص۷۵</ref> آل خورشید از طایفه [[جنگروی]] شعبه [[سلبوری]] بودند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=اتابکان لرستان صفحه 2 {{!}} مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/article/225170/اتابکان-لرستان?entryviewid=258961|وبگاه=www.cgie.org.ir|بازبینی=2022-04-04}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=Welcome to Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2022-04-04|کد زبان=en-US|نام=Encyclopaedia Iranica|نام خانوادگی=Foundation}}</ref><ref>اسکندر بیگ ترکمان، عالم آرای عباسی</ref><ref>حمدلله مستوفی، تاریخ گزیده</ref> سر سلسله اتابکان لر کوچک شاه [[شجاع‌الدین خورشید|شجاع الدین خورشید]] بود. ساکنان محدوده حکومت اتابکان و پایتخت این دودمان شهر [[شاپورخواست]] ([[خرم‌آباد]] کنونی) و مقر فرماندهی‌شان قلعه [[قلعه فلک الافلاک|فلک‌الافلاک]] بود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=فلک الافلاک نمادی بر بلندای تاریخ کهن لرستان|نشانی=https://www.irna.ir/news/84683835/فلک-الافلاک-نمادی-بر-بلندای-تاریخ-کهن-لرستان|وبگاه=ایرنا|تاریخ=2022-03-15|بازبینی=2022-03-22|کد زبان=fa|نام خانوادگی=1455}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=قلعه فلک الافلاک لرستان یادگاری از دوران ساسانیان{{!}} مجله خبری سفرمی|نشانی=https://www.safarme.ir/blog/otheres/falakolaflak-castle/|وبگاه=www.safarme.ir|بازبینی=2022-03-22|کد زبان=en}}</ref>

فرمانروایان این دودمان از فرزندان [[شجاع‌الدین‌خورشید]]، بنیان‌گذار فرمانروایی [[لر کوچک]] بوده‌اند و واپسین فرمانروای لر کوچک [[شاه وردی خان|شاهوردی خان]] به دست [[شاه عباس یکم]] [[دودمان صفوی|صفوی]] شکست خورد و فراری شد. شجاع الدین خورشید دومین حاکم ایرانی پس از حمله اعراب و فروپاشی [[شاهنشاهی ایران]] است که برای خود از عنوان [[شاهنشاه]] استفاده کرد؛ نخستین نفر، [[عضدالدوله دیلمی]] بود. هم‌اکنون آرامگاه او در جنوب شهر خرم‌آباد در منطقه گوشه شینشا قرار دارد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آشنایی با بقعه شجاع‌الدین خورشید|نشانی=https://www.isna.ir/news/97010100048/آشنایی-با-بقعه-شجاع-الدین-خورشید|وبگاه=ایسنا|تاریخ=2018-03-21|بازبینی=2022-03-22|کد زبان=fa}}</ref>

پس از اتابکان لر کوچک، [[والیان فیلی]] توسط شاه عباس صفوی به عنوان حاکم منطقه لرستان انتخاب شدند.<ref>دائرةالمعارف فارسی، ج. ۲، ص. ۲۴۹۲</ref><ref name="autogenerated1">{{یادکرد وب|نویسنده=|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/article/225170/اتابکان-لرستان|عنوان=اتابکان لرستان|ناشر=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|تاریخ=۲ خرداد ۱۳۹۹|تاریخ بازدید=۱ ژانویه ۲۰۲۱}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی =http://www.tebyan-lorestan.ir/sub.aspx?id=92 |عنوان =لرستان در دوره اتابکان لر کوچک |ناشر =تبیان لرستان |تاریخ = |تاریخ بازدید =۶ آبان ۱۳۸۹ |زبان =فارسی |archiveurl =https://web.archive.org/web/20130125230701/http://www.tebyan-lorestan.ir/sub.aspx?id=92 |archivedate =۲۵ ژانویه ۲۰۱۳ |dead-url =yes}}</ref>

== وجه تسمیه و القاب ==
آل خورشید علاوه بر لقب خاندانی خود، القاب دیگری نیز داشتند که در طول از آنان تحت عنوان این القاب یاد شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=روح له بهرامی|کد زبان=بش|وبگاه=پژوهش‌های تاریخی|نشانی=https://jhr.ui.ac.ir/article_16551.html|عنوان=دولت آل خورشید و خلافت عباسی بررسی مناسبات سیاسی اتابکان لر کوچک با دربار خلافت عباسی (565-550 هـ. ق)}}</ref>

'''لقب اتابکی'''

در کتب تاریخی نوشته شده در عهد مغول آمده که عنوان اتابک برای امرای این سلسله جعلی بوده و آن‌ها مانند سایر اتابکان قلمرو [[دودمان سلجوق|سلاجقه]] و [[خوارزمشاهیان|خوارزمشاهی]]، وظیفه تربیت شاهزادگان درباری را بر عهده نداشته‌اند. به نظر می‌رسد آن‌ها برای آنکه صلح را در قلمرو خود برقرار کرده و با همسایگان سلجوقی و خوارزمشاهی خود متحد بمانند از این عنوان استفاده کرده باشند.<ref name=":1">{{یادکرد وب|نویسنده=عباس اقبال|کد زبان=Fa|تاریخ=|وبگاه=کتابخانه دیجیتال نور|نشانی=https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/14891|عنوان=تاریخ مغول: از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری - مبحث لر کوچک|accessdate=۲۴ ژانویه ۲۰۱۹|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161212033304/http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/image/14891|archivedate=۱۲ دسامبر ۲۰۱۶|dead-url=yes}}</ref>

'''لقب عباسی'''

در برخی منابع چون [[عالم‌آرای عباسی|عالم آرای عباسی]] نوشته [[اسکندر بیگ ترکمان]] از اتابکان رستان تحت عنوان عباسی یاد شده‌است. در این منبع نوشته شده‌است که مشخص نیست دلیل این نام گذاری بخاطر این است که آل خورشید خود را به [[عباس بن علی|عباس ابن علی]] منسوب می‌کنند یا بخاطر اینکه در ابتدا خراج گزار [[خلافت عباسی]] بوده‌اند.<ref>اسکندر بیگ ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، ص ۳۴</ref>

'''لقب هزاراسپی'''

لقب هزاراسپی از القابی بود که معمولاً برای [[اتابکان لر بزرگ]] استفاده می‌شد اما [[شاه خورشیدی|شاه خورشید]] نیای خاندان آل خورشید نیز این لقب را داشت و افراد سرشناس اتابکان لر کوچک مانند [[میرقیصر خانه نیدل|میرقیصر هزاراسپی]] این لقب را داشتند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=بابا سرهنگ و شاه خوشین|نشانی=https://btid.org/fa/news/114367|وبگاه=اندیشه برتر|تاریخ=|بازبینی=2022-03-22|کد زبان=fa}}</ref>[[پرونده:LORKUCHAKCOIN.png|بندانگشتی|نام لر کوچک ضرب شده در سکه دودمان آل خورشید]]

== تاریخچه ==
در نیمه دوم قرن ششم، در پی بروز نارضایتی از سلطه [[خلافت عباسی]] بر [[عراق عجم]] و با استفاده از ضعف [[امپراتوری سلجوقی|سلجوقیان]]، زمینه تشکیل یک حکومت بومی با هم‌گرایی طایفه‌های مختلف بومی در لرستان و سایر قبیله‌های مهاجر همچون [[مردم لر|لر]] و [[مردم کرد|کرد]] و [[مردم عرب|عرب]] فراهم گردید. البته اکثریت این اتحادیه را طایفه‌های لر تشکیل می‌دادند. هم‌زمان با چند سال پایانی خلافت [[مقتفی|المقتفی بالله]]، شخصی به نام [[شجاع‌الدین خورشید]] از قبیله [[جنگروی]] به کمک قبیله‌های لر، یک [[دولت محلی|حکومت محلی]] را در این منطقه پایه‌گذاری کرد که حکام آن به تدریج به نام [[اتابک]] خوانده شدند. دو استان امروزی [[استان ایلام|ایلام]] و [[استان لرستان|لرستان]]، جایگاه اتابک‌های لرستان بود که به آن لر کوچک گفته می‌شد. مرکز اتابک‌های لر کوچک، [[شاپورخواست]] ([[خرم‌آباد]] امروزی) بود.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پزشک|نام=منوچهر|سال=۱۳۸۷|ناشر=ققنوس|صفحه=۹۲–۹۱|عنوان=عصر فترت در ایران سده‌های میانه}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=لسترنج|نام=گی|سال=۱۳۷۳|ناشر=علمی و فرهنگی|صفحه=۲۱۶|عنوان=جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، چاپ چهارم}}</ref> طایفه‌های [[لر کوچک]] قبیله‌هایی بودند مخلوط از کردهای آسیای کوچک و لرهای ایرانی که در حدود بین [[عراق عجم]] و [[عراق|عراق عرب]]، ییلاق و قشلاق می‌کردند.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=اقبال|نام=عباس|سال=۱۳۸۴|ناشر=امیرکبیر|صفحه=۴۴۹|عنوان=تاریخ مغول، چاپ هشتم}}</ref> دسته‌های مختلفی از این طایفه‌های لر، به منظور بهره‌گیری از [[علفزار|مرتع]]، به مناطق مختلفی از قلمرو فرستاده شدند و هر یک از این دسته‌ها به نام جغرافیای محل یا نام سرپرست خود شهرت یافتند.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=نطنزی|نام=معین‌الدین|سال=۱۳۳۶|ناشر=کتاب‌فروشی خیام|صفحه=۵۳|عنوان=منتخب‌التواریخ معینی، به تصحیح ژان اوبن}}</ref> طایفه‌های مختلف لر کوچک تا سال ۵۵۰ ق رئیس و حاکم جداگانه‌ای نداشتند و خراج سالیانه خود را به [[بغداد|مرکز خلافت بغداد]] می‌پرداختند و چون [[حسنویه|حسنویه کرد]] در سال ۳۴۸ ق در ناحیه [[دینور (شهر باستانی)|دینور]]، [[کرمانشاه]] و [[همدان]] دولتی تشکیل داد، شمال و مرکز [[استان لرستان|لرستان]] را نیز متصرف شد و این ناحیه بعد از حسنویه در دست جانشینان او باقی ماند. آن‌ها ابتدا از [[آل بویه]] و سپس از [[امپراتوری سلجوقی|سلجوقیان]] اطاعت می‌کردند تا اینکه در زمان حسام الدین شوهلی، حاکم لرستان و [[استان خوزستان|خوزستان]] و از امرای سلجوقی، عده ای از امرای لر کوچک در کار حکومت وارد شدند که معروف‌ترین آنها [[شجاع‌الدین خورشید|شجاع الدین خورشید بن ابی بکر]] بود.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=بدلیسی|نام=شرف‌خان|سال=۱۳۷۳|ناشر=حدیث|صفحه=۵۸|عنوان=شرفنامه، تاریخ مفصل کردستان با مقدمه و تعلقات و فهارس محمد عباسی.}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=نطنزی|نام=معین‌الدین|سال=۱۳۳۶|ناشر=کتاب‌فروشی خیام|صفحه=۵۴|عنوان=منتخب‌التواریخ معینی، به تصحیح ژان اوبن}}</ref> حسام الدین در طول دوره زمام‌داری خود، به تدریج لرستان را نیز به تصرف درآورد و برخی از سرکردگان طایفه‌های لر را به خدمت گماشت. با ضعف قدرت شوهلی، شجاع الدین با کمک و حمایت قبیله‌های لر و همچنین رفتار توأم با مهربانی، روزبه روز بر قدرت خود افزود. اکثریت قبیله‌های لرستان که از جور و تعدی امرا و شاهزادگان سلجوقی به تنگ آمده بودند، وی را فردی مناسب برای مقابله با تعدیات حکام [[سلجوقیان عراق عجم]] تشخیص دادند و او را به عنوان بزرگ خود به رسمیت شناختند و مطیع وی شدند.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مستوفی|نام=حمدالله|سال=۱۳۶۲|کتاب=تاریخ گزیده|ناشر=امیرکبیر|صفحه=۵۵۱}}</ref> در سال ۵۷۰ ق وی از خلأ قدرت ناشی از مرگ حسام الدین و تجزیه [[امپراتوری سلجوقی]] استفاده کرد و اعلام استقلال نمود. او تمامی طایفه‌های لر کوچک را تحت اطاعت خود درآورد و بر علیه سلجوقیان قیام کرد و بر قلعه مانرود، از قلعه‌ای مستحکم لرستان، استیلا یافت.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=بدلیسی|نام=شرف‌خان|سال=۱۳۷۳|ناشر=حدیث|صفحه=۵۹–۶۰|عنوان=شرفنامه، تاریخ مفصل کردستان با مقدمه و تعلقات و فهارس محمد عباسی.}}</ref> البته به نوشته عباس اقبال، او در سال ۵۸۰ ق طایفه‌های لر کوچک را تحت امر خود درآورد.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=اقبال|نام=عباس|سال=۱۳۸۴|کتاب=|ناشر=امیرکبیر|صفحه=۴۴۹|عنوان=تاریخ مغول، چاپ هشتم}}</ref> وی نواحی غربی لر کوچک را تصرف کرده و حاکم تمام آن نواحی گردید و بر خود، عنوان اتابک نهاد و سلسله جدیدی را ایجاد نمود<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مستوفی|نام=حمدالله|سال=۱۳۶۲|کتاب=تاریخ گزیده|ناشر=امیرکبیر|صفحه=۵۵۲–۵۵۱|عنوان=}}</ref> که به اتابکان لر کوچک یا اتابکان آل خورشید معروف شدند. علت انتخاب لقب اتابک توسط شجاع الدین خورشید را می‌توان در ضعف سلجوقیان جستجو کرد. در واقع این لقب در این زمان به صورت ضمنی برای حاکمان نیمه مستقل به کار گرفته می‌شد.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=الهیاری|نام=فریدون|سال=۱۳۸۹|کتاب=|ناشر=ادب امروز|صفحه=۱۵۴|عنوان=نظام ایاالت در دوره ایلخانی|دیگران=ندا عظیمی زواره، مجید صادقانی}}</ref> شجاع الدین خورشید در سال ۶۲۱ قمری وفات یافت و پس از او، به ترتیب، برادرزادگانش سیف الدین رستم، شرف الدین ابوبکر و عزالدین گرشاسب حکومت کردند. سپس [[حسام‌الدین خلیل خورشیدی]] بر مسند حکومت قرار گرفت. وی در سال ۶۴۰ ق کشته شد و سرانجام در زمان حکومت پسر و جانشین وی، [[بدرالدین مسعود خورشیدی|بدرالدین مسعود]] ، حکام لر کوچک به اطاعت [[ایلخانان]] درآمدند و در واقع از طرف آنان بر لرستان حکومت نمودند. در سال ۷۹۸ ق منطقه لر کوچک به تصرف [[تیمور|تیمور گورکانی]] درآمد و از آن پس اتابکان، قدرت قبلی خود را از دست دادند و جنگ‌ها و اختلافات درونی و باعث فروپاشی آنان گردید.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ستوده|نام=حسینقلی|سال=۱۳۴۷|کتاب=|ناشر=دانشگاه تهران|صفحه=۱۵۸–۱۵۱/۵۲|عنوان=تاریخ آل‌مظفر}}</ref> آخرین اتابک لر کوچک، [[میر شاهوردی خان خورشیدی|شاهوردی خان]] نام داشت که به دستور [[شاه عباس یکم]] در سال ۱۰۰۶ ق کشته شد و حکومت ۴۲۶ ساله اتابکان لر کوچک به پایان رسید.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=اسکندربیگ|نام=ترکمان|سال=۱۳۵۰|کتاب=|ناشر=امیرکبیر|صفحه=۵۳۷/۱|عنوان=تاریخ عالم آرای عباسی}}</ref>[[پرونده:SHAHWERICOIN.png|بندانگشتی|سکه ضرب شده در زمان [[میر شاهوردی خان خورشیدی]]، با نشان شیر و خورشید]]

== گستره فرمانروایی ==
خاندان‌های لر کوچک مردمانی از لرها و کردان آسیای صغیر بودند که در حدود بین [[عراق]] [[عجم]] و [[عراق]] [[عرب]] [[ییلاق]] و [[قشلاق]] می‌کردند و خراج خود را به دیوان [[بغداد]] می‌دادند. سرزمین [[لرستان]] به دو بخش [[لر کوچک]] و [[لر بزرگ]] تقسیم می‌شود.
در کتاب تاریخ مغول در صفحه ۴۴۲ و در کتاب مجمل‌التواریخ گلستانه در صفحه ۲۰۴ به این شرح در خصوص سرزمین‌های لر کوچک و بزرگ آمده‌است:
{{نقل قول| لر کوچک همان است که حالیه هم آن را [[لرستان]] می‌گوییم و غرض از این قسمت اخیر که در آن ایام لر کوچک خواند می‌شده بیشتر ناحیه فیلی یعنی اطراف [[خرم‌آباد]] و اراضی پشت کوه بوده‌است. مراد از لر کوچک، ایلات لرستان، همدان و مراد از لر بزرگ، ایلات [[لر بختیاری|بختیاری]]، [[ممسنی]] و [[کهگیلویه]] دانسته شده‌است یعنی به خلاف تقسیم فوق.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده =|نشانی =http://www.mibosearch.com/Dictionary.aspx?wId=18225&DicName=dehkhoda&word=اتابکان+لرستان|عنوان =اتابکان لر کوچک|ناشر =میبو سرچ|تاریخ =|تاریخ بازدید =۶ آبان ۱۳۸۹|زبان =فارسی}}{{پیوند مرده|date=سپتامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>}}[[پرونده:Atabakan lor kochak.png|بندانگشتی|چپ|220px|گستره حکومت اتابکان لر کوچک]][[رضاقلی‌خان هدایت]]، در مورد جغرافیای لر کوچک می‌نویسد: سخن مخفی نماند که لر کوچک که در خرم‌آباد و خاوه و الشتر و صدمره و یدمن سکنی دارند جمعی بوده‌اند و هستند و عرض ولایت ایشان بر جنوب عراق واقع است از طرفی به همدان و قلمرو علیشکر بهارلوی ترکمان و طرفی بالکان خوزستان متصل است، و طول آن ولایت از قصبه بروجرد الی بغداد و سایر محال تخمینأ یکصد فرسخ است.<ref>{{پک|رضا قلی خان هدایت|1380|ک=تاریخ روضه الصفای ناصری|ص=6662}}</ref> [[حمدالله مستوفی|حمدلله مستوفی]] در کتاب [[تاریخ گزیده]] می‌نویسد: «در زمان حکومت این دو برادر قلمرو اتابکان لر کوچک در جهات مختلف گسترش پیدا کرد و از [[قوم بیات|املاک بیات]] و [[همدان]] و [[الشتر]] و [[اصفهان]] تا [[استان خوزستان|خوزستان]] و [[شوشتر]] تحت تصرف آنان درآمد.»<ref>حمدلله مستوفی، تاریخ گزیده</ref>

== مهاجرت به لرستان ==
[[حمدالله مستوفی]] دربارهٔ مهاجرت اقوام غیر لر به لرستان در زمان حکومت اتابکان این گونه می‌گوید:

{{نقل قول|تومان لر کوچک ولایتی معتبر است و در ذکر مقام لران و سبب وقوع اسم لری برایشان یاد کرده شدند که درکول مارود بودند چون در آن کول مردم بسیار شدند هرگروهی بموضعی رفتند و ایشان را بدان موضع بازخواندند چنان‌که در آن، چنگردی اوتری و هر قبیله از لران که در آن کولی مقام نداشتند لر اصلی نباشند. چنان‌که کوشکی، کنبلی، روزبهانی، ساکی، سادلرینی، داودی، عباسی، محمد کماری و گروهی (و) جنک رومی که امرای لر و خلاصه ایشانند از شعبه [[سلیورزی|سلبوری]] اند.}}

[[حمدالله مستوفی]] همچنین در مورد سایر اقوام که در زمان اتابکان به لرستان مهاجرت کرده‌اند این گونه می‌گوید:

{{نقل قول| و از شعب دیگران این اقوام اند؛ کارندی، جنکردی، فضلی، سنوندی، الانی، کاه کاهی و رجوارکی، دری، ویراوند([[بیرانوند]])، و مابکی، داری، آبادکی، ابوالعباسی، علوممائی، کچائی، سلکی، خودکی([[جودکی]])، بندوئی و جز ایشان منشعب شدند اما قوم ساهی آرسان ارکی بیهی اگر چه زبان لری دارند لر اصلی نیستند و دیگر دیهاء مارود، لر نیستند روستایی اند و این طوایف تا شهور سنه خمسین و خمسمائه هرگز سروری علی‌حده نداشته‌اند و مطیع دارالخلافه بوده در فرمان حکام [[عراق]] عجم بوده‌اند.}}

== امرای لر کوچک ==
خاندان خورشید از درباریان شوهله بودند‌. نیای خاندان خورشید، [[شاه خورشیدی|شاه خوشین]] عارف [[مردم لک|لک]] و رهبر نخستین [[اهل حق|آئین یارسان]] و فرمانده سپاه نهصد نهصد لرستان بوده است. سرانجام در سال ۵۷۰ [[شجاع الدین خورشید]] از خاندان خورشید که حاکم برخی ولایات بود، طوایف لر کوچک را تحت امر خود درآورد و در قلعه مستحکم مانرود از قلعه‌های مستحکم لرستان استقرار یافت. پس از او سلسله امرای لر کوچک تا اواسط قرن دهم هجری یعنی تا ایام سلطنت شاه [[طهماسب اول]] [[دودمان صفوی|صفوی]] باقی بودند و آخرین آن‌ها که نامی از او باقی است شاه رستم بن جهانگیر ملقب به رستم خان است که گفته شده‌است داماد شاه طهماسب بوده و در زمان [[صفویه]] به لرستان حکومت داشته‌است.
[[پرونده:IranianShahIsmail2.jpg|بندانگشتی|357x357پیکسل|مینیاتوری از دیدار [[شاه اسماعیل یکم|شاه اسماعیل اول]] با [[شاه رستم خورشیدی]] در کتاب [[عالم‌آرای عباسی|عالم آرای عباسی]]]]

'''اسامی صاحب منصبان آل خورشید'''<ref>حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده</ref>
{| class="wikitable sortable" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; font-size: 95%; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
!ترتیب
!نام پادشاهان
!منصب
!زمان فعالیت
|-
|۱
|[[شاه خورشیدی|شاه خورشید (شاه خوشین)]]
|فرمانده سپاه نهصد نهصد لرستان
|قرن پنجم هجری قمری
|-
|۲
|[[محمد خورشیدی|محمد بن خورشید]]
|درباری حکومت شوهله
|قرن پنجم هجری قمری
|-
|۳
|[[ابوبکر خورشیدی|ابوبکر بن محمد بن خورشید]]
|درباری حکومت شوهله
|قرن ششم هجری قمری
|-
|۴
|[[شجاع‌الدین خورشید|شجاع الدین خورشید بن ابوبکر بن محمد بن خورشید]]
|حاکم برخی ولایات لر کوچک
|قرن ششم هجری قمری
|}

'''اسامی امرای لر کوچک'''<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = اقبال آشتیانی|نام = عباس|عنوان = تاریخ مغول|ناشر = نگاه|شهر = تهران|سال = ۱۳۸۹|صص=۴۵۲–۴۴۸|شابک=9789643514525}}</ref>
{|class="wikitable sortable" border="2" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; font-size: 95%; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
|- bgcolor="#efefef"
!ترتیب
!نام پادشاهان
!آغاز حکومت
(هجری قمری)
!پایان حکومت
(هجری قمری)
|-
| ۱
|[[شجاع‌الدین خورشید|شجاع‌الدین خورشید ابن ابوبکر]]|| ۵۷۰
| ۶۲۱
|-
|۲
|سیف‌الدین رستم ابن نورالدین محمد
|۶۲۱
| ۶۲۸
|-
| ۳
|شرف‌الدین ابوبکر ابن نورالدین محمد|| ۶۲۸
| ۶۳۲
|-
| ۴
|عزالدین گرشاسب ابن نورالدین محمد || ۶۳۲
| ۶۳۲
|-
|۵
|[[حسام‌الدین خلیل خورشیدی|حسام الدین خلیل ابن بدرالدین]]
|۶۳۲
| ۶۴۰
|-
| ۶
|[[بدرالدین مسعود خورشیدی|بدرالدین مسعود ابن بدرالدین]]|| ۶۴۰
| ۶۵۸
|-
| rowspan="2" |۷
|جلال‌الدین بدر ابن بدرالدین مسعود
| rowspan="2" |۶۵۸
| rowspan="2" | ۶۶۳
|-
|ناصرالدین عمر ابن بدرالدین مسعود
|-
|۸
|تاج‌الدین شاه ابن حسام‌الدین خلیل
|۶۶۳
| ۶۷۷
|-
| rowspan="2" |۹
|[[فلک‌الدین حسن خورشیدی|فلک الدین حسن ابن بدرالدین مسعود]]
| rowspan="2" |۶۷۷
| rowspan="2" | ۶۹۲
|-
|عزالدین حسین ابن بدرالدین مسعود
|-
|۱۰
|جمال‌الدین خضر ابن تاج‌الدین شاه
|۶۹۲
| ۶۹۳
|-
| rowspan="2" | ۱۱
|حسام‌الدین عمربیک ابن شمس‌الدین
| rowspan="2" | ۶۹۳
| rowspan="2" | ۶۹۵
|-
|صمصام‌الدین محمود ابن نورالدین محمد
|-
| ۱۲
|عزالدین محمد ابن عزالدین حسین|| ۶۹۵
| ۷۰۵
|-
|۱۳
|[[دولت خاتون بنت بدرالدین مسعود دوم]]
|۷۰۵
|۷۰۶
|-
|۱۴
|[[عزالدین حسین دوم خورشیدی|عزالدین حسین دوم فرزند بدرالدین مسعود دوم]]
|۷۰۶
|۷۳۰
|-
|۱۵
|[[شجاع‌الدین محمود خورشیدی|شجاع‌الدین محمود فرزند عزالدین حسین دوم]]
|۷۳۰
|۷۵۰
|-
|۱۶
|[[ملک عزالدین حسین سوم خورشیدی|ملک عزالدین حسین سوم ابن شجاع‌الدین محمود]]
|۷۵۰
|۸۰۴
|-
|۱۷
|سیدی احمد ابن ملک عزالدین حسین سوم
|۸۰۴
|۸۱۵
|-
|۱۸
|[[شاه حسین خورشیدی|شاه حسین ابن ملک عزالدین حسین سوم]]
|۸۱۵
|۸۷۳
|-
|۱۹
|[[شاه رستم خورشیدی|شاه رستم اول ابن شاه حسین]]
|۸۷۳
|۹۲۰
|-
|۲۰
|آغوربیک ابن شاه رستم
|۹۲۰
|۹۴۰
|-
|۲۱
|[[جهانگیر خورشیدی|میرجهانگیر این شاه رستم]]
|۹۴۰
|۹۴۹
|-
|۲۲
|شاه رستم دوم ابن میرجهانگیر
|۹۴۹
|۹۷۸
|-
|۲۳
|[[میر محمدی خورشیدی|میرمحمدی ابن میرجهانگیر]]
|۹۷۸
|۹۹۵
|-
|۲۴
|[[میر شاهوردی خان خورشیدی|شاهوردی خان ابن میر محمدی]]
|۹۹۵
|۱۰۰۶
|-
|}

== قیام میرقیصر خانه نیدل ==
پس از کشته شدن [[میر شاهوردی خان خورشیدی|میر شاهوردی خان]] آخرین اتابک لر کوچک توسط [[شاه عباس یکم|شاه عباس یکم صفوی]]، حکومت صفوی [[والیان فیلی]] را جانشین آنان کرد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان="لر فیلی" معادل و جایگزین لر کوچک|نشانی=https://www.isna.ir/news/93073017428/لر-فیلی-معادل-و-جایگزین-لر-کوچک|وبگاه=ایسنا|تاریخ=2014-10-22|بازبینی=2022-04-04|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=پایان‌نامه: تاریخ سیاسی اجتماعی لرستان پشت‌کوه در عهد فرمانروائی والیان علوی|نشانی=https://elmnet.ir/article/10785243-71531/تاریخ-سیاسی-اجتماعی-لرستان-پشت‌کوه-در-عهد-فرمانروائی-والیان-علوی|وبگاه=جویشگر علمی فارسی (علم نت)|بازبینی=2022-04-04|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{Cite journal|last=مراد|first=مرادی مقدم|date=۲۱ مارس ۲۰۰۶|title=تاریخ سیاسی و اجتماعی پشتکوه در دوران والیان فیلی|url=https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=42921|language=Fa|volume=7|issue=125|pages=71–96}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=اتابک شاهوردی|نشانی=http://taghvimetarikh.com/اتابک-شاهوردی/|وبگاه=تقویم تاریخ صبور - مستندسازی ابنیه تاریخی|تاریخ=2018-10-25|بازبینی=2022-04-04|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=admin}}</ref> [[میرقیصر خانه نیدل]] که از نوادگان [[میر محمدی خورشیدی|میرمحمدی]] اتابک لر بود با کمک فرزندان شاهوردی خان و دیگران بازماندگان آل خورشید با والیان فیلی و نمایندگان صفوی وارد جنگ می‌شود و موفق می‌شود [[حسین‌خان فیلی|حسین خان فیلی]] را شکست دهد.<ref name=":5">{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ پانصدساله لرستان|نام خانوادگی=میر|نام=نصرت لله|ناشر=شاپورخواست|سال=۱۳۸۷|شابک=9789642707058|مکان=خرم‌آباد|صفحات=125}}</ref><ref>اسکندر بیگ ترکمان، عالم آرای عباسی</ref> حسین خان فیی نزد شاه عباس صفوی می‌رود و شاه عباس بار دیگر به لرستان لشکر کشی می‌کند. به رغم مقاومت سپاه میرقیصر خانه نیدل، لشکریان شاه عباس پیروز می‌شوند. سرنوشت میرقیصر خانه نیدل پس از این جنگ مبهم است ولی فرزند وی [[میرجنت]] در هنگام جنگ کشته می‌شود.<ref name=":42">{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=کاظمی|نام=ایرج|عنوان=مشاهیر لر، بررسی پیشینه تاریخی، اجتماعی، و ساختار شهر خرم‌آباد|ناشر=افلاک|شهر=خرم‌آباد|سال=۱۳۷۶|شابک=9789646431003}}</ref>

== پانویس ==
{{پانویس|۲}}

== منابع ==
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی = مستوفی |نام = حمدالله |سال = ۱۳۶۲ |کتاب = تاریخ گزیده |ناشر = امیرکبیر}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=اسکندربیگ|نام=ترکمان|سال=۱۳۵۰|ناشر=امیرکبیر|عنوان=تاریخ عالم آرای عباسی}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ستوده|نام=حسینقلی|سال=۱۳۴۷|ناشر=دانشگاه تهران|عنوان=تاریخ آل‌مظفر}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=الهیاری|نام=فریدون|سال=۱۳۸۹|ناشر=ادب امروز|عنوان=نظام ایاالت در دوره ایلخانی|دیگران=ندا عظیمی زواره، مجید صادقانی}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=اقبال|نام=عباس|سال=۱۳۸۴|ناشر=امیرکبیر|عنوان=تاریخ مغول، چاپ هشتم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=بدلیسی|نام=شرف‌خان|سال=۱۳۷۳|ناشر=حدیث|عنوان=شرفنامه، تاریخ مفصل کردستان با مقدمه و تعلقات و فهارس محمد عباسی.}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=نطنزی|نام=معین‌الدین|سال=۱۳۳۶|ناشر=کتاب‌فروشی خیام|عنوان=منتخب‌التواریخ معینی، به تصحیح ژان اوبن}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=لسترنج|نام=گی|سال=۱۳۷۳|ناشر=علمی و فرهنگی|عنوان=جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، چاپ چهارم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پزشک|نام=منوچهر|سال=۱۳۸۷|ناشر=ققنوس|عنوان=عصر فترت در ایران سده‌های میانه}}

[[رده:اتابکان لرستان]]
[[رده:تاریخ استان ایلام]]
[[رده:تاریخ استان خوزستان]]
[[رده:تاریخ استان لرستان]]
[[رده:تاریخ استان همدان]]
[[رده:دودمان‌های مسلمان]]
[[رده:سلسله‌های مسلمان ایران]]
[[رده:سلسله‌های ملوک‌الطوایفی ایران]]
[[رده:تاریخ استان اصفهان]]