پرش به محتوا

رضا پهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
خط ۲۶۹: خط ۲۶۹:


== زندگی شخصی ==
== زندگی شخصی ==
رضا پهلوی همسرش [[یاسمین پهلوی|یاسمین اعتماد امینی]] را نخستین بار در فرودگاه واشینگتن دی سی ملاقات کرد. این دو رابطه خود را بین سوییس (که پهلوی در آن زمان آنجا زندگی می‌کرد) و کالیفرنیا (محل زندگی اعتماد امینی) برقرار کردند و یک سال بعد در روز ۲۲ خرداد ۱۳۶۵ (ژوئیه ۱۹۸۶) ازدواج کردند. پهلوی هنگام ازدواج ۲۵ ساله و اعتماد امینی ۱۷ ساله و در حال فارغ‌التحصیلی از دبیرستان بود.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=THE SHAH WITHOUT A COUNTRY|نشانی=https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/1989/05/21/the-shah-without-a-country/f0faf362-f2c1-4a3b-83e5-25ef1b0ecb87/|کوشش=Washington Post|تاریخ=1989-05-21|تاریخ بازبینی=2023-01-28|شاپا=0190-8286|زبان=en-US|نام=Carla|نام خانوادگی=Hall}}</ref> این دو صاحب سه دختر به نام‌های [[نور پهلوی|نور]] (م. ۱۴ فروردین ۱۳۷۱)، ایمان (م. ۲۱ شهریور ۱۳۷۲) و فرح (م. ۲۷ دی ۱۳۸۲) هستند.<ref>[http://www.rezapahlavi.org/biography زندگی‌نامه رضا پهلوی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090918125108/http://www.rezapahlavi.org/biography|date=۱۸ سپتامبر ۲۰۰۹}}، وبگاه رسمی رضا پهلوی</ref>
رضا پهلوی همسرش [[یاسمین پهلوی|یاسمین اعتماد امینی]] را نخستین بار در فرودگاه واشینگتن دی سی ملاقات کرد. این دو رابطه خود را بین سوییس (که پهلوی در آن زمان آنجا زندگی می‌کرد) و کالیفرنیا (محل زندگی اعتماد امینی) برقرار کردند و یک سال بعد در روز ۲۲ خرداد ۱۳۶۵ (ژوئیه ۱۹۸۶) ازدواج کردند. پهلوی هنگام ازدواج ۲۵ ساله و اعتماد امینی ۱۷ ساله و در حال فارغ‌التحصیلی از دبیرستان بود.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=THE SHAH WITHOUT A COUNTRY|نشانی=https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/1989/05/21/the-shah-without-a-country/f0faf362-f2c1-4a3b-83e5-25ef1b0ecb87/|کوشش=Washington Post|تاریخ=1989-05-21|تاریخ بازبینی=2023-01-28|شاپا=0190-8286|زبان=en-US|نام=Carla|نام خانوادگی=Hall}}</ref> این دو صاحب سه دختر به نام‌های [[نور پهلوی|نور]] (م. ۱۴ فروردین ۱۳۷۱)، ایمان (م. ۲۱ شهریور ۱۳۷۲) و فرح (م. ۲۷ دی ۱۳۸۲) هستند<ref>[http://www.rezapahlavi.org/biography زندگی‌نامه رضا پهلوی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090918125108/http://www.rezapahlavi.org/biography|date=۱۸ سپتامبر ۲۰۰۹}}، وبگاه رسمی رضا پهلوی</ref> و در نزدیکی واشینگتن، دی سی زندگی می کنند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Exiled Iranian royal sees regime change as country's only way forward|نشانی=https://english.kyodonews.net/news/2024/03/9a0806bf7501-exiled-iranian-royal-sees-regime-change-as-countrys-only-way-forward.html|وبگاه=Kyodo News+|بازبینی=2024-07-10|نام=KYODO|نام خانوادگی=NEWS}}</ref>


رضا پهلوی در سال ۲۰۰۴ به عنوان [[والدین تعمیدی|پدرخوانده]] غیررسمی لوئیز، نوه [[آلبرت دوم بلژیک|آلبرت دوم]] پادشاه وقت [[بلژیک]] اعلام شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=رضا پهلوی، پدرخوانده نوه پادشاه بلژیک|نشانی=https://www.bbc.com/persian/iran/story/2004/09/040905_mj-iran-belgium-royal|وبگاه=BBC Persian|بازبینی=2023-11-14|کد زبان=fa|تاریخ=2004-09-05}}</ref> ایران از این تصمیم خانواده سلطنتی بلژیک انتقاد کرد. حضور پهلوی و مادرش در مراسم‌های ازدواج خانواده‌های سلطنتی جهان از جمله [[اردن]] و [[اسپانیا]] در گذشته اعتراض ایران را برانگیخته است.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=انتقاد جمهوری اسلامی از برگزیدن رضا پهلوی به پدرخواندگی یک شاهزاده بلژیکی|نشانی=https://www.radiofarda.com/a/323533.html|کوشش=رادیو فردا|تاریخ=2006-12-07|تاریخ بازبینی=2024-01-18|زبان=fa|نام خانوادگی=رادیوفردا}}</ref>
رضا پهلوی در سال ۲۰۰۴ به عنوان [[والدین تعمیدی|پدرخوانده]] غیررسمی لوئیز، نوه [[آلبرت دوم بلژیک|آلبرت دوم]] پادشاه وقت [[بلژیک]] اعلام شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=رضا پهلوی، پدرخوانده نوه پادشاه بلژیک|نشانی=https://www.bbc.com/persian/iran/story/2004/09/040905_mj-iran-belgium-royal|وبگاه=BBC Persian|بازبینی=2023-11-14|کد زبان=fa|تاریخ=2004-09-05}}</ref> ایران از این تصمیم خانواده سلطنتی بلژیک انتقاد کرد. حضور پهلوی و مادرش در مراسم‌های ازدواج خانواده‌های سلطنتی جهان از جمله [[اردن]] و [[اسپانیا]] در گذشته اعتراض ایران را برانگیخته است.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=انتقاد جمهوری اسلامی از برگزیدن رضا پهلوی به پدرخواندگی یک شاهزاده بلژیکی|نشانی=https://www.radiofarda.com/a/323533.html|کوشش=رادیو فردا|تاریخ=2006-12-07|تاریخ بازبینی=2024-01-18|زبان=fa|نام خانوادگی=رادیوفردا}}</ref>

نسخهٔ ۱۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۳۴

با رضاشاه اشتباه نشود.
رضا پهلوی
پهلوی در ۲۰۱۵
ولیعهد سلطنت مشروطه ایران[۱]
دورانآبان ۱۳۴۶ – ۲۲ بهمن ۱۳۵۷
پس ازمحمدرضا پهلوی
پیش ازلغو سمت
زاده۹ آبان ۱۳۳۹ ‏(۶۴ سال)
تهران، ایران
همسریاسمین اعتماد امینی
فرزند(ان)نور پهلوی
ایمان پهلوی
فرح پهلوی
حزبشورای ملی ایران (۱۳۹۲–۱۳۹۶)[۲]
دودمانپهلوی
پدرمحمدرضا پهلوی
مادرفرح پهلوی
پیشه
  • فعال سیاسی
  • نویسنده
  • فعال حقوق بشر[۳][۴]
محل تحصیلکالج ویلیامز
دانشگاه آمریکایی قاهره
دانشگاه کالیفرنیای جنوبی (بی‌ای)
وبگاه
امضاء
عناوین
شاهزاده رضا پهلوی
عنوان مرجعوالاحضرت شاهزاده رضا پهلوی
عنوان گفتاریشاهزاده رضا پهلوی
عنوان دیگردر زمان ولیعهدی:
والاحضرت همایون ولایتعهد

رضا پهلوی (زادهٔ ۹ آبان ۱۳۳۹)، فعال سیاسی و فرزند ارشد آخرین پادشاه ایران، محمدرضا پهلوی و شهبانو فرح پهلوی است که از ۴ آبان ۱۳۴۶ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ (پیش از انقلاب ۱۳۵۷) واپسین ولیعهد سلطنت مشروطه ایران بود و با عنوان رسمی «والاحضرت همایون ولایتعهد» خطاب می‌شد.

او در حالی که هفت سال داشت با توجه به قانون اساسی ایران و با توجه به وراث فرزند ارشد ذکور شاه به ولیعهدی ایران رسید و وارث بلافصل تخت پادشاهی ایران شد؛ اما در پی وقوع انقلاب ۱۳۵۷ به همراه خانواده‌اش مجبور به ترک ایران شد. از آن پس او به عنوان فعال سیاسی و یکی از مخالفان برجسته نظام جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شود.[۵] رضا پهلوی هدف اصلی فعالیت‌های سیاسی خود را رسیدن ایران به یک مردم‌سالاری سکولار پارلمانی، حقوق بشر، جدایی دین از حکومت، حق مردم برای تعیین شکل نظام سیاسی از طریق یک انتخابات آزاد و حفظ تمامیت ارضی ایران اعلام کرده است.[۶][۷]

کودکی و ولیعهدی

نگاره‌ای از رضا پهلوی در سن سیزده سالگی در سال ۱۹۷۳

رضا پهلوی، حاصل ازدواج محمدرضا پهلوی با فرح دیبا است. او نخستین فرزند پسر محمدرضا پهلوی و مطابق قانون اساسی مشروطه، ولیعهد ایران بوده است.[۸][۹][۱۰][۱۱] او برادر بزرگ‌تر علیرضا، فرحناز و لیلا و برادر ناتنی و کوچک‌تر شهناز پهلوی است که حاصل ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه است. در سال ۲۰۰۱ لیلا پهلوی، کوچک‌ترین خواهر رضا پهلوی، در لندن، در اثر خودکشی درگذشت.[۱۲] در سال ۲۰۱۱ علیرضا، برادر کوچک‌تر رضا پهلوی در بوستون، آمریکا در آپارتمان شخصی خود خودکشی کرد.[۱۳]

از آنجایی که شاه ایران، در پی دو ازدواج قبلی‌اش، نتوانسته بود فرزند پسر داشته باشد، تولد رضا پهلوی برای دربار سلطنتی ایران اتفاق بسیار مهمی تلقی می‌شد و حکومت وقت سالروز تولد او را تا پایان دوره پهلوی گرامی می‌داشت؛ زیرا مطابق قانون اساسی مشروطه فرزند ذکور به عنوان ولیعهد تداوم دهنده سلطنت محسوب می‌شد.[۱۴][۱۵]

رضا پهلوی شش سال داشت که به کاخ اختصاصی خود راه یافت.[۱۶] کاخ وی، بنای قدیمی و کوچک کوشک احمدشاهی واقع در مجموعه باغ نیاوران بود که پیش از نقل مکان رضا پهلوی کاملاً بازسازی شد.[۱۷] در آن جا وی تحت نظر یک معلم فرانسوی به نام مادمازل ژوئل فوبه قرار گرفت و چند نفر از آجودان‌های شاه نیز به انجام امور مختلف وی گمارده شدند.[۱۸][۱۹][۲۰]

یک سال بعد و در سن ۷ سالگی، محمدرضا پهلوی تاج ولیعهدی را بر سر او نهاد. با این کار، او رسماً بر اساس قانون اساسی مشروطه ولیعهد ایران شد. مراسم تاجگذاری در کاخ گلستان برگزار شد.[۲۱][۲۲]

هنگامی که رضا پهلوی به سیزده سالگی رسید، محمدرضا پهلوی شخصاً پرواز را به او آموخت.[۲۳]

نوجوانی و تحصیلات

در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۵۶ رضا پهلوی، در محل پایگاه چهارم شکاری دزفول، نخستین پرواز انفرادی خود را با جنگندهٔ اف-۵ انجام داد.[۲۴]

پهلوی در ۱۷ سالگی برای تحصیلات نظامی ایران را به مقصد آمریکا ترک کرد.[۲۵] او دورهٔ پیشرفتهٔ خلبانی جت‌های جنگنده را در پایگاه نیروی هوایی ریس در لاباک، تگزاس گذراند.[۲۶][۲۷][۲۸] در جریان انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، رضا پهلوی ۱۸ سال داشت و به تازگی موفق به اخذ دیپلم متوسطه شده بود و در حال انجام دوره آموزشی پرواز با جنگندهٔ اف-۱۶ در ایالات متحده بود. با وقوع انقلاب، رضا پهلوی دیگر نتوانست به ایران بازگردد.[۲۹]

پهلوی در سپتامبر ۱۹۷۹/شهریور ۱۳۵۸ تحصیلات دانشگاهی خود را با ورود به کالج ویلیامز واقع در ویلیامزتاون، ماساچوست، آمریکا آغاز کرد. خانواده او نیز در همین منطقه غرب ماساچوست و جنوب ورمانت ساکن شدند و شروع به تحصیل کردند.[۳۰] در این زمان پدرش در تبعید و بیمار بود. پهلوی در زمان وفات پدرش همراه او بود و او در تحصیلاتش وقفه انداخت تا تصمیمات سیاسی بگیرد. پس از درگذشت محمدرضا پهلوی،[۳۱] در سال ۱۹۸۰ رضا پهلوی از کالج ویلیامز ترک تحصیل کرد،[۳۲] و در دانشگاه آمریکایی قاهره به عنوان دانشجوی علوم سیاسی ثبت نام کرد، اما حضور او در دانشگاه با بادی‌گاردها نامنظم بود.[۳۳] او به تنهایی به مراکش نقل مکان کرد و به‌طور مکاتبه‌ای[۳۱] در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در آمریکا، به تحصیل پرداخت و در سال ۱۹۸۵ مدرک کارشناسی خود را در رشته علوم سیاسی دریافت کرد.[۳۴][۳۵]

فعالیت‌های سیاسی

رضا پهلوی، در ۳۱ اکتبر ۱۹۸۰ پس از رسیدن به بیست سالگی در حال قسم یاد کردن در برابر قرآن برای نگاهبانی قانون اساسی مشروطه مبنی بر «مبارزه با جمهوری اسلامی و روح‌الله خمینی» و آغاز فعالیت‌های سیاسی

رضا پهلوی به عنوان یکی از رهبران اصلی اپوزیسیون ایران شناخته می‌شود.[۶][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰] رضا پهلوی، فعالیت‌های سیاسی خود را بلافاصله پس از مرگ پدرش در مرداد ۱۳۵۹ آغاز کرد.[۳۱] او در آغاز جنگ ایران و عراق طی نامه‌ای به نیروی هوایی ایران، پیشنهاد کرده بود تا به عنوان خلبان جنگنده در جنگ ایران و عراق شرکت کند، که مقامات وقت ایران این تقاضا را بی‌پاسخ گذاشتند.[۴۱]

او در ۹ آبان ۱۳۵۹ / ۳۱ اکتبر ۱۹۸۰، بیست ساله شد و قادر شد بنا بر قانون اساسی مشروطه نسبت به سلطنت در ایران ادعا کند. او که در آن زمان دانشجوی دانشگاه آمریکایی قاهره بود، در مراسمی در قصر قبه در قاهره خود را شاه ایران اعلام کرد و عنوان رضا شاه دوم را برای خود اختیار کرد. یک قرآن در برابر او و پرچم شاهنشاهی ایران پشت او قرار داشت، و او در یک سخنرانی ده دقیقه‌ای حکومت خمینی را کابوسی خواند که باید اطمینان داشت همچون «بقیه در تاریخ ما گذر خواهد کرد» و از ایرانیانی که توسط جوخه‌های آتش خمینی و نیز در جنگ ایران و عراق کشته شدند به عنوان «شهید» تجلیل کرد.[۴۲]

پیشنهاد مقاومت ملی

او در ماه مارس همان سال بیانیه ای برای سال نو ایرانی صادر کرد و از همه مخالفان حکومت ایران خواست که پشت سر او متحد شوند و «مقاومت ملی» به راه بیاندازند. اما با برکناری ابوالحسن بنی‌صدر و ترور ده‌ها تن از مقامات از جمله محمد بهشتی رئیس‌جمهور در ژوئن، سکوت اختیار کرد و هیچ واکنشی نشان نداد.[۴۳] در طول سال ۱۹۸۱، او در قصر قبه ماند و روابط نزدیکی با گروه‌های طرفدار سلطنت برقرار کرد و در عین حال با مخالفت سایر گروه‌های مخالف، از جمله مخالفان جناح چپ، مواجه شد.[۴۳] در ماه اوت، پهلوی اعلام کرد که مخفیانه برای سرنگونی حکومت ایران برنامه‌ریزی کرده است و اظهار داشت: «تاکنون حاضر نبودم از وجود برنامه‌های هماهنگ برای اینکه نمی‌خواهم جان تعدادی از بهترین فرزندانمان را به خطر بیندازم، رونمایی کنم. بسیاری از اقدامات ما برای شما ناشناخته بوده است، اما می‌خواهم به شما اطمینان دهم که اقدامات لازم برای نجات ایران به بهترین نحو انجام می‌شود.»[۴۴] انور سادات رئیس‌جمهور مصر یک ایستگاه رادیویی در اختیار او قرار داده بود.[۴۵]

یک سال بعد[۴۶]پهلوی سپس مدتی به رباط، مراکش نقل مکان کرد.[۴۷] پادشاه مراکش یکی از قصرهای خود در آنجا را در اختیار او و گروه کوچکی از خادمان و نظامیان قرار داد[۴۵] و او در آنجا در حال ریختن طرحی ناممکن برای بازگشت به قدرت در تهران بود.[۴۸] در این زمان حمله عراق به ایران ایرانیان را پشت خمینی متحد کرده بود و اپوزیسیون دچار چنددستگی بود و از حمایت چندانی در تهران برخوردار نبود، بازگشت پهلوی به قدرت نامحتمل به نظر می‌رسید.[۴۵]

پیشنهاد کودتا به رضا پهلوی

در فوریه ۱۹۸۲، یاکوف نیمرودی تاجر و مأمور اطلاعاتی اسرائیلی در برنامه پانورامای بی‌بی‌سی ظاهر شد، از اهمیت استراتژیک ایران گفت، شاه را ستود و آشکارا غرب را به سرنگونی خمینی و اعاده سلطنت به ایران فراخواند. پهلوی چند روز بعد به او زنگ زد و او را به مراکش دعوت کرد.[۴۵] نیمرودی و آدولف شویمر در تابستان ۱۹۸۲ به رباط رفتند و ظرف سه روز گفتگو با پهلوی و سپهبد سعید رضوانی طرح کودتایی برای به قدرت رساندن پهلوی در ایران ریخته شد.[۴۹] به نوشته دنیل راویو و یوسی ملمن، پهلوی و همراهانش به آنها گفتند حمایت مالی برای خرید تسلیحات و پرداخت حقوق یک نیروی مزدبگیر تنها چیزی است که برای سرنگونی آیت الله‌ها لازم است. نیمرودی و شویمر به‌طور جدی نسبت به موفقیت چنین طرحی اعتقاد داشتند و به همراه دو ژنرال سابق ایرانی از جمله رضوانی در سپتامبر ۱۹۸۲[۴۵] با عجله به اسرائیل بازگشتند تا با آریل شارون وزیر دفاع دربارهٔ آن سخن بگویند.[۴۸] آنها در بازگشت دوستشان عدنان خاشقجی، تاجر عربستان سعودی را در جریان گذاشتند.[۴۵] پس از یک رشته تماس‌های بین‌المللی گروه بزرگتری از طرح ریزان با حضور افرادی چون جعفر نمیری، رئیس‌جمهور سودان، شارون، نمرودی و شویمر، در تفریگاه خاشقجی در کنیا گرد هم آمدند. خاشقجی اعلام کرد ملک فهد پادشاه عربستان سعودی موافقت کرده تا ۸۰۰ میلیون دلار و در صورت لزوم تا یک میلیارد دلار پشتیبانی مالی را فراهم کند. قرار بود اسرائیل سلاح‌ها را که نه تنها تفنگ و گلوله بلکه تانک، هواپیمای جنگی و موشک بود را مهیا کند و این زرادخانه در سودان ساخته شود. قرار بود رضا پهلوی و ژنرال‌های در تبعیدش این تسلیحات را دریافت کنند و کودتایی علیه خمینی انجام دهند. موساد از این جلسه کنار گذاشته شده بود، ولی تحلیلگران آن نسبت به این پروژه ایرانی-سودانی دغدغه‌های جدی داشتند. موساد معتقد بود رضا پهلوی و ژنرال‌های بی قدرتش مردانی هستد که دوران آنها به سر آمده. از نظر آنان یک حمله زمینی در مقیاس کوچک به ایران، که در آن زمان داشت ارتش عظیم عراق را پس می‌زد، به احتمال زیاد موفق نمی‌بود. اسحاق شامیر، وزیر وقت امور خارجه و از کهنه کاران موساد نیز نسبت به شرکای عرب اعتمادی نداشت. اسحاق خوفی اداره کننده وقت موساد این را ایده بدی برای اسرائیل و موساد دانست. او یکی از جاسوسان ارشد اسرائیل را برای دیدار با پهلوی به مراکش فرستاد، که به پهلوی گفت «من از سوی بالاترین حلقه‌ها در اسرائیل اجازه دارم به شما بگویم اسرائیلی‌هایی که با شما دیدار کردند نماینده مجاز ما نیستند. آنها فقط شما را به دردسر می‌اندازند. لطفاً در آینده مستقیماً با ما هماهنگ کنید، گرچه این برنامه سودان به نفع ما نیست.» بدین ترتیب این برنامه با شکست رو به رو شد. به موازات این طرح برنامه پنتاگون و وزارت امور خارجه آمریکا نیز با کارشکنی سیا به شکست انجامید.[۴۸] پس از استعفای شارون پس از کشتار صبرا و شتیلا، مقامات بعدی اسرائیل نسبت به آن بی علاقه بودند: به گفته ساموئل سگف، این طرح ابتدائاً مورد تأیید سیا و کابینه اسرائیل بود، اما پس از این که مناخیم بگین در سال ۱۹۸۳ استعفا داد و رهبری جدید «به این فکر افتاد که اسرائیل نباید درگیر ماجراجویی جدیدی شود»، این طرح کنار گذاشته شد.[۴۹] پهلوی در رباط با مأموران اطلاعاتی آمریکا ارتباط مستمر داشت.[۴۵] : ۱۲۳  او در رباط با کیسی دیدار کرد و آنچه او «همکاری متقابل اطلاعاتی …برای منافع متقابل» خواند بین آنان آغاز شد.[۵۰] : ۲۷۲–۲۷۵ 

همکاری با سیا

پس از مراکش او به پاریس، و نهایتاً در سال ۱۹۸۴ به حومه واشینگتن دی سی در شمال ویرجینیای آمریکا عزیمت کرد.[۴۷] به نوشته کنت تیمرمن، کیسی و مایکل دیور قائم مقام رئیس ستاد کارکنان کاخ سفید در ژانویه ۱۹۸۳ در باشگاه چوی چیس در بیرون واشینگتن دی سی با رضا پهلوی بیست و دو ساله دیدار کردند. او از ضعف حکومت اسلامی، بحران اقتصادی فزاینده، و فرصتی که این مسئله برای برقراری دوباره سلطنت فراهم می‌کرد صحبت کرد. این برنامه‌ها خیالی بود و او در آن زمان حمایتی در ایران نداشت. پهلوی پیشنهاد کرد سیا به او در چارچوب نقشه ای برای بازگرداندن او به قدرت برای تأمین بودجه شبکه ای از مأموران اطلاعاتی سابق ایرانی برای جمع‌آوری اطلاعات درون ایران کمک کند. کیسی و دولت آمریکا با وجود عدم محبوبیت خانواده پهلوی در ایران در آن زمان پذیرفتند برای حمایت از تلاشهای پهلوی به او ماهیانه مبلغی پرداخت کنند.[۵۱] به نوشته تیمرمن شهریار آهی که در آن زمان به کیسی نزدیک بود سعی داشت رضا پهلوی را از جوانی خوشگذران به یک رهبر شجاع مقاومت تبدیل کند که در این تلاش ناکام ماند.[۵۲] پهلوی پول گرفتن از سیا را انکار کرد ولی به گفته مشاورش این مقرری گاه تا ۱۵۰٬۰۰۰ دلار در ماه هم می‌رسیده.[۵۰]: ۲۷۴  او در سال ۱۹۸۵ به مشاور نزدیک آن زمانش، احمدعلی مسعود انصاری، مأموریت داد ۹ جریب فرنگی زمین در گریت فالز، ویرجینیا در حومه ده مایلی واشینگتن، دی سی بخرد. او در آنجا عمارتی ۳٫۲ میلیون دلاری بنا کرد که قصر در تبعید او شد. او در سال ۱۹۸۷ به این خانه بین مک‌لین و گریت فالز نقل مکان کرد. دلیل نقل مکان او به این محل سیاسی بود؛ تا او به لانگلی، مقر سیا که از آن در آن زمان ماهیانه مقرری دریافت می‌کرد نزدیک باشد. تصویر بزرگ او با نوشته «امید دموکراسی در ایران» بر دیوار بخش ایران لنگلی قرار داشت.

هک سیگنال‌های تلویزیون جمهوری اسلامی توسط سیا و پخش پیام پهلوی

سیا در ساعت ۹ شب ۵ سپتامبر سال ۱۹۸۶ سیگنال‌های تلویزیونی ایران را مسدود کرد و یک سخنرانی یازده دقیقه‌ای از رضا پهلوی را که در آن زمان در شمال ویرجینیا ساکن بود[۵۱][۵۰] : ۲۷۲–۲۷۵  از دو شبکه تلویزیون ایران برای گیرنده‌ها در ایران پخش کرد. او در این سخنرانی وعده داد: «من باز خواهم گشت.» مشخص نیست پهلوی از این که این عملیات توسط سیا انجام شده مطلع بوده باشد.[۵۳] در همان زمان الیور نورث در حال مذاکرات تبادل اسلحه با ایران در چارچوب پروژه ایران-کنترا بود و این عملیات خشم مذاکره‌کنندگان ایرانی را برانگیخت.[۵۰] : ۲۷۲–۲۷۵  تبعیدیان ایرانی برای سیا چندان قابل استفاده از آب در نیامدند، و مسئولین سیا با سوء ظن قابل توجهی به آنان می‌نگریستند.[۵۱] : ۷۷  خانه او در ویرجینیا تبدیل به پایگاهی سیاسی شد که پهلوی و انصاری در آن افراد را به حضور می‌پذیرفتند و همچون یک دادگاه در اختلافات تبعیدیان مقیم واشینگتن میانجیگری می‌کردند. آنها کنشگران سیاسی، مأموران مخفی، و کنشگران ضد شورش از سراسر جهان را برای کمک به او برای به دست آوردن دوباره تخت پادشاهی به خدمت می‌گرفتند.[۵۰]: ۲۷۸  هزینه ماهیانه پهلوی و همراهانش در دهه ۱۹۸۰ بالغ بر ۲۰۰٬۰۰۰ دلار در ماه تخمین زده شده است.[۴۶] در ۱ اردیبهشت ۱۳۶۵، پهلوی فاش کرد که اخیراً دولت در تبعید را با هدف برقراری مجدد سلطنت مشروطه در ایران تشکیل داده است.[۵۴]

با شروع درگیری‌های حقوقی پهلوی و مباشرش احمدعلی مسعود انصاری در اوایل دهه نود میلادی پهلوی در وضعیت مالی خود تجدیدنظر کرد. او عمارت خود در گریت فالز را به قیمت ۳ میلیون دلار فروخت و به منطقه پتوومک، مریلند نقل مکان کرد. او همچنین بادیگاردهای خود را مرخص کرد.[۴۶]

اهداف و فعالیت بعدی رضا پهلوی

رضا پهلوی، مهم‌ترین هدف از فعالیت‌های سیاسی خود را «برپایی نظامی سکولار و مردم‌سالار در ایران» می‌داند.[۵۵]

او همواره به عنوان یک شهروند ایرانی در خارج از کشور به مبارزه سیاسی برای حقوق بشر و دموکراسی در ایران و تلاش برای اتحاد بین ایرانیان داخل و خارج از کشور پرداخته است.[۵۶]

در راستای رویدادهای پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری دهم، رضا پهلوی از جامعهٔ جهانی خواست تا «از جنبش نافرمانی مدنی مردم ایران» در مقابل حکومت مذهبی این کشور پشتیبانی کنند.[۵۷]

تحریم انتخابات

رضا پهلوی در ضرورت تحریم انتخابات مجلس شورای اسلامی (۱۳۹۹–۱۳۹۸) گفت: «رای دادن و شرکت کردن در انتخابات به معنای تبرئه حکومت ایران از همه جنایت‌هایی است که انجام داده، آن هم وقتی به تازگی ۱۵۰۰ نفر از معترضان را در اعتراضات آبان‌ماه کشته است». وی افزود «با تحریم انتخابات به دنیا پیام می‌دهیم که این خیمه‌شب بازی جمهوری اسلامی است».[۵۸]

در این دوره، با ۴۲٫۵٪، کمترین میزان مشارکت مردم در یازده دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی رقم خورد.[۵۹]

شکایت از علی خامنه‌ای به دیوان بین‌المللی کیفری

رضا پهلوی در آذرماه ۱۳۹۰، خواهان محاکمه علی خامنه‌ای، به اتهام ارتکاب «نقض حقوق بشر و جنایت علیه بشریت» در دیوان بین‌المللی کیفری شد. رضا پهلوی، در خردادماه ۱۳۹۱ در سفر به هلند در دیدار با لوئیس‌مورنواوکامپو، دادستان دادگاه بین‌المللی لاهه شکایت خود را از رهبر جمهوری اسلامی ایران به اتهام «جنایت علیه بشریت» به دادگاه بین‌المللی کیفری تسلیم کرد.[۶۰][۶۱]

در تاریخ ۳ دی ۱۳۹۸، از اروپاییان خواست تا به جای تجارت با حکومت ایران، پرونده کشته‌شدن بیش از ۱۵۰۰ تظاهرکننده در اعتراضات سراسری آبان‌ماه ۱۳۹۸ را به دیوان کیفری بین‌المللی ارجاع دهند.[۶۲]

پهلوی با اذعان به اینکه دیوان بین‌المللی کیفری راساً نمی‌تواند به این شکایت بپردازد بیان کرد که:[۶۳]

در اصل رسمیت دادن به این شکایت نامه بود بر مبنای یک اصل پانزدهم در پروتکل دادگاه کیفری بین‌المللی که یک شماره رسمی به پرونده تعلق می‌گیرد به عنوان این که این شکایت ثبت و ضبط خواهد شد. منتها همان‌طور که قبلاً این موضوع را به هم میهنانم توضیح دادم، از آن جایی که ایران اصولاً اساسنامه رم را امضا نکرده است، بدین ترتیب نمی‌توانیم به خود این دادگاه به‌طور مستقیم شاکی شویم.

خیزش زن، زندگی، آزادی

در سپتامبر ۲۰۲۲ در پی درگذشت مهسا امینی، اعتراضات گسترده‌ای در سراسر ایران شروع شد و راهپیمایی‌های عظیمی علیه حکومت ایران در شهرهای گوناگون جهان برگزار شد. پهلوی در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۲ در یک کنفرانس خبری در واشینگتن دی سی خواستار تشکیل یک «دولت موقت تکثرگرا» و «ایجاد صندوق‌هایی برای پشتیبانی از اعتراضات و اعتصابات و تأمین آزادی ارتباطات» شد.[۶۴][۶۵] در ژانویه ۲۰۲۳، ژانویه هشتگ #من_وکالت_می‌دهم در حمایت از پهلوی «برای رهبری جنبش» در توئیتر ترند شد و افرادی چون از جمله علی کریمی، حمید فرخ‌نژاد، احمد باطبی، پرستو صالحی، و روناک یونسی، به آن پیوستند.[۶۶]

سفر به اسرائیل

رضا پهلوی در آوریل ۲۰۲۳ به همراه همسرش یاسمین پهلوی، به اسرائیل سفر کرد و در فرودگاه مورد استقبال مقامات اسرائیلی قرار گرفت. او در این سفر با مقامات ارشد اسرائیلی از جمله بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر و اسحاق هرتسوگ رئیس‌جمهور و با شماری از اسرائیلی‌های ایرانی‌تبار دیدار کرد و در مراسم سالانه یادبود هولوکاست شرکت کرد. دولت اسرائیل در بیانیه ای، شاهزاده رضا پهلوی را «ارشدترین شخصیت ایرانی که تاکنون دیدار عمومی از اسرائیل داشته» خواند.[۶۷] پهلوی ابراز امیدواری کرد ایران و اسرائیل در صورت تغییر رژیم در ایران مشابه دوره پدرش دوباره «شرکای استراتژیک» شوند.[۶۸] پهلوی در این سفر از یک تأسیسات نمک‌زدایی از آب و باغ‌های بهایی حیفا دیدار کرد.[۶۹] او سفر خود را فرصتی برای آوردن «پیام دوستی از مردم ایران» خواند. طرفداران پهلوی دیدار او را تاریخی خواندند و آن را گواهی بر این دانستند که اسرائیل «انقلاب ملی» در ایران را به رسمیت شناخته و شاهزاده رضا پهلوی را «تنها رهبر» آن می‌داند. برخی ایرانیان او را بابت سکوت در خصوص وضعیت فلسطینیان و بازدید از کشوری که تهدید به حمله نظامی به ایران کرده مورد انتقاد قرار دادند.[۷۰]

گروه‌های سیاسی و سازمان‌های ایجاد شده

در فروردین ماه ۱۳۹۲ او ائتلاف شورای ملی ایران را بنیان‌گذاری و سپس رهبری کرد اما در شهریور ۱۳۹۶ رسماً از سِمت خود به عنوان رهبر شورای ملی کناره‌گیری کرد.[۷۱]

پروژه ققنوس

پهلوی در سال ۱۳۹۷، پروژه ققنوس را که ابتکار او آغاز شده در واشینگتن آمریکا معرفی کرد. مدیر این پروژه، آن را یک اندیشکده علمی و هدف آن را ارائه برنامه‌هایی برای مسایل بنیادین ایران اعلام کرد.[۷۲][۷۳] این پروژه کنفرانس‌هایی را برگزار کرده است.[۷۴]

پیمان نوین

سفر رسمی رضا پهلوی و هیئت همراه به مسکو، در سال ۱۹۷۶

رضا پهلوی در تاریخ ۷ مهر ۱۳۹۹ (۲۸ سپتامبر ۲۰۲۰) در پیامی ویدیویی با عنوان «پیمان نوین» از همه نیروهای سیاسی دموکراسی‌خواه خواست تا با کنار گذاشتن اختلافات برای گذار از جمهوری اسلامی متحد شوند.[۷۵][۷۶] او گفت «انگیزهٔ من رسیدن به قدرت سیاسی نیست، بلکه تلاش برای برقراری سیستمی است که در آن، قدرت هرگز در انحصار یک فرد یا یک گروه نباشد».[۷۷]

رضا پهلوی از همه مخالفان حکومت خواست اعتصاب‌ها و اعتراض‌ها و نافرمانی‌های مدنی را در نقاط مختلف کشور به هم پیوند بزنند، در واحدهای کار و محلات، حلقه‌های کوچک اعتراض شکل دهند و نافرمانی مدنی را در هر شکل تبلیغ کنند.[۷۸][۷۹]

او همچنین در بخش دیگری از این پیام نیروهای ارتش را خطاب قرار داد و گفت در شرایطی که حکومت جمهوری اسلامی در حال فروش منابع کشور و شلیک‌کردن مستقیم به روی شهروندان بی‌گناه است، وظیفه آن‌ها دفاع از مردم است.[۸۰] شاهزاده خطاب به «بدنه بسیج و سپاه» گفت انتخاب کنید که «طرف مردم می‌ایستید یا با حکومت» خواهید ماند.[۸۱][۸۲]

منشور همبستگی

پنج ماه پس از اعتراض مستمر، در ۱۰ فوریه ۲۰۲۳ هشت تن از چهره‌های گوناگون مخالفان حکومت ایران از جمله رضا پهلوی، در کنار شیرین عبادی، علی کریمی، گلشیفته فراهانی، عبدالله مهتدی، نازنین بنیادی، حامد اسماعیلیون و مسیح علی‌نژاد در دانشگاه جرج‌تاون در واشینگتن دی سی آمریکا در تدارک برای اتحاد[۸۳] گرد هم آمدند و پهلوی به عنوان رهبر ظاهری این جمع بود. پیام این بود که سلطنت طلبان، چپگرایان، راست گرایان و مذهبی‌ها و سکولارها کنار هم قرار گرفته‌اند تا جمهوری اسلامی را سرنگون کنند و چیزی نو به جای آن بگذارند.[۸۴] از این افراد شش تن (به جز فراهانی و کریمی) در ۱۰ مارس آن سال منشور همبستگی و سازماندهی برای آزادی ایران را منتشر کردند.[۸۵] «انزوایِ جهانیِ جمهوری اسلامی» برای ایجاد تغییر در ایران، «ایجاد فشار بین‌المللی بر جمهوری اسلامی برای لغو حکم اعدام و آزاد کردن بی قید و شرط و فوری تمام زندانیان سیاسی»، «رایزنی با دولت‌های دموکراتیک برای اخراج سفرای جمهوری اسلامی و اخراج وابستگانِ جمهوری اسلامی» از جمله خواسته‌های این منشور بود و نویسندگان آن گفته بودند در قدم‌های بعد بر عدالت انتقالی، تشکیل شورای انتقال قدرت و راهکارهای انتقال قدرت به حکومتی دموکراتیک، ملی و سکولار تمرکز خواهند کرد.[۸۳] از چند ساعت پس از انتشار این منشور، هواداران پهلوی آن را در رسانه‌های اجتماعی مورد انتقاداتی چون عدم استفاده از واژه ملت ایران قرار دادند.[۸۶] پهلوی سعی کرد کاندیداهایی را به منشور اضافه کند که بر سر آنها اجماعی با دیگر امضا کنندگان به دست نیامد.[۸۷] در اول اردبیهشت (۲۲ آوریل) اسماعیلیون در اعتراض به سعی گروه‌های فشار بر تحمیل مواضع خود به جمع از بیرون، از گروه همبستگی کناره‌گیری کرد.[۸۸] بنیادی، مهتدی، عبادی و علی‌نژاد نیز در ۶ اردیبهشت / ۲۶ آوریل ادامه کار در چارچوب این گروه را سخت خواندند.[۸۹] اعلام سفر پهلوی به اسرائیل به تنهایی مؤید پایان این همبستگی بود.[۹۰]

بیانیه‌ها

اعتراضات سیستان و بلوچستان

رضا پهلوی در واکنش به اعتراضات سیستان و بلوچستان در بیانیه‌ای نوشت: «سوخت‌بری انتخاب هم‌میهنان بلوچ مظلوم ما در سیستان و بلوچستان نیست، این جمهوری اسلامی است که مردم محروم استان‌های مرزی ایران را به کارهای خطرناکی چون سوختبری و کولبری وادار کرده و خود نیز آنها را به گلوله می‌بندد.»[۹۱][۹۲] وی همچنین در بیانیهٔ جداگانه‌ای اختلال و قطع اینترنت در استان سیستان و بلوچستان را حربهٔ حکومت برای مخفی‌کردن جنایاتش خواند.[۹۳]

قتل روح‌الله زم

رضا پهلوی در پیامی به تاریخ ۱۲ دسامبر ۲۰۲۰ (۲۲ آذر ۱۳۹۹) ضمن تسلیت به خانوادهٔ روح‌الله زم، مدیر کانال تلگرامی آمدنیوز او را «بی‌گناه و قربانی رژیم خون‌ریز» دانست و هدف از ربایش و اعدام او را ارعاب دیگر کسانی در درون رژیم دانست که از آن جدا شده یا می‌خواهند جدا شوند.[۹۴][۹۵]

قتل نوید افکاری

رضا پهلوی در یادداشتی به تاریخ ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۳ شهریور ۱۳۹۹) که در روزنامهٔ وال استریت ژورنال منتشر شد، نوشت: «رژیم با اعدام نوید افکاری یک پیام دقیق به مردم ایران داد: اگر اعتراض کنید، صرف‌نظر از آنکه چه کسی هستید، شما را می‌کشیم.» او در ادامه مقاله نوشت: «در ازای هر نوید افکاری که رژیم می‌گیرد، ده‌ها ایرانی دیگر به تلاش برای آزادی و دموکراسی می‌پیوندند. وقتی که مردم ایران دوباره به خیابان‌ها آمدند تا خواستار پایان جمهوری اسلامی شوند-که قطعاً همین‌طور هم خواهد شد- جهان آزاد باید در کنار آنها بایستد.»[۹۶][۹۷]

قرارداد ۲۵ساله ایران و چین

رضا پهلوی در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۹۹ «برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامع ایران و چین» را «ننگین» و «بی‌اعتبار» توصیف کرد و نتیجهٔ امضاء این سند را «تاراج منابع طبیعی ایران و پذیرش ارتش بیگانه» در خاک کشور دانست.[۹۸][۹۹][۱۰۰] شاهزاده تأکید کرد: «قرارداد ۲۵ساله با چین، قراردادی از موضع ضعف و خیانتی انکارناپذیر به منافع ملی ایران است.»[۱۰۱][۱۰۲]

خشونت خانگی و قوانین جمهوری اسلامی

رضا پهلوی در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۹۹ در واکنش به قتل رومینا اشرفی به دست پدرش، با انتشار پیامی نوشت: «این جنایت با پشتوانهٔ قوانین واپس‌گرایانهٔ رژیم حاکم بر ایران انجام گرفته است. قوانینی که از خشونت خانگی و قتل ناموسی تا کودک‌آزاری و کودک‌همسری را مجاز می‌شمارد یا تسهیل می‌کند، متعلق به قرن بیست‌ویکم نیست. راه چاره، بازگشت به قوانین عرفی است.»[۱۰۳]

سانحه شناور پشتیبان کنارک

رضا پهلوی در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۹ در واکنش به سانحه شناور پشتیبان کنارک به که منجر به مرگ ۱۹ ملوان شد، با انتشار پیامی نوشت: «در چند ماه اخیر، نیروهای مسلح رژیم دو فاجعه را یکی در آسمان و دیگری در دریا رقم زده‌اند که منجر به جان‌باختن ۱۷۶ سرنشین هواپیمای اوکراینی، و دست‌کم ۱۹ نفر از پرسنل نیروی دریایی ارتش در آب‌های ساحلی چابهار شده است.» شاهزاده رضا پهلوی در ادامه پیام خود اضافه کرد: «علت وقوع این فجایع از یک‌سو، و پنهان‌کاری و دروغ‌گویی دربارهٔ آنها از سوی دیگر، نمایانگر عمق بی‌کفایتی و بی‌مسئولیتی رژیم حاکم بر میهن‌مان است.»[۱۰۴]

کشته‌شدن قاسم سلیمانی

رضا پهلوی در مورد کشته‌شدن سلیمانی در مصاحبه با روزنامه آلمانی «دی وِلت» گفت که کشته شدن سلیمانی مانند پایان «دارث ویدر» بود! او رویدادهای اخیر پس از کشته شدن سردار قاسم سلیمانی توسط آمریکا را فرصت بزرگی برای ایران ارزیابی کرد و کشته شدن او را یک تسلای خاطر برای ایرانیان دانست.[۱۰۵]

انهدام هواپیمای اوکراینی

رضا پهلوی در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸ و در واکنش به انهدام هواپیمای اوکراینی از سوی پدافند موشکی سپاه پاسداران، سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران را «مسئول مستقیم» این فاجعه خواند.[۱۰۶]

انفجارهای کرمان

رضا پهلوی پس از پذیرفتن مسئولیت انفجارهای کرمان از سوی گروه داعش گفت که «داعش و جمهوری اسلامی دو روی سکه تروریسم بنیادگرایانهٔ اسلامی هستند». او خاطر نشان کرد که «جمهوری اسلامی حتی برای حامیانش نیز ماشین مرگ و فلاکت است» و «راه حل روشن است: پایین کشیدن این رژیم شیطانی؛ بازگرداندن قطار ایران به ریل ترقی و تمدن؛ و تأمین امنیت و آزادی برای همه ایرانیان در سایه حکومت قانون».[۱۰۷]

مرگ ابراهیم رئیسی

در پی سانحه سقوط بالگرد ورزقان که به مرگ سید ابراهیم رئیسی منجر شد، رضا پهلوی در بیانیه‌ای با اشاره به شادمانی «ملت ایران و به‌ویژه خانواده‌های قربانیان جمهوری اسلامی» گفت: «شاید تنها افسوس‌شان این است که او سقوط جمهوری اسلامی را ندید و برای جرم و جنایت‌هایش محاکمه نشد.»[۱۰۸]

دیدگاه‌ها

رضا پهلوی در حین سخنرانی در مرکز اندیشه و رهبری سیاسی در دانشگاه ایالتی آریزونا.

رضا پهلوی معتقد است که سیاست‌های خارجی نظام جمهوری اسلامی، مسئول «انزوای فعلی ایران» است.[۱۰۹]

پهلوی معتقد است که حکومت دوره پدرش را نمی‌توان حکومت توتالیتر دانست و ایرادی که به حکومت در آن دوره وارد می‌داند نبود فضای آزاد سیاسی است،[۱۱۰] در عین حال می‌گوید که منتقد سرکوب‌ها و محدودیت‌های سیاسی در دوران سلطنت پدرش است.[۱۱۱]

رضا پهلوی مخالف هرگونه حمله نظامی کشورهای خارجی به ایران است.[۱۱۲]

او همواره تأکید دارد که «مسئلهٔ اصلی رژیم جمهوری اسلامی است و مادام که این نظام بر سر کار است، مردم ایران فرصت پیشرفت و آزادی را نخواهند یافت».[۵۷] رضا پهلوی معتقد به تغییر حکومت ایران از طریق رأی مردم و همه‌پرسی است[۱۱۳] و به عقیده وی انتخاب محتوای نظام آینده کشور و نهایتاً شکلش باید به دست مردم ایران و نمایندگان منتخب مردم ایران باشد.[۱۱۴] او اهداف اصلی خود را رسیدن ایران به یک مردم‌سالاری سکولار پارلمانی و قانون اساسی منطبق بر مبنای اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام کرده است.[۶] رضا پهلوی گفته اگر قرار به انتخاب باشد بین جمهوری سکولار و یک سلطنت موروثی، جمهوری را انتخاب می‌کند،[۱۱۵] اما در صورت انتخاب سلطنت، خواهان یافتن راهی برای انتخابی شدن سلطنت به جای موروثی بودن آن خواهد بود.[۱۱۶][۱۱۷][۱۱۸]

او با اشاره به نسل جدید اصلاح‌طلبان گفته است: «آن‌هایی که هنوز به‌دنبال تغییر رفتار این رژیم واپس‌گرا و جنایتکار هستند، همچون پیشینیان‌شان آب در هاون می‌کوبند.»[۱۱۹]

میزان نفوذ و محبوبیت در میان ایرانیان

نشست رضا پهلوی در جمع ایرانیان مقیم هلند، می ۲۰۱۲

در اعتراضات دی ۱۳۹۶ ایران شعارهایی همچون «ای شاه ایران برگرد به ایران»، «شاه برگرد شاه برگرد شاه برگرد»، «رضاشاه روحت شاد»، «شاهنشاه روحت شاد»، «رضا، رضا پهلوی»، «رضا شاه معذرت معذرت»، «ولیعهد کجایی به داد ما بیایی»، «ایران که شاه نداره حساب و کتاب نداره»، در میان معترضان در شهرهای مختلف به طرفداری از خاندان پهلوی سر داده شد، که تحلیل‌ها نشان می‌دهند مقبولیت خاندان پهلوی و متعاقب آن رضا پهلوی در میان ایرانیان داخل کشور و به ویژه نسل جدید افزایش داشته است.[۱۲۰][۱۲۱]

پس از آن‌که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در اولین واکنش به اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران، آن‌ها را از جمله به خانوادهٔ پهلوی نسبت داد،[۱۲۲] سخنگوی سپاه پاسداران نیز مدعی شد که نسل جوان ایران در مورد دودمان پهلوی «دچار شک و چالش جدی شده است».[۱۲۳] معترضان در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران در شعارهایشان خواستار بازگشت رضا پهلوی به ایران و سقوط جمهوری اسلامی شده بودند.[۱۲۴]

نظرسنجی‌ها

مسایل مالی

شغل

در سال ۱۹۸۹, واشینگتن پست گزارش کرد پهلوی در مورد منبع درآمدش پاسخ داد که در هفت سال قبل از آن مورد حمایت مالی «خانواده و دوستان» قرار داشته است.[۱۳۴] در سال ۲۰۱۷, او به آسوشیتد پرس گفت که از سال ۱۹۷۹ «شغل جانبی‌ای» نداشته و منشأ پول او خانواده‌اش و «ایرانیان بسیاری بوده که از جنبش پشتیبانی کرده‌اند.»[۱۳۵] بنا بر گزارشی در دسامبر ۲۰۱۸ از پلیتیکو، «تصور می‌رود او عمدتاً با آنچه از ثروت خانواده‌اش باقی مانده زندگی می‌کند، و تنها کار تمام وقت او ابراز نظر دربارهٔ ایران است.».[۱۳۶]

انصاری در برابر پهلوی

در سال ۱۹۹۰, پهلوی و احمدعلی مسعود انصاری، از دستیاران و مشاوران مالی نزدیکش، شکایاتی را علیه یکدیگر طرح کردند.[۱۳۷] انصاری که دوست کودکی پهلوی بود و شخصیتی پدرگونه برای او داشت، مشاور ارشد و مدیر مالی او بود.[۵۰] : ۲۷۶  انصاری به او گفته بود «اگر نمی‌توانی یک امپراتوری سیاسی داشته باشی، من به تو یک امپراتوری اقتصادی می‌دهم.» ساختار پیچیده امور مالی پهلوی باعث گیج شدن و دلسرد شدن پهلوی نسبت به انصاری شد. سرمایه‌گذاری‌های بی ملاحظه در سرمایه‌گذاری قراردادهای آتی در بحران‌های اقتصادی سال ۱۹۸۷ یکی از بزرگ‌ترین زیان‌ها را به آنها وارد کرد.[۵۰]: ۲۸۱  در پی بحران اقتصادی ۱۹۸۷ پس از این که پهلوی روایت‌های ضد و نقیضی در خصوص دارایی‌هایش شنید شخصاً در سال ۱۹۸۹ به سوئیس رفت و مشاهده کرد در صندوق امانات او در بانک کردیت سوییس اثری از پول‌ها و املاکش نیست، و انصاری را از سمتش برکنار کرد. پهلوی انصاری را به اختلاس مبلغ ۲۴ میلیون دلار متهم کرد در حالی که انصاری مدعی حق حبس ۱٫۷ میلیون دلاری علیه پهلوی شد.[۴۶] در جریان دادرسی، وکیل پهلوی به دادگاه گفت «پهلوی به دلیل الزامات ناشی از مسئولیت‌های سیاسیش و بی تجربگی در مسایل مالی، مجبور بود برای مدیریت منابع مالیش به‌طور کامل به انصاری اعتماد کند. در طول سالیان هیچ‌کس به هیچ وجه جای انصاری به عنوان معتمد پهلوی را نگرفت. متقابلاً، هیچ‌کس به اندازه انصاری در اعتماد پهلوی خیانت نکرد» و انصاری را به جاسوسی" برای نظام جمهوری اسلامی ایران متهم کرد.[۴۶] انصاری این اتهامات را رد و پهلوی را متهم کرد با حیف و میل پولش را بر باد داده است، و اظهار داشت که وفادارانه دستورهایی را اجرا کرده که پهلوی از آنها مطلع بوده است.[۴۶] انصاری برای پرداخت پول وکلایش از جمهوری اسلامی پول دریافت کرد و در تلویزیون ایران ظاهر شد. اسناد پرداخت‌های آنها که در جریان دادگاه ارائه شد نشان داد زندگی آنها از آغاز تا چه میزان با کار سیاسی درآمیخته بوده: خرید شرکت‌های نفتی و سرمایه گذاری در قراردادهای آتی ارز و املاک و استفاده از عواید آن برای خرید همپیمانان برای خود.[۵۰] : ۲۸۱  دادگاه از انصاری خواست حساب کاملی از نحوه مدیریت پولش ارائه دهد، ولی او متهم کرد که اسناد برای پیشگیری از مصادره آنها از بین برده شده‌اند. در سال ۱۹۹۶، دادگاه حکم کرد که انصاری باید ۷٫۳ میلیون دلار به خانواده پهلوی پس بدهد و او را ۲ میلیون دلار دیگر هم جریمه کرد.[۴۶]

زندگی شخصی

رضا پهلوی همسرش یاسمین اعتماد امینی را نخستین بار در فرودگاه واشینگتن دی سی ملاقات کرد. این دو رابطه خود را بین سوییس (که پهلوی در آن زمان آنجا زندگی می‌کرد) و کالیفرنیا (محل زندگی اعتماد امینی) برقرار کردند و یک سال بعد در روز ۲۲ خرداد ۱۳۶۵ (ژوئیه ۱۹۸۶) ازدواج کردند. پهلوی هنگام ازدواج ۲۵ ساله و اعتماد امینی ۱۷ ساله و در حال فارغ‌التحصیلی از دبیرستان بود.[۱۳۸] این دو صاحب سه دختر به نام‌های نور (م. ۱۴ فروردین ۱۳۷۱)، ایمان (م. ۲۱ شهریور ۱۳۷۲) و فرح (م. ۲۷ دی ۱۳۸۲) هستند[۱۳۹] و در نزدیکی واشینگتن، دی سی زندگی می کنند.[۱۴۰]

رضا پهلوی در سال ۲۰۰۴ به عنوان پدرخوانده غیررسمی لوئیز، نوه آلبرت دوم پادشاه وقت بلژیک اعلام شد.[۱۴۱] ایران از این تصمیم خانواده سلطنتی بلژیک انتقاد کرد. حضور پهلوی و مادرش در مراسم‌های ازدواج خانواده‌های سلطنتی جهان از جمله اردن و اسپانیا در گذشته اعتراض ایران را برانگیخته است.[۱۴۲]

رضا پهلوی به عکاسی علاقمند است. او در مصاحبه‌ای در فروردین ۱۳۹۱ گفت: «اگر زندگی دوباره داشتم، شاید کارگردان سینما می‌شدم.»[۱۴۳]

پهلوی علاقه شدیدی به بازی و تماشای فوتبال داشت. او هوادار تیم باشگاه فوتبال استقلال تهران بود، که در آن زمان تاج نام داشت و حمایت او حتی از تلویزیون ملی ایران پخش می‌شد. این باشگاه در رژه‌های سالانه به مناسبت تولد او شرکت می‌کرد که این باشگاه را با حکومت پهلوی نزدیک می‌کرد.[۱۴۴]

در سال ۱۹۸۱، یونایتدپرس اینترنشنال گزارش کرد که پهلوی برای تماشای تنیس در باشگاه نخبگان الجزیرة در قاهره حضور می‌یافت و گاهی در باشگاه‌های شبانه در هتل‌های نزدیک نیل دیده می‌شد.[۱۴۵]

پهلوی پس از نقل مکان به آمریکا، به سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات در شمال ویرجینیا پرداخت. اولین سرمایه‌گذاری او و مشاورانش در سال ۱۹۸۲ خرید زمین در تایسونز کورنر بود که یک مجتمع مسکونی در آن با طراحی کامران دیبا، پسرعموی مادرش، ساخت.[۵۰]: ۲۷۷ 

رضا پهلوی، در مصاحبه‌ای که در روز جمعه ۵ تیر ماه ۱۳۸۸ با خبرنگار نشریه نیویورک تایمز، دِبورا سُلومون انجام داد، در پاسخ این پرسش که «دین شما چیست؟» گفت:

این مسئله‌ای خصوصی است اما اگر بر پاسخ من اصرار می‌ورزید، باید بگویم که البته من بر پایه آموزش و اعتقادی راسخ، «مسلمان شیعه» هستم. در واقع خود را انسانی با ایمان و دیندار می‌دانم.[۱۴۶]

حاشیه‌ها

مصاحبه با تلویزیون دولتی چین

در تاریخ ۱۸ فوریه ۲۰۱۳، مصاحبه تلویزیون مرکزی چین با رضا پهلوی با واکنش حکومت جمهوری اسلامی روبرو شد.[۱۴۷] سفارت ایران در پکن، طی بیانیه‌ای شدیداللحن، آن را «بی‌سابقه، معنا دار و دارای تبعات» و «مداخله آشکار در امور داخلی ایران» خواند.[۱۴۸] در مصاحبه با این شبکه، رضا پهلوی از «انتخابات آزاد» سخن‌گفته و خواستار تغییر «سیاست‌های قدرت‌های جهان در قبال حکومت جمهوری اسلامی» شده‌بود.[۱۴۹]

نگارخانه

  • رضا پهلوی در هنگام سخنرانی در مرکز اندیشه و رهبری سیاسی در دانشگاه ایالتی آریزونا
    رضا پهلوی در هنگام سخنرانی در مرکز اندیشه و رهبری سیاسی در دانشگاه ایالتی آریزونا
  • نگاره‌ای از خانواده پهلوی در سال ۱۹۷۳ میلادی
    نگاره‌ای از خانواده پهلوی در سال ۱۹۷۳ میلادی
  • شادمانی پرستاران و کادر درمانی از تولد رضا پهلوی؛ محمدرضا پهلوی و فرح پهلوی موقع ترک زایشگاه دمیدان مولویوی تهران؛ ۱۰ آبان ۱۳۳۹
    شادمانی پرستاران و کادر درمانی از تولد رضا پهلوی؛ محمدرضا پهلوی و فرح پهلوی موقع ترک زایشگاه دمیدان مولویوی تهران؛ ۱۰ آبان ۱۳۳۹
  • گواهی‌نامه پایان تحصیلات دوره اول تعلیمات عمومی رضا پهلوی؛ کوشک احمدشاهی
    گواهی‌نامه پایان تحصیلات دوره اول تعلیمات عمومی رضا پهلوی؛ کوشک احمدشاهی
  • تصاویر فوتبال بازی‌کردن رضا پهلوی؛ کوشک احمدشاهی
    تصاویر فوتبال بازی‌کردن رضا پهلوی؛ کوشک احمدشاهی
  • نقاشی خردسالی رضا پهلوی؛ کوشک احمدشاهی
    نقاشی خردسالی رضا پهلوی؛ کوشک احمدشاهی

کتاب‌شناسی

وی تا به حال سه کتاب نوشته است.

رضا پهلوی در سال ۲۰۰۲ که کتاب نسیم دگرگونی: آینده دموکراسی در ایران و به زبان انگلیسی را منتشر کرد زبان جدیدی برای پیکار سیاسی برگزیده بود: او از تغییر، انتخاب، و حقوق مدنی سخن می‌گفت.[۵۰] : ۲۸۴  او در این کتاب دیدگاه‌های خود را در زمینه حمایت از جنبش‌های «ناآرامی‌های مدنی و قیام‌های بدون خشونت» مطرح کرد که این کتاب به زبان فارسی نیز ترجمه شده است. زبان او دیگربه جای مهمانی‌های پرسروصدا، املاک و کنش مخفی با «ساعت انتخاب» ای که مردم برای دموکراسی و آزادی داشتند در پیوند بود.[۵۰]: ۲۸۴ 

سایر کتاب‌های وی بیانیه میثاق با مردم[۱۵۰] و آزادی برای هم‌میهنانم نام دارند که هر دو به فارسی نیز برگردانده شده‌اند.[۱۵۱] همچنین در سال ۲۰۰۹ میلادی، کتابی از رضا پهلوی به نام زمان انتخاب (فرانسوی: Iran: L'Heure du Choix, Denoël‎) به زبان فرانسه منتشر شد.[۱۱۳]

افتخارات

ملی

  • روبان بزرک با یقه شوالیه حاکم نشان پهلوی (۲۶ سپتامبر ۱۹۶۷, ایران)
  • مدال تاجگذاری محمدرضا شاه پهلوی (۲۶ اکتبر ۱۹۶۷, ایران)
  • مدال یادبود جشن‌های ۲٬۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران (۱۴ اکتبر ۱۹۷۱, ایران)
  • مدال پرسپولیس (۱۵ اکتبر۱۹۷۱, ایران)

خارجی

دیگر تجلیل‌ها

پانویس

  1. ↑ https://www.bbc.com/persian/iran-features-50193175
  2. ↑ https://web.archive.org/web/20190815230528/https://www.radiofarda.com/a/b3-iran-crown-prince-leaves-inc/28740662.html
  3. ↑ Envisioning the Next Iran: The Indispensable Interplay of Human Rights and Democracy, The Huffington Post
  4. ↑ https://en.radiofarda.com/28954486.html[پیوند مرده]
  5. ↑ «تلاش رضا پهلوی برای آوردن بهار عربی به ایران». وبگاه اختصاصی رضا پهلوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ ژوئیه ۲۰۱۲.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ «رضا پهلوی؛ از زندگی سیاسی تا پشت پرده خاطرات جوانی». رادیو فردا.
  7. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی «نخبگان سیاسی» را به همکاری برای «سرنگونی جمهوری اسلامی» دعوت کرد». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۲۱.
  8. ↑ ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «شکستن اقتدار شاه»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۷۲
  9. ↑ «Reza Pahlavi - Biography». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶ ژانویه ۲۰۱۱.
  10. ↑ رضا پهلوی: انتخاب شکل حکومت آینده با مردم ایران است
  11. ↑ Shahanshah: A Study of Monarchy of Iran By E. Burke Inlow, Inlow, E. Burke, pg. 90
  12. ↑ «رضا پهلوی: افسردگی باعث خودکشی علیرضا شد». ‭BBC ‮فارسی‬. ۱۶ دی ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  13. ↑ «علیرضا پهلوی خودکشی کرد». ‭BBC ‮فارسی‬. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  14. ↑ «قانون اساسی مشروطه - مشروطه». mashruteh.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۶-۱۷.
  15. ↑ «متمم قانون اساسی مشروطه (14 ذی‌القعدة الحرام 1324)». مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۷ ژوئن ۲۰۲۱.
  16. ↑ ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «کودکی و جوانی»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۰۴
  17. ↑ «آشنایی بامجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران». سایت اطلاع‌رسانی مجموعه. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۰۹.
  18. ↑ علی شهبازی (۱۳۷۰)، «نگهبانی در کاخ»، محافظ شاه، تهران: اهل قلم، ص. ۱۹۵ تا ۱۹۹
  19. ↑ ماروین زونیس (۱۳۷۷)، «کودکی و جوانی»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۰۴
  20. ↑ اسدالله علم (۱۳۷۳)، «چهارم اردیبهشت ۱۹۷۴»، گفتگوهای من با شاه، ترجمهٔ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: طرح نو، ص. ۵۸۰
  21. ↑ ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «شکستن اقتدار شاه»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۷۵
  22. ↑ منوچهر فرمانفرمائیان (۱۳۷۰)، «شاه و رؤیای آمریکایی»، خون و نفت، ترجمهٔ مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس، ص. ۴۵۰ و ۴۵۱
  23. ↑ ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «سودای پرواز»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۲۴
  24. ↑ بابک تقوایی (۲۸ مهر ۱۳۹۵). «نبرد اشباح، ببرها و گربه‌های ایرانی برفراز انارک». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  25. ↑ Archive، View Author؛ feed، Get author RSS (۲۰۲۴-۰۴-۱۳). «Reza Pahlavi — the man who could have been Shah» (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۷-۱۰.
  26. ↑ رضا پهلوی: اگر زندگی دوباره داشتم، شاید کارگردان سینما می‌شدم، رادیو فردا
  27. ↑ A Royal Flush: Reza Pahlavi Former Crown Prince of Iran بایگانی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, TIME Magazine
  28. ↑ Pahlavi recalls ‘tremendous boost to my morale’ during Air Force training in Lubbock, Lubbock Avalanche-Journal
  29. ↑ ماروین زونیس (۱۳۷۰)، «کودکی و جوانی»، شکست شاهانه، ترجمهٔ عباس مخبر، تهران: طرح نو، ص. ۱۰۵ و ۵۰۸
  30. ↑ "Two children of the late Shah of Iran may..." UPI (به انگلیسی). Retrieved 2022-06-15.
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ۳۱٫۲ Hall، Carla (۱۹۸۹-۰۵-۲۱). «THE SHAH WITHOUT A COUNTRY» (به انگلیسی). Washington Post. شاپا 0190-8286. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۵.
  32. ↑ "Empress Farah Dibah Pahlavi, widow of the deposed shah... - UPI Archives". UPI (به انگلیسی). Retrieved 2024-01-17.
  33. ↑ "Fulfilling his father's deathbed wish, Crown Prince Reza will... - UPI Archives". UPI (به انگلیسی). Retrieved 2024-01-17.
  34. ↑ حسن‌نیا، آرش (۲۰۱۲-۰۳-۲۱). «رضا پهلوی: اگر زندگی دوباره داشتم، شاید کارگردان سینما می‌شدم». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  35. ↑ "Son of former Shah of Iran to speak at UCI" (به انگلیسی). 4 May 2009. Archived from the original on 18 Sep 2015. Retrieved 10 Dec 2015.
  36. ↑ افشین امیرزاده (۱۰ ژوئن ۲۰۰۵). «تحریم انتخابات: اپوزیسیون خارج از کشور». www.bbc.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  37. ↑ In Iran, an Angry Generation Longs for Jobs, More Freedom and Power, New York Times
  38. ↑ Royal Democrat بایگانی‌شده در ۱۵ مه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, The Wall Street Journal
  39. ↑ Life After the Throne بایگانی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, Time Magazine
  40. ↑ Interview With Reza Pahlavi Of Iran بایگانی‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, Al-Watan Daily - Kuwait
  41. ↑ «ایرانیستاز - بخش دوم گفتگوی تقاطع با شاهزاده رضا پهلوی». تقاطع. ۱۸ ژوئن ۲۰۱۷.
  42. ↑ "Crown Prince Reza, fighting back tears, proclaimed himself shah..." UPI (به انگلیسی). Retrieved 2024-01-14.
  43. ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ "Former Student Prince Aims at Iranian Throne", The United Press International, Pittsfield, Massachusetts: The Berkshire Eagle, p. 23, 6 August 1981
  44. ↑ "Reza II vows to oust Khomeini", The Associated Press, Indianapolis, Indiana: The Indianapolis News, p. 1, 5 August 1981
  45. ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ ۴۵٫۲ ۴۵٫۳ ۴۵٫۴ ۴۵٫۵ ۴۵٫۶ Segev, S. (1988). The Iranian Triangle: The Untold Story of Israel's Role in the Iran-Contra Affair. Free Press. ISBN 978-0-02-928341-7. Retrieved 2024-01-24.
  46. ↑ ۴۶٫۰ ۴۶٫۱ ۴۶٫۲ ۴۶٫۳ ۴۶٫۴ ۴۶٫۵ ۴۶٫۶ Hsu، Spencer S. (۱۹۹۶-۰۷-۲۲). «REVERSAL OF FORTUNE» (به انگلیسی). Washington Post. شاپا 0190-8286. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۳.
  47. ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ Hall، Carla (۱۹۸۹-۰۵-۲۱). «THE SHAH WITHOUT A COUNTRY» (به انگلیسی). Washington Post. شاپا 0190-8286. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۲۷.
  48. ↑ ۴۸٫۰ ۴۸٫۱ ۴۸٫۲ "Every spy a prince: the complete history of Israel's intelligence community". search.worldcat.org (به انگلیسی). pp. 260–261. Retrieved 2024-01-23.
  49. ↑ ۴۹٫۰ ۴۹٫۱ Fisher، Dan (۱۹۸۸-۱۰-۲۸). «Sharon Linked to '82 Anti-Khomeini Coup Plot». Los Angeles Times (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۰۱.
  50. ↑ ۵۰٫۰۰ ۵۰٫۰۱ ۵۰٫۰۲ ۵۰٫۰۳ ۵۰٫۰۴ ۵۰٫۰۵ ۵۰٫۰۶ ۵۰٫۰۷ ۵۰٫۰۸ ۵۰٫۰۹ ۵۰٫۱۰ (Author), Andrew Friedman (1954-11-16). "Covert Capital". University of California Press. Retrieved 2024-01-13. {{cite web}}: |last= has generic name (help)
  51. ↑ ۵۱٫۰ ۵۱٫۱ ۵۱٫۲ «The Twilight War by David Crist: 9780143123675 | PenguinRandomHouse.com: Books». PenguinRandomhouse.com (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۱۳.
  52. ↑ Timmerman, K.R. (2008). Shadow Warriors: The Untold Story of Traitors, Saboteurs, and the Party of Surrender. Three Rivers Press. p. 45. ISBN 978-0-307-35210-1. Retrieved 2024-01-13.
  53. ↑ Woodward, Bob (1986-11-19). "CIA Curried Favor With Khomeini, Exiles". Washington Post. Retrieved 2024-01-13.
  54. ↑ "Shah's Son to Wed... Someone", Times-Advocate, Escondido, California, p. 2, 3 May 1986
  55. ↑ رضا پهلوی: «روحانیون ایران در معرض خطر قرار دارند» بایگانی‌شده در ۲۱ ژوئن ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، العربیه فارسی
  56. ↑ Life، Kayhan (۲۰۱۸-۰۷-۱۲). «'All Totalitarian Rules Eventually End': An Interview with Reza Pahlavi». KAYHAN LIFE (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۱۶.
  57. ↑ ۵۷٫۰ ۵۷٫۱ "Former Student Prince Aims at Iranian Throne", The United Press International, Pittsfield, Massachusetts: The Berkshire Eagle, p. 23, 6 August 1981
  58. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی: با تحریم انتخابات به دنیا پیام می‌دهیم که این «خیمه شب بازی» جمهوری اسلامی است». صدای آمریکا. ۲۰۲۰-۰۲-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  59. ↑ «انتخابات مجلس ایران؛ کمترین نرخ مشارکت در جمهوری اسلامی». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۰۲-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۳.
  60. ↑ میریان، شهرام (۲۰۱۲-۰۵-۲۵). «رضا پهلوی: وحشت رژیم از قیام مردم از هر تحریمی اثرگذارتر است». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  61. ↑ خاکزاد، ژان (۲۰۱۲-۰۶-۰۱). «رضا پهلوی: تلاشم این بوده که از حمله نظامی به کشورمان اجتناب شود». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  62. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی: پرونده کشتار ۱۵۰۰ ایرانی را به دیوان لاهه ارسال کنید». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۱۹-۱۲-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  63. ↑ https://www.radiofarda.com/a/f3_pahlavi_in_talk_with_prosecutor_of_international_crime_court/24600770.html
  64. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی: پیکان قدرت از دست رژیم خارج خواهد شد، باید آماده باشیم». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۰۵.
  65. ↑ فردا، رادیو (۲۰۲۲-۱۰-۲۰). «شاهزاده رضا پهلوی خواستار تشکیل یک «دولت موقت تکثرگرا» شد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۰۵.
  66. ↑ «ماجرای «من وکالت می‌دهم»؛ کارزار اعطای وکالت نمادین به شاهزاده رضا پهلوی». BBC News فارسی. ۲۰۲۳-۰۱-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۰۵.
  67. ↑ Reuters (2023-04-17). "Son of toppled Iranian Shah to visit Israel" (به انگلیسی). Retrieved 2023-04-20.
  68. ↑ Keller-Lynn، Carrie. «In Israel, son of last shah says Iranians 'absolutely' ready for Israel ties». www.timesofisrael.com (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۲۰.
  69. ↑ "Son of Iran's Shah Pahlavi Visits Israel". Asharq AL-awsat (به انگلیسی). Retrieved 2023-04-20.
  70. ↑ Esfandiari, Golnaz. "Iranian Former Crown Prince's 'Historic' Trip To Israel Courts Controversy" (به انگلیسی). Retrieved 2023-04-20.
  71. ↑ «کناره‌گیری رضا پهلوی از ریاست «شورای ملی ایران»». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
  72. ↑ «پروژه ققنوس؛ طرح رضا پهلوی برای «بازسازی ایران» کلید خورد». رادیو فردا. ۲۰۱۹-۰۲-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۸.
  73. ↑ «رونمایی از پروژه ققنوس در واشینگتن». DW. ۱۳۹۷-۱۲-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۸.
  74. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی در نشست ققنوس: یک ایرانی می‌خواهد بداند ۵۰ سال آینده با چه مواجه خواهیم بود». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۸.
  75. ↑ «رضا پهلوی خواستار 'اتحاد' اپوزیسیون و پیوند زدن 'اعتراض‌های داخل ایران' شد». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  76. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی، خواستار اتحاد مخالفان جمهوری اسلامی برای نجات ایران». صدای آمریکا. ۲۰۲۰-۰۹-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  77. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی خواستار گسترش و پیوند اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها در داخل کشور شد». رادیو فردا. ۲۰۲۰-۰۹-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  78. ↑ «پیام شاهزاده رضا پهلوی به مردم: روی نجات ایران متمرکز شویم». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۹-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  79. ↑ «تاکید رضا پهلوی نسبت به لزوم "گذار از جمهوری اسلامی ایران" برای "نجات ایران"». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۲۰-۰۹-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  80. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی خواستار گسترش و پیوند اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها در داخل کشور شد». رادیو فردا. ۲۰۲۰-۰۹-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  81. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی ایرانیان را به اعتراض، اعتصاب و نافرمانی مدنی فراخواند». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۰-۰۹-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  82. ↑ «دعوت رضا پهلوی به "اعتصاب و اعتراض و نافرمانی مدنی"». DW. ۱۳۹۹-۰۷-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  83. ↑ ۸۳٫۰ ۸۳٫۱ «"منشورِ همبستگی و سازماندهی برای آزادی (مهسا)" منتشر شد – DW – ۱۴۰۱/۱۲/۱۹». dw.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۰۵.
  84. ↑ guillermo. «The Shah's Son and the Future of Iranian Opposition - Foreign Policy Research Institute». www.fpri.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۰۵.
  85. ↑ رادیوفردا (۲۰۲۳-۰۳-۱۰). «انتشار منشور «همبستگی و سازماندهی برای آزادی ایران»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۰۵.
  86. ↑ Dagres، Holly (۲۰۲۳-۰۵-۱۰). «After a failed coalition effort, where is the Iranian opposition headed?». Atlantic Council (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۰.
  87. ↑ رادیوفردا (۲۰۲۳-۰۴-۱۱). «رضا پهلوی از عدم اجماع بر سر کاندیداهای خود برای پیوستن به «منشور همبستگی» خبر داد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۱۷.
  88. ↑ «حامد اسماعیلیون از "منشور همبستگی مهسا" خارج شد – DW – ۱۴۰۲/۲/۲». dw.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۱۷.
  89. ↑ «چهار چهره منشور مهسا: شرایط پیش‌آمده همبستگی را سخت کرده اما ادامه می‌دهیم». BBC News فارسی. ۲۰۲۳-۰۴-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۱۷.
  90. ↑ Dagres، Holly (۲۰۲۳-۰۵-۱۰). «After a failed coalition effort, where is the Iranian opposition headed?». Atlantic Council (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۰.
  91. ↑ رضا پهلوی خواستار همراهی با اعتراضات مردم سراوان شد، العربیه فارسی
  92. ↑ شاهزاده رضا پهلوی: جمهوری اسلامی مردم را به سوخت‌بری وادار و بعد آنها را می‌کشد، ایندیپندنت فارسی
  93. ↑ «ادامه اعتراضات پراکنده در سیستان و بلوچستان| شاهزاده رضا پهلوی: دیکتاتوری حاکم با قطع اینترنت می‌خواهد جنایاتش را مخفی کند». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۱-۰۲-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  94. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی روح‌الله زم را «قربانی رژیم خونریز» ایران دانست». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۰-۱۲-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  95. ↑ «واکنش‌های جهانی به اعدام روح‌الله زم ادامه دارد». رادیو فردا. ۲۰۲۰-۱۲-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  96. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی: هدف از اعدام نوید افکاری، سرکوب اعتراضات از طریق ایجاد وحشت بود». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۹-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  97. ↑ Pahlavi، Reza (۲۰۲۰-۰۹-۱۳). «Opinion | Navid Afkari's Murder Was a Message» (به انگلیسی). Wall Street Journal. شاپا 0099-9660. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  98. ↑ «سند همکاری ایران و چین؛ 'حکمت‌آمیز' یا 'قرارداد ترکمن‌چای'». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  99. ↑ «واکنش شاهزاده رضا پهلوی به قرارداد ۲۵ساله با چین: رژیم در پی تاراج منابع کشور است». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۰-۰۷-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  100. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی «قرارداد ۲۵ ساله» ایران با چین را محکوم کرد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  101. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی: قرارداد ۲۵ساله با چین از موضع ضعف و خیانتی انکارناپذیر به منافع ملی ایران است». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۷-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  102. ↑ «پیام رضا پهلوی در محکومیت قرارداد ۲۵ساله ایران با چین: این قرارداد، خیانتی انکارناپذیر به منافع ملی ایران‌است». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۲۰-۰۷-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  103. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی: قتل فجیع رومینا با پشتوانه قوانین واپسگرایانه رژیم حاکم انجام گرفت». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۰-۰۵-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  104. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی شلیک نظامیان ایران به نیروهای خودی را نشانه بی‌کفایتی و بی‌مسئولیتی رژیم ایران دانست». صدای آمریکا. ۲۰۲۰-۰۵-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  105. ↑ https://kayhan.london/1398/11/07/184022/
  106. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی: خامنه‌ای مسئول مستقیم سقوط هواپیمای اوکراینی است». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  107. ↑ شاهزاده رضا پهلوی در واکنش به انفجارهای کرمان: داعش و جمهوری اسلامی دو روی سکه تروریسم اسلامی هستند، رادیو فردا
  108. ↑ «بلاگ| در پی مرگ ابراهیم رئیسی و دیگر سرنشینان بالگرد؛ با تصمیم مقامات، جمهوری اسلامی جایگزین او را در تاریخ ۸ تیر ماه انتخاب می‌کند». صدای آمریکا. ۲۰۲۴-۰۵-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۱.
  109. ↑ «رضا پهلوی سخنان خامنه‌ای دربارهٔ معترضان را "بزدلانه" خواند – DW – ۱۳۹۸/۸/۲۹». dw.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  110. ↑ «رضا پهلوی: انتخاب شکل حکومت آینده با مردم ایران است». وبگاه اختصاصی رضا پهلوی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۳.
  111. ↑ "رضا پهلوی؛ از زندگی سیاسی تا پشت پرده خاطرات جوانی". Retrieved 2010-03-29.
  112. ↑ Shah's exiled son: Don't attack Iran بایگانی‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, Ha'aretz
  113. ↑ ۱۱۳٫۰ ۱۱۳٫۱ «‭‮گفتگو با رضا پهلوی‬». BBC ‮فارسی‬. ۲۸ بهمن ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  114. ↑ رضا پهلوی: انتخاب شکل حکومت آینده با مردم ایران است، وبگاه اختصاصی رضا پهلوی، بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئیه ۲۰۱۱، دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۳
  115. ↑ «نشست مخالفان در کنفرانس مونیخ؛ مردم ایران خواهان تغییر رژیم هستند». BBC News فارسی. ۲۰۲۳-۰۲-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۲.
  116. ↑ «در کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۲۳ چه گذشت؟». euronews. ۲۰۲۳-۰۲-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۲.
  117. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی و بنیادهای مشروطه ایران». ایندپندنت فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۶.
  118. ↑ «رضا پهلوی: نظام جمهوری را به سلطنت موروثی ترجیح می‌دهم». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۶.
  119. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی: جوانان را در زمین و آسمان و دریا می‌کشند، سپس به خانواده‌های آنها توهین می‌کنند». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۰-۰۵-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  120. ↑ محمدی، مجید (۲۰۱۸-۰۱-۰۹). «تحلیل شعارهای حرکت اعتراضی دی ماه ۹۶ ایران» (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۱۶.
  121. ↑ صحرا (مقرب)، نسیم (۲۰۱۸-۰۱-۰۳). «شعارهای هفته اول تظاهرات سراسری چه می‌گویند؟» (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۱۶.
  122. ↑ «هشدار منتقدان و مخالفان سیاسی دربارهٔ برخورد حکومت با معترضان در ایران». بی‌بی‌سی فارسی.
  123. ↑ «سخنگوی سپاه: نتوانستیم در مورد حکومت پهلوی آگاهی‌بخشی کنیم، نسل جوان دچار شک شده است». رادیو فردا. ۲۰۱۹-۱۱-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  124. ↑ "Special Report: Iran's leader ordered crackdown on unrest - 'Do whatever it takes to end it'" (به انگلیسی). 2019-12-23. Retrieved 2023-11-14.
  125. ↑ این تحقیق در سال ۲۰۱۳ میلادی و با هدایت مرکز تحقیقات جامعه‌شناسی دانشگاه جرج میسون و از طریق مصاحبهٔ تلفنی انجام شده‌بود.
  126. ↑ «2013 NATIONAL PUBLIC OPINION SURVEY of IRANIAN AMERICANS» (PDF). اتحادیه روابط عمومی آمریکایی‌های ایرانی‌تبار با هدایت مرکز تحقیقات مطالعات جامعه‌شناسی دانشگاه جرج میسون. صص. ۱۰. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۹.
  127. ↑ گزارش نظرسنجی گرایش‌های سیاسی ایرانیان - خرداد ١٣٩٧ بایگانی‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine، مؤسسه گَمان
  128. ↑ «در یک انتخابات آزاد به چه کسی رأی می‌دهید؟». www.radiozamaneh.com. ۲۰۱۷-۰۴-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  129. ↑ «نظرسنجی مؤسسه «گمان»؛ رای «نَه» بیش از ۸۰ درصدی ایرانیان به جمهوری اسلامی». رادیو فردا. ۲۰۲۳-۰۲-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۴.
  130. ↑ «نظرسنجی جدید: مخالفت ۸۰درصدی با جمهوری اسلامی در ایران». DW. ۱۴۰۱-۱۱-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۴.
  131. ↑ «گزارش نظرسنجی «نگرش ایرانیان به اعتراضات سراسری ۱۴۰۱» – گَمان». gamaan.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۴.
  132. ↑ «نظرسنجی مؤسسه گمان: ۸۱ درصد به جمهوری اسلامی «نه» گفتند». بی‌بی‌سی فارسی. ۵ فوریه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۵ فوریه ۲۰۲۳.
  133. ↑ «یک نظرسنجی: ۸۱ درصد ایرانیان داخل و ۹۰ درصد ایرانیان خارج از کشور موافق اعتراضات هستند». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۰۵.
  134. ↑ Hall، Carla (۱۹۸۹-۰۵-۲۱). «THE SHAH WITHOUT A COUNTRY» (به انگلیسی). Washington Post. شاپا 0190-8286. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۵-۱۷.
  135. ↑ JON GAMBRELL (2017-04-11). "Iran's long-exiled prince wants a revolution in age of Trump". AP NEWS (به انگلیسی). Retrieved 2023-11-14.
  136. ↑ "Son of deposed Iranian Shah calls for U.S. -backed regime change". Politico. 13 December 2018. Retrieved 22 May 2019.
  137. ↑ Hsu, Spencer S. (22 July 1996), "Reversal of Fortune", The Washington Post, retrieved 15 September 2020
  138. ↑ Hall، Carla (۱۹۸۹-۰۵-۲۱). «THE SHAH WITHOUT A COUNTRY» (به انگلیسی). Washington Post. شاپا 0190-8286. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۱-۲۸.
  139. ↑ زندگی‌نامه رضا پهلوی بایگانی‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، وبگاه رسمی رضا پهلوی
  140. ↑ NEWS، KYODO. «Exiled Iranian royal sees regime change as country's only way forward». Kyodo News+. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۷-۱۰.
  141. ↑ «رضا پهلوی، پدرخوانده نوه پادشاه بلژیک». BBC Persian. ۲۰۰۴-۰۹-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  142. ↑ رادیوفردا (۲۰۰۶-۱۲-۰۷). «انتقاد جمهوری اسلامی از برگزیدن رضا پهلوی به پدرخواندگی یک شاهزاده بلژیکی». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۱۸.
  143. ↑ حسن‌نیا، آرش (۲۰۱۲-۰۳-۲۱). «رضا پهلوی: اگر زندگی دوباره داشتم، شاید کارگردان سینما می‌شدم». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  144. ↑ Kausik Bandyopadhyay; Sabyasachi Mallick (2013). Fringe Nations in World Soccer. Routledge. p. 87. ISBN 978-1-317-99810-5.
  145. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Berkshire وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  146. ↑ http://www.nytimes.com/2009/06/28/magazine/28fob-q4-t.html?_r=0
  147. ↑ «اعتراض ایران به مصاحبه تلویزیون دولتی چین با رضا پهلوی‬». BBC ‮فارسی‬. ۱ اسفند ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  148. ↑ تقی‌زاده، رضا (۲۰۱۳-۰۲-۲۰). ««مداخله چین در امور ایران»، اعتراض به مصاحبه با رضا پهلوی». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  149. ↑ «ایران: مصاحبه تلویزیون چین با رضا پهلوی تبعات دارد». DW. ۱۳۹۱-۱۱-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  150. ↑ «گفتگو با شاهزاده رضا پهلوی دربارهٔ بیانیه میثاق با مردم». صدای آمریکا. ۲۰۰۳-۰۱-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۴.
  151. ↑ «وبگاه رسمی رضا پهلوی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۰۶.
  152. ↑ "REZA S.A.I. Ciro decorato di Gran Cordone" (به ایتالیایی). Retrieved 16 October 2012.
  153. ↑ "Boletín Oficial del Estado" (PDF).
  154. ↑ "Reply to a parliamentary question" (PDF) (به آلمانی). p. 458. Retrieved 16 October 2012.
  155. ↑ "King Kigeli". King Kigeli. Archived from the original on 12 August 2022. Retrieved 10 July 2023.
  156. ↑ RFE/RL (22 March 2012). "Farda Audience Picks Late Shah's Son As Iran's Person of the Year". Radio Free Europe/Radio Liberty.
  157. ↑ Talbot, Victoria (26 January 2017). "Beverly Hills News – Iranian Crown Prince Reza Pahlavi Seeks Support For Peaceful Revolution". Archived from the original on 26 October 2017. Retrieved 10 July 2023.
  158. ↑ "The Mayor of Beverly Hills Presenting the Key to the City to The Crown Prince of Iran Reza Pahlavi". یوتیوب. January 2017. Archived from the original on 2021-12-21.
  159. ↑ «شاهزاده رضا پهلوی: اقلیت‌های جنسی و جنسیتی در ایران پیش از «رژیم ملاها» آزادی داشتند». صدای آمریکا. ۲۲ آبان ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۳ آبان ۱۴۰۲.

پیوند به بیرون

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ رضا پهلوی موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به رضا پهلوی (دوم) در ویکی‌گفتاورد موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=رضا_پهلوی&oldid=39859060»