منطقه دشتی
دشتی يا منطقه دشتي منطقه اي فرهنگي قومي، قديمي و وسيع در ميانه استان بوشهر.
منطقه دشتي يا دشتي امروزه به چند شهرستان تقسيم شده است كه از جمله مناطق با سابقه تاريخي، قومي و فرهنگی ایران زمین است که متاسفانه امروزه به این فرهنگ کمتر توجه شده و در حال حرکت به سوی نابودی است.
گویش مردم منطقه دشتی
گویش مردم منطقه دشتي گونه اي از گويش منطقه دشتي يا دشتي است. دشتی ریشه در زبان باستان ایران و زبان پهلوی ساسانی دارد و برگرفته از زبان لری است. زبان لری خود متفرعات زبان پهلوی جنوب غربی است ، چنان که به نوشته اُرنسکی :
«لهجه‌های لری و بختیاری از آن قبایل جنوب غربی ایران است به طور کلی به گروهی از لهجه‌های ایران مربوط است که لهجه‌های جنوب غربی فارس نیز جزء آن می‌باشند.»
گویش دشتی از دقیق ترین و از نظر استقلال زبان‌های محلی از خالص ترین گویش‌های جنوب ایران است که اغلب کلمات اصیل فارسی در آن وجود دارد. شاخه‌های این گویش از حدود جغرافیایی دشتی گذشته ، تا بنادر ثلاثه و توابع آن ادامه دارد و حتی در منطقه کوهستانی جم و ریز اغلب کلمات به صورت فصیح کتابی استعمال می‌شود.
یکی از نشانه‌های اصالت گویش دشتی (منطقه دشتي) این است که هنوز واژه و لغاتی از زبان پهلوی ساسانی در آن وجود دارد چنان که در بعضی از روستاه‌های دشتی که کمتر تحت تأثیر زبان عربی و سایر زبان‌های بیگانه قرار گرفته‌اند برخی از کلمات و واژه‌های زبان پهلوی محفوظ مانده‌است. به طور مثال لغت کٌهنه « Kohne » را کوهنه « Kwahne » تلفظ می‌کنند که در زبان پارسی باستان کوهنک « Kwahnak » بوده تنها تغییری که بر این لغت عارض شده تبدیل حرف « کاف » در آخر کلمه به «ها » غیر ملفوظ است یا لغت خوش از خوَش « Xwas » و خورد از خوَرد« Xward » تلفظ می‌کنند هم چنین واژگان « شتر » اشتر «Ostor » اِشتُو « Estow » « شتاب » و ... همگی بازمانده زبان پهلوی جنوبی یعنی زبان رایج روزگار ساسانی است.
علم در دشتی
علم در منطقه دشتی پیشینه‌ای طولانی دارد و بدین سبب باید به سخن رئیس جمهور سابق ایران سید محمد خاتمی اشاره کرد که دشتی (منطقه دشتي) را نگین فرهنگی جنوب نامیدند. علت این مسئله را می‌توان در وجود مشاهیر و بزرگانی دانست که این منطقه تاريخي در طول تاریخ خود که بسیاری آن را با پیش از اسلام مرتبط می‌دانند به جامعهٔ ایران ارائه داده‌است. بزرگانی چون مفتون بردخوني دشتی، فایز دشتی، خالو حسین بردخوني دشتی، غلامرضا دادبه، علی دشتی، میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی، محمد خان دشتی و ... . همچنین باید به این نکته اشاره کرد که وجود مدارس کهن در این منطقه قدمتی نزدیک به يك و نيم قرن پيش دارد که در نوع خود قابل توجه می‌باشد از جمله مدرسه‌ای که توسط شیخ عبدالله حاجیانی در خورموج مركز دشتي آن روز اداره می‌شد اشاره کرد.
بزرگان دشتي
بزرگان زیادی در این منطقه رشد یافته و به درجات عالی علمی فرهنگی هنری دست یافته‌اند. افرادی چون میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی (کسی که مرگ امیر کبیر را فاش کرد)، علی دشتی، فایز دشتی و محمد خان دشتی، خالوحسین دشتی، غلامرضا دادبه،مفتون بردخوني دشتي، آیت الله حاج میرزا احمد دشتی،آیت الله شیخ حسن امامی حجتی کردوانی ،آیت الله شیخ عباس محمودی ، آیت الله شیخ محمد محمودی ، سید موسی ابطحی ، آیت الله حاج سید علی نقی حسینی دشتی میانخره‌ای ، شیخ محمد امامی حجتی ، حجت االسلام شیخ ابوتراب عاشوری حجه الاسلام سید احمد بهزادی روضه خوان ، سید اسماعیل بهزادی