حسین فهمیده

حسین فهمیده
تصویری از فهمیده در موزه شهدای تهران
نام تولد	محمّدحسین فهمیده
زاده	۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ قم، ایران
درگذشته	۸ آبان ۱۳۵۹ (۱۳ سال) خرمشهر، ایران
مدفن	بهشت زهرا، تهران، ایران
وفاداری	ایران
جنگ‌ها و عملیات‌ها	جنگ ایران و عراق نبرد خرمشهر †
نشان‌ها	نشان فتح (درجهٔ ۱)

محمّدحسین فهمیده (۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ – ۸ آبان ۱۳۵۹) کودک-سرباز ۱۳ سالهٔ ایرانی در جنگ ایران و عراق بود که گفته می‌شود حین عملیات انتحاری علیه تانک‌های عراقی کشته شد.

زندگی

محمّدحسین فهمیده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ در قم زاده شد. در سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۶ در قم سکونت داشت و پس از آن به همراه خانواده به کرج مهاجرت کرد.

پخش اعلامیه‌های سید روح‌الله خمینی در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ در سن حدود ده تا یازده سالگی؛ دیدار خمینی در بازگشت به ایران، شرکت در تظاهرات انقلاب اسلامی در زمستان ۱۳۵۷ و شرکت در درگیری‌های خوزستان از جمله اقدامات او هستند. فهمیده در پی درگیری‌های کردستان خود را به آن ناحیه رساند اما به خاطر سن کم، توسط کمیته انقلاب به کرج بازگردانده شد و از خانواده او تعهد گرفته شد که دیگر از کرج خارج نشود.

در جنگ ایران و عراق

گفته شده است که با آغاز جنگ ایران و عراق، خود را به تهران رساند تا به مناطق جنگی برود. با اصرارهای او، وی به همراه گروهی از دانشجویان افسری به منطقه خرمشهر منتقل شد. قرار بود تا وی کمتر از یک هفته در منطقه بماند اما در همین مدت مجروح و به بیمارستان منتقل شد. او با وجود جراحت و مخالفت‌های فرماندهان، مجدد به خط مقدم بازگشت و توانست با اقداماتی، لیاقت خود را برای ماندن به فرماندهان ثابت کند. او بیشتر زمان حضورش در جنگ را در کنار محمدرضا شمس گذراند. وی در غروب سی و یکم شهریور ۱۳۵۹ از نخستین روزهای اعلام تجاوز نظامی ارتش عراق همراه با محمدرضا شمس در جبهه نبرد حضور رسمی یافت.

کشته‌شدن

در ۸ آبان ماه ۱۳۵۹ در منطقه کوت شیخ در نزدیکی رودخانه خرمشهر ۵ دستگاه تانک عراقی به طرف رزمندگان ایران هجوم آورده و در صدد محاصره آن‌ها بودند. محمدحسین درحالی که تعدادی نارنجک به کمرش بسته بود، به سمت یکی از تانک‌ها در حرکت شد و در بین راه، یک گلوله به پایش برخورد کرد؛ اما خودش را به زیر یکی از تانک‌ها پرت کرده و منفجر نمود. عراقی‌ها گمان کردند که آن منطقه مین گذاری شده و عقب‌نشینی می‌کنند. به گفته برخی منابع دیگر، عراقی‌ها به این تصور که نیروهای کمکی به منطقه رسیده‌اند، منطقه را ترک کردند.

به‌دنبال کشته شدن محمدحسین فهمیده، صدای جمهوری اسلامی ایران با قطع برنامه‌های خود اعلام می‌کند که نوجوانی سیزده‌ساله با فداکاری زیر تانک عراقی رفته، آن را منفجر کرده و خود نیز کشته شده است. پس از اعلام خبر، رادیو اعلام کرد که کسانی که از هویت این نوجوان خبر دارند، با شماره تلفن اعلام شده، تماس بگیرند. از این طریق خانواده او نیز از رویداد صورت گرفته، با خبر شدند. خمینی در پیامی که به مناسبت دومین سالگرد انقلاب اسلامی بیان کرد، چنین گفت:

... رهبر ما آن طفل سیزده‌ساله‌ای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صدها زبان و قلم بزرگ‌تر است، با نارنجک، خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منهدم نمود و خود نیز شربت شهادت نوشید. خداوندا! من از پیشگاه مقدس تو عذر می‌خواهم که کودکان و جوانان عزیز ما خود را فدا کنند و ما بهره‌کشی نماییم.

بقایای جسد او، به تهران بازگردانده و در قطعه ۲۴ بهشت زهرا دفن شد.

تردیدها پیرامون زندگانی و درگذشت

یکی از تردیدهای شکل گرفته پیرامون محمدحسین فهمیده، داشتن یا نداشتن وصیت‌نامه است. برادر او معتقد است که فهمیده، هیچ‌گونه وصیت‌نامه‌ای نداشته است اما پیش و پس از این سخن، وصیت‌نامه‌ای منسوب به محمدحسین فهمیده منتشر شده بود.

حمید هوشنگی نخستین فردی بود که نحوهٔ کشته شدن فهمیده را روایت کرد. ساعاتی پس از مرگ هوشنگی، نگین شیرآقایی؛ خبرنگار بی‌بی‌سی فارسی در توییتر ادعا کرد که هوشنگی در گفتگویی با وی اذعان داشت که روایت مرگ فهمیده جزئی از تبلیغات جنگ بوده و بر طبق واقعیت نیست. کمی بعد توئیت مشابهی هم توسط رضا ویسی روزنامه‌نگار جنگ و خبرنگار رادیو فردا با همین موضوع منتشر شد. در همین باره، سرتیپ دوم مسعود بختیاری، از فرماندهان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در زمان جنگ، در برنامه خشت خام در سال ۱۳۹۶ روایت نقل شده رسمی در مورد محمدحسین فهمیده را زیر سؤال برد. او با تأکید بر لزوم حضور ارتش کلاسیک برای مقابله با ارتش مجهز و پرتعداد عراق در جنگ، دربارهٔ زیر تانک رفتن نوجوان سیزده ساله و منفجر کردن آن با نارنجک می‌گوید: «به هر حال جنگ‌های این‌گونه اسطوره‌سازی می‌کند. اما من فکر نمی‌کنم بشود زیر تانک رفت و [آن را منفجر کرد]». پس از این موضوع، خواهر محمدحسین فهمیده، در گفت‌وگو با انصاف نیوز مدعی شد که روایت جمهوری اسلامی از مرگ برادرش صحیح است.

پاسداشت

داستان فهمیده در کتب درسی

در کتب درسی مورد استفاده در آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، ماجرای کشته شدن حسین فهمیده، به عنوان یکی از داستان‌های درسی قرار گرفته بود. در سال‌های اخیر جمعی از کنشگران رسانه‌ای، تلاش زیادی برای حذف داستان محمدحسین فهمیده از کتاب‌های دوران دبستان داشته‌اند. حذف درس مرتبط با محمدحسین فهمیده از کتب آموزشی دوره دبستان، تبدیل به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات مرتبط با سند ۲۰۳۰ شد. طیف‌های نزدیک به حکومت معتقد بودند که این اتفاق، اقدامی در راستای مبارزه با استفاده نظامی از کودکان (که در ایران بسیج دانش آموزی نامیده می‌شود) بر اساس قوانین بین‌المللی مبنی است و با هدف حذف فرهنگ شهادت طلبی صورت گرفته است. اما چنین خبری به صورت رسمی تکذیب شد.

پس از کشته شدن

روز کشته شدن فهمیده، هشتم آبان به عنوان «روز بسیج دانش‌آموزی» نامگذاری شد و سازمانی به همین نام زیر نظر بسیج مستضعفین تشکیل‌شد. روز ۱۳ آبان هم به افتخار او روز دانش‌آموز نامیده شد. این سازمان با همکاری وزارت آموزش و پرورش ایران در بسیاری از مدارس اقدام به تشکیل واحدهای مقاومت بسیج نمود. اشیای بازمانده از محمدحسین فهمیده در موزه شهدا تهران نگهداری می‌شود. خانهٔ پدری او در کرج به موزه شهدای دانش‌آموز تبدیل شده است؛ همچنین پیشتر تصویر وی به صورت نقش‌آب بر روی اسکناس دو هزار ریالی چاپ شده بود.

نشان فتح

در اولین مراسم (همزمان با سالروز شکست حصر آبادان) اعطای نشان فتح، توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران، نشان فتح درجه یک به حسین فهمیده اعطا و به یکی از افراد خانواده او تحویل داده شد. همچنین در این مراسم به محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران نشان فتح یک داده شد و به دیگران، نشان فتح درجه دو یا سه اعطا گردید.

جستارهای وابسته

• پاولیک موروزوف
• حمله انتحاری
• عملیات استشهادی
• حسن جنگجو

پیوند به بیرون

• تراژدی «رزمندگان نوجوان» جنگ؛ «بین برادرها درگیری شد که کی زودتر روی مین برود». نویسنده: حسین باستانی. بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۲۴/۰۹/۲۴