Jump to content

Fliú Spáinneach: Difríocht idir leaganacha

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seoAn chéad dhifear eile →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Dexbot (plé | dréachtaí)
5,553 edits
m Removing Link GA template (handled by wikidata)
No edit summary
Líne 1: Líne 1:
[[Íomhá:USCampHospital45InfluenzaWard.jpg|thumb|Íospartaigh an fhliú i [[1918]], saighdiúirí [[SAM|Meiriceánacha]] ón bhFórsa Sluaíochtain, san Ospidéal Champa Airm SAM, Uimhir 45, [[Aix-les-Bains]]. ]]
[[Íomhá:USCampHospital45InfluenzaWard.jpg|thumb|Íospartaigh an fhliú i [[1918]], saighdiúirí [[SAM|Meiriceánacha]] ón bhFórsa Sluaíochtain, san Ospidéal Champa Airm SAM, Uimhir 45, [[Aix-les-Bains]]. ]]
Ba ulpóg [[Fliú|Influenza]] é an '''Paindéim Fliú 1918''' (ar a dtugtar de ghnáth an '''Fliú Spáinneach''') agus scaip an ráig tógálach seo beagnach chuig ceithre hárda an Domhain. An víreas [[fliú A(H1N1)]] (fochineál nó sórt fliú) a bhí neamhghnách an-nimhreach agus an-mharfach ar fad, ba chúis leis. Ní fios, de réir easpa fianaise stairiúla agus [[eipidéimeolaíocht]]a, tír thionscnaimh na paindéime. Aosaigh óga sláintiúla ba ea tromlach na n-íospartach, i gcomparáid agus i gcodarsnacht le ráigeanna fliú eile, nuair ba iad na daoine sna grúpaí ‘i mbaol' ná daoine aosta, óga agus mífholláin.
Ba ulpóg [[Fliú|Influenza]] é an '''Paindéim Fliú 1918''' (ar a dtugtar de ghnáth an '''Fliú Spáinneach'''). Scaip an ráig tógálach seo beagnach chuig ceithre hárda an domhain.


== Eipidéimeolaíocht ==
⚫
Bhí sé in ard a réime sa bhliain 1918. Mhair an ulpóg tamall fada - ag tosú i Márta 1918 go dtí gur dhíobh sé i Meitheamh 1920. Meastar gur fuair idir 50 milliún agus 100 milliún daoine bás de bharr an galar. Meastar freisin go raibh an galar ag trian de dhaonra an domhain, sé sin 500 milliún daoine.
I mbunáit mhíleata i [[Kansas]], bhris ráigeanna ríghéara de chineál fliú amach, a dtuigtear iad níos déanaí a bheith ar na cásanna tosaigh den fhliú Spáinneach<ref>lch 49, http://centenaries.ucd.ie/wp-content/uploads/2015/04/83980-UCD-Decade-of-Centenaries_A5-IRISH_FA_download_v2.pdf</ref>. Ach ní fios, de réir easpa fianaise stairiúla agus [[eipidéimeolaíocht]]a, tír thionscnaimh na paindéime.
[[Íomhá:1918 flu outbreak.jpg|clé|mion|taispeántas Red Cross, Washington D.C., 1918]]
An víreas [[fliú A(H1N1)]] (fochineál nó sórt fliú) a bhí neamhghnách an-nimhreach agus an-mharfach ar fad, ba chúis leis.

== Básanna ==
⚫
Bhí an paindéim in ard a réime sa bhliain 1918. Mhair an ulpóg tamall fada - ag tosú i Márta 1918 go dtí gur dhíobh sé i Meitheamh 1920.

Scríobh an t-eolaí Matt Hussey<ref>Fréamh an Eolais (Coiscéim 2011)</ref>, "I bpaindéim 1918 fuair 25 milliún duine bás ar fud an domhain". Ach meastar anois gur fuair idir 50 milliún agus 100 milliún daoine bás de bharr an galar<ref>Johnson N.P., Mueller J. « Updating the accounts: global mortality of the 1918-1920 “Spanish” influenza pandemic. », ''Bull Hist Med''., printemps 2002, 76(1), <abbr>p.</abbr> 105-15. pmid:11875246</ref>. Meastar freisin go raibh an galar ag trian de dhaonra an domhain, sé sin 500 milliún daoine ag an am.
[[Íomhá:Medical Department - Hospitals - In Theater of Operations - Miscellaneous - American Red Cross Hospital, 36 Morrion Square, Dublin, Ireland - NARA - 45497873.jpg|mion|American Red Cross Hospital, 36 Cearnóg Mhuirfean, BÁC sa bhliain 1918]]
Aosaigh óga sláintiúla ba ea tromlach na n-íospartach, i gcomparáid agus i gcodarsnacht le ráigeanna fliú eile, nuair ba iad na daoine sna grúpaí ‘i mbaol' ná daoine aosta, óga agus mífholláin.

== An paindéim in Éirinn ==
D'éag níos mó ná 20,000 in Éirinn. I gcomparáid, sa bhliain 1916, mharaigh fliú agus na galair thógálacha go léir (cosúil leis an mbruitíneach, fiabhras dearg, triuch, diftéire srl) 2,092 duine<ref>An Saol in Éirinn sa bhliain 1916 - CSO, lch 34, http://www.cso.ie/en/media/csoie/releasespublications/documents/1916/Saol_in_%C3%89irinn_sa_bhliain_1916_Sc%C3%A9alta_%C3%B3_Staitistic%C3%AD_leabhr%C3%A1n.pdf</ref>.
[[Íomhá:Funerals - Grave Scenes - Funeral of an American soldier in Belfast, Ireland - NARA - 31483024.jpg|clé|mion|299x299px|Eanáir 1919 - sochraid i mBéal Feirste, Private Joseph A. McCarthy, [[Nebraska]]. Bhí an-sochraid air is cosúil]]
Bhí 40-50 curtha i [[Reilig Ghlas Naíon|reilig]] [[Reilig Ghlas Naíon|Ghlas Naíon]] gach lá i mí na Samhna 1918<ref>https://www.irishtimes.com/opinion/november-9th-1918-relief-as-deaths-from-1918-spanish-flu-epidemic-began-to-decline-1.768576</ref>,<ref>Pádraig Yeates - ''[https://books.google.fr/books?id=wuL4AwAAQBAJ&pg=PT34&lpg=PT34&dq=glasnevin+50+day+%22spanish+flu%22&source=bl&ots=eVun--UPVa&sig=N7hhkHHDQKiVDs1aQRzAMZ3BVSQ&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjf0qX1heTZAhUM16QKHQzjAc0Q6AEITjAJ#v=onepage&q=glasnevin%2050%20day%20%22spanish%20flu%22&f=false A City in Turmoil – Dublin 1919–1921: The War of Independence]'' </ref>. Bhí an ráta báis ó 20/1000 i mBéal Feirste go 50/1000 i lár Bhaile Átha Cliath.


== Tionchar ==
== Tionchar ==
Líne 8: Líne 23:
* Admiral Dot (1864–1918), cleasaí sorcas mór le rá
* Admiral Dot (1864–1918), cleasaí sorcas mór le rá
* Amadeo de Souza Cardoso, dathadóir Portaingéalach, (Deireadh Fómhair 25, 1918)
* Amadeo de Souza Cardoso, dathadóir Portaingéalach, (Deireadh Fómhair 25, 1918)
* Francisco de Paula Rodrigues Alves, uachtarán athtofa na Brasaíle, (Eanáir 16, 1919)
* [[Guillaume Apollinaire]], file Francach (Samhain 9, 1918)
* [[Guillaume Apollinaire]], file Francach (Samhain 9, 1918)
⚫
* [[Louis Botha]], an chéad Phríomhaire ar an Afraic Theas (Lúnasa 27, 1919)
* [[Felix Arndt]], pianadóir Meiriceánach (Deireadh Fómhair 16, 1918)
⚫
* [[Louis Botha]], an chéad Phríomhaire ar an Afraic Theas (Lúnasa 27, 1919)
* [[Randolph Bourne]], scríobhnóir Meiriceánach agus intealachtóir poiblí, (Nollaig 22, 1918)
* [[Randolph Bourne]], scríobhnóir Meiriceánach agus intealachtóir poiblí, (Nollaig 22, 1918)
* [[Larry Chappell]], imreoir [[daorchluiche]] Meiriceánach, (Samhain 8, 1918)
* [[Larry Chappell]], imreoir [[daorchluiche]] Meiriceánach, (Samhain 8, 1918)
Líne 74: Líne 87:
* [[Woodrow Wilson]] (1856–1924) Uachtarán SAM.
* [[Woodrow Wilson]] (1856–1924) Uachtarán SAM.


== Tagairtí ==
{{Reflist}}
[[Catagóir:Fliú]]
[[Catagóir:Fliú]]
[[Catagóir:1918]]
[[Catagóir:1918]]

Leagan ó 11:06, 11 Márta 2018

Íospartaigh an fhliú i 1918, saighdiúirí Meiriceánacha ón bhFórsa Sluaíochtain, san Ospidéal Champa Airm SAM, Uimhir 45, Aix-les-Bains.

Ba ulpóg Influenza é an Paindéim Fliú 1918 (ar a dtugtar de ghnáth an Fliú Spáinneach). Scaip an ráig tógálach seo beagnach chuig ceithre hárda an domhain.

Eipidéimeolaíocht

I mbunáit mhíleata i Kansas, bhris ráigeanna ríghéara de chineál fliú amach, a dtuigtear iad níos déanaí a bheith ar na cásanna tosaigh den fhliú Spáinneach[1]. Ach ní fios, de réir easpa fianaise stairiúla agus eipidéimeolaíochta, tír thionscnaimh na paindéime.

taispeántas Red Cross, Washington D.C., 1918

An víreas fliú A(H1N1) (fochineál nó sórt fliú) a bhí neamhghnách an-nimhreach agus an-mharfach ar fad, ba chúis leis.

Básanna

Bhí an paindéim in ard a réime sa bhliain 1918. Mhair an ulpóg tamall fada - ag tosú i Márta 1918 go dtí gur dhíobh sé i Meitheamh 1920.

Scríobh an t-eolaí Matt Hussey[2], "I bpaindéim 1918 fuair 25 milliún duine bás ar fud an domhain". Ach meastar anois gur fuair idir 50 milliún agus 100 milliún daoine bás de bharr an galar[3]. Meastar freisin go raibh an galar ag trian de dhaonra an domhain, sé sin 500 milliún daoine ag an am.

American Red Cross Hospital, 36 Cearnóg Mhuirfean, BÁC sa bhliain 1918

Aosaigh óga sláintiúla ba ea tromlach na n-íospartach, i gcomparáid agus i gcodarsnacht le ráigeanna fliú eile, nuair ba iad na daoine sna grúpaí ‘i mbaol' ná daoine aosta, óga agus mífholláin.

An paindéim in Éirinn

D'éag níos mó ná 20,000 in Éirinn. I gcomparáid, sa bhliain 1916, mharaigh fliú agus na galair thógálacha go léir (cosúil leis an mbruitíneach, fiabhras dearg, triuch, diftéire srl) 2,092 duine[4].

Eanáir 1919 - sochraid i mBéal Feirste, Private Joseph A. McCarthy, Nebraska. Bhí an-sochraid air is cosúil

Bhí 40-50 curtha i reilig Ghlas Naíon gach lá i mí na Samhna 1918[5],[6]. Bhí an ráta báis ó 20/1000 i mBéal Feirste go 50/1000 i lár Bhaile Átha Cliath.

Tionchar

Daoine mór le rá a d'éag

Daoine mór le rá a tháinig slán

Tagairtí

  1. ↑ lch 49, http://centenaries.ucd.ie/wp-content/uploads/2015/04/83980-UCD-Decade-of-Centenaries_A5-IRISH_FA_download_v2.pdf
  2. ↑ Fréamh an Eolais (Coiscéim 2011)
  3. ↑ Johnson N.P., Mueller J. « Updating the accounts: global mortality of the 1918-1920 “Spanish” influenza pandemic. », Bull Hist Med., printemps 2002, 76(1), p. 105-15. pmid:11875246
  4. ↑ An Saol in Éirinn sa bhliain 1916 - CSO, lch 34, http://www.cso.ie/en/media/csoie/releasespublications/documents/1916/Saol_in_%C3%89irinn_sa_bhliain_1916_Sc%C3%A9alta_%C3%B3_Staitistic%C3%AD_leabhr%C3%A1n.pdf
  5. ↑ https://www.irishtimes.com/opinion/november-9th-1918-relief-as-deaths-from-1918-spanish-flu-epidemic-began-to-decline-1.768576
  6. ↑ Pádraig Yeates - A City in Turmoil – Dublin 1919–1921: The War of Independence
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Fliú_Spáinneach&oldid=887376"