Seán Pilib Ó Maolchalann
Ba innealtóir Éireannach é Seán Pilib Seán Pilib Ó Maolchalann (Ó hUallacháin uaireanta) (Béarla: John Philip Holland), 29 Feabhra, 1840 – 2 Lúnasa, 1914).
Beathaisnéis
A Shaol in Éirinn
Rugadh Seán óg do Sheán Ó Maolchalann agus do Mháire Ní Scanláin i Lios Ceannúir i gContae an Chláir. Ba é Seán an dara mac acu. Tógadh an chlann le Gaeilge, teanga an chontae ag an am. Cois farraige atá Lios Ceannúir, agus bhí athair an Uallachánaigh ina gharda cósta.
Níor fhoghlaim an Maolchalannach an Béarla i gceart nó go ndeachaigh sé ar an Scoil Náisiúnta. Sa bhliain 1858 thosaigh sé mar dhalta i scoil na mBráithre Críostaí in Inis Díomáin, agus chuaigh sé san ord é féin ar 15 Meitheamh 1858. Bhí sé ag múineadh i Luimneach agus ina lán áiteanna eile. Is beag suim a bhí sna gnáthábhair, ach bhí sé thar barr ag múineadh dearthóireachta, eolaíochta agus ceoil. Bhí sé go han-mhaith freisin chun mionsamhlacha meicniúla a dhéanamh. Nuair a bhí sé ag múineadh in Inis Córthaidh i gContae Loch Garman tháinig spéis aige san eitleoireacht agus thosaigh sé ag dearadh maisíní eitilte.[1]
Thug a dheartháir Mícheál isteach i mBráithreachas Poblachtach na hÉireann, buíon réabhlóideach, é. Bhí suim ag Seán i mbáid faoi uisce, agus bheartaigh sé féin agus roinnt Fíníneach scéim chun fomhuireán a scaoileadh amach as tóin long thráchta agus long chogaidh Bhriotanach a ionsaí, seift nár tháinig aon toradh uirthi.
-
Aill na Searrach, láimh le Lios Ceannúir -
Stáisiún na nGardaí Cósta, Lios Ceannúir -
An fomhuireán "Holland 1"
Meiriceá
Sa bhliain 1872 chuaigh a mháthair agus an deartháir ba shine aige, Alfred, go dtí Meiriceá. Lean Seán iad an bhliain chéanna tar éis dó diúltú do mhóideanna deireanacha an oird. B’fhéidir go raibh baint aige seo leis an iarracht a bhí á déanamh fáil réidh le múinteoirí “mí-oiriúnacha”. [2] Tar éis dó tamall a thabhairt ag obair i gcomhlacht innealtóireachta chuaigh sé leis an múinteoireacht arís i Scoil Naomh Eoin i New Jersey.
Sa bhliain 1876 chuir a dheartháir Mícheál in aithne do bhaill de na Fíníní é. Airgead de chuid “chiste comhraic” na bhFíníní a dhíol as na trí fhomhuireán is túisce a rinne an Maolchalanach, ach ní raibh ceannairí na heagraíochta ar aon intinn faoi úsáid an airgid agus dá bhrí sin goideadh an “Fenian Ram” sa bhliain 1883, rud ba chúis leis an Maolchalannach scaradh leis na Fíníní. [3]
Níorbh áil leis dul ar ais ag múinteoireacht. Chaith sé seal ina dhearthóir agus seal eile ag obair don Pneumatic Gun Company, comhlacht a thóg fomhuireán sna blianta 1886 agus 1887. An bhliain úd phós sé Margaret Foley.
Sa bhliain 1888 d’fhógair Roinn an Chabhlaigh go mbeadh comórtas oscailte ann chun fomhuireán a thógáil, mar a leanas:
- Luas: 15 cnota ar barr, 8 cnota faoi uisce.
- Acmhainn maireachtála: fanacht faoi uisce dhá uair an chloig ar luas ocht gcnota, le díol 90 uair an chloig de lón.
- Éascaíocht láimhseála: í in ann dul timpeall i spás nár mhó ná ceithre huaire chomh mór léi féin.
- Cobhsaíocht: cumas gnáthshnámhachta aici i gcónaí.
- Neart cabhlach: í in ann brú a sheasamh 150 troigh faoi uisce.
- Cumas ionsaithe: toirpéid aici a mbeadh lánán 100 punt de ghunnachadás iontu.
Rug an Maolchalannach an chraobh leis, ach bhí an-mhoill ar an gCabhlach ag dul ar aghaidh, agus chuaigh an Maolchalannach ag treabhadh a iomaire féin.[4] Thóg sé a lán fomhuireán trialach, agus ar 17 Aibreán 1897 lainseáladh an ceann ab fhearr riamh. Bhí sí in ann turas sách fada a chur di faoi uisce, agus dhá inneall dhifriúla aici - ceann leictreach faoi uisce agus ceann peitril ar uachtar. Bhain an Cabhlach diantrialacha aisti agus choimisiúnaigh í sa bhliain 1900 mar USS Holland.
Ordaíodh sé cinn eile ón longcheárta chéanna, an Crescent Shipyard in Elizabeth, New Jersey, faoi cheannas chomhpháirtí Uí Mhaolchalainn, Arthur Leopold Busch. Is é an comhlacht a fáisceadh as an ngnó seo an "Electric Boat Company", a bunaíodh ar 7 Feabhra 1899. I gceann tamaill bhí ar an Maolchalannach scaradh leis an gcomhlacht toisc gá a bheith aige le caipiteal oibre. Dhear sé fomhuireán nua a bheadh in ann 22 cnota a dhéanamh, ach dhiúltaigh an Cabhlach dó toisc go raibh an luas rómhór faoi uisce. Chuir an Electric Boat Company an dlí air sa bhliain 1905 lena chosc ar dhul ag obair arís mar thionscnóir nó dearthóir fomhuireán.[5]
An Fomhuireán Domhanda
Ba bheag an mhoill ar thíortha eile an fomhuireán nua a úsáid. Bhí a leagan féin ag an gCabhlach Ríoga (d'ainneoin an rúin a bhí ag an Maolchalannach tráth an cabhlach úd a chur go tóin poill) agus bhí lámh ag Busch i dtógáil fhomhuireáin Chabhlach Impiriúil na Seapáine, soithí a bhí beagán níos toirtiúla ná fomhuireáin Uí Mhaolchalainn.
Bhí a fhios ag an Maolchalanach cén díobháil a d'fhéadfadh fomhuireáin a dhéanamh i gcogadh, agus dóchas aige go mbacfadh an drochthuar ar dhaoine formhuireáin a úsáid mar arm - dóchas ar mhill an Chéad Chogadh Domhanda é díreach ar uair a bháis. Sa chuid dheireanach dá shaol d'iompaigh sé ón uisce agus thug a aghaidh ar an aer; bhí trialacha ar siúl aige san eitleoireacht, agus is dócha go dtiocfadh toradh fónta orthu dá mairfeadh sé tamall eile.
A Bhás
Cailleadh Seán Pilib Ó Maolchalainn in Newark, New Jersey, in aois a cheithre bliana is seachtó, tar éis seacht mbliana is caoga a chaitheamh ag obair ar fhomhuireáin; fear a bhí ina Bhráthair Críostaí seal, ina réabhlóidí, ina mhúinteoir saolta agus ina innealtóir.
An Ghaeilge
Níor dhearmad an Maolchalannach an chuid ba dhoimhne dá dhúchas: an Ghaeilge. Fáisceadh é as ceann de na Gaeltachtaí ba láidre in Éirinn, agus is amhlaidh go mbíodh sé ag múineadh Gaeilge sna Stáit. Bhí sé ar na Gael-Mheiriceánaigh neamhchoitianta arbh fhiú leo an teanga a shaothrú, cé go raibh an teanga ag meath go tiubh sa bhaile agus é ag dul in aois.
Naisc sheachtracha
- Gary W. McCue, "John Philip Holland (1841-1914) And His Submarines". Geocities.com.
- Holland's Submarines Grianghrafanna d'Fhomhuireán #1 agus den Reithe Fíníneach in Iarsmalann Paterson, New Jersey.
- Electric Boat/General Dynamics web site le heolas ar an Maolchalannach agus ar dhaoine eile a bhí ann nuair a bunaíodh an comhlacht seo.
- [1] Déanann an suíomh tagairt do longcheárta Nixon mar áit a ndearnadh soithí nua cabhlaigh.