Jump to content

Roe v. Wade

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Teimpléad:WD Bosca Sonraí ImeachtRoe v. Wade
Map
Cineálbreithiúnas de chuid Chúirt Uachtarach na Stát Aontaithe Cuir in eagar ar Wikidata
Dáta foilsithe22 Eanáir 1973 Cuir in eagar ar Wikidata
Príomhábharabortion in the United States (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
TírStáit Aontaithe Mheiriceá Cuir in eagar ar Wikidata
Baint le limistéar údaráisStáit Aontaithe Mheiriceá Cuir in eagar ar Wikidata
GearánaíNorma McCorvey Cuir in eagar ar Wikidata
Cosantóir
CúirtCúirt Uachtarach na Stát Aontaithe Cuir in eagar ar Wikidata
Croineolaíocht
11 Deireadh Fómhair 1972 Argóint béil
24 Meitheamh 2022 Negation (en) Aistrigh Cuir in eagar ar Wikidata
Codanna
Haischlib#RoeVWade Cuir in eagar ar Wikidata


I ndiaidh an bhreithiúnais Roe v Wade (1973) sna Stáit Aontaithe, bhí an ginmhilleadh le fáil i ngach Stát gan srian suas le 12 sheachtain an toirchis. Roimh 1973, bhí an ginmhilleadh le fáil i Stáit áirithe (New York, California, Washington, srl) ach bhí srianta móra (nó cosc iomlán) i Stáit eile (Texas, Florida, Illinois, srl).

Sa bhliain 2023, chuir an Chúirt Uachtarach na Stát Aontaithe an bhreith ar ceal agus bhí an ceart ag gach Stát a reachtaíocht féin a ritheadh arís ar ais.

Harry Blackmun, an fear a scríobh an breithiúnas sa bhliain 1973

Sa chás Roe v Wade 410 U.S. 113 (1973), rialaigh Cúirt Uachtarach na Stát Aontaithe go bhféadfadh dlí Stáit cosc a chur ar ghinmhilleadh, tar éis don suth a bheith inmharthana, nó 12 sheachtain. Roimhe 12 sheachtain, ba cheart tús áite a thabhairt do chearta príobháideachta na mná, a dúirt an Chúirt.[1][2] Tugadh an breithiúnas ar 22 Eanáir 1973.

2022ː ar neamhní

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ar 24 Meitheamh 2022, chuir an Cúirt Uachtarach deireadh leis an gceart - ar bhonn náisiúnta - ar ghinmhilleadh a fháil. Chuir an chúirt rialú an cháis idir Roe v Wade i 1973 'ar neamhní' ó thaobh an dlí Feidearálach.[3] Anois tá an ceart féinchinntiúcháin i bhfeidhm, an ceart ag gach Stát a reachtaíocht féin a ritheadh (mar atá san Aontas Eorpach).[4]

Thug rialú na Cúirte Uachtaraí bua mór do Phoblachtaigh agus do chaomhaigh eile i Meiriceá a bhfuil cosc ar ghinmhilleadh á éileamh acu le fada.

Agóid i Texas, 2023 le Senator Elizabeth Warren

Thug an pobal tacaíocht láidir níos déanaí, sna háiteacha ar cuireadh an cheist orthu, do chearta ginmhillte i ndlí a gcuid Stát ó tharla ceart feidearálach a bheith curtha ar neamhní ar an gCúirt Uachtarach. Sa bhliain 2023, vótáil Poblachtánaigh in Ohio, Kentucky agus áiteacha eile ar son cearta ginmhillte.[5]

Gnéithe de dhlí

[cuir in eagar | athraigh foinse]

Ábhar, cás agus breithiúnas an-chonspóideach ba ea Roe v Wade. B'iomaí dlíodóir a mhaígh, Poblachtach nó Daonlathach, nach raibh an breithiúnas sásúil (mar shampla an dlí-eolaí, John Hart Ely ina aiste cháiliúil The Wages of Crying Wolf: A Comment on Roe v. Wade sa bhliain 1973[6]).

agóid ina aghaidh, 2009
Agóid sa bhliain 2022

Níos déanaí, mhínigh Breitheamh Ruth Bader Ginsburg ina haiste Some Thoughts on Autonomy and Equality in Relation to Roe v. Wade,[7] a foilsíodh i  1985, gur tháinig dlíthe cosúil leis an ochtú leasú a bhí againne in Éirinn idir 1982 -2018 salach ar chumas na mban ‘to stand in relation to man, society, and the state as an independent, self-sustaining, equal citizen’.[8]

Dar le Ginsburg, níor mhínigh an Chúirt Uachtarach ceist an ghinmhillte i gceart. Mhaígh an Chúirt i 1973 gur chóir go mbeadh cead ag bean deireadh a chur le toircheas dá dtabharfaí an chomhairle sin di nuair a bhí sí ag caint lena dochtúir go príobháideach. Más ea, d’eascair an ceart sin as an bpríobháideachas féin. Argóint fhíorlag ab ea í sin dar le Ginsburg agus chuir sí béim ar choincheap eile, sé sin an comhionannas.[8]

Dar léi, dá gcuirfeadh an stát féin pionós ar bhean a bhí ag déanamh iarracht ginmhilleadh a fháil di féin, ní bheadh an stát ag tabhairt cothrom na Féinne di toisc nár cuireadh bac nó pionós ar bith ar an bhfear a chruthaigh an féatas céanna.[8]

Féach freisin

[cuir in eagar | athraigh foinse]
  1. Ciarán Mac Aonghusa (2010). "John Paul Stevens agus Cúirt Uachtarach na Stát Aontaithe" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-05-06.
  2. From the second trimester, the Court ruled that evidence of increasing risks to the mother's health gave states a compelling interest that allowed them to enact medical regulations on abortion ... From the beginning of the third trimester, the Court ruled that a state's interest in protecting prenatal life became so compelling that it could legally prohibit all abortions Nowak, John E.; Rotunda, Ronald D. (2012). Treatise on Constitutional Law: Substance and Procedure (5th ed.). Eagan, Minnesota: West Thomson/Reuters. OCLC 798148265
  3. Nuacht RTÉ (2022-06-24). "Ceart ar ghinmhilleadh sna Stáit Aontaithe curtha ar neamhní" (as ga). 
  4. The New York Times (2022-05-24). "Tracking the States Where Abortion Is Now Banned" (en-US). The New York Times. Dáta rochtana: 2023-01-22.
  5. Máirín Ní Ghadhra (12 Samhain 2023). "Cén fáth ar cheart tusa a roghnú in áit Donald Trump?" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2023-11-15.
  6. John Hart Ely, Yale Law Journal (1973). "The Wages of Crying Wolf: A Comment on Roe v. Wade". Dáta rochtana: 2021.
  7. Ruth Bader Ginsburg (1985). "Some Thoughts on Autonomy and Equality in Relation to Roe v. Wade". Dáta rochtana: 2021.
  8. 8.0 8.1 8.2 John-Paul McCarthy (2020). "Bhí léargas ar leith ag Ruth Bader Ginsburg ar chás na mban" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2021-05-06.