Étimo

Concepto

Palabra dunha lingua orixinaria doutra palabra noutra lingua. Os étimos no galego son na súa maioría ben coñecidos, pois unha boa parte do léxico galego procede do latín. Porén, isto non evita que haxa palabras procedentes das linguas xermánicas, do árabe, do castelán ou mesmo do éuscaro (abur ou chapeu).

A subdisciplina lingüística que se centra en buscar os étimos das palabras é a etimoloxía e na Península Ibérica son ben coñecidos o Padre Frei Martín Sarmiento, Joan Corominas e Ramón Menéndez Pidal polo seu inicio das investigacións científicas neste campo.

Etimoloxía popular

Algunhas palabras viron afectado o seu corpo fónico debido a que os falantes interpretaron que pertencían á mesma familia léxica (o cal implica que tivesen un étimo diferente) ca outra:

• latín VERUCULLU influído por ferro → Ferrollo.
• latín IPSA HORA → *adessora. A interpretación moderna desta palabra deu ‘a deshora’. Orixinariamente significaba ‘de repente’.
• galego orballo → dá, tras a influencia de herba, o vulgarismo *erballo.

Listado de palabras galegas co seu étimo latino

Abadesa < ABBATĬSSA

Abadía < ABBATIA

Aberración < ABERRATIONEM

Aberto < APĚRTU

Abril < APRĪLE

Absoluto < ABSOLŪTUS

Absolver < ABSOLVĚRE

Abster < ABSTINĒRE

Acender < ACCENDĚRE

Aceptación < ACCEPTATIONEM

Aceptar < ACCEPTARE

Aceso < ACCENSUM

Aclarar < ACCLARARE

aclararen (fut) < ACCLARA(VĚ)RINT

Acorrer < ACCŬRRĚRE

Acusar < ACCUSARE

Aderezar < *DIRECTIARE

admitir < ADMITTĚRE

aduce < ADDŪCIT

Agudo < ACUTU

Aguia < AQUĬLA

Agulla < ACŪCŬLA

Aixada < *ASCIATA

Alegre < ALACREM

alentardes (fut) < l.v. ALENITA(VĚ)RITIS

Allo < ALIU

amara < AM-A(VĚ)RAT

amaras < AM-A(VĚ)RAS

Amargo < AMĀRĬCU

Ameaza < MINACIA

andarmos (fut) < *AMBITA(VĚ)RIMŬS

Arado < ARATRU

Arame < AERAMĬNE

Arboredo < ARBORETU

Arxila < ARGILLA

Asno < ASĬNU

atribuír < ATTRIBŬĚRE

Avoa < *AVŎLA< AVIŌLA

batido < BATTŪTO

bebido < BIBITU

Bicho < BĒSTIU

Bispo < EPISCOPU

Boca < BUCCA

Bondade < BONITATE

Brazo < BRACCHIU (n.)

Cabalgar < CABALLICARE

Cabana < CAPANNA

Cabido < CAPITULU

Cabo < CAPUT

Cadea < CATENA

Cajon (med.) < OCCASĬŌNE

Calza < CALCEA

cansaramos < CAMPS-A(VĚ)RĀMŬS

Cargar < CARRICARE

Cascar < *QUASSICARE

Cazar < *CAPTIARE

Cedo < CITO

Cela < CELLA

Cella < CILIA

Cerrar < SERARE

Cervos < CERVUS

Cesta < CISTA

Chaga < PLAGA

Chamar < CLAMARE

Chegar < PLICARE

Chorar < PLORARE

Choupo < *POPPLU < PŌPULUS

Chover < l.v. PLOVERE

Cimento < CAEMENTU

Cinta < CĬNCTA

Cóbado < CŬBĬTU

Cobra < CŌLŎBRA

Coidar < COGITARE

comerás < COMĚDĚRE + *AS

compararan < COMPAR-A(VĚ)RANT

comunico < COMMŪNICŌ

Concello < CONCILIU

conduce < CONDŪCIT

confundir < CONFŬNDĚRE

Consello < CONSĬLĬU

Copa < CŬPPA

Coroa < CORONA

Correa < CORRIGIA

corremos < CĚCIDĪMUS > *curríimus

Correr < CURRERE

correron < CĚCIDERUNT > *curríerunt

correstes < CĚCIDĪSTIS > *curríistis

correu < CĚCIDĪT > *curríit

corriches < CĚCIDĪSTI > *curríisti

corrín < CĚCIDĪ > *curríi

Cortiza < CORTICEA

Cosa < CAUSA

Costura < Consutūra

coubeches < CAPUISTI

coubemos < CAPUIMUS

couben < CAPUI

couberon < CAPUERUNT

coubestes < CAPUISTIS

coubo < CAPUIT

Couce < CALCE

crido < CRĒDITU

Cruel < CRŪDĒLE

Cruz < CRŬCEM (semic.)

cuberto < COOPĚRTU

Culpa < CŬLPA (semic.)

cumprir < COMPLĒRE

Cumprir < COMPLĒRE

Curar < CURARE

Curto < CŬRTU (semic.)

Curvo < CŬRVU (semic.)

Custar < CONSTARE

Dano < DAMNU

deambularades < DEAMBUL-A(VĚ)RĀTIS

deambulase P1 < DEAMBULA(VI)SEM

debera < DĒB-(Ŭ)ĚRAM

deberades < DĒB-(Ŭ)ĚRĀTIS

deberamos < DĒB-(Ŭ)ĚRĀMŬS

deberan < DĒB-(Ŭ)ĚRANT

deches < DEDISTI

dei < DEDI

Deitar < DE JECTARE

demos < DEDIMUS

deron < DEDERUNT

destes < DEDISTIS

deu < DEDIT

di < DĪCIT

dicir < DĪCĚRE

dictará < DICTARE + *AT

Digno < DĬGNU

din < DICIUNT

dis < DĪCIS

discernir < DISCERNĚRE

discutir < DISCŬTĚRE

discutir < DISCUTĚRE

Disimular < DISSIMULARE

dito < DICTU

dixeches < DIXISTI

dixemos < DIXIMUS

dixen < DIXI

dixeron < DIXERUNT

dixestes < DIXISTIS

dixo < DIXIT

doe < DOLET

dou < DŌ

Durmir < DŎRMIRE

é < ĚST

Efecto < EFFECTU

Empuxa < IMPULSAT

Encher < IMPLĒRE

enchera < IMPL-Ē(VĚ)RAT

enchera < IMPL-Ē(VĚ)RAM

encherades < IMPL-Ē(VĚ)RĀTIS

encheramos < IMPL-Ē(VĚ)RĀMŬS

encheran < IMPL-Ē(VĚ)RANT

encheras < IMPL-Ē(VĚ)RAS

enchiches < IMPLE(VI)STI

Ensaio < EXAGIU

ensalzarían < *EXALTIARE-*EANT

Enteiro < l.v. INTÉGRU

Enxendrar < INGENERARE

Erguer < ERIGĒRE

Ermo < EREMU

es < ĚS

Escoitar < AUSCŬLTARE

Escola < SCHOLA

Esconder < ABSCŎNDĚRE

escribir < SCRĪBĚRE

escrito < SCRĪPTU

Escudo < SCUTU

Esmar < AESTĬMARE

Espaventar < l.v. EXPAVĚNTARE

Espello < SPECULU

Esperanza < SPĒRANTIA

Esperar < SPERARE

Espeso < SPĬSSU

Espía < Xerm. *SPAIHA

Espiña < SPĪNA

Estar < STARE

estive < analóxico con sive

estou < STŌ

Estraño < EXTRANEU

Estreito < STRICTU

Exercer < EXERCĒRE

Exercer < EXERCĒRE

fago < FAC(I)Ō ou analóxico de trago

fai < FACiT

fai (imperativo) < FACE

fan < FACIŬNT

fas < FACIS

Febre < FĚBRE

Fedor < FOETORE

feito < FACTU

Feixe < FASCE

Fender < FĬNDĚRE

Feo < FOEDUS

fere < FĚRIT

Ferida < FĚRĪTA

Fermoso < FŌRMOSU

Feroz < FĚRŌCE

Ferreiro < FERRARIU

Festa < FĚSTA

Fiel < FĪDĒLE

Fiel < FIDELE

finxir < FINGĚRE

Fío < FILU

fixeches < FECISTI

fixemos < FECIMUS

fixen < FECI

Fixen < FECĪ

fixeron < FECERUNT

fixestes < FECISTIS

fixo < FECIT

fluír < FLŬĚRE

foi < FŬIT

folgar < l.v. FOLLICARE

Folgar < FŎLLĬCARE

fomos < *FŬMŬS

Fonda < FŬNDA

for < FŬĚRŌ

foras < FŬĚRAS

Forca < FŬRCA

Forno < FŬRNU

foron < *FŬRŬNT

Forte < FORTEM 'valente'

Fortuna < FORTŪNA

fosemos < FŬISSĒMUS

fostes < *FŬSTIS

Fouce < FALCE

Freixo < FRAXINU

Fresco < xerm. FRĬSK

Frío < FRIGĬDU

frito < FRĪCTU

fuches < FŬISTĪ

Fume < FŪMU

fun < FŬĪ

fuxir < FŬGĚRE

Galgo < (CANE) GALLICU

gardar < x. WARDAN

Gardar < WARDÔN

Gota < GUTTA

Gozo < GAUDIU

Grea < GREGE

Gritar < QUIRĪTARE

Groso < GROSSU

Guerra < WERRA

ha < *HAT

habedes < HABĒTIS

habemos < HABĒMŬS

habido < HABITUS

hai < *HAT+IBI

han < *HANT

Harpa < HARPA

has < *HAS

haxamos < HA(B)EAMŬS

hei < *HAIO

Hóspede < HOSPITE

houbeches < HABUISTI

houbemos < HABUIMUS

houben < HABUI

houberon < HABUERUNT

houbestes < HABUISTIS

houbo < HABUIT

Hoxe < HODIE

Ichó < OSTIOLU

Idade < AETATE

ides < ĪTIS

Igual < AEQUĀLE

ilumino < ILLŪMINŌ

imbuír < IMBŬĚRE

imos < ĪMŬS

Inchar < INFLARE

indo < ĚŬNDŬM

Íngoa < l.tar. ĬNGUĬNA < *ĬNGUĬNE

Inverno < HIBERNU

Irto < *ERCTU < ERECTU

Labio < LABIU

Lado < LATU

lambemos < LAMBIMŬS

lambemos < LAMBIMUS

lamber < LAMBĚRE

Lamer < LAMBERE

Lección < LECTIONE

Legere < LER

ledes < LĚGĚMŬS

Leite < LACTE

lemos < LEGIMUS

len < LĚGUNT

Lento < LĚNTU

ler < LĚGĚRE

leron < LEGERUNT

lestes < LEGISTIS

Letra < LITTERA

leu < LEGIT

Levar < LĚVĀRE

Leve < LĚVEM

lía < LĚGĒBAM

Librar < LIBERARE

liches < LEGISTI

Lide < LĪTE

lin < LEGI

Lindar < LIMITARE

Lixeiro < *LĚVĬĀRIU

Lombo < LŬMBU

Luces < LŪCES

lucir < LŪCĒRE

luír < LŪDERE

luiremos < LŪDĚRE + *EMUS

Lume < *LŪMĬNE

Luz < LŪCE

Madeira < MATĒRIA

Maduro < MATURU

magoariamos < MACŬLĀRE-*EAMŬS

Maio < MAIU

Marzo < MARTIU

Mazá < (MALA) MATTIANA

Medir < *MĒTIRE < METIRI

Meixela < MAXILLA

Mercé < MERCĒDE

Mermar < MINIMARE

Mes < MENSE

metido < MISSUS

Mil < MILLE

Militar < MĪLĬTARE

Minguar < MĬNŬARE

minguasemos < l.v. MINUA(VI)SSĒMŬS

miniarei < MINIARE-*AIO

miraren (fut) < MIRA(VĚ)RITIS

Mistura < MĬXTŪRA

Moer < MŎLĚRE

Mollar < l.v. MOLLIARE

Mondar < MŬNDARE

Mosca < MŬSCA

Mudo < MUTU

Mundo < MŬNDU (semic.)

muxir < MŬLGERE

nado < NATU

Navío < NAVĬGĬU

Neboa < NEBULA

Negar < NEGARE

Negra < NIGRA

Nó < NŌDU

Nogueira < NUCARIA

Noivo < NOVIU

Nome < *NŌMĬNE

Nomear < NŌMĬNARE

Novelo < GLOBĚLLU

Ocasión < OCCASĬŌNE

oímos < AUDĪ(VI)MŬS

Oír < AUDĪRE

Oíron < AUDĪ(VĚ)RŬNT

Oíu < AUDĪ(VI)T

Omage (arc.) < ĬMAGĬNE

Ombro < UMERU

Oso/óso < URSUS / ŎSSUM

Outro < ALTERU

Pacer < PASCERE

pairo < PARĪO

palparedes < PALPARE + *EDES

Pan < PĀNE

Pano < PANNU

Parede < PARIETE

partiades < PARTIĒBĀTIS

partiamos < PARTIĒBĀMŬS

partiramos < PART-Ī(VĚ)RĀMŬS

Paxaro < L.v. PASSARE

pedir < PĚTĚRE

Pegar < PĬCARE

Peitear < PECTINARE

Peixe < PISCE

Pel < PELLE

Pena < POENA

Pena < PINNA

perdoe < PĚRDŌNET

Pescozo < *POST COCCEU

Peza < *PETTIA

Pingar < *PĚNDĬCARE

Po < *PŬLU < PULVU

podedes < *POTĒTIS

podemos < *POTĒMŬS

poden < *POTĒNT

poder < *POTĒRE

podo < *POTŬM

poida < analóxica

Pomba < PALŬMBA

poña < *PŌNĚAM

poñen < *PŌNENT

poñen < PONĚUNT

poño < *PŌNĚŌ

pór < PŌNĚRE

Porco < PORCU

pos < PŌNIS

Posar < PAUSARE

posto < POSITU

posuír < POSSIDĒRE

Praia < PLAGIA

Praza < PLATEA

Pregón < PRAECŌNE

Preguiza < PIGRITIA

Premio < PRAEMIU

Prenda < PIGNŎRA

prendería < *PREHENDĚRE + EAM

Proba < PRŎBA

Procurar < PRŌCŪRARE

prohibir < PROHIBĚRE

prougeches < PLACUISTI

prougemos < PLACUIMUS

prougen < PLACUI

prougeron < PLACUERUNT

prougestes < PLACUISTIS

prougo < PLACUIT

Proveito < PROFECTU

puideches < POTUISTI

puidemos < POTUIMUS

puiden < POTŬĪ

puiden < POTUI

puideramos < POTŬĚRAMUS

puideron < POTUERUNT

puidestes < POTUISTIS

puido < POTUIT

puña < PŌNĒBAM

Puño < PUGNU

puxeches < POSŬISTĪ

puxeches < POSUISTI

puxemos < POSŬIMŬS

puxemos < POSUIMUS

puxen < POSUI

puxen < POSŬĪ

puxeramos < POSŬĚRĀMŬS

puxeron < POSUERUNT

puxestes < POSUISTIS

puxo < POSUIT

puxo < POSŬIT

Quebrar < CREPĀRE

quebrariades < CRĚPĀRE-*EATIS

queira < *QUAERIAM

queren < *QUAERENT

Quince < QUĪNDĚCIM

Quiñentos < QUINGENTOS

quixeches < QUAESIV-ISTĪ > QUĒSISTI

quixemos < QUAESIV-IMŬS > QUĒSIMUS

quixen < QUAESIV-Ī > QUĒSĪ

quixeron < QUAESIV-ĚRŬNT > QUĒSĚRŬNT

quixestes < QUAESIV-ISTIS > QUĒSISTIS

quixo < QUAESIV-IT > QUĒSIT

Rabia < RABIA

Raiar < RADIARE

Raíña < REGINA

Raio < RADIU

recibir < RECIPĚRE

Recobrar < RECUPERARE

Redondo < *ROTONDO < ROTŪNDU

Regar < RĬCARE

Rego < *REKU (prelat.)

Rella < REGŭLA

respondo < RĚSPONDĚŌ

Revés < REVERSU

Rexo < RĬGĬDU

rían < RĪDAM

Ribeira < RIPARIA

rin < RĪDĪ

río < RĪDO

Río < RĪVU

rira < RĪDĚRAM

Roca < *RŎCCA < xerm. ROKKO

Roda < ROTA

Roibo < RUBEU

roto < RŬPTU

roubar < x. RAUBON

Roupa < Xerm. *RAUPA

Rozar < *RUPTIARE

Ruído < RŬGĪTU

sabedes < SAPĚRITIS

sacudir < SŬCCUTĚRE

sae < SALIT

saído < SALITUS

Salvaxe < Cat. ou Occ. salvatge < SĬLVATĬCU

Sangue < SANGUĬNE

Saúde < SALŪTE

se (imp.) < SĚDE

Seco < SICCU

Século < SAECULU

sede < SĚDĒTE

Sede < SĬTE

Seguro < SECURU

sei < SAPIO

Semana < SEPTIMANA

Semellar < SĬMĬLIARE

Senda < SEMITA

sentido < SENSUS

Sentir < SENTIRE

sentirades < SENT-Ī(VĚ)RĀTIS

Seña < SIGNA

Separar < SĒPARARE

Sepultura < SEPŪLTURA

Sermón < SĚRMŌNE

Seta < SAGĬTTA

sexamos < SĚDĚAMUS

Sinxelo < SĬNGĚLLU

Sobrar < SŬPĚRARE

sodes < *SŬTIS

Soidade < SŌLĬTATE

soirías < SOLĒRE+ *EAS

Solemne < SOLLEMNE

somos < SŬMŬS

son < SŬNT

son < SŬM

Sospeita < SUSPECTA

soubeches < SAPUISTI

soubemos < SAPUIMUS

souben < SAPUI

souberon < SAPUERUNT

soubestes < SAPUISTIS

soubo < SAPUIT

Subir < SŬBIRE

Sucio < SŪCĬDO

Sulco, suco < SULCU

sumir < SUMĚRE

Tamaño < TAM MAGNU

Tella < TEGULA

temo < TIMEO

Temperán < TEMPORANU

teña < TĚNĚAM

teñen < TĚNENT

teño < TĚNĚŌ

Terreo < TĚRRĒNU

tes < TĚNES

Testemuño < TĚSTĬMONĬU

tinxir < TINGĚRE

tiñades < TĚNĒBATIS

tomarán < *TŬMĀRE + *ANT

Torcer < TORCERE < TORQUERE

Toro < TAURU

Toro < TŎRU

Torpe < TŬRPE

Tremer < TREMULARE

Tributo < TRIBUTU

Tristeza < TRISTITIA

trouxeches < *TRAXUISTI

trouxemos < *TRAXUIMUS

trouxen < *TRAXUI

trouxeron < *TRAXUERUNT

trouxestes < *TRAXUISTIS

trouxo < *TRAXUIT

Unlla < ŬNGŬLA

Unxir < ŬNGĚRE

Vaca < VACCA

Vacío < VACĪVU

vai < VADIT

vaiades < VADATIS

Val < VALLEM

vallades < VALĚATIS

van < VADŬNT

vas < VADIS

Vasoira < VERSORIA < VERRĚRE

Veciño < VĪCĪNU

Vello < VECLUS < VETULUS

Veloz < VĒLŌCE

vencido < VICTU

vendemos < VĒNDIMUS

vender < VĒNDĚRE

Vendima < VINDĒMIA

Verán < (TEMPU) VERANU

Verdade < VERITATE

Verde < VĬRĬDE

Vergoña < VERECUNDIA

Vermello < VERMICULU

Verza < VIRDIA

Véspera < VESPERA

Veta < VĬTTA

veu < VENIT

veu < VENIT

Vez < VĬCE

viches < VIDISTI

Vide < VITE

vido < VENTUS

vimos < VIDIMUS

vin < VENI

vin < VIDI

Vingar < VINDICARE

Viña < VINEA

viñas < VĚNIĒBAS

viñeches < VENISTI

viñemos < VENIMUS

viñeron < VENERUNT

viñestes < VENISTIS

virara < *VIRA(VĚ)RAM

viron < VIDERUNT

Virtude < VIRTUTE

vistes < VIDISTIS

visto < VĪSTU

viu < VIDIT

vivir < VĪVĚRE

Voda < VŌTA

Vontade < VŎLŬNTATE

vou < VADŌ

Voz < VŌCE

Xacer < IACĚRE

xacerías < IACĒRE + EAS

Xaxún < ĪAIŪNU

Xeito < IACTU

Xenro < GENĚRU

Xogar < IOCARE

Xogo < IOCU

Xordo < SŬRDU

Xoves < IOVIS

Xudía < IUDAEA

Xuíces < IŪDĬCES

xunguir < IŬNGĚRE

Xunto < IŬNCTU

chegar < PLICARE

choer < CLAUDĔRE

concluír < CONCLŬDĔRE

incluír < INCLŪDĔRE

recluír < RECLŪDĔRE

meter < MĬTĔRE

dimitir < DEMĬTĔRE

premer < PRĔMĔRE

reprimir < REPRĬMĔRE

comprimir < COMPRĬMĔRE

deprimir < DEPRĬMĔRE

podrecer < PUTRESCĔRE

presentar < PRAESENTARE

recadar < l.v. RECAPĬTARE

remedar < REĬMĬTARE

soprar < SŬFFLARE

caer < CADĔRE

falar < FABULARI

atreverse < TRĬBŬĔRE

dedicar < DEDICARE

puxar < PULSARE

agravar < AGGRAVARE

apor < APPONERE

asentir < ASSENTIRE

atender < ATTENDĔRE

regalar < fr. Regaler

admirar < ADMIRARI

administrar < ADMINISTRARE

Véxase tamén

• Étimos latinos con xénero neutro

Nota: corrixo os que me parecen erros, e introduzo as novidades que coido que deben figurar, aínda que son consciente de que aínda está incompleto ( mais tamén pode non ser este o espazo ou presentación axeitada)