กระบวนการฟื้นฟู

This article duplicates the scope of other articles, specifically Big Excursion. Please discuss this issue and help introduce a summary style to the article. (March 2024)

" กระบวนการฟื้นฟู " หรือ " กระบวนการแห่งการเกิดใหม่ " ( บัลแกเรีย : Възродителен процес , โรมัน :  Vazroditelen protses ) หมายถึงนโยบายการกลืนกลายแบบบังคับที่ปฏิบัติโดยรัฐบาลสังคมนิยมบัลแกเรียในช่วงทศวรรษ 1980 (1984-1989) ซึ่งถือเป็นจุดสุดยอดของแคมเปญการกลืนกลายแบบกดขี่ที่มุ่งเป้าไปที่ชนกลุ่มน้อยชาวมุสลิม ของประเทศ "กระบวนการฟื้นฟู" ตามมาด้วยการขับไล่ชาวมุสลิมกว่า 300,000 คนออกไปโดยบังคับในปี 1989

ชื่อ "กระบวนการฟื้นฟู" ซึ่งเป็นชื่อที่เรียกกันทั่วไปว่า " การอพยพครั้งใหญ่ " นั้นเป็นชื่อ ที่อ้อมค้อม และคลุมเครือ เช่นเดียว กับ " การอพยพครั้ง ใหญ่" ชื่อนี้มาจากคำแถลงและจดหมายโต้ตอบอย่างเป็นทางการของรัฐบาลสังคมนิยมบัลแกเรียในช่วงที่ดำเนินนโยบายดังกล่าว

ชาวเติร์กบัลแกเรียเป็นกลุ่มที่สำคัญของประชากรมุสลิมในบัลแกเรีย แม้ว่าชาวมุสลิมทุกเชื้อชาติ ( เติร์กโปมักมุสลิมโรมาแอลเบเนียและตาตาร์เป็นต้น) จะได้รับผลกระทบจาก "กระบวนการฟื้นฟู" แต่ ชาว บัลแกเรียที่เป็นมุสลิม จำนวนมาก ก็ถูกเรียกโดยรัฐบาลบัลแกเรียว่า "เติร์ก" ไม่ว่าจะมีเชื้อชาติตุรกีหรือไม่ก็ตาม และในทางกลับกัน สิ่งที่ทำให้เรื่องนี้ซับซ้อนยิ่งขึ้นไปอีกก็คือ ชาวมุสลิมบัลแกเรียบางคนซึ่งใช้ภาษาแม่ไม่ใช่ภาษาตุรกีกลับระบุว่าตนเองมีเชื้อชาติ "ตุรกี" หรืออย่างน้อยก็ไม่ได้โต้แย้งกับคำกล่าวนี้มากนัก ดังนั้น การระบุพื้นเพทางชาติพันธุ์ที่ชัดเจนของบุคคลและเหยื่อของ "กระบวนการฟื้นฟู" จึงอาจเป็นเรื่องยาก

ตามการสำรวจสำมะโนประชากรของบัลแกเรีย ในปี 1975 ซึ่งเป็นการสำรวจครั้งสุดท้ายก่อนเริ่ม "กระบวนการฟื้นฟู" ซึ่งบันทึกเรื่องเชื้อชาติ "ชาวเติร์ก" คิดเป็นประมาณ 8.4% ของประชากรบัลแกเรียทั้งหมด 8.7 ล้านคน ซึ่งลดลงจากการสำรวจสำมะโนประชากรครั้งสุดท้ายก่อนเริ่มยุคคอมมิวนิสต์ในปี 1946 ซึ่ง "ชาวเติร์ก" คิดเป็น 9.6% ของประชากรทั้งหมด ประชากรมุสลิมส่วนใหญ่กระจุกตัวอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศ (โดยเฉพาะจังหวัดคาร์จาลี ) ^[1]

สาธารณรัฐประชาชนบัลแกเรียปฏิบัติตามลัทธิอเทวนิยมของรัฐ อย่างเป็นทางการ ซึ่งสอดคล้องกับ หลักคำสอนของ มาร์กซิสต์-เลนินและการแสดงออกทางศาสนาถูกควบคุมอย่างเข้มงวด อย่างไรก็ตาม รัฐมองว่าชาวมุสลิมในประเทศ ไม่ว่าจะนับถือศาสนาหรือไม่ก็ตาม ต่างก็เป็นเหยื่อของการกลืนกลายทางวัฒนธรรมและศาสนาของออตโตมัน - ชาวบัลแกเรียที่หลงผิด - หรือผู้บุกรุกจากตุรกี แม้ว่าระบอบการปกครองจะสนับสนุนการกลืนกลายทางวัฒนธรรมมาเป็นเวลานานแล้ว แต่เนื่องจากกลุ่มประเทศตะวันออกไม่มั่นคงในช่วงทศวรรษ 1980 ระบอบการปกครองของ Zhivkov กลับเอนเอียงไปทางลัทธิชาตินิยมทาง ชาติพันธุ์ของบัลแกเรียมากขึ้น เพื่อค้ำยันตนเองและปราบปราม ประชากร มุสลิมโดยเฉพาะ

นโยบายของพรรคคอมมิวนิสต์บัลแกเรียต่อชนกลุ่มน้อยทางชาติพันธุ์และศาสนาได้พัฒนาขึ้นในช่วงสี่สิบปีของการปกครองโดยพรรคเดียว นโยบายเผด็จการที่เป็นลักษณะเฉพาะของ "กระบวนการฟื้นฟู" ไม่ใช่ความพยายามครั้งแรกของสาธารณรัฐประชาชนบัลแกเรีย

แม้ว่าบัลแกเรียจะมีชาวเติร์กซึ่งเป็นชนกลุ่มน้อยจำนวนมาก จนกระทั่ง Zhivkov ถูกปลดออกจากอำนาจ ระบอบการปกครองของบัลแกเรียก็ปฏิเสธการมีอยู่ของชาวมุสลิมพื้นเมืองที่ไม่ใช่ชาวบัลแกเรีย และยืนกรานว่าประชากรมุสลิมดังกล่าวสืบเชื้อสายมาจากชาวบัลแกเรียที่ถูกบังคับให้เปลี่ยนมานับถือศาสนาอิสลามในช่วงการปกครองของออตโตมัน^[2]สอดคล้องกับมุมมองนี้ นโยบายการศึกษาก็ค่อยๆ กลายเป็นการกลืนกลายทางวัฒนธรรมมากขึ้น ในปี 1962 ชาวโปมักถูกห้ามไม่ให้เข้าเรียนในโรงเรียนที่ใช้ภาษาตุรกี และในปี 1972 โรงเรียนที่ใช้ภาษาตุรกีก็ถูกห้ามโดยสิ้นเชิง^[3]

หลังจากการห้ามใช้ภาษาตุรกีในโรงเรียน รัฐบาลได้บังคับให้ชาวมุสลิมสลาโวโฟน จำนวนมาก เปลี่ยนชื่อของตนเป็นภาษาบัลแกเรียในช่วงต้นทศวรรษปี 1970 ในปี 1974 ชาว "โปมัก" 150,000 คนและชาว "เติร์ก" 200,000 คนถูกบังคับให้เปลี่ยนชื่อของตนเป็นภาษาบัลแกเรีย^{[4] [5] [6]}

ในปี 1978 รัฐบาลพยายามที่จะยกเลิกวันหยุดและงานเฉลิมฉลองตามประเพณีและศาสนา และหันไปสนับสนุนงานเฉลิมฉลองและพิธีกรรมตามแนวทางสังคมนิยมแทน เจ้าหน้าที่ถูกส่งไปที่งานศพของชาวอิสลาม เพื่อให้แน่ใจว่า มีการประกอบพิธีกรรม ตามแนวทาง สังคมนิยมที่ถูกต้อง และมี การสวดภาวนาเป็นภาษาบัลแกเรีย^[7]

ก่อนที่ "กระบวนการฟื้นฟู" จะเริ่มขึ้น รัฐบาลได้เริ่มใช้มาตรการฟื้นฟูบัลแกเรีย แบบจำกัดจำนวนครั้งใหม่ ระหว่างปี 1981 ถึง 1983 ประชาชนราว 100,000 คน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นชาวโรมานีที่นับถือศาสนาอิสลามถูกบังคับแปลงสัญชาติเป็นบัลแกเรีย มาตรการดังกล่าวได้ขยายไปยังชาวตาตาร์ไครเมียและชาวต่างด้าว จำนวนหนึ่ง (กลุ่มชีอะห์ เรียกอีกอย่างว่าอาเลวีหรือคิซิลบาช) ^[8]เพียงไม่กี่เดือนก่อนที่ "กระบวนการฟื้นฟู" จะเริ่มขึ้นอย่างจริงจังในปี 1984 ^[9]

ในขณะที่ชาวมุสลิมจำนวนมากถูกบังคับให้เปลี่ยนชื่อเป็นบัลแกเรีย ไปแล้ว ในปี 1984 ระบอบการปกครองในโซเฟียได้ตัดสินใจดำเนินการเปลี่ยนชื่อจนเสร็จสิ้น ชาวเติร์กทุกเชื้อชาติจะต้อง กลมกลืนเข้ากับวัฒนธรรมโดยการเปลี่ยนชื่อตุรกี ของตน ^[10]ชาวเติร์กต้องเลือกจากรายชื่อ "ชื่อจริง" ของบัลแกเรียที่ได้รับการอนุมัติล่วงหน้าแทนชื่อ "อิสลาม-อาหรับ" ดั้งเดิมของตน^[11]ในช่วงแรก เฉพาะชาวเติร์กที่อาศัยหรือเกิดใน ภูมิภาค โรโดเปสทางตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศเท่านั้นที่ต้องเปลี่ยนชื่อ แต่ข้อกำหนดดังกล่าวได้รับคำสั่งให้ขยายไปยัง "ทุกเขตที่มีประชากร [ชาวเติร์ก] ดังกล่าว" ในเดือนธันวาคม 1984 ^[12]ซึ่งดำเนินการในอีกหนึ่งเดือนต่อมาในเดือนมกราคม 1985 ^[13]ในเดือนมีนาคม 1985 รัฐบาลบัลแกเรียประกาศว่า " การเปลี่ยนเป็นบัลแกเรีย " เสร็จสมบูรณ์แล้ว และชาวเติร์กบัลแกเรียได้รับเอกสารใหม่หลายฉบับสำหรับการระบุตัวตน^[10]

การสร้างรายชื่อชื่อ "บัลแกเรีย" ที่ได้รับการอนุมัติตามอุดมการณ์ที่สอดคล้องกันนั้นถือเป็นความท้าทายสำหรับทางการ แม้ว่าก่อนหน้านี้หลายคนจะต้องเปลี่ยนชื่อ แต่รัฐบาลก็พยายามพัฒนา "'ตัวจำแนกชื่อบัลแกเรีย'" ที่ครอบคลุมในปี 1984 เท่านั้น^[14]เมื่อเผชิญกับความยากลำบากเกี่ยวกับการยอมรับชื่อต่างประเทศ (ชื่อที่ตั้งให้และนามสกุลที่มีต้นกำเนิดจากภาษาตุรกี อาหรับ อาร์เมเนีย หรือภาษาอื่นที่ไม่ใช่บัลแกเรีย) และความเชื่อมโยงระหว่างชื่อต่างประเทศและ "บัลแกเรีย" กับศาสนา ในที่สุด จึงมีการตัดสินใจร่างรายชื่อชื่อ "บัลแกเรีย" ล้วนๆ จำนวน 5,000 ชื่อ ซึ่งรวมถึงชื่อที่เกี่ยวข้องกับปฏิทินคริสเตียนออร์โธดอกซ์ ด้วย ^[15]อย่างไรก็ตาม ชื่อ "บัลแกเรีย" ที่ยอมรับได้นั้นไม่ได้มีเพียงชื่อที่มีต้นกำเนิดจากภาษาสลาฟหรือคริสเตียนเท่านั้น แต่ชื่อต่างประเทศที่ไม่ใช่อิสลามก็ถือว่ายอมรับได้เช่นกัน^{[ จำเป็นต้องอ้างอิง ]}แม้ว่ารายชื่อนี้จะยังไม่เสร็จสมบูรณ์ก่อนเริ่ม "กระบวนการฟื้นฟู" แต่ดัชนีชื่อบางส่วนก็พร้อมใช้งานในเวลานั้น^[12]

วิธีการที่รัฐใช้ในการบีบบังคับให้หมู่บ้านตุรกีตกลงที่จะ “ บัลแกเรียน ” นั้นรุนแรงเป็นพิเศษ ตาม คำบอกเล่าของ ผู้เห็นเหตุการณ์ซึ่งเป็นชาวบัลแกเรียคนหนึ่ง “หมู่บ้าน [ตุรกี] ถูกล้อมด้วยกองกำลังกึ่งทหารและ/หรือกองกำลังพิเศษภายในหรือรถบรรทุกของกองทัพบกหรือแม้แต่รถถังเบาหมู่บ้านจึงถูกแยกออกไป นายกเทศมนตรี เลขาธิการพรรคคอมมิวนิสต์ และเจ้าหน้าที่บางคนจึงถูกเรียกตัวมาและขอให้ลงนามในคำประกาศว่าจะให้ชื่อหมู่บ้านเป็นชื่อบัลแกเรีย... พวกเขาได้รับรายชื่อชื่อบัลแกเรีย และโดยปกติแล้วจะได้รับเวลา 24 ชั่วโมงในการพิจารณา ผู้ชายเหล่านี้ส่วนใหญ่ยินยอมที่จะให้ความร่วมมือและถูกกักขังเป็นแบบอย่างให้กับหมู่บ้านที่เหลือ... อย่างไรก็ตาม ผู้ที่ปฏิเสธที่จะปฏิบัติตามจะถูกกองกำลังกึ่งทหารพาตัวออกจากบ้าน... ในที่สุดพวกเขาก็ลงนาม ส่วนผู้ที่ยังคงปฏิเสธจะถูกกักขังในห้องใต้ดินเป็นเวลาหลายวันถูกทำร้าย คุกคาม และถูกทุบตีหากพวกเขายังคงดื้อรั้น ก็จะถูกจำคุก” ^[16]

นอกเหนือจากการเปลี่ยนชื่อของชาวมุสลิมที่ยังมีชีวิตอยู่เป็นของบัลแกเรียแล้ว ทางการบัลแกเรียยังได้เริ่มบังคับใช้มาตรการกลืนกลายอื่นๆ ในช่วง "กระบวนการฟื้นฟู" ในช่วงเวลานั้น ชาวมุสลิมไม่ได้รับอนุญาตให้ฝังศพในสุสานของชาวมุสลิม และถูกบังคับให้ทำลาย จารึกและสัญลักษณ์ ของศาสนาอิสลามหรือภาษาอาหรับบนหลุมศพของบรรพบุรุษ เจ้าของร้านค้าและภัตตาคารยังถูกห้ามไม่ให้เสิร์ฟอาหารแก่ผู้หญิงที่สวมชุดอิสลามแบบดั้งเดิม อีก ด้วย^{[17] ข้อห้ามการ} เข้าสุหนัตของศาสนาอิสลามที่มีอยู่ก่อนหน้านี้ถูกบังคับใช้อย่างเคร่งครัด และผู้ปกครองชาวมุสลิมต้องลงนามในเอกสารที่สัญญาว่าจะไม่เข้าสุหนัตลูกของตน เจ้าหน้าที่ตรวจสอบเด็กชายชาวมุสลิมเป็นประจำเพื่อให้แน่ใจว่าพวกเขาไม่ได้เข้าสุหนัต และหากพบว่าคู่รักคู่ใดละเมิดข้อห้าม ทั้งผู้ปกครองและบุคคลที่เข้าสุหนัตจะต้องถูกลงโทษ^[17]

คล้ายกับระบบขององค์กรศาสนาที่อยู่ภายใต้การควบคุมของรัฐบาลซึ่งมีอยู่ในสาธารณรัฐประชาชนจีนในปัจจุบัน บัลแกเรียได้ควบคุมการปฏิบัติศาสนาอิสลามในประเทศอย่างเข้มงวดสาธารณรัฐประชาชนบัลแกเรีย ได้ว่าจ้าง มุฟตีหัวหน้า (ใหญ่) ที่ภักดีอย่างเป็นทางการร่วมกับมุฟตีในภูมิภาคตลอดรัชสมัย^[17]ไม่น่าแปลกใจที่มุฟตีหัวหน้าที่รัฐว่าจ้างได้แสดงการสนับสนุนต่อ "กระบวนการฟื้นฟู" โดยประกาศว่า "...ไม่มีกรณีใดที่ป้องกันหรือจำกัดมุสลิมไม่ให้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาหรือพิธีกรรมใดๆ" ^[17]

อย่างไรก็ตาม การต่อต้าน "กระบวนการฟื้นฟู" ในหมู่ประชากรชาวตุรกีเองนั้นรุนแรงมาก ตัวอย่างเช่น แม้จะมีกฎระเบียบ แต่ชาวมุสลิมจำนวนมากก็ยังคงปฏิบัติตามศาสนาของตนอย่างลับๆ และสั่งสอนภาษาตุรกีและศาสนาอิสลาม แก่ลูกหลานของตน ^[18] เมื่อได้โครงสร้างที่ จำเป็นแล้ว การต่อต้านที่จัดตั้งขึ้นอย่างเป็นระบบก็เริ่มขึ้นอย่างจริงจัง และการต่อต้านก็เริ่มปรากฏชัดมากขึ้น ชาวตุรกีและชาวมุสลิมได้จัดการประท้วงขนาดใหญ่เพื่อเรียกร้องให้คืนสิทธิและชื่อเดิมของพวกเขา

อย่างไรก็ตาม แทนที่จะต่อสู้ ชาวเติร์กจำนวนมากพยายามหลบหนีจากกระบวนการเปลี่ยนชื่อในตอนแรก^[19]ในขณะที่พรมแดนระหว่างประเทศของสาธารณรัฐประชาชนบัลแกเรียปิดโดยทั่วไป ชาวเติร์กก็แสวงหาที่หลบภัยภายในประเทศ หลายคนหนีเข้าไปในป่าและพื้นที่อื่นๆ ที่เข้าไม่ได้เพื่อซ่อนตัวจากรัฐ ในขณะที่บางคนพยายามหนีไปยังเมืองใหญ่ๆ (ซึ่งกระบวนการเปลี่ยนชื่อจะช้าและยุ่งยากกว่า) ^[19]ไม่ว่าจะอย่างไรก็ตาม ความพยายามหลบหนีดังกล่าวมักจะล้มเหลว^[20]

ชาวมุสลิมที่ปฏิเสธที่จะกลมกลืนเข้ากับสังคมต้องเผชิญกับการจำคุก การขับไล่ หรือการกักขังในค่ายแรงงานเบเลเน ที่เปิดใช้งานอีกครั้ง ซึ่งตั้งอยู่บนเกาะในแม่น้ำดานูบ^{[21] [22]}บางคนที่ถูกส่งไปยังเบเลเนเสียชีวิต แม้ว่าจำนวนพลเรือนที่เสียชีวิตจะยังไม่ทราบแน่ชัด แต่จากแหล่งข้อมูลในตุรกี มีผู้เสียชีวิตระหว่างเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2527 ถึงเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2528 ประมาณ 800 ถึง 2,500 คน^[23]ในขณะเดียวกัน ผู้สังเกตการณ์รายอื่นๆ ประเมินจำนวนผู้เสียชีวิตไว้ที่มากกว่า 1,000 คน แม้ว่าจำนวนดังกล่าวอาจเพิ่มขึ้นอย่างมากเมื่อรวมจำนวนคนที่เสียชีวิตจากการละเลยหรือการฆ่าตัวตายในเบเลเน^[23]

แม้ว่าจะมีผู้เสียชีวิตจำนวนมากในชุมชนมุสลิม แต่การต่อต้านด้วยอาวุธ ที่จัดตั้งขึ้น เพื่อ "ฟื้นฟูกระบวนการ" ก็ไม่เคยเกิดขึ้น^[24]คำอธิบายว่าทำไมการต่อต้านจึงยังคงไม่ใช้ความรุนแรงนั้นแตกต่างกันไป (ต่างจากการเคลื่อนไหวด้วยอาวุธในยุคเดียวกันในสถานที่ต่างๆ เช่นไอร์แลนด์เหนือ ) รูเมน อัฟรามอฟ ซึ่งเป็นที่ปรึกษาด้านเศรษฐกิจให้กับประธานาธิบดีคนแรกของบัลแกเรียที่ไม่ใช่คอมมิวนิสต์เจเลฟ อ้างว่าการปราบปรามในระดับที่รุนแรงที่ สาธารณรัฐประชาชนบัลแกเรียดำเนินการนั้นป้องกันไม่ให้เกิดการต่อต้านด้วยอาวุธ^[24]

โซเฟียได้บันทึก การก่อการ ร้ายที่ไม่ได้เตรียมการอย่างเป็นทางการมากกว่า 600 ครั้งในช่วงทศวรรษ 1980 โดยรัฐบาลได้กล่าวโทษชาวเติร์กและมุสลิมสำหรับการกระทำดังกล่าว รวมถึงกลุ่มต่อต้านของพวกเขาด้วย^[24]จากการโจมตี 600 ครั้งที่ถูกกล่าวหานั้น ไม่สามารถอธิบายได้อย่างแน่ชัดว่าส่วนใหญ่เกิดขึ้นจริง^[24]ไม่ว่าจะอย่างไรก็ตาม การโจมตีบางส่วนเกิดขึ้นจริง ตัวอย่างเช่น มีผู้เสียชีวิต 7 รายในหมู่บ้านบูโนโว [ ^{หมายเหตุ 1] [25]} [1]

เป็นไปได้ว่าการโจมตีบางส่วนเกิดขึ้นหรือสร้างขึ้นโดยระบอบการปกครองของบัลแกเรียเพื่อเรียกการสนับสนุนจากประชากรที่ไม่ใช่มุสลิม ตัวอย่างเช่น เมื่อมีการเปิดคลังเอกสารของตำรวจลับหลังจากการล่มสลายของระบอบคอมมิวนิสต์ พบว่าผู้ก่อเหตุโจมตีระดับสูงสองครั้งซึ่งถูกกล่าวหาว่าก่อโดยชาวตุรกีในปี 1984 ครั้งหนึ่งที่สนามบินวาร์นาและอีกครั้งที่สถานีรถไฟพลอวิดฟ เป็นเจ้าหน้าที่ของตำรวจลับ^[26]

เนื่องมาจากการต่อต้านของชาวมุสลิมต่อการเปลี่ยนแปลงเป็นบัลแกเรียและ "กระบวนการฟื้นฟู" รัฐบาลจึงสรุปได้ว่าประชากรมุสลิมบางส่วนไม่สามารถรับมือได้และไม่สามารถกลมกลืนเข้ากับสังคมได้ดังนั้น จึงต้องส่งเสริมให้ประชากรกลุ่มนี้ย้ายถิ่นฐานออกไป อย่างจริงจัง ^[10]

ในปี 1989 "กระบวนการฟื้นฟู" มาถึงจุดสูงสุด ในเหตุการณ์ที่เรียกกันอย่างสุภาพว่า "การเดินทางครั้งใหญ่" ระหว่างวันที่ 30 พฤษภาคม 1989 ถึง 22 สิงหาคม 1989 มีผู้คนมากกว่า 300,000 คนออกจาก บัลแกเรียคอมมิวนิสต์ไปยังตุรกี ( บัลแกเรีย : Голямата екскурзия , โรมัน :  Goliamata Ekskurziya ) ในขณะที่รัฐบาลบัลแกเรียยืนยันว่าการอพยพของชาวมุสลิมไปยังตุรกีเป็นไปโดยสมัครใจ ชาวเติร์กบัลแกเรียจำนวนมากถูกบังคับให้ออกจากประเทศ^[27]

ในวันที่ 10 พฤศจิกายน 1989 โทดอร์ ซิฟคอฟถูกบังคับให้ลาออก^[10]และ รัฐบาลบัลแกเรียชุดใหม่ได้คืนสิทธิให้พลเมืองบัลแกเรียใช้ชื่อตุรกี^[28]อย่างไรก็ตาม ไม่ใช่ทุกคนที่ถูกบังคับให้เปลี่ยนชื่อ แต่ได้คืนชื่อเดิมของตน ปัจจุบัน ชาวบัลแกเรียจำนวนมากที่มีเชื้อสายมุสลิม (ไม่ใช่ผู้อพยพ) ซึ่งเกิดในช่วงหรือหลัง "กระบวนการฟื้นฟู" ต่างก็ใช้ชื่อบัลแกเรีย และ จากเหตุการณ์ ดังกล่าว หลายคนจึงสงสัยว่าชื่อของพวกเขาจะเป็นอะไรหากไม่เป็นเช่นนั้น^[29]

เมื่อวันที่ 11 มกราคม 2012 รัฐสภาบัลแกเรียได้ประณาม "กระบวนการฟื้นฟู" อย่างเป็นทางการและยอมรับว่าเหตุการณ์ในปี 1989เป็นการกวาดล้างชาติพันธุ์ แม้ว่าพรรคการเมืองกระแสหลักบางพรรคของบัลแกเรียจะถูกตำหนิว่ายังคงไม่ใส่ใจต่อเหตุการณ์ในปี 1989 ^[30] "กระบวนการฟื้นฟู" ก็ถูกประณามอย่างกว้างขวาง

ในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2545 คริสตจักรออร์โธดอกซ์บัลแกเรียประกาศว่า เหยื่อ ทั้งหมด รวมถึงเหยื่อที่ไม่ใช่คริสเตียนของระบอบคอมมิวนิสต์ บัลแกเรียเป็นผู้พลีชีพ^[31]

ตัวอย่างเช่นในการกล่าวสุนทรพจน์เมื่อปี 2000 ที่มหาวิทยาลัย Duquesneในเมืองพิตต์สเบิร์ก รัฐเพนซิลเวเนีย วิทยากรสำคัญและหัวหน้า หน่วยงานความมั่นคงแห่งชาติ Michael V. Hayden ได้อ้างถึง "กระบวนการฟื้นฟู" ซึ่งเขาสังเกตเห็นขณะประจำการอยู่ใน โซเฟียระหว่างสงครามเย็นเพียงแบบไม่เจาะจงเนื่องจากผู้ฟังจะไม่เข้าใจ "ข้อเท็จจริงและบริบทที่จำเป็นต่อการติดตามการพูดของเขา" ^[32]สิ่งนี้แสดงให้เห็นถึงการรำลึกถึง "กระบวนการฟื้นฟู" ที่จำกัดในต่างประเทศ

แม้แต่ในตุรกี ความทรงจำเกี่ยวกับ "กระบวนการฟื้นฟู" ก็มีจำกัด และคำให้การของเหยื่อก็มีจำกัด^[33]

ตลอด "กระบวนการฟื้นฟู" หลายคนแสวงหาที่หลบ ภัยในต่างประเทศนอกเหนือจากตุรกี โดยเฉพาะอย่างยิ่งในออสเตรียเยอรมนีและสวีเดน[ ^34]หลายคนยังพบที่หลบภัยในออสเตรเลีย^[34]แคนาดาอังกฤษและสหรัฐอเมริกา[ ³⁵ ]

ผลการศึกษาวิจัยในปี 2012 พบว่าชาวบัลแกเรียมักจะตำหนินักการเมืองในสมัยนั้นสำหรับ "กระบวนการฟื้นฟู" ^[36]เมื่อถามว่าใครเป็นผู้ต้องรับผิดชอบในการรณรงค์ครั้งนี้ ผู้ตอบแบบสอบถามตำหนิพรรคคอมมิวนิสต์บัลแกเรียโทดอร์ ซิฟคอฟและตำรวจลับ ผู้ตอบแบบสอบถามบางคนถึงกับตำหนิสหภาพโซเวียตและลีโอนิด เบรจเนฟ (ซึ่งเสียชีวิตในปี 1982) ผลการศึกษาวิจัยเดียวกันนี้ยังพบด้วยว่าโดยทั่วไปแล้วเหยื่อจะไม่ตำหนิชาวบัลแกเรียเชื้อสายอื่น และมักจะให้อภัยพวกเขา โดยส่วนใหญ่มักจะตำหนิ "เพื่อนมุสลิมที่ทรยศ" ซึ่งร่วมมือกับระบอบการปกครอง^[37]

• Naim Süleymanoğlu ( บัลแกเรีย : Наим Сюлейманоглу) เป็น นักยกน้ำหนักโอลิมปิกเชื้อสายตุรกีซึ่งเกิดในบัลแกเรียเมื่อปี 1967 โดยมีชื่อว่า Naim Suleimanov ( บัลแกเรีย : Наим Сюлейманов) เขาถูกบังคับโดย "กระบวนการฟื้นฟู" ให้เปลี่ยนชื่อของเขาเป็นบัลแกเรียอย่างเป็นทางการ และกลายเป็นที่รู้จักในชื่อ "Naum Shalamanov" ( บัลแกเรีย : Наум Шаламанов) ในปี 1985 ปีถัดมา (1986) เขาย้ายไปตุรกีและเริ่มแข่งขันยกน้ำหนักระหว่างประเทศให้กับประเทศใหม่ของเขา หลังจากย้ายไปตุรกี เขาได้เปลี่ยนชื่ออีกครั้ง คราวนี้ใช้ชื่อที่เขาใช้ในระดับนานาชาติ นั่นคือ "Naim Süleymanoğlu" ชาวตุรกีอย่างเปิดเผย หลังจากย้ายไปตุรกี เขาก็คว้าเหรียญทองในรุ่นน้ำหนัก ของเขาในการ แข่งขันกีฬาโอลิมปิกฤดูร้อน 3 ครั้งติดต่อกัน
• Gülhan Šen ( บัลแกเรีย : Гюлхан Шен) เกิดที่บัลแกเรียในปี พ.ศ. 2521 ในปี พ.ศ. 2528 เธอถูกบังคับให้เปลี่ยนชื่อเป็น "Galina Hristova Mihailova" ( บัลแกเรีย : Галина христова Михайлова) ในปี 1989 เธอถูกบังคับให้ย้ายไปตุรกี

• ชาวมุสลิมบัลแกเรีย
• ชาวบัลแกเรีย-ตุรกี
• ชาวเติร์กบัลแกเรียในตุรกี
• ชาวตาตาร์ไครเมียในบัลแกเรีย
• มุฮาซีร์
• โปมากส์
• ชาวโรมานีในบัลแกเรีย
• ชาวเติร์กในบัลแกเรีย

• รีเซป คูปชู

• คำประกาศประณามการพยายามกลืนกลายวัฒนธรรมของชาวมุสลิมในบัลแกเรียโดยบังคับ (2012)