Žórłowy tekst za Hadam Bohuchwał Šěrach sej wobhladać

[[Wobraz:Hadam-bohuchwał-šěrach.png|thumb|Portret Hadama Bohuchwała Šěracha.]]
'''Hadam Bohuchwał Šěrach''' ([[němčina|němsce]] ''Adam Gottlob Schirach''; * [[5. septembra]] [[1724]] w [[Nosaćicy|Nosaćicach]]; † [[3. apryla]] [[1773]] w [[Budyšink]]u) bě [[Serbja|serbski]] ewangelski farar, rozswětler a jako pčołar tež přirodospytnik mjezynarodneho formata.

==Žiwjenje==
Hadam Bohuchwał Šěrach narodźi so 5. septembra 1724<ref>Korla Awgust Jenč: ''Spisowarjo hornjołužiskich evangelskich Serbow wot 1597 hač 1800.'' W: ''Časopis Maćicy Serbskeje.'' Zwjazk 28 (1875), str. 34–37. {{ref-hsb}}</ref> (zdźěla poda so tež 5. nowember 1724)<ref>Rainer Haas: ''Schirach, Adam Gottlob (Hadam Bohachwal Šerach).'' W: ''Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon.'' Zwjazk 21 (2003), šp. 1356–1360. {{ref-de}}</ref> jako syn fararja [[Hadam Zacharias Šěrach|Hadama Zachariasa Šěracha]] a wnuk [[Pětr Šěrach|Pětra Šěracha]] w Nosaćicach. Wot lěta 1737 do 1743 wopyta Šěrach wjerchowsku šulu swj. Afry w [[Mišno|Mišnje]]. W předsłowje swojeje 1767 wuchadźacej ''pčołkacej teologiji'' (Melitto-theologia) pisa, zo spěchuja hižo tu wučerjo, mjez nimi tež Theophilus Grabener (1685–1750), jeho wobdźiwanje za přirodu a wuzběhnu wosebje dźěła [[Hamburg|Hamburgskeho]] radneho knjeza a fyzikoteologu Bartholda Heinricha Brockesa (1680–1747). Wot lěta 1743 do 1746 studowaše Šěrach teologiju, filozofiju a přirodowědy na uniwersiće w [[Lipsk]]u,<!-- přirodospytnje wobwliwowany wot Johanna Heinricha Wincklera (1703–1770) a přećela, spisowaćela Christloba Myliusa (1722–1754) (w Melitto-theologia) --> hdźež běše tež čłon tamnišeho Serbskeho prědarskeho towarstwa. Spočatk lěta 1748 powoła so Šěrach do Budyšinka, hdźež hač do swojeje smjerće jako farar skutkowaše. Wosta tež w Budyšinku, jako so tu za čas [[Sydomlětna wójna|Sydomlětneje wójny]] wójska wotměnjowachu a wokolinu zapusćachu.

Hadam Bohuchwał Šěrach bě woženjeny z Julianu Sofiju, rodźenej Langec (* 1735), z kotrejž měješe tři dźowki a jednoho syna. Dźowki zemrěchu na sćěhach hłodu a rozšěrjenych chorosćow za čas wójny. Syn [[Korla Bohuchwał Šěrach|Korla Bohuchwał]] sta so pozdźišo ze serbskim fararjom w [[Rychwałd]]źe.

===Pčołarstwo===
Jako farar w Budyšinku pokroči Hadam Bohuchwał Šěrach ze swojimi wobkedźbowanjemi přirody a wěnuje so nětko tež intensiwnje pčołarstwu. W lěće 1761 wozjewi swoje prěnje pojednanje k tutej temje w jeho spisu ''Die mit Natur und Kunst verknupfte neuerfundene Oberlausitzsche Bienenvermehrung''. Šěrach wuslědźi, zo wuplahuja sebi pčołki z krucha płastow z młodźu nowu matku. Tak hodźi so z kóždeho jejka nowa wotnožka respektiwnje nowy pčołkacy lud tworić. Pčołarjo jemu tole tehdy wěrić nochcychu, dokelž spowali tuta metoda wšitke dotalne dopóznaća přispóznateju René-Antoinea Ferchaulta de Réaumura (1683–1757) a Jana Swammerdama (1637–1680), po kotrychž móžeše so jenož z młodźe matki zaso nowa matka dobyć. Z tuteje přičiny přeńdźe tuta metoda, kotraž so hišće dźensa wužiwa, jako „Schirachscher Betrug“ do literatury.

Hižo w lěće załoženja Hornjołužiskeje pčołarskeje towaršnosće w lěće 1766 so Šěrach wot swojich sobustawow na stajneho pismawjedźerja wuzwoli. Zdobom běše tuta towaršnosć prěnja pčołarska towaršnosć scyła a so 1771 tež wot sakskeho kurwjercha [[Bjedricha Awgusta I. (Sakska)|Bjedricha Awgusta I.]] priwileguje. W tutej funkciji, kotruž hač do swojeje smjerće zaběra, steji Šěrach we wuskim zwisku z mnohimi ekspertami wědomosće a wažnymi towarstwami. Swoje nastawki w prěnim pčołarskim časopisu „Abhandlungen und Erfahrungen der Oeconomischen Bienengesellschaft in Oberlausitz“, kotrehož wudawaćel wón mjez 1766 do 1771 běše, swědča wo jeho dokładnym wobkedźbowanju a bohatej praktiskej nazhonitosći.<ref>Georg Müller: ''Schirach, Adam Gottlob.'' W: ''Allgemeine Deutsche Biographie.'' Zwjazk 31 (1890), str. 307 ([http://de.wikisource.org/w/index.php?title=ADB:Schirach,_Adam_Gottlob&oldid=1683978 online]). {{ref-de}}</ref> Dalše knihi, kaž ''Der sächsische Bienenmeister'' (1769), ''Ausführliche Erläuterung der unschätzbaren Kunst, junge Bienenschwärme oder Ableger zu erzielen'' (1770) a ''Waldbienenzucht'' (1774, wudata wot [[Jan Jurij Vogel|Jana Jurja Vogela]]) nakładowachu so přeco znowa a so samo do [[rušćina|rušćiny]], [[francošćina|francošćiny]] a [[italšćina|italšćiny]] přełožowachu. W lěće 1768 załoži Šěrach w Budyšinku prěnju wučbnu pčolnicu, do kotrejež tež carina [[Katarina II. (Ruska)|Katarina II.]] studentaj ze [[Smolensk]]a pósła.

===Serbske prócowanja===
[[Dataja:Duchomne kěrlušowe knihi.jpg|mini|upright|Titulna strona ''Duchomnych kěrlušowych knihow'']]
Hadam Bohuchwał Šěrach wozjewi pak tež wšelake twórby w serbskej rěči. Tak wuda w lěće 1750 ''Löscherowe cyrkwine kluče'', w kotrychž tež wo cyrkwinskich nałožkach w serbskich wosadach rozprawi. Hromadźe z [[Jan Gotttrau Běmar|Janom Gotttrauom Běmarjom]], [[Jan Bjedrich Langa (1709)|Janom Bjedrichom Langu]] a [[Jurij Mjeń|Jurjom Mjenjom]] přełoži 1751 [[Martin Luther|Lutherowu]] ''Domjacu postilu'' a w lěće 1756 wjacekróć nakładźeny přidawk k serbskim Spěwarskim, w kotrymiž běše wón tež stawizny dotal ćišćanych Spěwarskich (pozdźišo doda tež kěrluše) předstajił. Šěrach wuda prěni raz 1755 tež cyłe, wot [[Jan Běmarja|Jana Běmarja]] zestajene a pozdźišo rozšěrjene ''Duchowne kěrlušowe knihi''. Dokelž wón we wudaću z lěta 1759 kěrlušaj, kotrež za mytiskej a njezrozumliwej dźeržeše wuwostaji, přińdźe ke rozkorje ze serbskimi duchownymi [[Jan Bohuměr Kühn|Kühnom]], [[Matej Šołta|Šołtu]] a [[Daniel Bohačesć Raca|Racu]]. Woni docpěchu pola wyšnosće, zo so kěrluš zaso do Spěwarskich zapřija.

Přez duchowne wobstejnosće Lipšćanskeho [[rozswětlerstwo|rozswětlerstwa]] nastachu srjedź 18. lětstotka wšelake spisy k zakitowanju Serbow.<ref>Hartmut Zwahr: ''Frühneuzeitliche Existenz in einem Mikrokosmos. Vom Landespatriotimus zum nationalen Bekenntnis. Das Beispiel der Lausitzer Sorben.'' W: ''Europa in der frühen Neuzeit: Mittel-, Nord- und Osteuropa.'' Böhlau Verlag Köln Weimar 1997, str. 171. {{ref-de}}</ref> W jednej z nich žadaše sebi Šěrach w swojej ''Schutzschrift für die alten Slaven und Wenden'' 1755 runoprawosć Serbow w regionalnym stawiznopisu. Wón wuzběhnje, zo přisłušeja tež Serbja k starodawnym wobydlerjam Němskeje a sebi tuž hižo strowy patriotizm žada, jich stawizny bjez předsudkow, z česćownjom a respektom wobjednawać a so tež za zdźerženje serbskeje rěče zasadźi.<ref>Adam Gottlob Schirach: ''Schutzschrift für die alten Slaven und Wenden, in welcher sie wegen der ihnen Schuld gegebenen Treulosigkeit vertheidiget werden.'' W: ''Arbeiten einer vereinigten Gesellschaft in der Oberlausitz zu den Geschichten und der Gelahrtheit überhaupt gehörende.'' Zwjazk 5 (1755), str. 273–300. {{ref-de}}</ref> Tak so tež w recensiji k wudaću [[Jan Bogumił Hauptmann|Jana Bogumiła Hauptmannowych]] delnjoserbskich Spěwarskich 1769 za pěstowanje serbskeje rěče wupraji a zdźěła ze zawjedźenjom šulskeje winowatosće we Łužicy 1770 ''Horne Łužicke serske šulske knižki''.

==Česćowanja==
Přez swoje wědomostne zasłužby zdoby sebi Hadam Bohuchwał Šěrach mjezynarodny wuznam na polu pčołarstwa a bu čłon wšelakich towarstwow a akademijow, kaž Kejžorskeje swobodneje ekonomiskeje towaršnosće w Pětrohrodźe,  Kurbayerskeje krajneje towaršnosće, Ekonomiskeje Society w Lipsku, Romsko-kejžorskeje akademije přirodospytnikow, Akademijow wědomosćow w Göttingen a w Haarlemje. Nimo toho spožčichu so jemu złote a slěborne medalje wot ekonomiskeje towaršnosće w Pětrohrodźe, wot zwudowjeneje sakskeje kurwjerchowki Marije Antonije, bayerskeho kurwjercha Maximiliana Józefa a Afriskeje lože w Berlinje.

W Lipsku běše Šěrach sobustaw Serbskeho prědarskeho towarstwa.

== Spisy ==
* (z [[Jan Bjedrich Langa (1709)|Janom Bjedrichom Langu]], [[Jan Gotttrau Běmar|Janom Gotttrauom Běmarjom]] a [[Jurij Mjeń|Jurjom Mjenjom]]): ''[https://digital.slub-dresden.de/werkansicht/?id=5363&tx_dlf%5Bhighlight_word%5D=Veit+Dietrich&tx_dlf%5Bpointer%5D=24&tx_dlf%5Bid%5D=173863&tx_dlf%5Bpage%5D=5 Teho woßebneho Muża Bożeho, D. Mertena Luthera, Domjaza Postilla, aby: Wukladowanja tych Szenjow nawschitke Nedzelje, Roczne Czaße...]''. Serbski přełožk Lutheroweje domjaceje postile, Budyšin, 1749<ref>Nadrobny zapis spisow namaka so w: Johann Georg Meusel: ''[https://books.google.de/books?id=fiUwAAAAYAAJ&lpg=PA174&hl=de&pg=PA174#v=onepage&q=schirach&f=false Lexikon der vom Jahr 1750 bis 1800 verstorbenen teutschen Schriftsteller]'', Zwjazk 12, G. Fleischer, der Jüngere, 1812</ref>
* ''[https://sachsen.digital/werkansicht/dlf/179812/3/0/ Zyrkwine Klucże, aby nusne Roswucżenja. I. Wot tych kscheszijanskich zyrkwinych Waschnjow, a II. Menow tych Nedżelow, a ßwjatych Dnjow]''. Serbski přełožk wot Valentin Ernst Löscher: Nöthige Fragen, von den in der christlichen Kirche üblichen Ceremonien, Dresden, 1727. Budyšin, 1750 
* ''[https://digital.slub-dresden.de/werkansicht/dlf/50836/5/0/ Duchomne Kyrluschowe Knihi. Bohu kceszi a Sserbam kwuitku].'' Budyšin 1751 a wjacore slědowace nakłady (ewangelske spěwarske)
* ''[https://sachsen.digital/werkansicht/dlf/180101/5/0/ Sesbjerane sbotne Kruschki kraßneho Bożeho Dara, aby Pschidawk Woßom Dżesacż Nowych rjanych Duchownych Kyrlischow, a njekotrych krotkich Schtucżkow, kiż ßu k Bożej Cżeszi, a k wużitku tym lubym Sserbam.]'' Budyšin, 1756
* ''Die ewige Fürbitte des unvergänglichen Hohenpriesters Jesu Christi''. Žarow, 1757
* ''[https://web.archive.org/web/20200617142837/http://digitale.bibliothek.uni-halle.de/vd18/content/pageview/3851253 Geheim-Schreiben eines Herrnhuters an einen seiner akademischen Schulfreunde, von Ehelotterien, Eheviertelstunden, Ehechor-Abendmahl, Ehechorfußwäsche u.s.w.]'' Lipsk, 1757
* ''Von der Klarheit der Körper jener Auserwählten, und woher diese entspringe? bei Gelegenheit des Absterbens seines Vaters.'' Žarow, 1758
* ''Der Weg zum Himmel''. Žarow, 1759
* ''Die Fürbitte Jesu - nicht in alle Ewigkeit, sondern nur bis ans Ende der Welt fortdauernd.'' Žarow, 1757. 
* ''Christian Weise'ns andächtiger Christ ins Wendische übersetzt'', Lubij, 1760
* ''Ohnmaßgeblicher Vorschlag, wie man zu einem baldigen und erwünschten allgemeinen Frieden gelangen könne.'' Lipsk, 1760
* ''Das betende Zion zur Zeit des Kriegs. worinnen das vorgeschriebene Oberlausitzische Kriegsgebet erklärt worden. nebst noch hinzugethanen anderen Gebeten.'' Lipsk, 1760 
* jako wudaćel: ''[https://web.archive.org/web/20200617142423/http://digitale.bibliothek.uni-halle.de/vd18/content/pageview/1513996 Die mit Natur und Kunst verknüpfte neuerfundene Oberlausitzsche Bienen-Vermehrung, oder Junge Bienen-Schwärme beym Anfange des May-Monats in Wohnstuben zu machen : Nebst andern nützlichen und erbaulichen Anmerkungen von Bienen / vorzüglich zur Verherrlichung unsers glorwürdigsten Schöpfers]'', David Richter, Budißin 1761
* ''Blümlein, die in dem Garten Jesu gepflückt sind, oder kurze Seufzer des Morgens, Abends, beym heil. Abendmahle, in Not und Tod an Jesum gerichtet.'' Lipsk, 1762
* ''Lobrede auf die klugen Zauderer.'' Lipsk, 1763
* ''Buchdrucker als geduldige Schaafe.'' Lipsk, 1763
* ''[https://web.archive.org/web/20200617142423/http://digitale.bibliothek.uni-halle.de/vd18/content/pageview/15674408 Das erhabene Bild jener Mosaischen, Christlichen und Himmlischen Aeltesten.]'' Lipsk, 1763
* jako wudaćel: ''[http://nbn-resolving.de/urn/resolver.pl?urn:nbn:de:hebis:30-1033136 Sächsischer Bienenvater : oder des Herrn Palteau von Metz neue Bauart hölzerner Bienenstöcke, nebst der Kunst, die Bienen zu warten, und einer Naturgeschichte dieser Insekten.]'', Lipsk 1766
* ''[https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10298847_00007.html Melitto-theologia : Die Verherrlichung des glorwürdigen Schöpfers aus der wundervollen Biene.]'' Drježdźany, 1767
* ''[https://sachsen.digital/werkansicht/dlf/182960/7/0/ Neb. Kn. M. Krystijana Wajsy Kraßne Modlerske Knihi, Sa jeneho evangeliskeho Kscheszijana Rano, a Wecżor, w Zyrkwi a w Domi, w Khoroszi, a Strowoszi, na Rejżi, a tejż w ßmertnej Schtundżi.]'' Stołpin 1769
* ''[https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb11110054_00005.html Bayerischer Bienen-Meister : oder deutliche Anweisung zur Bienen-Wartung].'' Mnichow, 1770
* ''[https://sachsen.digital/werkansicht/dlf/173747/5/0/ Horne Łużiske Schul-Knischki.]'' Budyšin, 1770
* ''[https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10298845_00007.html Ausführliche Erläuterung der unschätzbahren Kunst, junge Bienenschwärme, oder Ableger zu erzielen: nebst einer natürlichen Geschichte der Bienenkönigin, oder Weyselerzeigung, und deren wichtigen Einflusse in die Oekonomie der Bienen].'' Budyšin, 1770
* ''[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88097#page/5/mode/1up Natürliche Geschichte der Erd-Feld- oder Ackerschnecken : nebst einer Prüfung aller bisher bekannten Mittel wider dieselbigen, wobey viele neue physische Erfahrungen gemacht worden].'' Lipsk, 1772
* ''[https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10298846_00005.html Wald-Bienenzucht, nach ihrer grossen Vortheilen, leichten Anlegung und Abwartung].'' Wrócław, 1774

==Žórła==
{{Nbs|BN|Šěrach, Hadam Bohuchwał|537–539.}}
* [[Błažij Nawka|Nawka, Blasius]]: ''Adam Gottlob Schirach, der Begründer der Oberlausitzischen Bienengesellschaft von 1766'', w [[Lětopis]]u, rjad C, 13 (1970), str. 87–97
* Šołta, Jan: ''Hadam Bohuchwał Šěrach: k jeho 270tym posmjertnym narodninam'', w [[Rozhlad|Rozhledźe]] 44 (1994), čo. 9, str. 351sl.
* Malink, Jan: ''Serbske skutkowanje Hadama Bohuchwała Šěracha'', w [[Rozhlad|Rozhledźe]] 52 (2002), čo. 4, str. 126–130

== Nóžki ==
<references/>

== Wotkazaj ==
{{Commonscat|Adam Gottlob Schirach|Hadam Bohuchwał Šěrach}}
* Friedrich Pollack: [https://saebi.isgv.de/biografie/Adam_Gottlob_Schirach_(1724-1773) ''Šěrach, Hadam Bohachwał''] w Sakskej bibliografiji (němsce/serbsce)

{{DEFAULTSORT:Šěrach, Hadam Bohuchwał}}
[[Kategorija:Muž]]
[[Kategorija:Rodź. 1724]]
[[Kategorija:Zemr. 1773]]
[[Kategorija:Serb]]
[[Kategorija:Přirodospytnik]]
[[Kategorija:Rozswětler]]
[[Kategorija:Ewangelsko-lutherski farar]]
[[Kategorija:Awtor]]
[[Kategorija:Serbska literatura]]
[[Kategorija:Literatura (18. lětstotk)]]
[[Kategorija:Wosoba (Nosaćicy)]]
[[Kategorija:Wosoba (Budyšink)]]