K wobsahej skočić

Konfucius

Wotkazy wobdźěłać
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Konfucius, zwobraznjenje z 18. lětstotka

Kǒng Zǐ (chinsce: 孔子, transkribowane: Kong Tse; Wade-Gils: K'ung-tzû, „Mištr Kong“) bě chinski filozof, kotrehož wučba a filozofija staj hłuboko wobwliwowałoj myslenje a žiwjenje Chinjanow, Korečanow, Japančanow a Vietnamjanow. W zapadźe je wón předewšěm jako Konfuzius znaty (złaćonšćene z Kǒng Fūzǐ „wučenski mištr Kong“). Prawdźepodobnje je žiwy był wot 551- 479 do Chr. a so narodźił w měsće Qufu w chinskim staće Lu (dźensniša prowinca Shandong), hdźež je tež zemrěł.

Centralny tema jeho wučby je porjadk, kotryž so docpěje po jeho měnjenju z pomocu česćownosće napřećo čłowjekam a česćowanja prjedownikow. Jako ideal płaćeše Konfuciusej „nadobny“ (junzi), moralisce bjezporočny čłowjek. Nadobny móže čłowjek być, jeli je w harmoniji z cyłotu swěta: „namakać žro, kotrež naše moraliske byće ze wšowobpřijacym porjadkom, z centralnej harmoniju zjednoći“, bě za Konfuciusa najwyši čłowjeski cil.

Hódnoty jeho filozofije stajichu so w Chinje za čas Han Dynastije (206 do Chr. - 220 po Chr.) wyše tych druhich doktrinow kaž legalizma abo taoizma. Mysle Konfuciusa wuwichu so do filozofiskeho systema, kotryž je jako konfucianizm znaty. Jezuit Matteo Ricci (1552 – 1610) šěrješe jón w zapadźe. Wón běše prěni, kotryž złaćonšći mjeno na „Konfucius“. Jeho wučby namakaja so w Analektach Konfuciusa (Lunyu), zběrce „krótkich aforistiskich fragmentow“, kotraž bu wjele lět po jeho smjerći zestajena.


Žiwjenje

Po aktualnych dopóznaćach

Dwě lěće po tym, zo bě so 551 w Lu narodźił, wumrě jeho nan a młody Konfucius dósta 539 – 552 do Chr. priwatnu wučbu pola swojeho dźěda. Z 19 lětami bu zwoženjeny a w lětach 532 – 502 do Chr. dźěłaše wón mjez druhim jako dohladowar bróžnjow abo wukonješe druhe niske dźěła.

Jeho mać zemrě 529 do Chr. Po pozdatnym zetkanju z Laozi, kotryž płaći jako załožer daoizma, w Luoyang 518 do Chr. dyrbješe Konfucius dwě lěće pozdźišo dla internych bojow wo móc ćeknyć a w susodnym staće Qi eksil pytać. Po jeho nawróćenju do Lu započa so něhdźe 500 do Chr. politiski postup Konfuciusa. Najprjedy bu wón twarski minister, potom justicny minister a skónčnje 498 do Chr. zastupowacy kancler.

497 do Chr. přiwza wójwoda Ding z Lu 80 spěwacych holcow jako dar susodneho stata Qi, na čož dźěše Konfucius z protesta znowa do eksila. Nětko započnje so jeho 13-lětne pućowanje po wšelakorych statach. Wón wopyta

495 v. Chr. stat Wei

494 v. Chr. stat Chen

492 v. Chr. Wei, po tym Jin

490 v. Chr. stat Cai; rozestajenjow mjez Chen a Cai dla Konfucius skoro zahłódni

488 v. Chr. stat Wei


Hakle 484 do Chr. jeho nazad do Lu zwołachu. Tam dožiwi wón 482 do Chr. smjerć swojeho syna Bo Yu, 481 do Chr. smjerć najlubšeho wučomnika Yan Hui a zamordowanje wójwody stata Qi. To so tež jako započatk „časa so wadźacych mócnarstwow“ mjenuje. 480 do Chr. zemrě jeho šuler Zilu na bitwišću a lěto na to tohorunja Konfucius.

Po Historiskich analach (Shiji) wot Sima Qian, kotryž je lětstotki po Konfuciusu za čas Han-dynastije žiwy był, rysuje so tróšku hinaši wobraz wo Konfuciusu.

Je ćežko sebi jasny wobraz wo Konfuciusu zdobyć, dokelž njeje ani jeničku pisomnu twórbu zawostajił. Podobnje kaž pola Jězusa buchu wučby Konfuciusa hakle něhdźe 100 lět po jeho smjerći wot jeho wučomnikow napisane.


Wučba

Nadobny

Lunyu je spis, kotryž je wuchodoaziske duchowne stawizny najbóle wobwliwował. Wón wobsahuje štyri zakładne zapřimjeća Konfuciusa: sobučłowjeskosć, sprawnosć, lubosć dźěći k staršim a prjedownikam a ritusy.

Čłowjeski ideal je za Konfuciusa nadobny. Nadobny prócuje so mjenowane štyri dobre počinki zwoprawdźić. Tute su za Konfuciusa pak jenož ideal, kotryž so njehodźi docpěć. To so pokaza w Lunyu, hdyž rěka wo mištru: „Njeje to wony muž, kotryž wě, zo so jeho ideje njehodźa zwoprawdźić, kotryž je pak tohodla njespušći?“ Konfucius praji sam (XIV, 28):

„Konfucius rjekny: „Za puć nadobneho su trěbne tři wěcy, ja pak to njezdokonjam: prawe zadźerženje druhim ludźom napřećo – to wuswobodźi wot starosćow. Mudrosć – wona zachowa před dwělemi. Rozsudźenosć – wona přewinje strach.“ Zi-gong přispomni: „Tak mištr sebje posudźuje.“

Nadobny prócuje so wo to, so idealej tak daloko kaž móžno bližić. Wón pak wě, zo wón jón ženje njedocpěje. Sprawne prócowanje je potajkim faktiski ideal Konfuciusa, mjeztym zo so imaginarny ideal jako njedocpějomny wobhladuje. Prócowanje je tuž prěnje wuměnjenje nadobneho (VII, 8): „Štóž so njeprócuje, tomu wěrnosć njewotkryju.“

Puć nadobneho je kóždemu wotewrjeny, kotryž so wo to prócuje. Srědk za to je po Konfuciusu kubłanje a wuknjenje. Wosebite kmanosće njejsu tuž trěbne, zo by so čłowjek z nadobnym stał (XVII, 2): „Konfucius rjekny: „Z natury sem su ludźo na so podobni. Přez rozdźělne kubłanje so woni wot so zdaluja.“ Tuž žada sej Konfucius (XV, 39): „Kubłanje dyrbi kóždemu přistupne być. Mjez stawami njesmě so rozeznawać.“

Kubłanje

Wuknjenje ma pola Konfuciusa wysoku prioritu. Prěnje hrono w Lunyu rěka: „Wuknyć a to hdys a hdys wospjetować, njeje tež to wjeselo?“ Po Konfuciusu stanje so čłowjek hakle přez wuknjenje z čłowjekom. Jako kulturna bytosć je wón k tomu postajeny, zo wón wědu z pomocu tradicije dale dawa. Bytostne při tym je, zo je zdźěłanosć zwjazana z moraliskim žadanjom kultiwěrowanja sebje samoho (XIV, 24):

„Konfucius rjekny: „W starowěku wuknjechu, zo bychu so sami wukmanili; porno tomu wuknu dźensa, zo bychu napřećo druhim něšto płaćili.“

Kubłanje njeje jeničce srědk za egoistiske a njekničomne zaměry. Wuknyć a so kubłać, je po Konfuciusu nadawk, kotryž płaći za kóždeho (XI, 25):

„[Šuler] Zi-lu pomjenowa [druheho šulerja] Zi-gao za prefekta stata Bi. Konfucius rjekny k tomu: „Z tym skazyš cuzych ludźi syna.“ Zi-lu so wusprawnješe: „Wón je tam z knjezom nad krajom a ludźimi. Čehodla dyrbi něchtó na kóždy pad knihi čitać, zo by něšto nawuknył?“ Ale mištr jemu wotmołwi: „Tajkich wurěčow dla mje zrěčniwi ludźo twojeho razu wograwaja.“

Tohorunja rozeznawa Konfucius mjez „mortwej wědu“ a woprawdźitej zdźěłanosću (XIII, 5):

„Konfucius rjekny: „Dopušćmy, zo zamóže něchtó wšě tři sta spěwow „Knihi spěwow“ z pomjatka přednjesć. Dowěrja jemu pak zamołwity nadawk, zwrěsći. ... Tajki čłowjek je drje wjele wuknył, ale kotry ma to wužitk?“


traditionelne zwobraznjenje

Tak-to-je - filozofija

Prěnje powučace hrona w Lunyu rěkaja:

„Wuknyć a to hdys a hdys wospjetować, njeje tež to wjeselo?“

„Jeli přińdźe přećel z daloka, njeje tež to wjeselo?“

„Wot ludźi być přepóznaty, ale so tohodla njerudźić, njeje to zadźerženje nadobneho?“

Konfucius wučeše Tak-to-je – filozofiju: „Jeli přińdźe přećel z daloka, njeje tež to wjeselo?“ - Štó by tu ně prajił? Twórba, kotraž je na wuchodoaziske duchowne stawizny najwjetši wliw wukonjała, započnje z jednorym zwěsćenjom. Njezapočnje ze spekulacijemi wo prěnich přičinach swěta abo wo najwyšich principijach, kaž na přikład w grjekskej filozofiji.

Konfuciusa nječwěluja tež žane dwěle Descartesa, hač wonkowny swět we woprawdźitosći scyła eksistuje. Swět tu je a w nim mamy žiwi być. Pola Konfuciusa přewahuje potajkim pragmatiske stejišćo swětej napřećo.


Porjadk jako wuměnjenje za swobodu

Centralny předmjet wučby Konfuciusa je (towaršnostny) porjadk, potajkim poměr mjez dźěsćom a staršimaj a předstojnikom a podstajenym, česćowanje prjedownikow a ritusy. Konfucius wučeše, zo so hakle z pomocu porjadka čłowjekej swoboda wotkrywa. Tak kaž su prawidła kopańcy wuměnjenje za to, zo swoboda hry nastanje, wutwori derje rjadowana towaršnosć struktury za swobodne žiwjenje čłowjeka. Tak kaž kopar swobodnje prawidła akceptuje, tak akceptuje tež nadobny moraliskosć, pócćiwosć a winowatosće. Porjadk njepodusy swobodu, ale wotewri hakle rum za skutkowanje, w kotrymž so čłowjeskim činitosćam zmysł přidawa. Porno tomu je chaos, jako napřećiwk porjadka, kotryž wutwori sferu přinućenja a ćěsnosće.

Konfucius wuzběhny, zo njesmě so moraliskosć a pócćiwosć, kotrejž regulujetej towaršnostne poćahi, njewotwisnje wot konkretneho čłowjeka wužadać. Mjezyčłowjeski porjadk nima so potajkim po krutym organigramje (XI, 22):

„Zi-lu prašeše so mištra, hač ma to, štož je słyšał wo zakładach praweho moraliskeho zadźerženja, hnydom nałožować. Konfucius jemu wotmołwi. „Ty maš tola staršich a bratrow. Kak móžeš ty so potajkim hnydom po tym měć?“

Ran Qiu prašeše so mištra, hač ma to, štož je wo zakładach praweho moraliskeho zadźerženja słyšał, tež hnydom nałožować. Jemu pak Konfucius wotmołwi: „Staji do skutka, štož sy słyšał.““

W samsnym powučacym kruchu wujasni Konfucius: „Ran Qiu je čłowjek, kotryž so jenož wahajo k jednanju rozsudźi. Tohodla ja jeho pozbudźuju. Zi-lu je nawalnik. Tohodla jeho zadźeržam.“ Porjadk postaji tuž jenož směr, do kotrehož ma kóždy čłowjek po swojich mocach hić.

Literatura

  • Carl Crow: Konfuzius. Staatsmann – Heiliger – Wanderer. Leipzig 1939 (originalny titl: Master Kung)
  • Xuewu Gu: Konfuzius zur Einführung. 2. Auflage. Junius, Hamburg 2002, ISBN 3-88506-361-1
  • Volker Zotz: Konfuzius. Rowohlt, Reinbek 2000, ISBN 3-499-50555-X
  • Heiner Roetz: Konfuzius. Beck, München 1995, ISBN 3-406-34641-3 (Denker 529)
  • Wojciech Jan Simson: Die Geschichte der Aussprüche des Konfuzius (Lùnyǔ). Lang, Bern u. a. 2006, ISBN 3-03910-967-7 (Welten Ostasiens 10, zdobom: dissertacija uniwersita Zürich, 2002)


Wotkazy

Žórła

  • Němska wikipedija

Předłoha:Link FA

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije