Դիտել Մասնակից:NikogosyanAlbert/Ավազարկղ էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Ճակատամարտ
|Ճակատամարտի անվանում = Ակռայի պաշարում 
|Հակամարտություն = [[Խաչակրաց արշավանքներ]] 
|Գունային ուրվագիծ = background:#ffccaa;color:#000000
|Պատկեր = [[Պատկեր:SiegeOfAcre1291.jpg|300px]]
|Վերնագիր =  [[Հիվանդախնամների միաբանություն|Հիվանդախնամների]] մարշալ Մաթյո դը կլերմոնը պաշտպանում է [[Ակռա]]յի պատերը<ref>{{cite book|last1=Daunou|last2=Émeric-David|first3=Félix|last3=Lajard|first4=Paulin|last4=Paris|first5=Victor|last5=Le Clerc|last6=Fauriel|title=Histoire littéraire de la France|volume=20|year=1842|page=83|location=Paris|publisher=Imprimerie nationale|editor1-first=Firmin|editor1-last=Didot frères|editor2-last=Treuttel|editor3-last=Wurtz|url=http://books.google.fr/books?id=bmAaAQAAMAAJ|language=fr}}</ref>, [[Գալիլեա (Իսրայել)|Գալիլեա]], 1291, ({{lang-fr|Guillaume de Clermont défend la ville d'Acre en 1291}})
|Թվական =  [[1291]] 
|Վայր = [[Ակռա (քաղաք)|Ակռա]], [[Պաղեստին ]]
|Արդյունք = Մամլուքների հաղթանակ
|Հակառակորդ1 = <center>[[Պատկեր:Flag_of_Kingdom_of_Jerusalem.svg|70px]]<br /> [[Երուսաղեմի թագավորություն]]
|Հակառակորդ2 = <br /> <br /> <br /> <center>[[Պատկեր:Mameluke_Flag.svg|70px]]<br />[[Մամլուքներ]]
|Հրամանատար1 = [[Պատկեր:Cross-Pattee-alternate_red.svg|22px|Тамплиеры]] Գիյոմ դը Բոժե
|Հրամանատար2 = [[Պատկեր:Mameluke Flag.svg|22px]] Հալիլ ալ-Աշրաֆ<br /> Ղալահուն 
|Ուժեր1 =  1100 հեծյալ <br /> 17 000 հետևակային
|Ուժեր2 = 60,000 հեծյալ<br /> 160,000 հետևակային<br /> 92 պաշարողական մեքենա
|Կորուստներ1 = անհայտ 
|Կորուստներ2 = անհայտ
}}

'''Ակռայի պաշարում''' — [[Ակռա (քաղաք)|Ակռայի]] գրավումը եգիպտացի [[մամլուքներ]]ի կողմից։ Ճակատամարտը տեղի է ունեցել [[1291]] թվականին և դարձել է [[Խաչակրաց արշավանքներ]]ի կարևոր իրադարձություններից մեկը, քանզի [[խաչակիրներ]]ը կորցրին իրենց վերջին հենակետերից մեկը։

== Ռազմական գործողությունների սկիզբը ==
[[1289]] թվականի [[ապրիլի 27]]-ին [[մամլուքներ|Մամլուքների սուլթանության]] զորքերը սուլթան Ղալահուի հրամանատարությամբ մեկ ամիս տևած պաշարումից հետո գրավեցին [[Տրիպոլի]]ն: [[Հռոմի Պապ]] Նիկողայոս IV-ը Տրիպոլին կորցնելու մասին տեղեկանալուց հետո Ակռա ուղարկեց 1,600 վարձկան։ Հռոմի Պապը չէր վարձատրել վարձկաններին, իսկ վերջիններս տեղ հասան և մնացին առանց ապրուստի միջոցի, սկսեցին թալանել շրջակա մուսուլմանական բնակավայրերը։

[[1290]] թվականի օգոստոսին նրանք մուսուլմանների թաղամասերում կազմակերպեցին ջարդեր։ Անխնա սպանում էին բոլոր նրանց ովքեր մորուք էին կրում։ Այսպես է ներկայացնում այս իրադարձությունները Ժերար Մոնրեալցին`
<blockquote>«Երբ այդ մարդիկ Ակռայում էին, արքայի և սուլթանի միջև կնքված զինադադարը պահպանվում էր երկու կողմերի միջև: Աղքատ և հասարակ [[սարակինոսներ]]ը, ինչպես նախկինում մտան քաղաք իրենց բարիքները վաճառելու: Սատանայի կամոք պատահեց այնպես, որ նոր ժամանած խաչակիրները` ովքեր ժամանել էին իրենց և քաղաքի համար բարի գործեր անելու, սկսեցին սպանել բոլոր վաճառականներին, նույն կերպ սպանեցին բոլոր մորուք կրող սիրիացիներին, այս արարքները դարձան սարակինոսների կողմից Ակռայի գրավման հիմնական պատճառը…»</blockquote>

Տեղացի ասպետները ձեռփակալեցին կողոպտիչներին, սակայն իրադարձությունների մասին տեղեկացրին Ղալահուին։ Վերջինս համարեց, որ զինադադարը խախտվել է, և Ակռա ուղարկեց նամակ մեղավորներին պատժելու պահանջով։ Ավագանին նախկին տյուրոսցի արքեպիսկոպոս Բերնարի ճմշան ներքո հրաժարվեց պատժել մեղավորներին, մատնանշելով այն փաստը, որ մեղադրվող խաչակիրները գտնվում են [[Հռոմի Պապ]]ի անմիջական ենթակայության տակ։ [[Տաճարականների միաբանություն|Տաճարականների]] առաջնորդ Գիյոմ դը Բոժեն առաջարկեց խաբել սուլթանին և մեղավորների փոխարեն մահապատժի ենթարկել քաղաքի կալանավայրերում գտնվող ավազակներին, սակայն այս առաջարկը չընդունվեց ավագանու կողմից։ Ղալահուն ի պատասխան իր պահանջները չբավարարելուն հրավիրեց իմամների ժողով և չեղյալ համարեց զինադադարը։ Գիյոմ դը Բոժեն Ղալահուի մոտ ուղարկեց դեսպանների հաշտության խնդրանքով, իսկ Ղալահուն պահանջեց մեկ ցեխին (դրամ) յուրաքանչյուր զոհի դիմաց։ Ավագանին դարձյալ մերժեց [[սարակինոսներ]]ի առաջարկը։ 

[[Տրիպոլի]]ն գրավելուց հետո Ղալահուն հաշտության պայմանագիր է կնքում [[Կիպրոսի թագավորություն|Կիպրոսի թագավորության]] արքա Հենրիխ II-ի հետ երկու տարի երկու ամիս երկու օր և երկու ժամ ժամկետով, բացի դրանից Ղալահուն առևտրական պայմանագրեր է կնքում [[Ջենովա]]յի և [[Արագոնի թագավորություն|Արագոնի թագավորության]]: Այսպիսով մամլուքները վերջիններիս հետ անմիջական կապեր հաստատելուց հետո այլևս [[Երուսաղեմի թագավորություն|Երուսաղեմի թագավորության]] հետ դաշնակցելու կարիք չունեին (նախկինում Երուսաղեմի թագավորությունը կապող օղակի դեր էր խաղում Եվրոպական երկրների հետ առևտուր անելու համար)։

[[1290]] թվականի հոկտեմբերին [[Սիրիա]]ն և [[Եգիպտոս]]ը միավորվեցին, սկսվեց զորահավաք և պաշարողական մեքենաների կառուցում։ Սուլթան Ղալահուն երդվեց [[Ղուրան]]ի վրա, որ զենքը ձեռքից բաց չի թողնի մինչև չի վռնդվի վերջին ֆրանկը։ 70-ամյա ծերունու շուրթերից այս երդումը առանձնահատուկ արժեքավոր էր հնչում։ Սակայն [[նոյեմբերի 4]]-ին [[Կահիրե]]յից դուրս գալուց սուլթանը հիվանդացավ, իսկ 6 օր անց վախճանվեց։ Նրա մահը միայն մի քանի ամսով հետաձգեց ռազմական գործողությունները։ Նրա որդին՝ Հալիլ ալ-Աշրաֆը հորը խոսք տվեց, որ կգրավի Ակռան։ [[1291]] թվականին Հալիլը ներխուժեց [[Պաղեստին]], իսկ սիրիական ջոկատները նրան միացան մայիսին։

Սուլթանի ժամանակագիրը պատմում է, որ ոմն Աբու-լ-Ֆիդան, ով այդ ժամանակ ընդամենը 18 տարեկան էր, և պատերազմին մասնակցում էր իր հոր հետ ղեկավարում էր «Զորավար» անվամբ կատապուլտը, որը քաղաքի մատույցներ բերեցին մասնատված վիճակում։

<blockquote>«…Սայլերը այնքան ծանր էին, որ տեղափոխությունը մեզնից խլեց ավելի քան 2 ամիս, այն պարագայում, երբ սովորաբար տեղափոխությունը տևում է առավելագույնը ութ օր: Տեղ հասնելուն պես գրեթե բոլոր ցլերը սատկեցին հյուծվածությունից և ցրտից:
Մարտը սկսվեց տեղ հասնելուն պես,- շարունակում է ժամանակագիրը.
- Մենք [[Համա]]ցիներս տեղակայված էինք աջ թևում` ծովի ափին: Ծովից մեր վրա կրակ էին բացում ֆրանկերի փայտերով ու կովի կաշվով լավ պաշտպանված նավերը հատուկ տեգակիրների և նետաձիգների համար նախատեսված հարմարություններով: Այսպիսով մենք ստիպված էին մարտնչել երկու ֆրոնտով առաջինը մեր առջև գտնվողների դեմ, իսկ երկրորդը քրիստոնյաների նավատորմի դեմ: Մենք լուրջ վնասներ կրեցինք, երբ խաչակիրների նավերից մեկի վրա տեղակայված կատապուլտը մեր վրա սկսեց շպրտել մեծ քարեր, սակայն մի անգամ գիշերը փոթորկի ժամանակ այդ կատապուլտը ոչնչացավ, մեկ այլ գիշեր ֆրանկերի մի ջոկատ անսպասելիորեն դուրս եկավ քաղաքից և հասավ մեր ճամբար։ Սակայն մթության մեջ նրանցից ոմանք խճճվեցին վրանների պարանների մեջ, մեկը նույնիսկ ընկավ, իսկ հայտնաբերվելուն պես սպանվեց։ Մեր ռազմիկները հասցրեցին ուշքի գալ, հարձակվել ֆրանկների վրա և նրանց դուրս բերել ճամբարից։ Հաջորդ առավոտ իմ զարմիկ՝ ալ-Մալիք-ալ-Մեւզաֆֆարը՝ Համայի կառավարիչը կարգադրեց սպանվածների գլուխները կապել նրանց ձիերից և ձիերը նվիրեց սուլթանին»։</blockquote>
Դա «Զորավարի» ոչնչացման դեմ ուղված տաճարականների գրոհն էր Գիլյոմ դը Բոժեի հրամանատարությամբ։

== Ուժերի դասավորությունը ==
<blockquote>«Սուլթանների սուլթան, արքաների արքա, առաջնորդների առաջնորդ... հզորագույն, ահեղ, ապստամբներին ճնշած, ֆրանկերին և թաթարներին և հայերին հաղթած, անհավատներից ամրոցներ խլած... ձեզ՝ մագիստրոսին, Տաճարի միաբանության ազնիվ մագիստրոսին, իրականին և իմաստունին, ողջույն և մեր բարի կամքը։ Քանզի ձեզ՝ իսկական տղամարդուն, մենք ուղարկում ենք մեր կամքի մասին ուղերձ, մենք գնում ենք ձեր ջոկատների վրա, որպեսզի լրացնենք ձեր հասցրած վնասը, ինչից հետևում է, որ մենք չենք ցանկանում, որ Ակռայի իշխանությունները մեզ ուղարեն որևէ նամակ, որևէ ընծա, հակառակ դեպքում մենք դրանք չենք ընդունի...»</blockquote> - Սա հատված է Տաճարականների միաբան՝ Գիյոմ դը Բոժեին ուղված Հալիլ սուլթանի ուղերձից<ref> The Templar of Tyre, Chronicle Gestes des Chiprois, p.104 part 3</span></ref>։

Քաղաքի ավագանին ամեն դեպքում չմտածեց ավելի լավ գաղափար քան սուլթանի մոտ դեսպաններ ուղարկելը<ref>Templar of Tyre, p.98. Asili, p.125</ref>։ Բնականաբար, վերջինս ինչպես խոսք էր տվել հրաժարվեց առաջարկվող ընծաներից, իսկ դեսպաններին զնդան նետեց... Քաղաքի պատերից պաշարվածները տեսնում էին անվերջ հարթավայր, վրաններով ծածկված։ 

<blockquote>«Իսկ սուլթանի վրանը՝ «դեհլիզը» կանգնած էր բարձր բլրի վրա, այնտեղ, որտեղ կար գեղեցիկ աշտարակ ու պարտեզ և Տաճարի միաբանության խաղողի վազերը, «դեհլիզը» ամբողջովին կարմիր էր՝ Ակռա քաղաքին նայող բաց դռնով...»</blockquote>

Սուլթանի բանակը տարբեր գնահատականներով ներառում էր 85-ից մինչև 600 հազար մարտիկ։ Քրիստոֆեր Մարշալլը իր «Մերձավոր Արևելքի ռազմական գործը 1191-1291թթ.» աշխատությունում հղում կատարելով տարբեր ժամանակագիրների ներկայացնում է այս թվերը՝

* 70 000 հեծյալ և 15 000 հետևակային («Կիպրոսցիների գործերը»).

* 40 000 հեծյալ և 200 000 հետևակային («Ակռայի կործանման ողբը»).

* 200 000 հեծյալ և «մեծաքանակ» հետևակայիններ («Սուրբ Պետրիի ժամանակագրությունը»).

* Ընդհանուր 600 000. (Լյուդոլֆ Սադհեյմցի )<ref name="autogenerated1">Քրիստոֆեր Մարշալլ. «Մերձավոր Արևելքի ռազմական գործը 1191-1291թթ.» // Cambrige University press, 1992., էջ. 220, աղյուս. 5</ref>

Սակայն ամենայն հավանականությամբ մեկ դար անց իրենց աշխատությունները հեղինակած՝ պատմիչները ներկայացնում են ժամանակաշրջանին չհամապատասխանող թվեր։ Անկասկած մամլուքները գերակշռում էին քաղաքի պաշտպաններին, սակայն ավելի վտանգավոր և մեծաքանակ չէին, քան մոնղոլները<ref>Nicolle David. Bloody Sunset of the Crusader states. Acre 1291// Osprey Publishing Limited, 2005.,էջ. 30</ref>։ 

Բանակի կազմը որոշելը ել ավելի բարդ է, քան քանակը որոշելը։ Անտարակույս [[մամլուքներ]]ը՝ սուլթանի հատընտիր գվարդիան, իրենից ներկայացնում էր ժամանակի ամենամարտունակ բանակներից մեկը։ Մարտիկների մեծ մասը մանուկ հասակում գնվել էր ստրուկների շուկայում և հատուկ վարժեցվել էր ռազմական գործին։ Կատարյալ սպանության մեքենաներ, որոնց մեջ առկա ֆանատիզմը համապատասխանում էր արևելքի խառնվածքին։ Այս կանոնավոր բանակում ծառայում էին 9-12 հազար մարտիկներ (ըստ որոշ աղբյուրների մինչև 24 հազ.), միջուկը կազմում էր հեծելազորը 24 բեյերի հրամանատարությամբ։ Դժվար է ասել, քանի տոկոսն է մամլուքների ընդհանուր քանակից կազմում հեծյալների քանակը, իսկ քանիսը հետևակայիններինը, բայց համարվում է, որ մեծամասնություն էին կազմում հեծյալները, իսկ հետևակայինները իրենցից լուրջ ռազմական ուժ չէին ներկայացնում և հիմնականում զբաղվում էին ինժեներական գործերով։ 
 
«Ակռայի կործանման ողբը» աշխատությունում ներկայացվում է՝ սատանայական 666 թիվը։ Հենց այդքան պաշարողական մեքենա էր հաշվել հոգևորական Ռիկալդո դը Մոնտե Կռոչեն։ Ամենայն հավանականությամբ այս թիվը նույնպես չափազանցված է։ [[Պատկեր:Acre1291 made by samsam.JPG|thumb|ձախից|Ակռայի քարտեզը 1291թ.]] Ամենայն հավանականությամբ այդ թիվը հասնում էր 92-ի, ներառյալ 4 հսկայական պաշարողական մեքենա։ Մեկ պաշարողական մեքենան միջինում սպասարկում էին չորս զինվորներ, իսկ հսկայականներին մինչև քսան։

Տնտեսական տեսանկյունից նույնիսկ սուլթանի բանակի 100 հազ. հոգուց բաղկացած լինելու փաստը խիստ չափազանցված է։ Շրջակա հողերը աղքատ էին և չէին կարող կերակրել նման բանակին, իսկ սննդամթերքի առաքումը [[Սիրիա]]յից կամ [[Եգիպտոս]]ից կթանկացներ արշավանքը մի քանի անգամ։ Բանակը բաղկացած էր երեք մասերից՝ [[Համա]]յի զորքերը, [[Դամասկոս]]ի զորքերը և Եգիպտական բանակը.<ref>The Crusaders. Asili, p.111</ref><ref>Michaud, ''ibid'', pp. 75–76, </ref>
։ Բանակը Ակռա գնաց երու ճանապարհով՝ [[Կահիրե]]յից և Դամասկոսից։ Ըստ վկաներից մեկի Սիրիայից Ակռա գնացող շարասյան երկարությունը հասնում էր 20 կմ-ի։

Անշուշտ [[1291]]թ. գարնանը Ակռան իրենից ներկայացնում էր տարածաշրջանի ամենաժամանակակից և հզոր ամրոցը։ Արտաքին պարիսպները պաշտպանում էին քաղաքը բոլոր կողմերից ընդվորում ցամաքային պարիսպները երկշարք էին, իսկ ծովայինները միաշարք։ Քաղաքի բոլոր թաղամասները ևս լավ պաշտպանված էին։ Քաղաքը ներսից մեծ պարիսպով բաժանվում էր երկու մասի բուն Ակռան և Մոնմազառ արվարձանը։ Ակռան իրենից ներկայացնում էր միառժամանակ, և ռազմական բազա, և նավահանգիստ, իսկ քաղաքում արդեն հավաքվել էին նվաճված քաղաքներից գաղթած փախստականները։ Քաղաքում առկա էին տասնյոթ ռազմական միություններ, որոնք փաստացի իրենցից ներկայացնում էին ամրոցներ քաղաքի պատերի մեջ<ref>Sir Otto de Grandison. Transactions of the royal historical society.,էջ 136</ref>։

Ըստ տարբեր աղբյուրների քաղաքը պաշտպանում էին՝ 

* 700—800 հեծյալ և 14 000 հետևակային («Կիպրոսցիների գործերը»)

* 900 հեծյալ և 18 000 հետևակային («Ակռայի կործանման ողբը»)

* 1200 ասպետ և ընդհանուր 30 000 մարտիկ (James Auria, «Annales»)<ref name="autogenerated1" />

Ցավոք սրտի չեն պահպանվել տեղեկություններ

[[Տաճարականների միաբանություն|Տաճարականների]] և [[Հիվանդախնամների միաբանություն|Հիվանդախնամների]] ասպետների ընդհանուր թիվը XIII դարի երկրորդ կեսում ըստ պատմիչների չէր գերազանցում 500-ը, իսկ միաբանությունների զինապարտ անդամների թիվը չէր գերազանցում 5000-ը։

[[Տևտոններ]]ի ընդհանուր թիվը [[Մերձբալթիկա]]յում ջախջախվելուց հետո չէր գերազանցում 2000-ը, ընդորում մի մասը գտնվում էր Եվրոպայում։

Սուրբ Թովմաս Ակռացու միաբանության անդամներ - 9 ասպռտ և Մագիստրոսը

Լազայանների և Աստծո Սբ. Գերեզմանի և Սուրբ Ոգու միաբանության անդամներին հիշատակում են որպես՝ քաղաքի պաշտպաններ, սակայն նրանց քանակը անհայտ է (համարվում է չնչին)։

Քաղաքի պաշտպանության նպատակով քաղաքի պատերը բաժանվել էին 4 սեկտորների։ Տաճարականները և Հիվանդախնամները վերահսկում էին ափից մինչև սբ. Անտոնիոսի դարպասներ ձգվող հատված նրանց հետ էին «մանր միաբանությունների» ասպետները, հետո տեղակայված էին Տևտոնները և Լազարյանները, հետո ֆրանսիացիները և սբ. Թովմասի միաբանության անդամները Ժակ դը Գրալլիի հրամանատարությամբ, ապա Ամորի դը Լուզինյանի հրամանատարությամբ [[Կիպրոսի թագավորություն|Կիպրոսի թագավորության]] զորքերը, աջ թևը պաշտպանում էին վենեցիացիները և «Պապի վարձկանները»։

Եթե ելնել այն փաստից, որ պարիսպների համար պատասխանատվությունը բաշխված է ենթակա ուժերի հետ հարաբերակցությամբ, ապա ստացվում է, որ Տաճարականների և Հիվանդախնամների սեկտորը կազմում է 40%-ը, իսկ մնացածին (միաբանություններին, ֆրանսիացիներին, կիպրոսցիներին, վենեցիացիներին, պիզացիներին)՝ 60%-ը։ Այս հաշվարկից հետևում է, որ պաշտպանների իրական քանակին ամենամոտ թվերը ներկայացված է «Կիպրոսցիների գործերը» աշխատությունում։
Այսպիսով պաշարման սկզբում ավագանու կողմից ընտրված Գիլյոմ դը Բոժեն իր տրամադրության տակ ուներ 15000 մարտիկ և 650-700 հեծյալ [[ասպետ]]։

Հետազոտողները վաղուց արդեն պարզել են սառը զենքի ժամանակաշրջանի համընդհանուր «նորմը»՝ 1,2 մարդ մկ մետր պատի համար և միջինում 50 մարդ աշտարակների համար։ Ակռայի երկշարք պատերի ձգվածությունը կազմում էր 2 կմ, իսկ աշտարակների քանակը հասնում էր 23-ի։ Պարզ մաթեմատիկական հաշվարկից ելնելով կարելի է ասել, որ աշտարակների համար բավական է և 1500 խաչակիր, իսկ պարիսպների համար բավական է 14500 խաչակիր։ Այսպիսով կարելի է ասել, որ դը Բոժեի տրամադրության տակ գտնվող ուժերը բավարար էին պաշարմանը դիմակայելու համար։  

Ռազմական գործողությունների նկարագրումից պարզ է դառնում, որ պաշտպանների շարքերում առկա էին շատ տեգակիրներ, սակայն քաղաքում առկա կատապուլտերի քանակի մասին տեղեկություններ չկան։ Քաղաքը ուներ ազատ ծովային կապ դեռ չգրավված քրիստոնեական քաղաքների և [[Կիպրոս]]ի հետ, քաղաքում չէր զգացվում սննդամթերքի և խմելու ջրի խնդիր, առկա էին բավարար քանակությամբ ուժեր արդյունավետ պաշտպանության համար, ինչն ել թույլ տվեց պաշտպանել քաղաքը քանակով մի քանի անգամ գերազանցող թշնամուց, այնուամենայնիվ մուսուլմանները կոտրեցին քաղաքի պաշտպանությունը ընդամենը քառասուն չորս օրվա ընթացքում։

== Ապրիլի 5 - մայիս 17 պաշարումը == 
[[Ապրիլի 5]]-ին [[Կահիրե]]ից Ակռա է ժամանում [[սուլթան]] Հալիլ ալ-Աշրաֆը, իսկ զորքերը զբաղեցնում են իրենց դիրքերը։ Ապրիլի 6-ին պաշտոնապես սկսվում է պաշարումը։ Երկու օր անց բերվում են պաշարողական մեքենաները, իսկ ապրիլի 11-ին մուսուլմանները սկսում են քաղաքի գնդակոծումը։

<blockquote>«Մեքենաներից մեկը` Հավեբենը տեղակայված էր Տաճարականների դիրքերի դիմաց, մյուսը` Մանսուրը (Զորավարը) պիզացիների դիմաց, հաջորդ մեծ մեքենան, որի անունը ես չգիդեմ գնդակոծում էր Հիվանդախնամների դիրքերը, իսկ չորրորդի նետած քարերը խոցում էին Անիծյալ աշտարակը...»</blockquote>

Ապրիլի 11-ից մինչև մայիսի 7-ը պաշարողական մեքենաները անընդհատ գնդակոծում էին պատերը, իսկ մարտիկները փորձում էին հող լցնել խրամների մեջ, սակայն նրանց ջանքերը ապարդյուն էին, քանզի նետաձիգների արձակած նետերը խոցում էին նրանց։ Ասպետների այրուձին արդյունավետ չէր քաղաքի ներսում։ Այդ իսկ պատճառով, Տաճարականները պաշարման առաջին շաբաթվա ընթացքում նախաձեռնեցին լայնածավալ հարձակում և գերեվարեցին 5000 մարտիկի մուսուլմանների բանակից ժամանակագիր Լանկրոստի բերած այս տվյալները ամենայն հավանականությամբ չափազանցված են, սակայն կարելի է եզրակացնել, որ պաշարողների բանակի հիմնական մասը կազմում էին չվարժեցված աշխարհազորայինները։ 

Գիյոմ դը Բոժեն առաջարկեց ջրային ճանապարհով քաղաքից դուրս բերել զորքերը, և քաղաքի տակ` բաց դաշտավայրում մարտնչել, բայց Միջերկրական ծովին բնորոշ գարնանային փոթորիկները թույլ չտվեցին իրականացնել դը Բոժեի առաջարկը։ Ապրիլի 13-ին և 14-ին խաչակիրները նախաձեռնեցին ծովային գրոհ մամլուքների աջ թևի վրա, սակայն նավերը ալեկոծության պատճառով վնասվեցին, իսկ խաչակիրների հրամանատարները որոշեցին այլևս ռիսկի չդիմել։ 

Ապրիլի 15-լույս 16-ի գիշերը տաճարականները որոշեցին գրոհել Համայի բանակի ճամբարը։ Ինչպես հավաստիացնում է ժամանակագիր Աբու-լ-Ֆիդան ամենինչ լավ սկսվեց, սակայն մթության մեջ ասպետների ձիերը խճճվեցին, իսկ Համացիները նկատեցին ասպետներին, վերջիններս տալով մեծ կորուստներ դուրս շպրտվեցին։

Հաջորդ գրոհը նախաձեռնեցին հիվանդախնամները ապրիլի 18-ի լույս 19-ի գիշերը հարավային թևի ուղությամբ, սակայն այս գրոհը ինչպես նախորդող գրոհները անհաջողության մատնվեցին, քանզի մամլուքները գիշերային կայազոր էին տեղակայել իրենց ճամբարում։ Այս գրոհից հետո որոշում կայացվեց դադարեցնել հակագրոհները։ 

Անհաջող գրոհներից հետո քաղաքում սկսվեց տարհանում։

Ապրիլի վերջին սուլթանի ինժեներները ավարտեցին պաշարողական մեքենաների պատրաստումը, իսկ մայիսի 4-ին սկսվեց զանգվածային գնդակոծում, որը չդադարեց տաս օր շարունակ։ Մայիսի 4-ին Ակռան ժամանեց Հենրիխ արքան 40 նավերեվ։ Նա իր հետ բերեց 100 հեծյալ և 3000 հետևակային։
 
Մայիսի 7-ին Հենրիխը ալ-Աշրաֆի մոտ է ուղարկում դեսպանություն, սակայն վերջինս պահանջեց հանձնել քաղաքը։ Ալ-Աշրաֆը սկսում է արքայական պալատին հարակից պատերի գրոհը։ Բանակցությունների երրորդ օրը քաղաքի իրավիճակում տեղի է ունենում լուրջ շրջադարձ։ Գնդակոծություների արդյունքում ընկան Անգլիական և դը Բլուա աշտարակները, սբ. Անտոնիոսի դարպասները և սբ. Նիկողայոսի պատերը, գրեթե ողջ ֆրանկո-կիպրոսական սեկտորը։ Մայիսի 15-ին քանդվեցին Արքայական աշտարակի արտաքին պարիսպները։
 
Անհաջողություններից հետո Հենրիխը իր եղբոր հետ հավաքում է իր զորքերը և լքում քաղաքը։ Հենրիխի զորքերի փսխուստը փաստացի քաղաքի կենտրոնական պարիսպը թողնում է անպաշտպան։ Մայիսի 16-ին մամլուքները նոր գրոհ են ձեռնարկում կիպրոսցիները, վենեցիացիները, պիզացիները, և տեղաբնիկները նույնպես լքում են քաղաքը։ Տաճարականները և Հիվանդախնամները լքված կենտրոնական հատվածում երեք անգամ կասեցնում են մամլուքների գրոհները։ Մամլուքները ահռելի կորուստներ կրելով քանդում են պատերը և աշտարակները և բացում են 60 արմունկի հասնող լայնությամբ բացվածք։ Աշտարակները և պատերը քանդելուց հետո սուլթանը նշանակում է նոր գրոհ մայիսի 18-ին։

== Մայիսի 18-20 գրոհը ==
Գրոհը սկսվեց արևածագին։ Արքայական գունդը տեղափոխվեց ձախ թև, իսկ Տաճարականները և Հիվանդախնամները` կենտրոն, նրանք փորձում էին հետ գրավել կորցրած հատվածը, սակայն ապարդյուն։ Գիյոմ դը Բոժեն փորձեց համախմբելով պաշտպաններին հակագրոհ ձեռնարկել, բայց մահացու վիրավորվեց։

<blockquote>«Մագիստրոսը լավ պաշտպանված չէր, իսկ, երբ բարձրացրեց ձեռքը մուսուլմաններից մեկը նետով խոցեց մագիստրոսի անութը: Վիրավոր վիճակում նա շարունակեց մարտնչել, նրա [[ասպետ]]ները տեսնելով թուլացաց մագիստրոսին հորդորեցին դիմանալ հանուն քաղաքի, նրանք նկատեցին, որ դը Բոժեն վիրավոր է, նա ընկավ ձիուց և ասպետները նրան տեղափոխեցին պալատ, որտեղ ել նա կնքեց իր մահկանացուն »</blockquote>

Ասպետների մի մասը տեղափոխեց դը Բոժեի աճյունը [[Կիպրոս]]: Սակայն այնուամենայնիվ մնացածները շարունակեցին դիմադրությունը քաղաքում խուճապ սկսվեց։ Բնակիչները գնում էին նավահանգիստ փախուստի հույսով, սակայն փոթորիկ սկսվեց։ Երեկոյան ողջ մնացածները ինչպես նաև ալեկոծության պատճառով քաղաքը չլքած բնակիչները հավաքվեցին Տաճարականների ամրոցում և որոշում կայացրին պայքարել մինչև վերջ։ Պայքարը ղեկավարեց տաճարականների մարշալ Պյեր դը Սևրին։

== Տաճարականների ամրոցի պաշտպանությունը==
Երկու օր ու գիշեր քաղաքի ներսում խառնաշփոթ էր տիրում։ Զավթիչները թալանում էին քաղաքը, իսկ Թամփլի պաշտպանները վերախմբավորվեցին։ Դժվար է ասել, կարողացան արդյոք բոլոր փախստականները հասնել նավահանգիստ, սակայն ակնհայտ է, որ շատ փախստականներ խեղդվեցին ծովում։

Երկու շաբաթ [[մամլուքներ]]ը փորձում էին գրավել Թամփլը, սակայն էական արդյունքի չէին կարողանում հասնել։ Այս ընթացքում պաշտպանները օգտվելով ծովային ազատ մուտքից կարողացան տարհանել քաղաքացիներ և միաբանության գանձարանը։ 

[[Մայիսի 28]]-ին սուլթանը տաճարականներին առաջարկեց հանձնել ամրոցը պատվավոր պայմաններով՝ զենքը ձեռքում ազատ դուրս գալ նավահանգիստ։ Այս պայմանները ընդունվեցին խաչակիրների կողմից։ Քաղաքի հանձնման նշան հանդիսացավ աշտարակի գագաթին բարձրացրած իսլամի դրոշը։ Ամիրաներից մեկը ով տեղյակ չէր իրադարձություններից և զբաղված էր կողոպուտով, տեսնոլով դրոշը՝ եզրակացրեց, որ ամրոցը գրավված է հարձակվեց նավահանգստում հավաքված փախստականների վրա։ Պաշտպանները նրան զենքով պատասխանեցին և վերադարձան ամրոց։ [[Մայիսի 29]]-ին դը Սևրին երկու [[ասպետ]]ի ուղեկցությամբ գնաց սուլթանի մոտ բանակցության։ Սակայն ալ-Աշրաֆը խաչակիրներին ընդունեց որպես ուխտադրուժների և մահապատժի ենթարկեց։ 

Ողջ մնացած պաշտպաններըարգելափակվեցին [[Մագիստրոս]]ի աշտարակում։ Սակրավորները մեկ օրվա ընթացքում փորեցին և քանդեցին աշտարակի հիմքը, [[մայիսի 30]]-ին աշտարակը քանդվեց, իսկ ներխուժած մուսուլմանները կոտորեցին ողջ մնացածներին<ref> Ludolphi, Rectoris Ecclesiæ Parochialis in suchem, p.46</ref>։

== Լատինական Արևելքի վերջին օրերը ==
Մայիսի 19-ին առանց մարտի հանձնվեց [[Տյուրոս]]ը։ Հունիսի վերջին [[Սիդոն]]ը, հուլիսի 31-ին [[Բեյրութ]]ը։ Սուրբ երկրում մնացած տաճարականները հաստատվեցին Ռուադ կղզում, կղզին նրանց տիրապետության տակ մնաց տասներկու տարի։ Ալ-Աշրաֆը հրամայեց ոչնչացնռլ բոլոր ափամերձ ամրոցները, որպեսզի ֆռանկները այլևս նրանց չտիրէին։Վերջին հզոր քրիստոնյա թագավորությունը Մերձավոր Արևելքում՝ [[Կիլիկիայի Հայկական Թագավորություն]]ը, կարողացավ գոյատևել մինչև մամլուքների կողմից [[Սիս|Սսի]] գրավումը [[1375]] թ.։ Հիվանդախանմաների հոգևոր-ասպետական միաբանությունը պահեց Հռոդոս կղզին մինչև [[1522]] թ.։ Հետագայում Հիվանդախնամների մի ճյուղը գրավեց [[Մալթա]]ն և կառավարեցին այնտեղ մինչև նրանց վերացումը [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի կողմից [[1798]] թ.։ Իսկ Կիպրոսը մնաց [[Լուսինյաններ]]ի իշխանության տակ մինչև Վենետիկի հանրապետության կողմից նվաճվելը [[1570]] թ.։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
# Delaville le Roulx, Joseph, ed. Cartulaire general de l’ordre des Hospitaliers, no. 4157; translated by Edwin James King, The Knights Hospitallers in the Holy Land (London, 1931), pp. 301-2: amended by H. J. Nicholson.
# Israel Ministry of Foreign Affairs. Akko: The Maritime Capital of the Crusader Kingdom// The State of Israel, 2004. (по ист. http://www.jewishvirtuallibrary.org)
# Marshall Christopher. Warfare in the Lathin east 1192—1291// Cambrige University press, 1992.
# McGlynn, Sean. The Myths of Medieval Warfare// History Today v.44, 1994.
# Nicolle David. Bloody Sunset of the Crusader states. Acre 1291// Osprey Publishing Limited, 2005.
# Nicolle David. Medieval Siege Weapons (2), Bisantium, the Islamic World & India AD 476—1526// Osprey Publishing Limited, 2003.
# Nicolle, David. Medieval Warfare Sourcebook. Volume I. Warfare in Western Chrisendom// Arms and Armour Press, 1995.
# Paul E. Chevedden, Les Eigenbrod, Vernard Foley and Werner Soedel. The Trebuchet (Recent reconstructions and computer simulations reveal the operating principles of the most powerful weapon of its time)// Scientific American, Inc., 2002.
# Sir Otto de Grandison. Transactions of the royal historical society.
# Wise Terence. The Knigts of Christ// Osprey Publishing Limited, 1984.
# Wolff, R. L, Hazard, H. W., ed. The History of Crusades, vol.2, The later Crusades, 1189—1311// University of Wisconsin Press, 1969.

== Արտաքին հղումներ ==
# http://www.totalwars.ru/index.php/krestovie-pohodi/poslednyaya-bitva-zamorya-.-padenie-akri-v-1291-g.html
# http://www.arlima.net
# http://www.akko.org.il
# http://www.templiers.info
# http://it.encarta.msn.com


{{Տեղեկաքարտ Ճակատամարտ
|Ճակատամարտի անվանում = Կրակ դե-Շեվալեի գրավումը
|Հակամարտություն = [[Խաչակրաց արշավանքներ]] 
|Գունային ուրվագիծ = background:#ffccaa;color:#000000
|Պատկեր = [[Պատկեր:Krak des chevaliers13(js).jpg|300px]]
|Վերնագիր =  
|Թվական =  [[1271]] թվականի մարտ
|Վայր = [[Ասպետներու ամրոց (Հոմս)|Կրակ դե-Շեվալե ամրոց]], [[Հոմս]]
|Արդյունք = Մամլուքների հաղթանակ
|Հակառակորդ1 = <br /><center>[[Պատկեր:Croix de Malte.svg|70px]]<br /> [[Հիվանդախնամների միաբանություն|Հիվանդախնամներ]]
|Հակառակորդ2 =  <br /><center>[[Պատկեր:Mameluke_Flag.svg|90px]]<br />[[Մամլուքներ]]
|Հրամանատար1 = [[Պատկեր:Croix de Malte.svg|22px]] Ժան դը Վիլյար
|Հրամանատար2 = [[Պատկեր:Mameluke Flag.svg|22px]] [[Զահեր Բայբարս]]
|Ուժեր1 =  անհայտ 
|Ուժեր2 =  անհայտ 
|Կորուստներ1 = անհայտ 
|Կորուստներ2 = անհայտ
}}

'''Կրակ դե-Շեվալեի գրավումը''' — [[1270]] թվակնին [[Զահեր Բայբարս]]ի գլխավորած [[մամլուքներ]]ի զորքերի կողմից [[Հիվանդախնամների միաբանություն|հիվանդախնամների]] [[Ասպետներու ամրոց (Հոմս)|Կրակ դե-Շեվալե ամրոցի]] գրավումը։ [[Զահեր Բայբարս|Բայբարս I]]-ը [[1270]] թվականի [[նոյեմբերի 29]]-ին [[Լյուդովիկոս IX Սուրբ|Լյուդովիկոս IX Սրբի]] մահից հետո ուղևորվեց հյուսիս ամրոցը գրավելու նպատակով։

== Պաշարումը ==
[[1271]] թվականի [[մարտի 3]]-ին [[Զահեր Բայբարս]]ը մոտեցավ [[Ասպետներու ամրոց (Հոմս)|Կրակ դե-Շեվալեին]] <ref>{{harvnb|Kennedy|1994|pp=148–150}}</ref>: Հավանական է, որ մինչև սուլթանի տեղ հասնելը մամլուքները արդեն մի քանի օր արգելափակել էին ամրոցը<ref>{{harvnb|King|1949|p=92}}</ref>: Քաղաքի գրավման մասին արաբական աղբյուրներում պահպանվել է երեք տարբերակ որոնցից ամենանշանավորը Իբն-Շադդադի ժամանակագրությունն է։ Համաձայն Շադդադի շրջակայքում բնակված գյուղացիները մամլուքներից պաշտպանվում էին ամրոցի ներքին բակում։ Երբ Բայբարսը մոտեցավ քաղաքին կարգադրեց բալիստներ և կատապուլտեր կառուցել քաղաքի պատերը գնդակոծելու համար։ Ըստ Շադդադի երկու օր անց պաշտպանության աառջին շարքը նվաճվեց մամլուքների կողմից (ամենայն հավանականությամբ ժամանակագիրը նկատի է ունեցել միջնաբերդի դիմացի պատերը)<ref name=King88-92>{{harvnb|King|1949|pp=88–92}}</ref>.

Անձրևի պատճառով պաշարումը դադարեցվեց, բայց արդեն մարտի 21-ին պաշտպանները կորցրեցին գլխավոր աշտարակը, իսկ մարտի 29-ին՝ հարավ-արևմտյան աշտարակը։ Բացված ճեղքից Բայբարսի բանակը ներխուժեց փախստականներով լի ներքին բակ։

== Քաղաքի հանձնումը ==
Չնայած նրան որ՝ արտաքին ամրությունները և ներքին բակը մուսուլմանների վերահսկողության տակ էր, իսկ կայազորի մի մասը սպանված էր ամրոցի միջնաբերդում հավաքված հիվանդախնամները շարունակում էին դիմադրել։ Տասնօրյա լռությունից հետո պաշարողները խաչակիրներին հանձնեցին նամակ, իբր [[Տրիպոլի]]ում գտնվող հիվանդախնամների Մեծ Մագիստրոսից, ըստ որի վերջինս թույլատրում էր ասպետներին հանձնվել։ Չնայած այն բանի, որ նամակը կեղծ էր կայազորայինները հանձնվեցին, իսկ սուլթանը թույլատրեց նրանց ազատ լքել քաղաքը <ref>{{harvnb|King|1949|p=88-92}}</ref>։ Ամրոցի նոր տերերը սկսեցին վերանորոգել արտաքին պատերը<ref>{{harvnb|King|1949|p=91}}</ref>։ Իսկ [[հիվանդախնամների միաբանություն|հիվանդախնամների]] մատուռը վերածեցին մզկիթի, նաև ավելացրին երկու միհրաբ<ref name=FFC179>{{harvnb|Folda|French|Coupel|1982|p=179}}</ref>։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* {{citation |last=Kennedy |first=Hugh |title=Crusader Castles |year=1994 |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-42068-7}}
* {{citation |last=King |first=D. J. Cathcart |title=The Taking of Le Krak des Chevaliers in 1271 |volume=23 |number=90 |year=1949 |pages=83–92 |journal=Antiquity |url=http://antiquity.ac.uk/ant/023/Ant0230083.htm}}
* {{citation |last1=Folda |first1=Jaroslav |last2=French |first2=Pamela |last3=Coupel |first3=Pierre |title=Crusader Frescoes at Crac des Chevaliers and Marqab Castle |journal=Dumbarton Oaks Papers |publisher=Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University |volume=36 |year=1982 |pages=177–210 |jstor=1291467}}

{{Այլ|Աքքայի պաշարում (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Ճակատամարտ
|Ճակատամարտի անվանում = Աքքայի պաշարում  
|Հակամարտություն = [[Նապոլեոն Բոնապարտ#Եգիպտական արշավանքը|Եգիպտական արշավանք]] 
|Գունային ուրվագիծ = background:#ffccaa;color:#000000
|Պատկեր = [[Պատկեր:City of Acre, Israel (aerial view, 2005).jpg|300px]]
|Վերնագիր = <small>Հին [[Աքքա]]ն (2005)</small>
|Թվական = [[1799]] թվականի [[մարտի 19]]<ref>Պատմական թաշխատություններում պաշարման սկիզբը համարվում է մարտի 20-ը, սակայն Նապոլեոնը որպես սկիզբ ընդունում է մարտի 19-ը այն օրը, երբ ֆրանսիացիները զբաղեցրեցին քաղաքը իր ափի մեջ պահող բարձրունքը՝ Մզկիթի լեռը։ Տես՝ Նապոլեոն. Հիշողություններ և ռազմա-պատմական ստեղծագործություններ էջ 493.</ref> -[[մայիսի 21]] 
|Վայր = [[Աքքա]], [[Պաղեստին]]
|Արդյունք = Ֆրանսիացիներիննչհաջողվեց գրավել ամրոցը
|Հակառակորդ1 = {{դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիայի առաջին հանրապետություն]]
|Հակառակորդ2 = [[Պատկեր:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|22px]]  [[Օսմանյան կայսրություն]]
|Հրամանատար1 = {{դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]
|Հրամանատար2 = [[Պատկեր:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|22px]] Ահմեդ ալ-Ջազեռ <br /> Սիդնեյ Սմիթ
|Ուժեր1 = 9 000—13 000<br />
42 թնդանոթ<br />
(պաշարման սկզբում)<ref name="Napoleon">{{գիրք|հեղինակ=Նապոլեոն.|վերնագիր=Հիշողություններ և ռազմա-պատմական ստեղծագործություններ |место=|издательство=|год=|էջ=704|серия=|isbn=5-87164-012-2|тираж=}}. էջ 487—512.</ref><br />
48 թնդանոթ<br />
(պաշարման վերջում)<ref name="Napoleon" />
|Ուժեր2 = 5 000 <br />
(պաշարման սկզբում)<ref name="Chandler">{{книга|автор=Դ. Չենդլեր|заглавие=Նապոլեոնի ռազմական արշավանքները|место=|издательство=|год=|էջ=693|isbn=5-227-00456-0|тираж=}}. Էջ 157—161.</ref><br />
250 թնդանոթ<ref name="Chandler" /><br />
[[:fr:HMS Theseus (1786)|HMS Theseus]]<br />
[[:fr:Tigre (1793)|HMS Tigre]]<br />
և այլ նավեր<ref name="Chandler" />
(պաշարման վերջում)
|Կորուստներ1 = 500<ref name="Napoleon" />—2 300 սպանված (ներառյալ 3 գեներալ<ref>[[:fr:Louis André Bon|Լուի Բոն]], [[:fr:François Rambeaud| ֆրանսուա Ռամբո]] և [[:fr:Louis Marie Maximilien de Caffarelli du Falga|Մաքսիմիլիան Կաֆֆարելլի]].</ref>)<br />
2 500<ref name="Napoleon" /> վիրավոր և հիվանդ<br />
մոտ 14 թնդանոթ
|Կորուստներ2 = 2 300—10 000<ref name="Napoleon" /> 
}}
'''Աքքայի պաշարում ''' ({{lang-fr|Siège de Saint-Jean-d'Acre}}, {{lang-tr|Akka Kuşatması}}) [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի ղեկավարած [[Նապոլեոն Բոնապարտ#Եգիպտական արշավանքը|Եգիպտական արշավանք]]ի եզրափակիչ դրվագը։

== Նախապատմություն ==
Նապոլեոնը եզրակացրեց, որ ֆրանսիական զորքերի հայտնվելը [[Սիրիա]]յում կառաջացնի ժողովրդական ապստամբություն ընդդեմ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]]։ [[Աքքա]] նավահանգիստը զբաղեցնում էր կարևոր ստրատեգիական դիրք [[Եգիպտոս]]ից [[Սիրիա]] ընկած ճանապարհին։ Նապոլեոնը Ալ-Արիշը և Յաֆֆան գրավելուց հետո որոշում է գրավել Աքքան։

[[Աքքա]] նաև հանդիսանում էր կիսանկախ հյուսիս արևմտյան Պաղեստինի և Սիրիայի մեծ մասի մայրաքաղաքը, որի ղեկավարը իր դաժանությամբ հայտնի Ջազզեր-փաշան։ Քաղաքի պաշտպանության անմիջական հրամանատարը փաշայի հրեա խորհրդական՝ [[w:en:Haim Farhi|Հաիմ Ֆահրին]] էր։

Նախկինում, երբ ֆրանսիացիները գրավեցին և թալանեցին Յաֆֆան, քաղաքի բնակիչներից և կայազորայիններից փրկվեց մոտ չորս հազար [[ալբանացիներ|ալբանացի]], հնարավորություն չունենալով ռազմագերիներին ուղարկել, ոչ [[Ֆրանսիա]], ոչ [[Եգիպտոս]] Նապոլեոնը երեք օր մտածելուց հետո հրամայեց գնդակահարել գերիներին։ Այս փաստը հայտնի էր քաղաքի բնակիչներին և կայազորայիններին, հետևաբար քաղաքը հանձնելու մասին ոչ-ոք չէր մտածում։ 

Ֆրանսիական բանակը իր հետ Սիրիա բերեց նաև ծովային ժանտախտ հիվանդությունը, որը զարգացավ Յաֆֆայի պաշարման ժամանակ և ամեն օր խլում էր տասնյակ ֆրանսիացիների կյանքեր։

== Պաշարման ընթացքը ==

===Ուժերի դասավորվածությունը===
'''Մարտի 19-ին''' առավոտյան ժամը 8-ին ֆրանսիացիները մոտեցան Աքքային<ref name=":0" />։ Պաշարման ղեկավար նշանակվեց գեներալ Մաքսիմիլիան Կաֆֆարելլին՝ Եգիպտոսում ֆրանսիական բանակի ինժեներական զորքերի հրամանատարը։ Բանակը ճամբարեց Տուրոն բլրի լանջերին, բլուրը երկու կողմից շրջապատված էր ծովով, իսկ բլրի առջև գտնվում էր քաղաքը։ Քաղաքը բացի անառիկ պարիսպներից պաշտպանված էր խրամներով։

Առաջինը Նապոլեոնին իր ծառայությունները առաջարկեց Դահերի շեյխը, ինչի համար Նապոլեոնը նրան նշանակեց Սաֆադ մարզի նահանգապետ։ Շեյխը հաշտեցրեց բեդուիններին և ֆրանսիացիներին, հասցնում էր տեղեկություններ Դամասկոսից և ֆրանսիացիներին մատակարարում էր սննդամթերքով։ Մի քանի օր անց Նապոլեոնին ներկայացան 900 [[ալավիներ]]՝ տղամարդիկ, կանայք, ծերեր, նրանցից միայն 260-ն էին զենք կրում, իսկ 130-ը ունեին ձիեր։ Նախկինում Ջազզար-փաշան կոտորել էր 9000 ալավու։ Իսկ Սուրբ Երկրի միաբանության հոգեվորականները Նապոլեոնի մոտ բերեցին Նազարեթի քրիստոնյաներին։  

Աքքայի պաշտպաններին աջակցում էր անգլիական նավատորմը ծովակալ Սիդնեյ Սմիթի հրամանատարությամբ, Սմիթը ուժեղացրեց քաղաքի պաշտպանությունը, քաղաք ուղարկելով լրացուցիչ զինագործների և թնդանոթներ, ինչպես նաև քաղաք ուղարկեց անգլիացի ծովային հետևակայինների ջոկատ։ 

Գեներալմ Կաֆֆարելին առաջարկեց գրոհել քաղաքի արևելյան ամրությունները, քանի որ՝ 1) առկա է ավելի մատչելի մուտք քաղաքի պարսպին, 2) նրա վերեվում սասանվում է ֆրանսիացիների հսկողության տակ գտնվող Մզկիթի բլուրը, 3) մնացած ամրությունները գտնվում էին փաշայի հրետանու ազդեցության տակ։ 

Աքքայի պաշարումը շարունակվել է 62 օր և բաժանվում է երկու փուլի՝ առաջինը մարտի 19-ից մինչև ապրիլի 25-ը (36 օր), երկրորդը՝ ապրիլի 25-ից մինչև մայիսի 21 (26 օր)։

=== Պաշարման առաջին փուլը ===
'''Մարտի 21-ին''' ինժեներական զորքերը պատի երկայնքով պարսպից 300 մետր հեռավորության վրա խրամատներ փորեցին, որոնք պաշտպանված էին ջրափոսերով։ Հրետանին կազմավորեց ութ մարտկոց՝ երկուսը ընդդեմ փարոսով կղզյակի, երեքը՝ արևելյան պարսպի, վեցերորդը՝ անկյունային աշտարակի, իսկ յոթերորդը և ութերորդը պետք է քանդեին արևելյան պատերը։

'''Մարտի 22-ին''' երկու անգլիական զրահանավեր [[w:en:French ship Tigre (1793)|Վագրը]] և [[w:en:HMS Theseus (1786)|Թեսեոսը]] վեց փոքր նավերի հետ միասին մոտեցան քաղաքին։

'''Մարտի 23-ին''' ֆրանսիացիները կրակ բացեցին Աքքայի քաղաքային ամրությունների ուղությամբ, 48 ժամ անդադար գնդակոծելուց հետո ֆրանսիական թնդանոթները լռեցին։

'''Մարտի 24-ին''' սկսեցին գործել արևելյան ամրությունը քանդելու համար նախատեսված մարտկոցները, առաջին 48 ժամը մարտկոցները լուրջ վնաս չհասցրին դարերի պատմություն ունեցող պատերին, սակայն կեսօրն անց ժամը 4-ն հաջոցվեց քանդել արևելյան աշտարակի կողմի ամրությունները։


[[Վիքիպեդիա:Համագործակցություն/Խաչակիրներ]]


{{Տեղեկաքարտ Ճակատամարտ
|Ճակատամարտի անվանում = Շուբրահիտի ճակատամարտ   
|Հակամարտություն = [[Նապոլեոն Բոնապարտ#Եգիպտական արշավանքը|Եգիպտական արշավանք]] 
|Գունային ուրվագիծ = background:#ffccaa;color:#000000
|Պատկեր = [[Պատկեր:Bonaparte en Egypte.jpg|300px]]
|Վերնագիր = [[Նապոլեոն Բոնապարտ|նապոլեոն]]ը [Եգիպտոս]]ում
|Թվական = [[1798]] թվականի [[հուլիսի 13]] 
|Վայր = Շուբրահիտ գյուղ, [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] [[Եգիպտոս]] էյալեթ
|Արդյունք = Ֆրանսիացիների վստահ հաղթանակ
|Հակառակորդ1 = {{դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Ֆրանսիայի առաջին հանրապետություն]]
|Հակառակորդ2 = [[Պատկեր:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|22px]]  [[Օսմանյան կայսրություն]]
* [[Պատկեր:Flag of the Mameluks.svg|22px]] [[Մամլուքներ]]
|Հրամանատար1 = {{դրոշ|Ֆրանսիա}} [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]
|Հրամանատար2 = [[Պատկեր:Flag of the Mameluks.svg|22px]] [[Մուրադ Բեյ]]
|Ուժեր1 =  20 000{{sfn|Dictionnaire Napoléon|1999|p=433}}
|Ուժեր2 = 3 000{{sfn|Frédéric Hulot|1998|p=68}}—4 000{{sfn|Dictionnaire Napoléon|1999|p=433}} մամլուք <br /> 10 000 հետևակային{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=99}}
|Կորուստներ1 = անհայտ
|Կորուստներ2 = անհայտ
}}
'''Շուբրահիտի (Շեբրեյսի) ճակատամարտ''' ռազմական բախում [[Ֆրանսիայի առաջին հանրապետություն|ֆրանսիական]] բանակի և [[մամլուքներ]]ի միջև, որը տեղի է ունեցել [[1798]] թվականի [[հուլիսի 13]]-ին։ Ճակատամարտը ավարտվել է [[մամլուք]]ների պարտությամբ, վերջիններս անկանոն փախուստի ժամանակ ռազմի դաշտում բազմաթիվ զոհերից զատ թողել են իրենց ողջ հրետանին։

== Նախապատմություն ==
[[Եգիպտոս]]ում [[1798]] թվականի հուլիսի 1-ի լույս 2-ի գիշերը ափանելուց հետո, [[Նապոլեոն Բոնապարտ|Նապոլեոնի]] ղեկավարած ֆրանսիական բանակը նույն օրը գրավեց [[Ալեքսանդրիա]] քաղաքը։ Դրանից հետո, [[հուլիսի 4]]-ին Ալեքսանդրիան կորցնելու մասին տեղեկությունները հասան [[Կահիրե]], իսկ մամլուքների բեյերը, [[ամիրա]]ները, ուլեմները և քադիները արտակարգ խորհրդակցություն հրավիրեցին, ստեղծված իրավիճակը քննարկելու համար։ Ժողով ընթացքում մամլուքների առաջնորդներից Մուրադ Բեյին հանձնարարվեց անհապաղ զորահավաք հայտարարել է մարտընչել ֆրանսիացիների դեմ։ Օրեր անց Մուրադ Բեյի բանակը շարժվեց ֆրանսիացիներին ընդառաջ{{sfn|Աբդուռռահման ալ-Ջաբարթի|1962|с=49—52}}։

Ալեքսանդրիան գրավելուց հետո ֆրանսիացիները շարժվեցին դեպի Կահիրե։ Հուլիսի 11-ին բոլոր հինգ ֆրանսիական դիվիզիաները հավաքվեցին Ռոմանիե քաղաքում։ Ըստ Նապոլեոնի հետախուզության տվյալների Ռոմանիեից ութ մղոն հեռավորության վրա գտնվող Շուբրահիտ գյուղին են մոտենում Մուրադ Բեյի ղեկավարած 3-4 հազար հեծյալները, մոտ 10,000 հետևակայինները և ռազմական նավատորմը։ Գնահատելով իրավիճակը, ֆրանսիական հրամանատարությունը որոշեց զորքերի մի մասին ուղարկել Շուբրահիտ մամլուքների դեմ մարտընչելու, իսկ մյուս մասին ուղարկել հարավ։{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=97—98}}.

== Մարտը ==
Ֆրանսիական բանակը մոտեցավ Շուբրահիտին հուլիսի 13-ի արևածագին։ Այն բանից հետո, երբ ֆրանսիացիները հանգրվանեցին գյուղի մատույցներում Նապոլեոնը հրամայեց իր բոլոր դիվիզիաներին վերադասավորվել վեցաշարք կառե դասավորությամբ։ Փոքրաթիվ հեծելազորը տեղակյվեց կառեի ներսում, իսկ հրետանին կառեի անկյուններում։ Ընդհանուր առմամբ Շուբրահիտում Նապոլեոնը իր ենթակայության տակ ուներ մոտ 20 հազար զինվոր{{sfn|Dictionnaire Napoléon|1999|p=433}}։ Մինչև Եգիպտոս ներխուժելը Նապոլեոնը ուսումնասիրել էր [[Ռուս-թուրքական պատերազմներ]]ի առանձնահատկությունները և եկել էր եզրահանգման, որ կառե դասավորությունը ամենաարդյունավետն է արևելյան հեծելազորի դեմ պայքարում{{sfn|Bruce Watson|2006|p=40}}։ 

Ֆրանսիական բանակ կազմոմ գործում էին հինգ դիվիզիաներ, որոնք զեկավարում էին՝ Լուի Բոնը, Օնորե Վիալը, Լուի Դեզեն, Շառլ Դյուգան և Ժան Ռենյեն։ Ֆրանսիացիները նաև իշխում էին Նեղոսի ջրերում Ժան Պեռի հրամանատարությամբ, Նեղոսյան նավատորմը իր մեջ բացի տրանսպորտային նավերից ներառում էր 
''Le Cerf'' ({{lang-hy|Եղջերու}}) անվամբ շեբեկա տեսակի ռազմանավը, մեկ գալեռ և երեք հրետանավ{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=98, 100}}։

[[Պատկեր:Murad Bey by Dutertre in Description de l Egypte 1809.jpg|thumb|left|200px|[[Մամլուքներ]]ի հրամանատար [[Մուրադ Բեյ]]ը]]

Մայրամուտին երևացին Մուրադ Բեյի բանակը, որն իր մեջ ներառում էր 3{{sfn|Frédéric Hulot|1998|p=68}}—4{{sfn|Dictionnaire Napoléon|1999|p=433}}
հազար հեծյալ մամլուք և 10 հազար հետևակային (հետևակայինների մեծ մասը մամլուքների մահակներով զինված ծառաներմ էին)։ Եգիպտացիներին Նեղոսի կողմից պաշտպանում էր ռազմական նավատորմը, որը բաղկացած հույն վարձկաններով ղեկավարվող յոթ հրետանավերից։ Ըստ Նիկոլյա Դևեռնուայի հիշողությունների, մամլուքների շքեղ հագուկապը և թանկառժեք քարերով ու ազնիվ մետաղներով զարդարված զենքերը լուրջ տպավորություն թողեցին ֆրանսիացի զինվորների վրա՝ վերջիններիս մտքերը ռազմական ավարի վրա կենտրոնացնելով{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=98—99}}։

Ճակատամարտից առաջ Մուրադ Բեյը թերագնահատում էր Նապոլեոնի բանակին, իսկ, երբ նրան Կահիրեում տեղեկացրեցին, որ ֆրանսիական բանակը չունի մեծաքանակ հեծելազոր, նա բարձր ծիծաղեց և պարծենալով ասաց, որ ձմերուկի նման կկտրի օտարերկրյա զավթիչների գլուխները։ Այնուհանդերձ ֆրանսիական կառեն տպավորեց Բեյին երեք ժամ շարոնակ մամլուքները ձիավարում էին ֆրանսիացիների շուրջը՝ փորձելով գտնել ֆրանսիացիների դասավոության թույլ տեղը։
Վերջապես առավոտյան ժամը 8-ից մինչև 9-ը Նեղոսի վրա գտնվող ֆրանսիակն և եգիպտական նավատորմերը հրետանային մարտի բռնվեցին, իսկ փոքրինչ հետո Մուրադ Բեյի հեծելազորը գրոհեց ֆրանսիացիներին{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=100}}։

[[Պատկեր:Mamluke.jpg|thumb|right|200px|Մամլուք]]

Երբ մամլուքները հայտնվեցին կառեի խոցման տիրույթում, ֆրանսիացիները կրակ բացեցին հրացաններից և հրետանուց, մամլուքների առաջին գրոհը ձախողված էր։ Չնայած առաջին գրոհի ձախողմանը Մուրադ Բեյի հրոսակները շարունակում էին գրոհել ֆրանսիական կառեներին, սակայն ամեն անգամ ֆրանսիացիները սառնասրտորեն հետ էին շպրտում մամլուքներին։ Այդպես շարունակվեց ևս մեկ ժամ, դրանից հետո Բեյը հրամայեց իր զորքերին նահանջել Նեղոս՝ նավատորմի մոտ, իսկ Նապոլեոնը հրանայեց անցնել հարձակման{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=100}}։

Նեղոսում գործերը ավելի լավ էին ընթանում օսմանցիների համար՝ եգիպտացիների նավատորմի վճռական գործողությունները ստիպեցին ֆրանսիական նավատորմի հրամանատար Պեռին հրամայել ֆրանսիական մի անի նավերի անձնակազմերին լքել նավերը, որոնք հետագայում անցան օսմանցի նավաստիների կողմից։ Ֆրանսիացիների վիճակը ծայրահեղ ծանր էր նրանց վրա կրակ էին բացում, և մամլուքների նավատորմը և Բեյի հրետանային մարտկոցը և Նեղոսի երկու ափերին գտնվող բեդուինները։ Թվում էր թե ֆրանսիական նավատորմը շուտով կկործանվի, երբ Պեռի նավից արձակված դիպուկ կրակոցը խոցեց եգիպտացիների գլխավոր նավի վառոդի պահոցը, նավը պայթեց{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=100—101}}։

Այս անհաջողությունը խուճապի մատնեց մուսուլմաններին ինչպես գետում այնպես էլ ցամաքի վրա։ Նավի պայթելուց առաջ մամլուքները նոր գրոհ էին ձեռնարկում{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=101}}։ Սակայն տեսնելով գլխավոր նավի կործանումը Մուրադ Բեյը փախուստի մատնեց նրա օրինակին հետևեցին մնացած մամլուքները մարտի դաշտում՝ թողնելով ողջ հրետանին։ Հետևակայինները իրենց հերթին նստեցին նավերը և Նեղոսով շարժվեցին դեպի Կահիրե{{sfn|Աբդուռռահման ալ-Ջաբարթի|1962|с=57}}։

Մամլուքների փախուստից քիչ անց ֆրանսիացիները չհանդիպելով դիմադրության գրավեցին Շուբրահիտը{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=101}}։

== Հետևանքներ ==
Շուբրահիտի ճակատամարտում ֆրանսիական բանակը կորցրեց 20 մարդու Պեռի նավատորմից{{sfn|David G. Chandler|1973|p=223}}, այն պարագայում, երբ մամլուքների կորուստները հասնում էին մի քանի հազարի{{sfn|Jean-Joël Brégeon|1998|p=108}}։ Մամլուքների հրետանին բաժին հասավ ֆրանսիացիներին, բացի դրանից Նապոլեոնի զինվորները կողոպտում էին սպանված մամլուքներին վերցնելով նրանց ոսկյա զարդարանքները, զենքերը և դրամները։ 

Շուբրահիթի բախումը ֆրանսիացիներին հասկացրեց, որ մամլուքները իրենց համար լուրջ վտանգ չեն հանդիսանոմ{{sfn|J. Christopher Herold|2009|p=101}}։
Մամլուքների խիզախությունը և հեծելազորի անհատական վարպետությունը բավարար չեղավ ֆրանսիական կարգապահությանը հաղթելու համար։ Այնուհանդերձ Նապոլեոնին չհաջողվեց կտրել մամլուքներին նահանջի ճանապարհից, ինչի արդյունքում վերջիններիս մեծ մասը կարողացավ փախչել Կահիրե։ Այս հաղթանակը չգոհացրեց Նապոլեոնին և նա հրամայեց զարգացնել առաջխաղացումը{{sfn|David G. Chandler|1973|p=223}}։

Հետագայում պարտության մասին տեղեկությունները հասան Կահիրե, ուժեղացնելով Եգիպտոսի բնակչության անհանգստությունը։ հուլիսի 16-ին Մուրադ Բեյը հրամայեց ամրություններ կառուցել Ինբաբից մինչև Բաշթւլա{{sfn|Абдуррахман аль-Джабарти|1962|с=57}}։

== Տես նաև ==
* [[Բուրգերի ճակատամարտ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
*{{ouvrage|prénom1=Jacques|nom1=Bainville|lien auteur1=Jacques Bainville|titre=Bonaparte en Égypte|année=1997|isbn=2-7158-1135-7}}
*{{ouvrage|prénom1=Jean-Joël|nom1= Brégeon|titre=L'Égypte de Bonaparte|éditeur=Perrin|lien éditeur=Éditions Perrin|année=1998|isbn=2-262-01392-6}}
*{{ouvrage|prénom1=Frédéric |nom1=Hulot |lien auteur1=Frédéric Hulot |titre=Murat |éditeur=Pygmalion |lien éditeur=Pygmalion (maison d'édition) |mois=février |année=1998 |passage= |isbn=2-85704-536-0}}
*{{ouvrage|prénom1=Jean |nom1=Tulard |lien auteur1=Jean Tulard |directeur1=oui |titre=Dictionnaire Napoléon |éditeur=Fayard |lien éditeur=Fayard (maison d'édition) |mois=octobre |année=1999 |volume=A-H |passage= |isbn=2-213-60485-1}}


== Ցանկ ==
# {{դրոշ|Տևտոնական միաբանություն}} [[Տևտոնական միաբանություն]] ([[:ru:Государство Тевтонского ордена|ռուսերեն]])
# [[Գյուղացիների արշավանք]] ([[:ru:Крестьянский крестовый поход|ռուսերեն]])
# [[Անտիոքի պաշարում (1268)]] [[:ru:Осада Антиохии (1268)|(ռուսերեն)]]
# [[Դամիետայի պաշարում (1218-1219)]] [[:ru:Осада Дамьетты (1218—1219)|(ռուսերեն)]]
# [[Երուսաղեմի պաշարում (1244)]] [[:ru:Осада Иерусалима (1244)|(ռուսերեն)]]
# [[Կոստանդնուպոլսի գրավում (1204)]] [[:ru:Осада и падение Константинополя (1204)|(ռուսերեն)]]
# [[Հակոբի գետանցի ճակատամարտ]] [[:ru:Битва у брода Иакова|(ռուսերեն)]]
# [[Այնթապի ճակատամարտ]] [[:ru:Битва при Айнтабе|(ռուսերեն)]]
# [[Դամասկոսի պաշարում (1148)]] [[:ru:Осада Дамаска (1148)|(ռուսերեն)]]
# [[Սիդոնի պաշարում]] [[:ru:Осада Сидона|(ռուսերեն)]]
#[[Նիկեայի պաշարում (1097)]] [[:ru:Осада Никеи (1097)|(ռուսերեն)]]
# {{դրոշ|Երուսաղեմի թագավորություն}} [[Երուսաղեմի արքաների ցանկ]] ([[:ru:Список королей Иерусалима|ռուսերեն]])
# {{դրոշ|Երուսաղեմի թագավորություն}} [[Բալդուին I (Երուսաղեմի արքա)]] ([[:ru:Балдуин I Иерусалимский|ռուսերեն]])
# {{դրոշ|Բլուայի կոմսություն}} [[Տիբո V (Բլուայի դուքս)]] [[:ru:Тибо V де Блуа|(ռուսերեն)]]
# {{դրոշ|Ավստրիայի դքսություն}} [[Լեոպոլդ V (Ավստրիայի դուքս)]] [[:ru:Леопольд V (герцог Австрии)|(ռուսերեն)]]
# {{դրոշ|Հիվանդախնամների միաբանություն}} [[ալ-Հուսն բերդ]] ([[:ru:Крак де Шевалье|ռուսերեն]])
# {{դրոշ|Կիլիկյան Հայաստան}} [[Լևոնկլա]] ([[:en:Yılankale|անգլերեն]])
# {{դրոշ|Կիլիկյան Հայաստան}} [[Սարվանդի քար]] ([[:ru:Сервантикар|ռուսերեն]])
# {{դրոշ|Պաղեստին}} [[Նազարեթ]] ([[:ru:Назарет|ռուսերեն]])
# {{դրոշ|Իսրայել}} [[Յաֆֆա]] ([[:ru:Яффа|ռուսերեն]])
# {{դրոշ|Իսրայել}} [[Աշկելոն]] ([[:ru:Ашкелон|ռուսերեն]])


{{Տեղեկաքարտ Ճակատամարտ
|Ճակատամարտի անվանում = Կոստանդնուպոլսի պաշարում
|Հակամարտություն = [[Չորրորդ խաչակրաց արշավանք]] 
|Գունային ուրվագիծ = background:#ffccaa;color:#000000
|Պատկեր = [[Պատկեր:Constantinople Mural Fourth Crusade.jpg|300px]]
|Վերնագիր =  Կոստանդնուպոլսի պաշարումը
|Թվական =  [[1203]] թվականի [[հուլիսի 11]] – [[հուլիսի 18]]
|Վայր = [[Կոստանդնուպոլիս]], [[Բյուզանդական կայսրություն]]
|Արդյունք = Խաչակիրների հաղթանակ
|Հակառակորդ1 = [[Պատկեր:Cross templars.svg|22px|border]] [[Խաչակիրներ]]<br /> [[Պատկեր:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|22px|border]] [[Վենետիկի հանրապետություն]]
|Հակառակորդ2 = [[Պատկեր:Flag of Palaeologus Dynasty.svg|22px]] [[Բյուզանդական կայսրություն]]
|Հրամանատար1 = [[Պատկեր:Cross templars.svg|22px|border]] [[Բոնիֆացիոս Մոնֆերացի]]<br /> [[Պատկեր:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|22px|border]] [[Էնրիկո Դանդոլո]]
|Հրամանատար2 = [[Պատկեր:Flag of Palaeologus Dynasty.svg|22px]] Ալեքսիոս Գ Անգելոս 
|Ուժեր1 =  30,000 մարտիկ  <br /> 200 նավ
|Ուժեր2 = 70,000 մարտիկ <br /> 20 նավ
|Կորուստներ1 = անհայտ 
|Կորուստներ2 = անհայտ
}}

'''1203 թվականի հուլիսի 11 – հուլիսի 18-ի Կոստանդնուպոլսի պաշարումը''' տեղի է ունեցել [[Չորրորդ խաչակրաց արշավանք]]ի շրջանակներում [[Վենետիկի հանրապետություն|Վենետիկի հանրապետության]] [[դոժ]] [[Էնրիկո Դանդոլո]]յի նախաձեռնությամբ։

==Նախապաատմություն==
Պապ ընտրվելուց հետո Ինոկենտիոս III-ը 1198 թվականին հրապարակում է մի քանի հրովարտակ խաչակրաց արշավանք կազմակերպելու կոչով։ Պապի կոչը սկզբնական շրջանում չընդունվեց եվրոպական ազնվականության շրջանում, սակայն երկու տարի անց հավաքվեց 35,000 զինվոր։

[[1201]] թվականին [[Վենետիկի հանրապետություն|Վենետիկի հանրապետության]] [[դոժ#Վենետիկյան դոժ|դոժ]] [[Էնրիկո Դանդոլո]]ն խաչակիրների հետ կնքեց համաձայնություն ըստ, որի հանրապետությունը միանում է արշավանքին և պարտավորվում է արևելք տեղափոխել խաչակիրներին 85,000 արծաթե դրամների դիմաց<ref name="hn">[http://www.historynet.com/fourth-crusade.htm Fourth Crusade. Historynet.com]</ref>։ 1202 թվականին նավերը պատրաստ էին, սակայն խաչակիրներից միայն 12 հազարն էին հասել Վենետիկ, քանզի մնացածները նախընտրել էին այլ ճանապարհ կամ հետաձգել էին իրենց մասնակցությունը։ Ըստ պայմանավորվածության գումարը պետք է վճարվեր ամբողջությամբ, իսկ Վենետիկում գտնվոց բանակը կարողացել էր հավաքել միայն 51 հազար արծաթ, ավելին ոմանք նաև հասցրել էին մեծ պարտքեր կուտակել։ Դոժը առաջարկեց հետաձգել պարտքի մարումը մինչև խաչակրաց արշավանքի առաջին արդյունքները, Վենետիկի գլխավոր առևտրային մրցակից [[Դալմաթիա]]յում գտնվող Զառա քաղաքի գրավման պայմանով։ Խաչակիրները ընդունում են պայմանը։ Հաշվի չառնելով Հռոմի Պապի քրիստոնեական քաղաքները գրոհելու արգելանքը, ինչպես նաև մի շարք նշանավոր ասպետներ բողոքը, խաչակիրների զգալի մասը 1202 թվականին շարժվեց խաչակրաց արշավանքների պատմության ամենաստոր քայլերից մեկը կատարելու։

[[1202]] թվականի [[նոյեմբերի 23]]-ին խաչակիրները [[Զառայի պաշարում|պաշարում և գրավում են Զառա քաղաքը]]։ Որոշ ժամանակ անց Դանդոլոյին և խաչակիրների առաջնորդներին դիմեց բյուզանդական գահընկեց արված կայսր Իսահակ II-ի որդի Ալեքսիոս IV-ը։ Վերջինիս հաջողվում է համոզել խաչակիրներին գրավել [[Կոստանդնուպոլիս]]ը։ Ասելով որ միայն նրա ներկայությունը Կոստանդնուպոլսի մատույցներում կստիպիմքաղաքի պաշտպաններին հանձնել քաղաքը։ Այսպիսով Խաչակրաց արշավանաի սկզբնական նպատակները փոխվեցին հոգուտ Դանդալոյի։ Միացյալ բանակի հրամանատարները Ալեքսիոսին հռչակում են կայսր, սակայն արդեն մոտենալով [[Կորֆու]] կղզուն բնակիչների «ջերմ» ընդունելությունից խաչակիրները հասկանում են, որ Ալեքսիոսի ներկայությունը միայն ավելի է զայրացնում բյուզանդացիներին։ Կղզու բնակիչները քարեր և այրվող հեղուկներ էին նետում խաչակրաց նավատորմի վրա, ի պատասխան խաչակիրները կոտորեցին կղզին։

==Ափանում Բոսֆորում==
Մայիսի 24-ին կամ 25-ին նավատորմը լքեց Կորֆուն և ժամանեց [[Նեգրոպոնտոս]], իսկ հետո խաչակիրները ափանեցին Անդրոս կղզում, որի բնակիչները մեծ փրկագին վճարեցին խաչակիրներին, հունիսի 1-ին առաջին նավերը հասան Աբիդոս կղզուն, մեկ շաբաթ անց ժամանեց նավատորմի մնացած մասը։ Հելլեսպոնտոսը անցնելուց հետո խաչակրաց նավատորմը կայանեց մայրաքաղաքից երեք կիլոմետր հարավ գտնվող Սուրբ Ստեփանի վանքի մոտ։ Այդտեղից արդեն շատ լավ երևում էր Կոստանդնուպոլիսը, ինչը մեծ տպավորություն թողեց խաչակիրների վրա։

Ըստ Ժոֆֆրուա դը Վիլլարդուենի խաչակիրները երկար ժամանակ ուսումնասիրում էին Կոստանդնուպոլիսը, իսկ նրանք ովքեր առաջին անգամ էին տեսնում
քաղաքը։ Նրանք կյանքում դեռ երբեք չէին տեսել այսքան հարուստ քաղաք բարձր պատերով, եկեղեցիներով և պալատներով։ Հեղինակը նաև նշում է, որ չկար այնպիսի խիզախ, որ տեսնելով քաղաքը չերկմտեր քաղաքը գրավելու շուրձ։

Հունիսի 24-ին նավերը հասան [[Քաղկեդոն]] քաղաքին, որտեղ արշավանքի առաջնորդները զբաղեցրին պալատը։ Երկու օր անձ խաչակիրները գրավեցին հյուսիսում տեղակայված Սկուտարին։ Իսկ նավերը կայանեցին Դիպլոկիոնիայի (ներկայիս [[Ստամբուլ]]ի Բեշիկթաշ թաղամաս) մոտակայքում։ Կայսր Ալեքսիոս Գ-ն իր բանակը տեղակայեց Բոսֆորի հակադարձ ափին։ 

==Բյուզանդական պաշտպանության դրությունը==
Չնայած, որ բյուզանդական բանակի թվաքանակը մի քանի անգամ գերազանցում էր խաչակիրներին, համարվում է, որ միևնույն է դա բավական չէր նման մեծ քաղաքը պաշտպանելու համար։ Գլխավոր խնդիրը մեծ նավատորմի բացակայությունն էր, քանի որ ըստ 1187 թվականին [[Վենետիկի հանրապետություն|Վենետիկի հանրապետության]] հետ կնքված պայմանագրի կայսրությունը պարտավորվում էր հասցնել նավատորմի քանակը նվազագույնի, իսկ հիմա երբ դաշնակիցները դավաճանեցին կայսրությանը վերջինս մնաց անպաշտպան։ Նավատորմի սպառազինության համար նախատեսված դրամական միջոցները պարբերաբար յուրացվում էին պետական պաշտոնյաների կոզմից։ Ռազմածովային ուժերի ղեկավար մեգադուքա Միքայել Ստրիֆնոսը օգտվելով արքայի փասան լինելուց անհատներին վաճառում էր նավեր, առագաստներ, թիակներ և այլ նավարկման համար նախատեսված պարագաներ, իսկ ստացած միջոցները գրպանում էր։ Արդյունքում պաշարման սկզբին Բյուզանդիան ուներ ընդամենը 20 նավ։ Այսպիսով վենետիկյան նավատորմը կարող էր ափանել ցանկացած վայրում, քանզի բյուզանդացիները չէին կարող ծովից դիմակայել նրանց, վերջիվերջո բյուզանդացիներին մնում էր միայն հուսալ քաղաքի պարիսպների ամրության և ծովի կողմից անմատչելիության վրա{{sfn|Ուսպենսկի|1997|էջ=287}}։

==Բանակցության փորձեր==
Ալեքսիոս Գ-ն քայլեր ձեռնարկեց հակամարտության խաղաղ լուծման համար և իր լոմբարդացի դեսպան Նիկոլո Ռոսսիին ուղարկեց վենետիկցիների ճամբար։ Դեսպանը առաջարկեց վճարել մեծ գումար և մատակարարել սննդամթերք [[Սուրբ Երկիր]] արշավանքը շարունակելու համար։ Խաչակիրների ներկայացուցիչ Քոնոն դը Բեթյուն պատասխանեց, որ խաչակիրները չեն լքի [[Բոսֆոր]]ը մինչև բռնակալը չվերադարձնի գահը օրինական տիրոջը։ Միևնույն ժամանակ խաչակիրները զարմացած էին, որ ոչ մի հույն չի ներկայացել ճամբար և գահի օրինական տեր Ալեքսիոս Դ-ին չի ողջունել։ Էնրիկո Դանդոլոյի առաջարկով հաջորդ օրը Բոնիֆացիոսը Ալեքսիոսի հետ մոտեցան քաղաքի պարիսպներին, սակայն միևնույն է բնակիչները չէին ոգևորվում Ալեքսիոսի ներկայությունից ընհակառակը պաշարողական մեքենաներից կրակ էին արձակում վենետիյան նավատորմի վրա<ref>Ժոֆֆրուա դը Վիլլարդեն «Կոստանդնուպոլսի կործանումը» 141—146 էջեր</ref>։

==Գալաթի գրավումը==
Վենետիկ-խաչակրաց ուժերի ղեկավարները որոշել էին «կամ հաղթել, կամ մեռնել»<ref>Ժոֆֆրուա դը Վիլլարդեն «Կոստանդնուպոլսի կործանումը» 154 էջ</ref>։

Հուլիսի 5-ին խաչակիրները ափանեցին [[Գալաթա]] շրջանում։ Առջևիցվշարժվում էին նետաձիգների նավերը, ապա ռազմական նավերը քաշ էին տալիս իրենց կցված բեռնատար նավերը։ Բյուզանդացիները չհամարձակվեցին դիմակայել խաչակիրներին և փախուստի մատնեցին։

Գուգո դը Սեն-Պոլը Լուվենցի կոմսին ուղված նամակում քմծիծաղով հայտնում է, որ հույները այնքան արագ էին փախչում, որ նրանց նույնիսկ նետերը չէին դիպչում։

Գիշերը խաչակիրները կանգնեցին Գալաթի աշտարակի և իրենից «շատ գեղեցիկ և շատ հարուստ մի ամբողջ քաղաք» ներկայացնող հրեական թաղամասի դիմաց»<ref>Ժոֆֆրուա դը Վիլլարդեն «Կոստանդնուպոլսի կործանումը» 159 էջ</ref>։

Գալաթը գրավելու և քաղաքի մատույցներին հասնելու համար անհրաժեշտ էր կտրել քաղաքը պաշտպանող երկաթյա շղթաները։ Նման շղթաները հնարավոր կլիներ կտրել միայն հատուկ հարմարանքներով զինված նավից<ref>ռոբեր դը կլարի, 53 էջ</ref>։ Գալաթի կայազորը կազմված էր անգլո-դանիական ինչպես նաև վենետիկցիների թշնամիներ՝ ջենովացիներից և պիզացիներից։ Քաղաքի պաշտպանները պարբերաբար արտագրոհներ էին կազմակերպում և լուրջ վնասներ էական արդյունքի չհասնելով վերադառնում աշտարակ։ Վենետիկյան նավատորմի նավ «Արծիվը» կարողացավ կտրել շղթան, իսկ նավատորմը կարողացավ խորակել շատ բյուզանդական նավեր։ 

Հուլիսի 7-ին խաչակիրների նավերը մտան նավահանգիստ, իսկ ափին տեղի ունեցավ խորհրդաժողով, ինչի ընթացքում որոշվեց, որ խաչակիրները պետք է գրոհեն քաղաքը ցամաքից, իսկ վենետիկցիները ծովից<ref>Ժոֆֆրուա դը Վիլլարդեն «Կոստանդնուպոլսի կործանումը» 160 էջ</ref>։

==Պաշարման սկիզբը==
Հուլիսի 10-ին խաչակրաց ջոկատները ըստ մարտական պլանի շարժվեցին ափի երկայնքով, իսկ վենետիկյան նավատորմը ուղևորվեց հարավ-արևմուտք։ Խաչակիրները զբաղեցրին Բոհեմունդի պալատի շրջակա տարածքը, սակայն նրանց ուժերը բավարարում էր միայն Վլահերնի դարպասի պաշարման համար, սուր էր նաև սննդամթերքի խնդիրը։ Պաշարվածները արքայի փեսա Թորոս I Լասկարիսի հրամանատարությամբ կազմակերպեցին երկու խոշոր արտագրոհ որով ապացուցեցին, որ «հռոմեացիները» դեռ չեն կորցրել կռվելու ունակությունը։

==Գրոհը==
Հուլիսի 17-ին տեղի ունեցավ Կոստանդնուպոլսի ծովային և ցամաքային գրոհը։ Ճամբարը պաշտպանելու համար մնացին երեք մարտական ջոկատ։ 

Բոդուին Ֆլանդրիացին ղեկավարեց գրոհը։ Պատերը պաշտպանում էր կայսերական գվարդիան։ Ծանր մարտից հետո երկու ասպետի և երկու զինակիրի հաջողվում է զբաղեցնել պարիսպի մի հատված նրանց են միանում ևս 15 ասպետներ, քաղաքի պաշտպաններին հաջողվում է դուրս շպրտել ասպետներին, իսկ երկուսին հաջողվում է գերեվարել և հասցնել Ալեքսիոս կայսրին։ Մեծաքանակ կորուստներ ստանալով խաչակիրները նահանջում են։

Ի տարբերություն խաչակիրների վենետիկցիները գործում էին ավելի հաջող։ Վենետիկցիները մի քանի շարքով կանգնեցրել էին նավերը որոնց վրա տեղադրված պաշարողական մեքենաները անդադար գնդակոծում էին քաղաքը։

Քանի որ վենետիկցիները չէին համարձակվում ափանել, զառամյալ կույր դոժ Դանդոլոն հրամայեց իրեն առաջինը իջեցնել։ Նրա ուղեկիցները դոժի առջև պահում էին Սուրբ Մառկոսի դրոշը։ Նրա օրինակը ոգեշնչեց մնացածին և վենետիկցիները հետևեցին դոժին։ Վենետիկցիները պատի մեջ ճեղք բացեցին և նետվեցին գրոհի, սակայն պիզացիները դուրս շպրտեցին նրանց։ 

Այդ ժամանակ նավերից նոր իջած նավաստիները նետվեցին նոր գրոհի, պիզացիների ուժերը արդեն բավարար չէին գրոհը կասեցնելու համար։ Վենետիկցիներին հաջողվեց գրավել 25 աշտարակ և քաղաքի մեջ երկու կիլոմետր խորանալ, իսկ հակագրոհից խուսափելու համար վենետիկցիները այրեցին հարակից թաղամասերը։ Դոժը ֆրանկերին հաղորդեց, որ կարողացել է ներխուժել քաղաք որպես ապացույց ուղարկելով 200 բյուզանդական ձի։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


[[Պատկեր:Anatolia 1097.svg|thumb|340px|right|Փոքր Ասիան 1097 թվականին]]
'''Դանեշմանդ Ղազի''' ({{lang-tr|Danishmend Gazi}}), ամբողջական անունը՝ '''Գյումուշթեքին դանեշմանդ Ահմեդ-ղազի''' ({{lang-tr|Gümüştekin Danishmend Ahmed Gazi}}) (?—1104) միջնադարյան զորավար, [[Դանեշմանդների ամիրայություն|դանեշմանդների ամիրայություն]]։








== Ծագում ==
{| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#ffffff; color:black; width:37em; max-width: 37%;" cellspacing="5"
| style="text-align: left;" |[[Մաթևոս Ուռհայեցի]] «Ժամանակագրություն»<ref name="Ուռհայեցի">{{книга| Ժամանակագրություն |автор  = [[Մաթևոս Ուռհայեցի]]  |часть = 3-րդ հատոր|заглавие= ժամանակագրություն|ссылка =http://www.vostlit.info/Texts/rus3/Matfei_II/frametext31.htm|место = Lanham, N. Y. |издательство  =|год  = 1993|էջ  =21}}</ref>:<br /><br />
Այդ տարի նաև մահացավ, հռոմեացիների երկրի մեծ ամիրան՝ Դանեշմանը։ Նա ազգությամբ հայ էր, լավ ամուսին, բարիացկամ էր քրիստոնյաների հանդեպ։ Այսպիսով նրա մահը մեծ ողբերգությամբ ավարտվեց քրիստոնյաների համար։ Ամիրան իրենից հետո թողեց տասներկու որդի, իսկ նրան հաջորդած ավագ որդի Ղազին, դրանից առաջ սպանեց իր բոլոր եղբայրներին։
|}

Սկզբաղբյուրներում նրա ծագման վերաբերյալ առկա են մի քանի տարբերակներ, այդ թվում նաև առասպելական։ Բյուզանդացի պատմիչ Քոնիաթը նրան համարում է [[Արշակունիներ|Արշակունյաց շառավիղ]]։ Համաձայն [[Մաթևոս Ուռհայեցի|Մաթևոս Ուռհայեցու]] և [[Վարդան Գանձակեցի| Վարդան Գանձակեցու]] նա ուներ հայկական ծագում<ref name="iranica">Իրանիկա հանրագիտարան հոդված՝ [http://www.iranicaonline.org/articles/danesmand-amir-gazi-taylu-gms-tigin-ahmad-or-mohammad-danesmand-d Dānešmand]</ref>։

Այլ պատմիչներ նրան համարում են կամ սերջուկ սուլթան Մելիք-Շահի զարմիկը, կամ Սուլեյման I-ի մորական հորեղբայրը։ Ոմանք նրան համարում են [[Սելջուկյան սուլթանություն|Սելջուկյան սուլթանության]] բանակի զորահրամանատար [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ում։ Համաձայն Դանեշմանդ-նամե էպոսի նա ծնունդով [[Մալաթիա]]յից էրref name="iranica" />։

Մի շարք ժամանակակից պատմաբանների կարծիքով Դանիշմենդը ծագումով [[հայեր|հայ]] էր,<ref name="RR">Richard G. Hovannisian «The Armenian People from Ancient to Modern Times» Vol. 1. Chapter 10 [http://rbedrosian.com/asmp1.htm Armenia during the Seljuk and Mongol Periods] by Robert Bedrosian: {{oq|en|Not only did Armenians of different faiths—Apostolic, Orthodox, Muslim—constitute the bulk of the population in eastern Asia Minor during the Seljuk domination, but fairly quickly an Armeno-Turkish community came into existence through intermarriage. Intermarriage occurred not only between the families of Armenian civil servants and Turkish lords but at the very pinnacle of the state. By the thirteenth century few Seljuk sultans of eastern Asia Minor lacked an Armenian, Georgian, or Greek parent or grandparent. Evidence even suggests that the great warlord and founder of the Danishmendid emirate, hero of the Turkish epic (the Danishmend-name), emir Malik Danishmend himself, was a Muslim Armenian. Judging from the many clearly Armenian names of his comrades-in-arms who waged holy war against the Byzantine Christian "infidels," the same was true of his inner circle. Danishmendid coinage usually was stamped with the sign of the Cross and/or a bust of Christ.}}</ref><ref name="Moosa">Matti Moosa «[http://books.google.ru/books?id=WYO1BqdvX9EC&pg=PA12#v=onepage&q&f=false Extremist Shiites: The Ghulat Sects]» Syracuse University Press, 1987. Страница 12</ref> и իսկ հավատքով [[իսլամ|մահմեդական]]<ref name="RR" />։


== Կենսագրություն ==
Թուրք գիտնական Մ. բայրատը գրում է, որ Դանեշմանդ Ղազին թուրքմեն ուսուցիչ (թուրք. Թււսուցիչ) Դանեշմանդ Ալի Թայլուի որդին էր։ Ղազին հոր պես լինելով կրթված անձնավորություն իրեն անվանակոչեց Դանեշմանդ։ Ալի Թայլուն [[Խորեզմ]] քաղաքի ուսուցիչն էրref>{{cite web|url=http://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s18/bayram.pdf|title=The Religious and National Politics of the Danişmend Oğulları|author=M. Bayram|publisher=TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ |pages=131 - 147|lang=թուրքերեն|accessdate=2014-05-01}}</ref>։

Բյուզանդական բանակի [[Մանազկերտի ճակատամարտ|ջախջախումը Մանազկերտում]] թյուրքերին հնարավորություն ընձեռեց։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}


'''Ջորջ V''' (ծնված Ջորջ Ֆրեդերիկ Էրնեստ Ալբերտ, [[1865]] թվականի [[հունիսի 3]] — [[1936]] թվականի [[հունվարի 20]]), [[1910]] թվականի [[մայիսի 6]]-ից մինչ մահը Բրիտանական կայսրության և Հնդկաստանի կայսր, [[Մեծ Բրիտանիա]]յի և [[Իռլանդիա]]յի այնուհետև [[Միացյալ Թագավորություններ]]ի արքա։ Վինձորների դինաստիայի առաջին միապետը։

Ծնվել է 1865 թվականի հունիսի 3-ին Լոնդոնում։ Էդուարդ VII-ի և Ալեքսանդրա Դանիացու որդին։ Տասներկու տարեկան հասակից ծառայության է անցել Արքայական նավատորմում։ [[1910]] թվականի [[մայիսի 6]]-ին թագադրվելուց հետո լքել է նավատորմը։ Ամուսնացածէ եղել Մարիա Տեքսացու հետ։ Գահակալել է երկրի համար ծանր [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ընթացքում և իր կնոջ հետ բազմաթիվ անգամներ այցելել է ռազմաճակատ։ Թշնամական գերմանական ժառանգությունից իր ընտանիքի ազգանունը մաքրելու նպատակով Սաքսեն-Կոբուրգ-Գոտյան դինաստիայից անցում է կատարել '''Վինձորների''' դինաստիա։ Ջորջ V-ն է սկիզբ դրել Սուրբծննդյան Արքայական շնորհավորանքների հեռարձակումների ավանդույթին, 1923 և 1926 թվականների Ջորջ V-ի գլխավորած Կայսրական վեհաժողովները համապատասխանաբար ընդունել են դոմինիոնների մետրոպոլիայից անկախ արտաքին քաղաքականություն վարելու իրավունքը և դոմինիոններին ''Բրիտանական կայսրության կազմում գտնվող, մեկը մյուսի ենթակայության տակ չգտնվող, հավասար կարգավիճակ ունեցող ինքնավար համայնքներ'' լինելը<ref>The Twentieth Century / J. Brown, R. Louis. — 2001. — P. 69.</ref>: դրա արդյունքում փաստացի փլուզվեց «Երկրորդ կայսրությունը», իսկ հետագայում սկսեց գործածվել «Ազգերի բրիտանական համագործակցություն» տերմինը։ Իռլանդիան շարունակեց Բրիտանական կայսրությունից օտարանալու քաղաքականությունը և 1937 թվականին ընդունելով իրեն [[Իռլանդիա|անկախ հանրապետություն]] հռչակող` սահմանադրությունը։ Ջորջ V-ը նաև հայտնի եղել [[ֆիլատելիա]]յի նկատմամբ ունեցած սիրով։ Ջորջ V-ը կառավարել է քսանհինգ տարի, ութ ամիս, հիսուն օր շատ քաղաքացիներ նրան համարում էին լավ արքա։ Նա վախճանվել է 1936 թվականի հունվարի 20-ին յոթանասուն տարեկան հասակում։ Նրան հաջորդել է ավագ որդին` [[Էդուարդ VIII]]-ը, իսկ վերջինիս հրաժարականից հետո երկրորդ որդին Ջորջ VI-ը` ներկայիս միապետ [[Եղիսաբեթ I]]-ի հայրը։

{{Պատմական երկիր
| Անվանում = Հարավաֆրիկյան Միություն <br />  <small>{{lang-af|Unie van Suid-Afrika}}</small> <br /> <small>{{lang-en|Union of South Africa}}</small> <br /> <small>{{lang-nl|Unie van Zuid-Afrika}}</small>
| Նախորդ1 = Կապի գաղութ
| Դրոշ_Նախորդ1 = Flag of the Cape Colony 1876-1910.svg
| Նախորդ2 = Նատալ
| Դրոշ_Նախորդ2 = Flag of the Natal Colony 1875-1910.svg
| Նախորդ3 = Տրանսվաալ
| Դրոշ_Նախորդ3 = Flag of the Transvaal Colony 1904–1910.svg
| Նախորդ4= Օրանժի հանրապետություն
| Դրոշ_Նախորդ4= Flag of Orange River Colony.svg
| Հաջորդ1 = Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն
| Դրոշ_Հաջորդ1 = Flag of South Africa 1928-1994.svg
| Հաջորդ2 = 
| Դրոշ_Հաջորդ2 = 
| Հաջորդ3 = 
| Դրոշ_Հաջորդ3 = 
| Հիմնադրման տարեթիվ = [[1910]]
| Ավարտի տարեթիվ = [[1961]]
| Դրոշ = [[Պատկեր:Flag of South Africa 1928-1994.svg|99px]]
| Դրոշի հոդված =  Հարավաֆրիկյան Միություն դրոշը
| Զինանշան = [[Պատկեր:Coat of Arms of South Africa (1932-2000).svg|99px]]
| Զինանշանի հոդված = Հարավաֆրիկյան Միություն շքանշանը
| Քարտեզ = [[Պատկեր:LocationUnionofSouthAfrica.svg|300px]]
| Քարտեզի տարեթիվ = 
| Պետական կարգ = [[դոմինիոն]]
| Մայրաքաղաք = [[Պրետորիա]] <small>(վարչական)</small><br />[[Քեյփթաուն]] <small>(օրենսդիր)</small><br />[[Բլումֆոնթեյն]] <small>(դատական)</small>
| Պետության գլուխ = միապետ
| Դինաստիա = Վինձորներ
| Օրենսդրություն = [[Սահմանադրական միապետություն]]
| Կառավարիչ = 
| Փոխ-կառավարիչ = 
| Իրադարձություն1 = 
| Իրադարձության տարեթիվ1 = 
| Իրադարձություն2 = 
| Իրադարձության տարեթիվ2 = 
| Իրադարձություն3 = 
| Իրադարձության տարեթիվ3 = 
| Իրադարձություն4 = 
| Իրադարձության տարեթիվ4 = 
| Իրադարձություն5 = 
| Իրադարձության տարեթիվ5 = 
| Իրադարձություն6 = 
| Իրադարձության տարեթիվ6 = 
| Մակերես = 2 045 320 կմ² <ref>Հարավաֆրիկյան Միության և Հարավարևմտյան Աֆրիկայիի տարածքները միասին</ref>
| Բնակչություն = 18 216 000 մարդ
| Ազգություն = 
| Արժույթ = Հարավաֆրիկյան ֆունտ
| Կարգախոս = [[Ex Unitate Vires]]<br />{{lang-hy|«Միասնության մեջ է սերը»}}
| Տոն = 
| Հիմն = ''[[Die Stem van Suid-Afrika]]''
| Լեզու = [[անգլերեն]], [[հոլանդերեն]], [[աֆրիկաանս]]
| Կրոն = [[քրիստոնեություն]]
| Նշումներ = 
}}
'''Հարավաֆրիկյան Միություն''' ({{lang-af|Unie van Suid-Afrika}}; {{lang-en|Union of South Africa}}; {{lang-nl|Unie van Zuid-Afrika}}), '''ՀՄ''', [[1910]] թվականի [[մայիսի 31]]-ից մինչև [[1961]] թվականի [[մայիսի 31]]-ը գոյատևած [[դոմինիոն]]:

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[|ռուս.]

[[Պատկեր:Flag of the Commonwealth of Nations.svg|99px]]

[[Պատկեր:Coat of arms of the Russian SFSR 1918-1920.jpg|22px]] '''[[ՌԽՖՍՀ|Բելշևիկների կուսակցություն]]`'''
{{hidden begin
|title = 
}}
<br /> [[Պատկեր:COA Russian SFSR.svg|22px]][[Վլադիմիր Լենին]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Յակով Սվերդլով]] †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Միխայիլ Վլադիմիրսկի]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Միխայիլ Կալինին]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Լև Կամենև]]
<br /> [[Պատկեր:Soviet Red Army Hammer and Plough.svg|22px]]'''[[Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակ]]'''
<br /> [[Պատկեր:Soviet Red Army Hammer and Plough.svg|22px]][[Լև Տրոցկի]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Յոախիմ Վացետիս]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Սերգեյ Կամենև]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Վասիլի Ալտֆատեր]] †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Նիկոլայ Պոդվոյսկի]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Ֆյոդոր Ռասկոլնիկով]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Պավել Դիբենկո]]
<br /> [[1-ին հեծելազորային բանակ]]`
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Սեմյոն Բուդյոնի]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Ալեքսանդր Եգորով]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Կլիմենտ Վորոշիլով]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Իոսիֆ Ապանասենկո]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Գրիգորի Կուլիկ]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Ալեքսանդր Պարխոմենկո]] †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Բորիս Դումենկո]] # †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Կոնստանտին Տրունով]] †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Սեմյոն Տիմոշենկո]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Իվան Տյուլենեվ]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Եֆիմ Շադենկո]]
<br /> [[2-րդ հեծելազորային բանակ]]`
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Օկա Գորոդովիկով]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Ֆիլիպ Միրոնով]] # †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Ալեքսանդր Բորչանինով]]
<br /> Լատվիացի հրաձիգներ`
<br /> [[Պատկեր:Flag of Latvian SSR (1918-1920).svg|border|22px]][[Պյոտր Ստուչկա]]
<br /> [[Պատկեր:Flag of Latvian SSR (1918-1920).svg|border|22px]][[Յան Լացիս]]
<br /> Արևելյան ճակատ`
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Հայկ Բժշկյանց]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Միխայիլ Մուրավյով]] # †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Ալեքսանդր Սամոյլո]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Վլադիմիր Օլդերոգգե]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Միխայիլ Տուխաչևսկի]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Ռուդոլֆ Սիվերս]] †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Սերգեյ լազո]] # †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Պավել Լեբեդև]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Վասիլի Չապաև]] †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Իվան Կուտյակով]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Սերգեյ Մոժենինով]]
<br /> Հարավային ճակատ`
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Իոսիֆ Ստալին]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Միխայիլ Լևանդովսկի]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Վլադիմիր Ազին]]†
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Պավել Սիտին]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Պյոտր Սլավեն]†
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Անդրեյ Սնեսարև]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Իոնա Յակիր]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Իվան Ֆեդկո]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Դմիտրի Ժլոբա]]
<br /> Կովկասյան ճակատ`
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Ստեփան Շահումյան]] # †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Սերգո Օրջոնիկիձե]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Գրիգոր Կորգանով]] # †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Իվան Սոռոկին]] # †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Ալեքսեյ Ավտոնոմով]]†
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Անատոլի Գեկկեր]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Միխայիլ Վելիկանով]]
<br /> [[Պատկեր:Флаг Грузинской ССР (1940-1952).svg|22px]][[Ֆիլիպ Մախարաձե]]
<br /> [[Պատկեր:Flag of Azerbaijan SSR (1920-1921).svg|22px]][[Նարիման Նարիմանով]]
<br /> Հյուսիսային ճակատ`
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Դմիտրի Նադյոժնի]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Դմիտրի Պարսկի]]†
<br /> Ուկրաինական ճակատ`
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Վլադիմիր Անտոնով-Օվսեենկո]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Նիկոլայ Շչորս]] †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Իվան Դուբովոյ]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Ստանիսլավ Կոսիոր]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Գրիգորի Կոտովսկի]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Նիկոլայ Կրիվոռուչկո]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Անտոն Սլուցկի]] # †
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Բորիս Շապոշնիկով]]
<br /> Միջինասիական ճակատ`
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Միխայիլ Ֆրունզե]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|22px]][[Վասիլի Շորին]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Ալիբի Ջանգիլդին]]
<br /> [[Պատկեր:Flag RSFSR 1918.svg|20px]][[Ամանգելդի Իմանով]] †
<br /> Հեռավորարևելյան Հանրապետության բանակ`
<br /> [[Պատկեր:Flag of the Far Eastern Republic.svg|20px]][[Իերոնիմ Ուբորևիչ]]
<br /> [[Պատկեր:Flag of the Far Eastern Republic.svg|20px]][[Վասիլի Բլյուխեր]]
<br /> [[Պատկեր:Flag of the Far Eastern Republic.svg|20px]][[Յակով Պոկուս]]
{{hidden end}}

== Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ հոդվածի ստեղծման համար ==
# [[Մասնակից:NikogosyanAlbert/Ավազարկղ Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ]]
# [[ԷսԷռներ]]
# [[Բասմաչություն]]
# [[Սեմյոն Բուդյոնի]]
# [[Ռուսաստանի ժամանակավոր կառավարություն]]
# [[Փետրվարյան հեղափոխություն]]
# [[Վասիլի Բլյուխեր]]
# [[Ռազմական ինտերվենցիա Ռուսաստանում 1918-1921]]
# [[Լավր Կոռնիլով]]
# [[Անտոնովշչինա]]
# [[Մախնովշչինա]]
# [[Բաքվի կոմունա]]
# [[Բաքվի 26 կոմիսարներ]]
# [[Ռազմական կոմունիզմ]]
# [[Ռուսաստանում 1905–07 հեղափոխություն]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D1%8F_1905%E2%80%941907_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D0%B2_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8]
# [[Բոլշևիկների կուսակցություն]]
# [[ԽՄԿԿ]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0]
# [[Նոր տնտեսական քաղաքականություն]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0]
# [[Ռուսաստանի Հարավ (1919—1920)]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B3_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_(1919%E2%80%941920)]
# [[Ռուսաստանի Հարավի զիված ուժեր]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%B6%D1%91%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8B_%D0%AE%D0%B3%D0%B0_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8]
# [[Ռուսական Պետություն (1919—1920)]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_(1918%E2%80%941920)]
# [[Լեռնային Հանրապետություն]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0]
# [[Ռուսաստանի Հանրապետություն]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0]
# [[Կամավորական բանակ (Ռուսաստանի Հարավ)]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%8F]
# [[Դոնի բանակ]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%8F]
# [[Դոնի Հանրապետություն]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D0%94%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5]
# [[Կովկասյան բանակ (Ռուսաստանի Հարավ)]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%8F_(%D0%92%D0%A1%D0%AE%D0%A0)]
# [[Կանաչբանակայիններ]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B9%D1%86%D1%8B]
# [[Կրոնշտադտյան ապստամբություն (1921)]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B4%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5]
# [[Վրանգելի ռուսական բանակ]] [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%8F]

{{Պատմական երկիր
| Անվանում = Ռուսական Պետություն{{sfn|Цветков|2009|с=Глава 2, Российское правительство — правовой статус и полномочия. «Конституция 18 ноября 1918 г.», её особенности. с. 29 — 41}}  <br />  <small>{{lang-ru|Российское государство}}</small> <br />  <small>{{lang-ru|«Белая Россия»}}</small>
| Նախորդ1 = Ռուսական Պետություն (Գործադիր ժողովի անդամների կոմիտե)
| Դրոշ_Նախորդ1 = Flag_of_Russia.svg
| Նախորդ2 = 
| Դրոշ_Նախորդ2 = 
| Նախորդ3 = 
| Դրոշ_Նախորդ3 = 
| Հաջորդ1 = Ռուսաստանի Հարավ (1919—1920)
| Դրոշ_Հաջորդ1 = Flag_of_Russia.svg
| Հաջորդ2 = 
| Դրոշ_Հաջորդ2 = 
| Հաջորդ3 = 
| Դրոշ_Հաջորդ3 = 
| Հիմնադրման տարեթիվ = [[1918]] թվականի [[սեպտեմբերի 23]] 
| Ավարտի տարեթիվ = [[1920]] թվականի [[ապրիլի 4]]
| Դրոշ = [[Պատկեր:Flag of Russia.svg|99px]]
| Դրոշի հոդված =  
| Զինանշան = [[Պատկեր:Kolchak (blason).jpg|99px]]
| Զինանշանի հոդված = 
| Քարտեզ = 
| Քարտեզի տարեթիվ = 
| Պետական կարգ = [[հանրապետություն]], [[Բռնապետություն]]
| Մայրաքաղաք = [[Օմսկ]]
| Պետության գլուխ = 
| Դինաստիա = 
| Օրենսդրություն = 
| Կառավարիչ = [[Ալեքսանդր Կոլչակ]] ([[1918]] թվականի [[նոյեմբերի 18]] — [[1920]] թվականի [[փետրվարի 7]])
| Փոխ-կառավարիչ = 
| Իրադարձություն1 = 
| Իրադարձության տարեթիվ1 = 
| Իրադարձություն2 = 
| Իրադարձության տարեթիվ2 = 
| Իրադարձություն3 = 
| Իրադարձության տարեթիվ3 = 
| Իրադարձություն4 = 
| Իրադարձության տարեթիվ4 = 
| Իրադարձություն5 = 
| Իրադարձության տարեթիվ5 = 
| Իրադարձություն6 = 
| Իրադարձության տարեթիվ6 = 
| Մակերես = 
| Բնակչություն = 
| Ազգություն = 
| Արժույթ = [[ռուբլի|Սիբիրյան ռուբլի]]
| Կարգախոս = «Միասնական և անբաժանելի Ռուսաստան»
| Տոն = 
| Հիմն = 
| Լեզու = [[ռուսերեն]]
| Կրոն = [[Ուղղափառություն]]
| Նշումներ = 
}}