Jump to content

«Մասնակից:ԳՄԱ1286/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Տող 81. Տող 81.
== Պատմություն ==
== Պատմություն ==
=== Գաղութային շրջան և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ===
=== Գաղութային շրջան և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ===
Սկսած 1920-ականների կեսերից Կորեայի ճապոնական գաղութային վարչակազմը կենտրոնացրեց իր արդյունաբերական զարգացման ջանքերը երկրի համեմատաբար թերբնակեցված և ռեսուրսներով հարուստ հյուսիսային հատվածում, ինչը հանգեցրեց մարդկանց զգալի տեղաշարժի դեպի [[հյուսիս]]՝ [[Կորեական թերակղզի]]<ref name="Encyclopedia">{{cite web |author=Encyclopedia |title=The Economic History of Korea &#124; Economic History Services |url=http://eh.net/encyclopedia/article/cha.korea |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111212052033/http://eh.net/encyclopedia/article/cha.korea |archive-date=December 12, 2011 |access-date=December 20, 2011 |publisher=Eh.net}}</ref>։

Այս միտումը փոխվեց միայն 1945 թվականին [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի]] ավարտից հետո, երբ ավելի քան 2 միլիոն [[կորեացիներ]] տեղափոխվեցին հյուսիսից հարավ՝ [[Կորեայի բաժանում|Կորեայի բաժանումից]] հետո խորհրդային և ամերիկյան կառավարման ռազմական գոտիների։ Այս արտագաղթը դեպի հարավ շարունակվեց 1948 թվականին Կորեայի Ժողովրդական Դեմոկրատական Հանրապետության ([[Հյուսիսային Կորեա]]) հիմնադրումից հետո և 1950–1953 թվականների Կորեական պատերազմի ժամանակ։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Կորեական թերակղզու բաժանումը հանգեցրեց բնական և մարդկային ռեսուրսների անհավասարակշռությանը, ինչը բացական դեր ունեցավ ինչպես հյուսիսի, այնպես էլ հարավի համար: 1945 թվականին Կորեայի [[Ծանր արդյունաբերություն|ծանր արդյունաբերության]] մոտ 80%-ը գտնվում էր հյուսիսում, թեթև արդյունաբերության միայն 31%-ը, գյուղատնտեսության 37%-ը և թերակղզու ընդհանուր առևտրի 18%-ը<ref name="blogspot1">{{cite web |author=Tino |date=June 27, 2010 |title=Super-Economy: North Korean economic history |url=http://super-economy.blogspot.com/2010/06/north-korean-economic-history.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111016132702/http://super-economy.blogspot.com/2010/06/north-korean-economic-history.html |archive-date=October 16, 2011 |access-date=December 20, 2011 |publisher=Super-economy.blogspot.com |df=mdy}}</ref>։

[[Հյուսիսային Կորեա|Հյուսիսային]] և [[Հարավային Կորեա|Հարավային Կորեաները]] երկուսն էլ տուժել են [[Կորեական պատերազմ|Կորեական պատերազմի]] ժամանակ առաջացած զանգվածային ավերածություններից: Պատմաբան Չարլզ Ք. Արմսթրոնգը նշել է, որ «Հյուսիսային Կորեան փաստացի ոչնչացվել է որպես արդյունաբերական հասարակություն»<ref name="wilsoncenter-20120501">{{cite report |url=https://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/NKIDP_Working_Paper_4_China_and_the_Postwar_Reconstruction_of_North_Korea.pdf |title=China and the Post-War Reconstruction of North Korea, 1953–1961 |author=Zhihua Shen. Yafeng Xia |date=May 2012 |publisher=Woodrow Wilson International Center for Scholars |access-date=July 15, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170705205556/https://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/NKIDP_Working_Paper_4_China_and_the_Postwar_Reconstruction_of_North_Korea.pdf |archive-date=July 5, 2017 |url-status=dead}}</ref>: Պատերազմից անմիջապես հետո Հյուսիսային Կորեան մոբիլիզացրեց իր աշխատուժը և բնական ռեսուրսները՝ փորձելով հասնել արագ տնտեսական զարգացման: Մեծ քանակությամբ օգնությունը այլ կոմունիստական երկրներից, մասնավորապես՝ [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միությունից]] և [[Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն|Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունից]]<ref name="wilsoncenter-201205012" /> , օգնեց երկրին հասնել աճի բարձր տեմպերի անմիջապես հետպատերազմյան շրջանում<ref name="csm-20120801">{{cite news |author=Donald Kirk |date=August 1, 2012 |title=Inside North Korea, more cellphones and traffic lights, but real change lags |url=http://www.csmonitor.com/World/Asia-Pacific/2012/0801/Inside-North-Korea-more-cellphones-and-traffic-lights-but-real-change-lags |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120801193750/http://www.csmonitor.com/World/Asia-Pacific/2012/0801/Inside-North-Korea-more-cellphones-and-traffic-lights-but-real-change-lags |archive-date=August 1, 2012 |access-date=August 1, 2012 |newspaper=The Christian Science Monitor |quote=an economy that was, as late as the 1960s, ahead of that of South Korea.}}</ref><ref>{{cite web |title=North Korea Economy&nbsp;— North Korea Information & tours to the DPRK |url=http://www.north-korea-travel.com/north-korea-economy.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111226215234/http://www.north-korea-travel.com/north-korea-economy.html |archive-date=December 26, 2011 |access-date=December 20, 2011 |publisher=North-korea-travel.com}}</ref> ։







== Արտաքին հղումներ ==
== Արտաքին հղումներ ==

21:02, 2 Մայիսի 2024-ի տարբերակ

Հյուսիսային Կորեայի տնտեսություն, պլանավորված տնտեսություն, որտեղ շուկայի բաշխման սխեմաների դերը սահմանափակ է, չնայած շարունակաբար աճում է[1][2]: 2024 թվականի դրությամբ Հյուսիսային Կորեան շարունակում է պահպանել իր հիմնական հավատարմությունը կենտրոնացված պլանային տնտեսությանը: 2016 թվականի դրությամբ 28,500 միլիարդ դոլար ընդհանուր համախառն ներքին արդյունքի դեպքում տեղի է ունեցել որոշակի տնտեսական ազատականացում, հատկապես այն բանից հետո, երբ Կիմ Չեն Ընը ստանձնեց ղեկավարությունը 2012 թվականին[3][4][5][6][7][8]:

1990-ականներից ի վեր ոչ ֆորմալ շուկայի ակտիվությունն աճել է[9]: Այս շուկաները կոչվում են «Ջանգմադանգ» և ձևավորվել են 1990-ականների տնտեսական փլուզման արդյունքում, երբ ռեժիմը անկարող էր սննդով ապահովել իր ժողովրդին[10]։

1989-1992 թվականներին Արևելյան բլոկի փլուզումը, հատկապես Հյուսիսային Կորեայի աջակցության հիմնական աղբյուրը՝ Խորհրդային Միությունը, ստիպեց Հյուսիսային Կորեայի տնտեսությանը վերադասավորել իր արտաքին տնտեսական հարաբերությունները, ներառյալ Հարավային Կորեայի հետ տնտեսական փոխանակումների աճը:

Չինաստանը Հյուսիսային Կորեայի ամենամեծ առևտրային գործընկերն է։ Հյուսիսային Կորեայի Ջուչեի գաղափարախոսությունը հանգեցրել է նրան, որ երկիրը ինքնավարություն է պահպանում միջազգային պատժամիջոցների միջավայրում[11]: Հյուսիսային Կորեայի ներկայիս տնտեսությունը դեռ գերակշռում է պետական արդյունաբերության և կոլտնտեսությունների հաշվին, սակայն օտարերկրյա ներդրումները և կորպորատիվ ինքնավարությունը աճել են:

Հյուսիսային Կորեան ուներ նույն ՀՆԱ-ն՝ մեկ շնչին ընկնող հաշվով, իր հարևան Հարավային Կորեայի հետ Կորեական պատերազմի հետևանքներից մինչև 1970 թվականների կեսերը[12][13], սակայն 1990-ականների վերջին և 21-րդ դարի սկզբին մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն 2000 դոլարից պակաս էր։

2018 թվականի համար Հարավային Կորեայի բանկը ՀՆԱ-ի աճը գնահատել է −4,1%[14]։ Առաջին անգամ 2021 թվականին, Հարավային Կորեայի միավորման նախարարությունը գնահատել է, որ Հյուսիսային Կորեայի մասնավոր հատվածը գերազանցել է պետական հատվածին[2][15][16]


Տնտեսության չափ

Հյուսիսային Կորեայում համախառն ազգային արդյունքի գնահատումը բարդ խնդիր է տնտեսական տվյալների բացակայության պատճառով[17] և Հյուսիսային Կորեայի վոնի՝ չփոխարկվող հյուսիսկորեական արժույթի համար համապատասխան փոխարժեք ընտրելու խնդրի պատճառով:

Հարավային Կորեայի կառավարության գնահատականներով Հյուսիսային Կորեայի ՀՆԱ-ն 1991 թվականին կազմել է 22,9 միլիարդ ԱՄՆ դոլար կամ 1,038 ԱՄՆ դոլար մեկ շնչի հաշվով: 1991 թվականին Հարավային Կորեան ունեցել է 237,9 միլիարդ ԱՄՆ դոլար ՀՆԱ և մեկ շնչին ընկնող եկամուտ՝ 5,569 ԱՄՆ դոլար: 1991 թվականին Հյուսիսային Կորեայի ՀՆԱ-ն անկում է ապրել 5,2 տոկոսով 1989 թվականի համեմատ։ Հարավային Կորեայի ՀՆԱ-ն, ընդհակառակը, աճել է համապատասխանաբար 9,3% և 8,4% 1990 և 1991 թվականներին[11]:

Հյուսիսային Կորեայի ՀՆԱ-ն գրեթե կրկնակի կրճատվել է 1990-1999 թվականներին[18]։ Հյուսիսային Կորեայի բյուջեի տարեկան հաշվետվությունները ցույց են տալիս, որ պետական եկամուտը մոտավորապես եռապատկվել է 2000-2014 թվականներին[19]: Մոտավորապես 2010 թվականին արտաքին առևտուրը վերադարձել է 1990 թվականի մակարդակին[20]։

Հարավային Կորեայում հիմնված Կորեայի բանկը հաշվարկել է, որ 2000-2013 թվականներին միջին աճը կազմել է տարեկան 1,4%[21]: Ըստ հաշվարկների՝ 2015 թվականին Հյուսիսային Կորեայի իրական ՀՆԱ-ն կազմել է 30,805 միլիարդ հարավկորեական վոն։ Հրապարակվել է Հյուսիսային Կորեայի ՀՆԱ-ի աճի հետևյալ գնահատականները[22]։

ՀՆԱ աճ՝ ըստ տարվա (Կորեայի բանկի գնահատականը)
1990 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
−4.3% −4.4% 6.1% 0.4% 3.8% 1.2% 1.8% 2.1% 3.8% −1.0% −1.2% 3.1% −0.9% −0.5% 0.8% 1.3% 1.1% 1.0% −1.1% 3.9% −3.5% −4.1% 0.4% −4.5%

Վերլուծաբան Անդրեյ Լանկովը 2017 թվականին նշել է,էե դիտորդների զգալի մասը կարծում է, որ Կորեայի բանկը չափազանց պահպանողական է, և իրական աճի տեմպը կազմում է 3–4%[23]։ Հյուսիսային Կորեան հաղորդել է, որ 2007-2015 թվականներին կառավարության բյուջեն տարեկան ավելացել է 5%-10%-ով: Հաշվետու պլանավորված կապիտալ ծախսերը, հիմնականում ճանապարհների և հասարակական շենքերի վրա, աճել են 4,3%-ով 2014 թվականին, 8,7%-ով 2015 թվականին՝ հասնելով 13,7%-ի 2016 թվականին[24][25]։ 2017 թվականին աճի տեմպը կազմել է 3,7%՝ 2018 թվականին ՀՆԱ-ն հասցնելով 29,6 միլիարդ դոլարի[26]: Ավստրալիայի կառավարությունը 2017 թվականին գնահատել է 1.3% աճ, մինչդեռ Հարավային Կորեայի կառավարությունը գնահատել է −3.5%:

2018 թվականին Հյուսիսային Կորեայի պետական բյուջեի եկամուտների պլանը գերակատարվել է 1,4%-ով, ինչը 2017 թվականի համեմատ աճել է 4,6%-ով[27]։

Պատմություն

Գաղութային շրջան և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո

Սկսած 1920-ականների կեսերից Կորեայի ճապոնական գաղութային վարչակազմը կենտրոնացրեց իր արդյունաբերական զարգացման ջանքերը երկրի համեմատաբար թերբնակեցված և ռեսուրսներով հարուստ հյուսիսային հատվածում, ինչը հանգեցրեց մարդկանց զգալի տեղաշարժի դեպի հյուսիս՝ Կորեական թերակղզի[28]։

Այս միտումը փոխվեց միայն 1945 թվականին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, երբ ավելի քան 2 միլիոն կորեացիներ տեղափոխվեցին հյուսիսից հարավ՝ Կորեայի բաժանումից հետո խորհրդային և ամերիկյան կառավարման ռազմական գոտիների։ Այս արտագաղթը դեպի հարավ շարունակվեց 1948 թվականին Կորեայի Ժողովրդական Դեմոկրատական Հանրապետության (Հյուսիսային Կորեա) հիմնադրումից հետո և 1950–1953 թվականների Կորեական պատերազմի ժամանակ։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Կորեական թերակղզու բաժանումը հանգեցրեց բնական և մարդկային ռեսուրսների անհավասարակշռությանը, ինչը բացական դեր ունեցավ ինչպես հյուսիսի, այնպես էլ հարավի համար: 1945 թվականին Կորեայի ծանր արդյունաբերության մոտ 80%-ը գտնվում էր հյուսիսում, թեթև արդյունաբերության միայն 31%-ը, գյուղատնտեսության 37%-ը և թերակղզու ընդհանուր առևտրի 18%-ը[29]։

Հյուսիսային և Հարավային Կորեաները երկուսն էլ տուժել են Կորեական պատերազմի ժամանակ առաջացած զանգվածային ավերածություններից: Պատմաբան Չարլզ Ք. Արմսթրոնգը նշել է, որ «Հյուսիսային Կորեան փաստացի ոչնչացվել է որպես արդյունաբերական հասարակություն»[30]: Պատերազմից անմիջապես հետո Հյուսիսային Կորեան մոբիլիզացրեց իր աշխատուժը և բնական ռեսուրսները՝ փորձելով հասնել արագ տնտեսական զարգացման: Մեծ քանակությամբ օգնությունը այլ կոմունիստական երկրներից, մասնավորապես՝ Խորհրդային Միությունից և Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունից[31] , օգնեց երկրին հասնել աճի բարձր տեմպերի անմիջապես հետպատերազմյան շրջանում[32][33] ։




Արտաքին հղումներ

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «38north-20170406» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  2. ↑ 2,0 2,1 «North Korea's private sector overtakes state for first time under Kim Jong-un». The Independent (անգլերեն). December 16, 2021. Արխիվացված օրիգինալից December 16, 2021-ին. Վերցված է December 17, 2021-ին.
  3. ↑ Andrew Jabobs (October 14, 2012). «North Koreans See Few Gains Below Top Tier». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից October 15, 2012-ին. Վերցված է October 15, 2012-ին.
  4. ↑ Ruediger Frank (October 2, 2012). «An Atmosphere of Departure and Two Speeds, Korean Style: Where is North Korea Heading?». 38 North. School of Advanced International Studies. Արխիվացված է օրիգինալից October 24, 2012-ին. Վերցված է October 25, 2012-ին.
  5. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «baron-20130311» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  6. ↑ Andrei Lankov (April 29, 2014). «Capitalism in North Korea: Meet Mr X, one of the new business elite». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից July 14, 2014-ին. Վերցված է July 13, 2014-ին.
  7. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «aljazeera-20140327» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  8. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «38north-20170907» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  9. ↑ Yeo, Andrew (2021). «State, Society and Markets in North Korea». Cambridge University Press (անգլերեն). doi:10.1017/9781108888592. ISBN 9781108888592. Արխիվացված օրիգինալից September 26, 2021-ին. Վերցված է September 26, 2021-ին.
  10. ↑ «A Changing North Korea». Արխիվացված օրիգինալից November 11, 2022-ին. Վերցված է November 11, 2022-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Կաղապար:Country study Washington: Federal Research Division of the Library of Congress. 0-8444-0794-1.
  12. ↑ Perry, Mark J. (December 21, 2011) Institutions Matter: Real Per Capita GDP in North and South Korea Արխիվացված Հուլիս 26, 2013 Wayback Machine Intellectual Takeout, Retrieved May 9, 2013
  13. ↑ Maddison, Angus "The World Economy A Millennial Perspective", OECD Development Studies Centre, 92-64-02261-9, (Published 2004), Table A3-c, also available on the Internet at «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) May 30, 2012-ին. Վերցված է May 9, 2013-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link) Retrieved May 8, 2013
  14. ↑ «Gross Domestic Product Estimates* for North Korea in 2018» (PDF). Bank of Korea. July 26, 2019. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) June 8, 2020-ին. Վերցված է May 15, 2020-ին.
  15. ↑ «Private sector overtakes state as North Korea's top economic actor under Kim – S.Korea». WTVB | 1590 AM · 95.5 FM | The Voice of Branch County (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից December 16, 2021-ին. Վերցված է December 17, 2021-ին.
  16. ↑ Shin, Hyonhee (December 16, 2021). «Private sector grows in North Korea». Manning River Times (ավստրալիական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից December 17, 2021-ին. Վերցված է December 17, 2021-ին.
  17. ↑ Ruediger Frank (July 16, 2012). «A Question of Interpretation: Economic Statistics From and About North Korea». 38 North. School of Advanced International Studies. Արխիվացված է օրիգինալից July 21, 2012-ին. Վերցված է August 3, 2012-ին.
  18. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «nbr%org» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  19. ↑ Ruediger Frank (April 15, 2015). «The North Korean Budget Report 2015: Ten Observations». 38 North. U.S.-Korea Institute, Johns Hopkins University School of Advanced International Studies. Արխիվացված է օրիգինալից April 20, 2015-ին. Վերցված է April 30, 2015-ին.
  20. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «38north-20151022» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  21. ↑ Lankov, Andrei (2015). The Real North Korea: Life and Politics in the Failed Stalinist Utopia. Oxford: Oxford University Press. էջեր 79, 134. ISBN 978-0-19-939003-8.
  22. ↑ «Gross Domestic Product Estimates for North Korea in 2019» (Press release). Bank of Korea. July 31, 2020. Արխիվացված օրիգինալից October 5, 2020-ին. Վերցված է August 17, 2020-ին.
  23. ↑ Brown, William (August 6, 2020). «South Korea's Central Bank Report Exaggerates North Korea's Economic Growth». 38 North. The Henry L. Stimson Center. Արխիվացված օրիգինալից August 16, 2020-ին. Վերցված է August 17, 2020-ին.
  24. ↑ Lankov, Andrei (February 6, 2017). «The limits of North Korea's meager economic growth». NK News. Արխիվացված է օրիգինալից February 26, 2017-ին. Վերցված է February 7, 2017-ին.
  25. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «nyt-20170430» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  26. ↑ Frank, Ruediger (April 8, 2016). «The 2016 North Korean Budget Report: 12 Observations». 38 North. U.S.-Korea Institute, Johns Hopkins University School of Advanced International Studies. Արխիվացված է օրիգինալից May 4, 2017-ին. Վերցված է May 1, 2017-ին.
  27. ↑ «North Korea's economy grows 3.7% in 2017: professor». Kyodo News. October 12, 2018. Արխիվացված օրիգինալից April 16, 2019-ին. Վերցված է October 13, 2018-ին.
  28. ↑ Encyclopedia. «The Economic History of Korea | Economic History Services». Eh.net. Արխիվացված է օրիգինալից December 12, 2011-ին. Վերցված է December 20, 2011-ին.
  29. ↑ Tino (June 27, 2010). «Super-Economy: North Korean economic history». Super-economy.blogspot.com. Արխիվացված է օրիգինալից October 16, 2011-ին. Վերցված է December 20, 2011-ին.
  30. ↑ Zhihua Shen. Yafeng Xia (May 2012). China and the Post-War Reconstruction of North Korea, 1953–1961 (PDF) (Report). Woodrow Wilson International Center for Scholars. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) July 5, 2017-ին. Վերցված է July 15, 2017-ին.
  31. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «wilsoncenter-201205012» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  32. ↑ Donald Kirk (August 1, 2012). «Inside North Korea, more cellphones and traffic lights, but real change lags». The Christian Science Monitor. Արխիվացված օրիգինալից August 1, 2012-ին. Վերցված է August 1, 2012-ին. «an economy that was, as late as the 1960s, ahead of that of South Korea.»
  33. ↑ «North Korea Economy — North Korea Information & tours to the DPRK». North-korea-travel.com. Արխիվացված է օրիգինալից December 26, 2011-ին. Վերցված է December 20, 2011-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:ԳՄԱ1286/Ավազարկղ&oldid=9928756» էջից