Միրզա Ախունդով
| Միրզա Ախունդով ադրբ.՝ میرزا فتحعلی آخوندوف | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հուլիսի 12 (24), 1812[1] |
| Ծննդավայր | Շաքի, Շաքիի խանություն |
| Մահացել է | մարտի 10 (22), 1878 (65 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն |
| Քաղաքացիություն |  Շաքիի խանություն և  Ռուսական կայսրություն |
| Կրթություն | Нухинская уездная школа |
| Մասնագիտություն | գրող, դրամատուրգ, գրական քննադատ, փիլիսոփա, բանաստեղծ և թարգմանիչ |
| Պարգևներ և մրցանակներ |         և |
| Երեխաներ | Räşid bäy Axundov? |
 Mirza Fatali Akhundov Վիքիպահեստում | |
Միրզա Ֆաթալի Ախունդով (պարս.՝ میرزا فتحعلی آخوندزاده, ադրբ.՝ Mirzə Fətəli Axundov, հուլիսի 12 (24), 1812[1], Շաքի, Շաքիի խանություն - մարտի 10 (22), 1878, Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն), հայտնի նաև որպես՝ Միրզա Ֆաթալի Ախունդզադե, ազարի գրող, հասարակական գործիչ, լուսավորական, փիլիսոփա, ադրբեջանական ռեալիստական գրականության հիմնադիր[2]։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծնվել է հուլիսի 12-ին, Նուխիում (Շաքի), սովորել տեղի հոգևոր դպրոցում, ապա ավարտել ռուսական ուսումնարանը։ Տիրապետել է նաև արաբերենին, պարսկերենին։ 1834-1861 թվականներին արևելյան լեզուների թարգմանչի պաշտոնով աշխատել է Թիֆլիսում՝ Կովկասի փոխարքայի գրասենյակում։
Միաժամանակ ադրբեջաներեն է դասավանդել Թիֆլիսի հայկական գավառական դպրոցում 1837 թ., ուր տեսուչ էր Խաչատուր Աբովյանը, ապա պարսկերեն՝ Ներսիսյան դպրոցում 1852 թ.։ Ծանոթ է եղել Գ. Սունդուկյանի, Ս. Ներսիսյանցի հետ։ Եղել է Երևանում 1857-1858 թթ., շփվել տեղի հայ առաջավոր մարդկանց հետ։
Գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ախունդովի առաջին նշանակալից ստեղծագործությունը Ալեքսանդր Պուշկինի մահվան առթիվ գրած «Արևելյան պոեմ»-ն էր (1837)։ «Ալքիմիկոս մոլլա Իբրահիմ-Խալիլը» 1850 թ., «Բուսաբան մուսյո ժորդանը և հայտնի կախարդ դերվիշ Մասթալիշահը» 1850 թ., «Լենքորանի խանության վեզիրը» (1850 թ.), «Ավազակին հաղթած արջը» 1851 թ. կատակերգություններում քննադատել է նախապաշարմունքը, հետամնացությունը, բռնակալությունը։
Նշանակալից է «Ժլատի արկածները կամ Հաջի Կարա» 1852 թ. պիեսը, որտեղ ներկայացված են հայ ազնիվ և աշխատասեր գյուղացիներ Առաքելն ու Մկրտիչը։ Նրա լավագույն արձակ ստեղծագործություններից է համարվում «Խաբված աստղեր» (1857) վիպակը։ Նրա լուսավորական սկզբունքը դրսևորվել է արաբական այբուբենի փոփոխման համար մղած պայքարում։ Այս հարցում նրան աջակցել է իրանական լուսավորական, հայազգի Միրզա Մելքում խանը։
Իր փիլիսոփայական նամակներում Ախունդովը քննադատել է իդեալիզմն ու կրոնական մոլեռանդությունը, պաշտպանել մատերիալիստական հայեցողությունը։ Ժխտել է աշխարհն աստծո արարչագործություն լինելու տեսակետը, վերապահումներով ընդունել տիեզերքի նյութականությունը, դրա ամբողջական, եզակի, կատարյալ և համապարփակ էությունը («Պատասխան անգլիական փիլիսոփա Յումին», հրտատարակչություն 1938 թ.)։
Մահացել է 1878 թ.փետրվարի 26-ին Թիֆլիսում։
Միրզա Ախունդովը հայերեն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Արևելյան պոեմ։ Գրված Պուշկինի մահվան առթիվ, Ե., Պետհրատ, 1938, 28 էջ։ Ադրբեջաներենից թարգմ.՝ Վեսպեր։
- Արևելյան պոեմ։ Գրված Պուշկինի մահվան առթիվ, Ե., Հայպետհրատ, 1962, 23 էջ։ Ադրբեջաներենից թարգմ.՝ Վեսպեր։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 https://pantheon.world/profile/person/Mirza_Fatali_Akhundov
- ↑ Ashraf, AHMAD. «IRANIAN IDENTITY iv. 19TH-20TH CENTURIES». Encyclopædia Iranica. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)
The intellectual forerunners of romantic nationalism included Mirzā Fatḥ-ʿAli Āḵundzāda, Jalāl-al-Din Mirzā Qājār, and Mirzā Āqā Khan Kermāni (qq.v.). They introduced the basic ideals of the autonomy, the unity, and the prosperity of the Iranian nation with patriotic devotion.''
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Джафаров Д. М.-Ф. Ахундов (критико-биографический очерк). — М.: Художественная литература, 1962.
- Ибрагимов А. А. Описание архива М. Ф. Ахундова. — Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1962.
- Караев Я. Мирза Фатали Ахундов. — Баку: Язычы, 1982.
- Вилаят Кулиев. Публикуются впервые. Новые документы о М. Ф. Ахундове. — Литературный Азербайджан, 1987, № 12.
- Мамедов Ш. Ф. Мировоззрение М. Ф. Ахундова. — М.: Изд-во Московского университета, 1962.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միրզա Ախունդով» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 204)։ 
|
- Հուլիսի 24 ծնունդներ
- 1812 ծնունդներ
- Շաքի քաղաքում ծնվածներ
- Մարտի 22 մահեր
- 1878 մահեր
- Թբիլիսի քաղաքում մահացածներ
- Սուրբ Ստանիսլավի 2-րդ աստիճանի շքանշանի ասպետներ
- Սուրբ Ստանիսլավի 3-րդ աստիճանի շքանշանի ասպետներ
- Սուրբ Ստանիսլավի շքանշանի ասպետներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Ադրբեջանցի գրողներ
- Ադրբեջանցի հասարակական գործիչներ
- Ադրբեջանցի փիլիսոփաներ
- Ադրբեջանցի դրամատուրգներ
- Ադրբեջանցի գրաքննադատներ
- Անձինք նամականիշերի վրա