խոփ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [χɔpʰ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ խոփ
վանկեր՝ խոփ
Ստուգաբանություն
[խմբագրել]Թերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *khopho-` (s)kep-, *(s)kap- «սուր գործիքով կտրել, ճեղքել» արմատից. հմմտ. պարսկերեն kāf «ճեղք», ալբաներեն kep «տաշել, փորել», հունարեն κοπτιο «խփել, կոփել, կտրել, փշրել», κοπευς «հատիչ, դուր», ռուսերեն копать «փորել», копье «նիզակ»։ Խ/կ հերթագայությունը թերևս առկա է խոփ/կոփել ձևերի մեջ։ Աճառյանը հնարավոր է համարում բխեցնել կովկասյան աղբյուրից՝ նշելով վրացերեն xopi, xophi, մեգրելերեն xopi, xobi, xophi «թի», կուբ. hob «բահ» զուգահեռները։
Գոյական
- (գյուղտնտ․) գութանի կամ արորի մետաղյա այն մասը, որ խրվում է հողի մեջ և պատռում նրա շերտը ◆ Պատահում էր, որ խոփը դեմ էր առնում հողի տակ ծածկված քարի կամ փշի արմատին։ (Ակսել Բակունց) ◆ Առը շուռ տալիս խոփը կփայլի հայելու նման։ Պարույր Սևակ
- (կզմխս․) նույնն է՝ խոփոսկր
- տե՛ս խոփիկ
Հոմանիշներ
[խմբագրել]- (գյուղտնտ․) խոփիկ
- տե՛ս խոփոսկր
- (գվռ․) ղոփ, ճանկլատ, ճնկլատ
Արտահայտություններ
[խմբագրել]- խոփ թափել - խոփ կռել՝ կոփել՝ պատրաստել ◆ Դարբինները թափում էին խոփ և ծեծում սուր գերանդի։ (Ակսել Բակունց)
- խոփ մտնել
- բոլորովին հերկված չլինել ◆ Խոփ չի մտել, չարժե ցորեն ցանելը։ Խաչիկ Դաշտենց
- հողը ամուր ու քարացած լինել
- խոփը ակոսից դուրս գալ - կարգը խախտվել, ճիշտ ընթացքից շեղվել
- խոփը զոդել - խափի ծայրին պողպատյա սայր դնել ◆ Բայց խոփը զոդում էին ինչպես պողպատե թուր։ (Ակսել Բակունց)
- խոփը քարի տակից հանել - նեղ վիճակից՝ կացությունից դուրս գալ, դժվարությունը հաղթահարել ◆ Դե կարդա է, դե խոփը հանիր քարի տակից: Խաչիկ Դաշտենց
- խոփը սուր լինել (մեկի) - զորեղ լինել
- խոփը քարին(ն) առնել՝ դեմ առնել՝ դիպչել - գործը՝ մտադրությունը չիրականանալ, ձախողանքի հանդիպել ◆ Իմ գութանիս խոփը դեմ առավ քարին: (Ջիվանի) ◆ Դավադիրները… իրանց խոփը քարին առած տեսնելով Երազգավորսը ավարի առան և հեռացան։ (Մուրացան)
| Ի արտաքին հոլովում | ||
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
| Ուղղ. | խոփ(ը) | խոփեր(ը) |
| Սեռ. | խոփի | խոփերի |
| Տր. | խոփի(ն) | խոփերի(ն) |
| Հայց. | խոփ(ը) | խոփեր(ը) |
| Բաց. | խոփից | խոփերից |
| Գործ. | խոփով | խոփերով |
| Ներգ. | խոփում | խոփերում |
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
[խմբագրել]- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։