Palajahan Basa Bali
Palajahan Basa Bali
Palajahan Basa Bali
Kelas XI IPS 6
Olih:
Febiyana Agustina (02)
Ni Kadek Artha Sari (16)
Ni Kadek Dwi Handayani (18)
Ni Putu Aninda Putri (26)
Ni Putu Windayanti (28)
KESUSASTRAAN BALI
KD 4.6
Mengabstraksikan atau Meringkas Pembagian
Periodisasi Kasusastraan Bali dan Jenis-Jenis Karya
Sastra
Sajeroning karya sastra pastika kawangun antuk kalih unsur inggih punika unsur
intrinsik sane wenten ring jeroan karya sastra miwah unsur ekstrinsik sane wenten
ring jabannyane. Unsur intrinsic ketahnyane marupa insiden, alur, tokoh miwah
penokohan, latar, tema, miwah amanat. Unsur ekstrinsik marupa nilai-nilai sane
wenten ring karya sastra punika sakadi nilai agama, sosial budaya, miwah nilai-nilai
sane lianan.
Gancaran
Palawakya
Aab/Masa
Prosa
Tutur
Carane
Nyuguhang
Sesuratan
a. Gancaran
Gancaran inggih punika kakawian sane nenten kaiket antuk uger-uger. lumrahnyane sastra
gancaran kasurat ring lontar utawi buku. Yening selehin saking wangunnyane sastra gancaran
punika kaapah dados kutus soroh, sekadi ring sor.
1. Agama : Weda/Mantra/Puja, Tattwa, Tutur, Kamoksan, Kalepasan,
Upakara/Plutuk, Wariga.
2. Cerita Fiksi : Itihasa/Parwa, Wiracarita, Tantri, Satua.
3. Sejarah : Purana, Babad, Pamancangah, Prasasti, Usana, Uwug,
Rusak, Rereg.
4. Pegobatan : Usada, Panawar.
5. Peraturan : Awig-awig, Piagem, Sesana, Kramaning.
6. Hobi : Carcan, Wacakan/Bacakan, Pangayaman
7. Magis : Kaputusan, Aji-ajin, Panestian, Pragolan, Rerajahan,
Pangleyakan, Tetumbalan, Pakakas, Pangolih, Pangalah,
Pamupug, Kawisesan, Pamatuh, Panyrayan, Piolas,
Pangasih, Panerangan, Pangujanan, Pangendang.
8. Arsitektur : Asta kosala, Asta kosali, Asta kosala-kosali, Asta bhumi,
Asta Patali.
b. Tembang
Tembang inggih punika puisi ring sajeroning sastra Bali purwa. Tembang manut wangunnyane
kaapah dados petang soroh, sekadi ring sor.
1. Sekar Rare (Gegendingan). Sekar Rare inggih punika Imba gegendingan minakadi:
Gending Rare : Juru Pencar, Jenggot uban, Made cenik, Mati delod
pasih, miwah sane tiosan.
Geding : Putri ayu, Siap sangkur, Majejangeran, miwah sane
Jejangeran tiosan.
Gending : Puspa pangenjali, kukus arum, suaran kembang, miwah
Sangiang sane tiosan.
2. Sekar Alit (Tembang macepat) Sekar alit taler kawastanin tembang macepat,sekar alit
puniki kaiket olih Guru Wilangan (uger-uger wanda sajeroning acarik), Guru dingdong
(uger-uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik), Guru Gatra (Uger-uger
katah carik sajeroning apada). Ring sor puniki wenten pupuh sane kakaryanin olih
Ketut Yasa:
1. PUPUH MASKUMAMBANG
1. Kerasayang (4a)
Banget sungsute ring hati (8i )
Tan sida memanah (6a)
Nguntul bengong maminehin (8i )
Merawat -rawat kerasa. (8a)
2. Adi saying
Nguda manyuwudin beli
Apa ne kuangan
Kanti adi mengalahin
Ngalih anak ane lenan
2. PUPUH MIJIL
2. Sinah adung
Becik kapuponin
Sareng padadwanan
Jagi ngamargiang swadharmane
Manut tutur
Mawiwaha yukti
Masamaya jati
Sinah anut ring sasuduk
3. PUPUH SINOM
4. PUPUH SEMARANDANA
5. PUPUH DURMA
6. PUPUH PANGKUR
7. PUPUH GINADA
8. PUPUH GINANTI
9. PUPUH PUCUNG
Sekar alit ri sajerning sastra prasida kaanggen ngwangun geguritan. Geguritan inggih
punika kakawian sane kawangun antuk tembang macepat, minakadi : Geguritan
sampik ingtai (olih Ida Ketut Sari), Geguritan Jaya Prana (olih I Ketut Putra),
Geguritan Basur (olih Ki dalang Tangsub), Geguritan Sucita lan Subudi (olih Ida
Bagus Ketut Jelantik), Geguritan Tamtam (olih I Ketut Sangging).
3. Sekar Madya (Kidung)
Kidung sane nganggen tembang macepat. basa sane kaanggen marupa basa tengahan
sakewanten kawangun antuk tembang macepat, minakadi : kidung Ranggalawe,
Kidung Sri Tunjung, Kidung Pamancangah Dalem, Kidung Amad Muhabad, Kidung
Kaki tua, miwah sane tiosan.
Kidung sane nganggen kidung sujati, minakadi: Malat, Wargasari, Alis-alis Ijo, Tantri,
miwah sane tiosan.
4. Sekar Agung (Kekawin/Wirama)
Sekar Agung utawi ketah kabaos Kekawin inggih punika kakawian sane kawangun
antuk wirama miwah kaiket olih guru laghu. Imba kekawin sane kasub ring Bali
minakadi : Kekawin Ramayana (olih Empu Yogi Swara), Kekawin Bharata Yudha
(olih Empu Sedah lan Empu Panuluh), Kekawin Arjuna Wiwaha (olih Empu Kanwa),
Kekawin Sutasoma (olih Empu Tantular), Kekawin Siwaratri (olih Empu Tanakung),
Kekawin Semarandana (olih Empu Darmaja), Kekawin Gatotkaca Sraya (olih Empu
Panuluh), Kekawin Writtasancaya (olih EmpuTanakung), Kekawin Negarakertagama
(olih Empu Prapanca), Kekawin Krenayana (olih Empu Triguna), miwah sane tiosan.
c. Palawakya
Palawakya inggih punika karya sastra gancaran sane kawacen manut hreswa (bawak) lan
dhirga (panjang) labuh suarane, sane maiketan ring tata titi ngwacen Basa Jawa kuna.
KITAB SARASAMUSCAYA,188 (halaman 109)
Lwir ning yukti ikang wehana dana
Wang sudacara
Wang daridra tan panemu ahara
Wang marahanggeng arep kuneng
Iking dana ring wang mangkana
Ageng palanika
ARTOS:
Ketekang sane patut picayang dana punia
Anake sane luwihing laksana
Anake sane tuna arta brana nenten ngajengang
Anake sane sida ngerauhang tur banget ngacepang kemanten
Indik dana punia sane kapicayang ring anake asapunika
Mebuat pisan pikolihne punika
1. Gancaran Bali anyar (prosa), mateges kekawian bebas sane nenten kiket antuk uger-
uger. Sekadi novel utawi roman, lan satua bawak utawi cerpen.
Conto novel sakadi :
Melancaran ka sasak olih I gede Srawana,
Sunari olih I Ketut Rida,
Lan Jani olih Nyoman Manda,
Tresna Lebur Ajur Seonden Kembang olih Djelantik Santha, msl.
Drama Bali purwa ketah nyolahang indik raja, dewa, raksasa, miwah beburonan. Babon
ceritane seringan kaambil saking Itihasa, Babad, Panji, miwah sane lianan. Kasolahang
nenten ngangen naskah. Kalangane mawasta rangki. Musik pangiringne gambelan, ring
asapunapine ngangge tembang miwah kidung. Sarana igel-igelan wenten nganggen tapel.
Tata busasanan nyane kantun kamanggehang busana tradisi. Conto Arja, Topeng, Gambuh,
Wayang wong, sendratari, lan Drama Gong.
Drama Bali Anyar mabinanyan ring drama Bali Purwa. Pabinayane makadi: lelalmpahane
nyolahang indik kauripan sadina-dina. Sajeroning sasolahan lumbrah nganggen naskah,
wenetn sutradara, nganggen dekorasi panggung, tata busanannyane kadi aab mangkin,
ngangge iringan musik miwah sane tiosan. Upami:
Nang kepod olih Ketut Aryana
Kobaran Apine, Ki Bayan Suling lan Aduh Dewa Ratu olih Gede Dharna.
Suluh olih I. B. Anom Ranuara
Maboros olih Putu Gede Suata, msl.