Palajahan Basa Bali

Unduh sebagai docx, pdf, atau txt
Unduh sebagai docx, pdf, atau txt
Anda di halaman 1dari 10

PALAJAHAN BASA BALI

Kelas XI IPS 6
Olih:
Febiyana Agustina (02)
Ni Kadek Artha Sari (16)
Ni Kadek Dwi Handayani (18)
Ni Putu Aninda Putri (26)
Ni Putu Windayanti (28)

SMA NEGERI 2 MENGWI


TAHUN AJARAN 2018/2019

KESUSASTRAAN BALI
KD 4.6
Mengabstraksikan atau Meringkas Pembagian
Periodisasi Kasusastraan Bali dan Jenis-Jenis Karya
Sastra

Sane kawastanin kasusastraan Bali rauh mangkin durung wenten watesannyane


sane pastika ngenenin indik wewidangannyane. Yening selehin daging artos
parinama kasusastraan wantah mawit saking kruna sastra polih pangater su- raris
polih konfiks ka-an dados kruna tiron kasusastraan. Kruna sastra sane mateges
‘ajah-ajah’, kawruhan polih pangater su- sane mateges ‘luih’, ‘becik’ miwah konfiks
ka-an sane nyinahang artos ‘kawentenan’. Panadosnyane, kruna kasusastraan
meteges kawentenan ajah-ajahan utawi kawruhan sane luih utawi becik tur mabuat.
Kasusastraan Bali manut parinama ring ajeng dadosnyane saluir kawruhan
sane becik sane metu saking budi jenyana para wagmi ring Bali sane kasurat ngangge
basa Bali miwah aksara Bali lan Latin. Wenten taler sane maosang kasusastraan Bali
punika nenten ja wantah sane madasar antuk ngangge basa Bali, sakewanten taler
madasar antuk aksara Bali sane kaanggen nyurat. Manut ring pakayunan puniki
wewatesan sastra Bali punika dadosne makasami tetamian pangweruh sane marupa
ajah-ajah, tatwa, susila miwah sane tiosan sane kasurat ngangge aksara Bali sane
katami rauh mangkin.
Kasusastraan Bali wiaktiannyane marupa tetamian saking para leluhur sane mabuat
pisan. Kasusastraan puniki madaging pangweruh sane luihing utama tur sida
ngwetuang wirasa lengleng ulangun pinaka kamahatmian budaya Baline. Tiosan ring
punika sampun ketah kauningin susastra Bali puniki kaanggen sesuluh miwah
panuntun nincapang kauripan sajeroning nyanggra aab jagate sane kabaos awor tan
pawates.
Yening ambilang ring masa kawentenannyane wenten kabaos Sastra Bali purwa
(tradisional) inggih punika kasusastraan sane durung keni pengaruh modern
miwah sastra Bali anyar (modern) inggih punika kasusastraan sane sampun keni
pengaruh modern. Yening nganutin tata cara nibakang utawi nyatuayang sane
kabaos kasusastraan Bali tutur/ lisan (kasusastraan sane katuturang saking pamiarsa
sane asiki ka pamiarsa sane tiosan) miwah kasusastraan Bali sasuratan (tulis).
Kasusastraan Bali manut wangunnyane kapalih dados kasusastraan Bali tembang/
puisi sane kantun kaiket olih uger-uger miwah kasusastraan Bali gancaran/
prosa sane bebas utawi nenten kaiket olih uger-uger sakadi guru lagu, padalingsa
miwah sane lianan. Wenten taler kasusastraan Bali sane kakepah manut
kawigunannyane inggih punika kasusastraan Bali struktural inggih punika
kasusastraan sane nganggen basa Bali kemanten miwah kasusastraan fungsional
inggih punika karya-karya sastra sane nganggen basa Jawa Kuna, puniki kaawinang
kasusastraan Jawa Kuna punika kantun kaanggen olih masyarakat ring Bali antuk
upacara agama miwah sane lianan.

Sajeroning karya sastra pastika kawangun antuk kalih unsur inggih punika unsur
intrinsik sane wenten ring jeroan karya sastra miwah unsur ekstrinsik sane wenten
ring jabannyane. Unsur intrinsic ketahnyane marupa insiden, alur, tokoh miwah
penokohan, latar, tema, miwah amanat. Unsur ekstrinsik marupa nilai-nilai sane
wenten ring karya sastra punika sakadi nilai agama, sosial budaya, miwah nilai-nilai
sane lianan.

Pahan-Pahan Kasusastraan Bali

Gancaran

Bali Purwa Tembang

Palawakya

Aab/Masa
Prosa

Bali Anyar Puisi


Kasustraan Bali
Drama

Tutur
Carane
Nyuguhang
Sesuratan

1. Kasusastraan Manut Aab/Masa


A. Kasusatraan Bali Purwa
Kasusastraan Bali purwa inggih punika kasusastraan sane pinih riin ring Bali. Kasusastraan Bali purwa
kaapah dados tigang soroh, minakadi gancaran, tembang lan palawakya.

a. Gancaran
Gancaran inggih punika kakawian sane nenten kaiket antuk uger-uger. lumrahnyane sastra
gancaran kasurat ring lontar utawi buku. Yening selehin saking wangunnyane sastra gancaran
punika kaapah dados kutus soroh, sekadi ring sor.
1. Agama : Weda/Mantra/Puja, Tattwa, Tutur, Kamoksan, Kalepasan,
Upakara/Plutuk, Wariga.
2. Cerita Fiksi : Itihasa/Parwa, Wiracarita, Tantri, Satua.
3. Sejarah : Purana, Babad, Pamancangah, Prasasti, Usana, Uwug,
Rusak, Rereg.
4. Pegobatan : Usada, Panawar.
5. Peraturan : Awig-awig, Piagem, Sesana, Kramaning.
6. Hobi : Carcan, Wacakan/Bacakan, Pangayaman
7. Magis : Kaputusan, Aji-ajin, Panestian, Pragolan, Rerajahan,
Pangleyakan, Tetumbalan, Pakakas, Pangolih, Pangalah,
Pamupug, Kawisesan, Pamatuh, Panyrayan, Piolas,
Pangasih, Panerangan, Pangujanan, Pangendang.
8. Arsitektur : Asta kosala, Asta kosali, Asta kosala-kosali, Asta bhumi,
Asta Patali.

b. Tembang
Tembang inggih punika puisi ring sajeroning sastra Bali purwa. Tembang manut wangunnyane
kaapah dados petang soroh, sekadi ring sor.
1. Sekar Rare (Gegendingan). Sekar Rare inggih punika Imba gegendingan minakadi:
Gending Rare : Juru Pencar, Jenggot uban, Made cenik, Mati delod
pasih, miwah sane tiosan.
Geding : Putri ayu, Siap sangkur, Majejangeran, miwah sane
Jejangeran tiosan.
Gending : Puspa pangenjali, kukus arum, suaran kembang, miwah
Sangiang sane tiosan.

2. Sekar Alit (Tembang macepat) Sekar alit taler kawastanin tembang macepat,sekar alit
puniki kaiket olih Guru Wilangan (uger-uger wanda sajeroning acarik), Guru dingdong
(uger-uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik), Guru Gatra (Uger-uger
katah carik sajeroning apada). Ring sor puniki wenten pupuh sane kakaryanin olih
Ketut Yasa:

1. PUPUH MASKUMAMBANG

1. Kerasayang (4a)
Banget sungsute ring hati (8i )
Tan sida memanah (6a)
Nguntul bengong maminehin (8i )
Merawat -rawat kerasa. (8a)
2. Adi saying
Nguda manyuwudin beli
Apa ne kuangan
Kanti adi mengalahin
Ngalih anak ane lenan

2. PUPUH MIJIL

1. Mogi sampun (4u)


Sida ne kaapti (6i)
Raris ngamolihang (6a)
Luh luwih ento utaman nyane (10e)
Mula patut (4u)
Sandang Kasayangin (6i)
Miwah katresnain (6i)
Apang sida manggih ayu (8u)

2. Sinah adung
Becik kapuponin
Sareng padadwanan
Jagi ngamargiang swadharmane
Manut tutur
Mawiwaha yukti
Masamaya jati
Sinah anut ring sasuduk

3. PUPUH SINOM

1. Purwakaning atur tityang (8a)


Sinom anggen mangawitin (8i)
Dwaning janten lan pastika (8a)
Rasa tresnane ring hati (8i)
Banget pisan suluk yukti (8i)
Wantah asiki katuju (8u)
Ayu jejeg kadi bulan (8a)
Ane sida ngalimurin (8i)
Manah kayun (4u)
Suka duka pacang satya (8a)
2. Sampunang malih sangsaya
Adi ne sayangin beli
Nenten wenten kakirangan
Kukuh jati tulus suci
Kadasarin manah ening
Dumadak sida mangguh
Kaicen karahajengan
Ring Ida Hyang Widhi Wasa
Mogi asung
Sida kantos kawekasan

4. PUPUH SEMARANDANA

1. Rasa kasmaran ring hati (8i)


Nanging tusing katerima (8a)
Hidupe nemu sangsara (8a)
Lacur katinggal rarama (8a)
Tusing ngelah arta brana (8a)
Mirib ne peduman idup (8u)
Manumadi dados jadma (8a)

2. Mula jegeg paras adi


Nanging ejoh nearepang
Tusing ngelah rasa tresna
Jani bengong mangenehang
Ngawi sungsut jengah pisan
Madasar ban manah kukuh
Satya jagi mangantosang

5. PUPUH DURMA

1. Uduh cening panak bapa ya i dewa (12a)


Tusing enyak nuut munyi (8i)
Momo belog dangkal (6a)
Kagedegin ban pisaga (8a)
Sing ada anak maekin (8i)
Sarahina (4a)
Piwal lan iwang pamargi (8i)
2. Amonto suba sesai kasayangang
Marasa jengah ne jani
Krana parisolah
Ngelah panak ane twara
Pocol rerama miyanin
Masekolah
Uli cerik kanti kelih

6. PUPUH PANGKUR

1. Jegeg ngawi liang manah (8a)


Rasa nudut (4u)
Kayun beli buka jani (8i)
Mogi sida saling adung (8u)
Tresna beli ne kalintang (8a)
Banget pisan (4a)
Rasa garjita ring kayun (8u)
Sida matemu wirasa (8a)
Sareng adi ne sayangin (8i)
2. Satata marawat-rawat
Rupan iluh
Waluyaning widyadari
Langsing lanjar paras ayu
Raos banban alus pisan
Mangawinang
Ngarasayang bagia idup
Tresna asih majangkepan
Madasar tresna sujati

7. PUPUH GINADA

1. Kemad tityange ring mana (8a)


Yen kacunduk ragan adi (8i)
Eling ring unduke pidan (8a)
Piwal samaya duk dumun (8u)
Megatang tresnan iraga (8a)
Adi brangti (4i)
Banget pisan kasengsayan (8a)
2. Jani beli maseselan
Teken unduke duk nguni
Marasa belog kaliwat
Dwaning beli mula lacur
Sing bisa satya ring tresna
Cutet jani
Dewek beli kasengsaran

8. PUPUH GINANTI

1. Laksana madasar tulus (8u)


Sinah luwih katepukin (8i)
Eda manyumbungang awak (8a)
Tusing taen mabet ririh (8i)
Sarahina ya malajah (8a)
Agama satmaka titi (8i)
2. Yening sampun sida anut
Kabecikan kapuponin
Swadarmaning dados jadma
Ngelarang yoga semadi
Sinah ngamargiyang brata
Kasengguh jadma utami

9. PUPUH PUCUNG

1. Mula luwung (4u)


Gumi bali saking dumun (8u)
Madasar ban yadnya (6a)
Manah ening krama bali (8i)
Mula patut (4u)
Punika sane ajegang (8a)
2. Mangda tulus
Kadasarin saking kayun
Sida mautama
Ngacep Hyang Paramakawi
Raris asung
Mapaica kasukertan

10. PUPUH ADRI

1. Melahang cening ngincepang tutur (10u)


Anggen serahina (6a)
Simpenang ring jroning hati (8i)
Sida mangledangin kayun (8u)
Mula patut miwah luwung (8u)
Cening bagus ne arepang (8a)
Prasida raris mamangguh (8u)
Pajalan idup ne melah (8a)
Sida raris paripurna (8a)
2. Swadarma manusa sane patut
Sinah ngamargiang
Ngutamayang sane luwih
Subhakarma mula manut
Pamargi ayu kapangguh
Yan sida kalaksanayang
Rikalaning kantun idup
Maurip di marcapada
Dados manusa utama

11. PUPUH DANGDANG GULA

1. Ngiring mangkin mangastiti bakti (10i)


Matur sembah (4a)
Nika wantah sradha (6a)
Manah ening tulus suci (8i)
Dumadak sida mamangguh (8u)
Molihang sane kaapti (8i)
Satmaka waranugraha (8a)
Saking ida ngiring lungsur (8u)
Mapragayan mautama (8a)
Mawisesa (4a)
Panembahan saking nguni (8i)
Pamekas Hyang Widhi Wasa (8a)
2. Ngawi wenangang jagate yukti
Sami sarwa
Saisining jagat
Sekancaning sarwa murip
Ngaturang sembah manyungsung
Tunggal ring ida sujati
Manusa tan purun piwal
Napi malih jagi murub
Mawinan raris raharja
Kasukertan
Jagat bali kantos mangkin
Ngawinang kajanaloka

Sekar alit ri sajerning sastra prasida kaanggen ngwangun geguritan. Geguritan inggih
punika kakawian sane kawangun antuk tembang macepat, minakadi : Geguritan
sampik ingtai (olih Ida Ketut Sari), Geguritan Jaya Prana (olih I Ketut Putra),
Geguritan Basur (olih Ki dalang Tangsub), Geguritan Sucita lan Subudi (olih Ida
Bagus Ketut Jelantik), Geguritan Tamtam (olih I Ketut Sangging).
3. Sekar Madya (Kidung)
Kidung sane nganggen tembang macepat. basa sane kaanggen marupa basa tengahan
sakewanten kawangun antuk tembang macepat, minakadi : kidung Ranggalawe,
Kidung Sri Tunjung, Kidung Pamancangah Dalem, Kidung Amad Muhabad, Kidung
Kaki tua, miwah sane tiosan.
Kidung sane nganggen kidung sujati, minakadi: Malat, Wargasari, Alis-alis Ijo, Tantri,
miwah sane tiosan.
4. Sekar Agung (Kekawin/Wirama)
Sekar Agung utawi ketah kabaos Kekawin inggih punika kakawian sane kawangun
antuk wirama miwah kaiket olih guru laghu. Imba kekawin sane kasub ring Bali
minakadi : Kekawin Ramayana (olih Empu Yogi Swara), Kekawin Bharata Yudha
(olih Empu Sedah lan Empu Panuluh), Kekawin Arjuna Wiwaha (olih Empu Kanwa),
Kekawin Sutasoma (olih Empu Tantular), Kekawin Siwaratri (olih Empu Tanakung),
Kekawin Semarandana (olih Empu Darmaja), Kekawin Gatotkaca Sraya (olih Empu
Panuluh), Kekawin Writtasancaya (olih EmpuTanakung), Kekawin Negarakertagama
(olih Empu Prapanca), Kekawin Krenayana (olih Empu Triguna), miwah sane tiosan.

c. Palawakya
Palawakya inggih punika karya sastra gancaran sane kawacen manut hreswa (bawak) lan
dhirga (panjang) labuh suarane, sane maiketan ring tata titi ngwacen Basa Jawa kuna.
KITAB SARASAMUSCAYA,188 (halaman 109)
Lwir ning yukti ikang wehana dana
Wang sudacara
Wang daridra tan panemu ahara
Wang marahanggeng arep kuneng
Iking dana ring wang mangkana
Ageng palanika

ARTOS:
Ketekang sane patut picayang dana punia
Anake sane luwihing laksana
Anake sane tuna arta brana nenten ngajengang
Anake sane sida ngerauhang tur banget ngacepang kemanten
Indik dana punia sane kapicayang ring anake asapunika
Mebuat pisan pikolihne punika

B. Kasusastraan Bali Anyar


Medal nyane Roman Nemoe Karma pakardin I Wayan Gobyah, sane katerbitang antuk balai
pustaka duk warasa 1931 kasugkemin pinaka pangawit kasusastraan Bali Anyar. Pepalihan
wangun kasuastraan bali anyar pateh sekadi papalihan kasusastraan Indonesia modern inggih
punika: Gancaran Bali Anyar (Prosa modern), tembang Bali anyar (puisi modern), drama Bali
anyar.

1. Gancaran Bali anyar (prosa), mateges kekawian bebas sane nenten kiket antuk uger-
uger. Sekadi novel utawi roman, lan satua bawak utawi cerpen.
Conto novel sakadi :
Melancaran ka sasak olih I gede Srawana,
Sunari olih I Ketut Rida,
Lan Jani olih Nyoman Manda,
Tresna Lebur Ajur Seonden Kembang olih Djelantik Santha, msl.

Conto satua bawak sekadi :


Katemu ring Rumah Sakit olih Nyoman Tri Satya Paramarta,
Matemu ring Tampak Siring lan togog olih Made Sanggra,
Kampih kakisik ilih Djelantik Santha, msl.
2. Tembang Bali Anyar ( Puisi Bali Modern) Kruna Puisi kawitnyane saking basa
Yunani. Inggihan saking kruna “poieses”, sane mateges reragragan (penciptaan). Puisi
inggihan kartya sastra tembang Bali anyar sane wangun nyane kaiket antuk wirasa, wirama,
lan kosa basa. Puisi Bali anyar taler dados kadeklamasiang. Parinama puisi sajeroning
kasusastraan Bali, kakeniang daweg warsa 1959 antuk medalnyane puisi Bali anyar sane
mamurda Basa Bali olih Suntari Pr. Puisi inucap kamuat sajeroning majalah Medan Bahasa,
Bahasa Bali. Upami:
Margarana olih Wayan Rugeg Nataran
Galang Bulan olih Artha Negara
Pangeling-eling olih Made Sanggra.

3. Drama Bali Anyar


Kruna Drama mawit saking kruna dram Basa Yunani same tegesnyane tingkah utawi
parisolah. Drama inggihan karya sastra sane ngutamayang bebaosan (dialog), parisolah tur
kalaksanayang ring kalangane. Sajeroning kasusastraan Bali, drama kepah dados kalih soroh
luire drama bali purwa lan drama bali anyar.

Drama Bali purwa ketah nyolahang indik raja, dewa, raksasa, miwah beburonan. Babon
ceritane seringan kaambil saking Itihasa, Babad, Panji, miwah sane lianan. Kasolahang
nenten ngangen naskah. Kalangane mawasta rangki. Musik pangiringne gambelan, ring
asapunapine ngangge tembang miwah kidung. Sarana igel-igelan wenten nganggen tapel.
Tata busasanan nyane kantun kamanggehang busana tradisi. Conto Arja, Topeng, Gambuh,
Wayang wong, sendratari, lan Drama Gong.

Drama Bali Anyar mabinanyan ring drama Bali Purwa. Pabinayane makadi: lelalmpahane
nyolahang indik kauripan sadina-dina. Sajeroning sasolahan lumbrah nganggen naskah,
wenetn sutradara, nganggen dekorasi panggung, tata busanannyane kadi aab mangkin,
ngangge iringan musik miwah sane tiosan. Upami:
Nang kepod olih Ketut Aryana
Kobaran Apine, Ki Bayan Suling lan Aduh Dewa Ratu olih Gede Dharna.
Suluh olih I. B. Anom Ranuara
Maboros olih Putu Gede Suata, msl.

2. Kasusastraan Manut Cara Nyuguhang


A. Tutur
susastra tutur (sastra lisan)2. susastra sasuratan (sastra tubs)Sané ngranjing sastra tutur
luiripun :a. gagendinganb. satua-satuac. paribasaSané ngeranjing sastra sasuratan luiripun
:a. sané mawangun tembang ( geguritan, kidung, kakawin)b. mawangun puisi Bali
anyarc. sané mawangun gancaran utawi fiksi ( cerpen, novel,drama)

Anda mungkin juga menyukai