Bab V Aplikasi Integral
Bab V Aplikasi Integral
Bab V Aplikasi Integral
APLIKASI INTEGRAL
b
L= a
f(x) dx y = f(x)
a b
b c
y = f(x) L= a
f (x) dx - b
f(x) dx
a b c
b
g (x) L= a
( f x − g x ) dx
a b f(x)
d
d L= c
h (y) dy
y = f (x) → x = h (y)
c
Contoh:
x2
1. Hitunglah luas bidang yang di batasi oleh parabola y = 2
, garis x = 1, x = 3,
& sumbu x.
x2 3 31
y= 2
L= 1
y dx = 1 2
x2 dx
1
= [6. x3 ]31
1 1
1 3 = 6. 33 - 6. 13
27−1 26 1
= 6
= 6
=43
b
1 L= a
h (y) dy
-2 2 – y - y2 = 0
(y – 1) (-y – 2) = 0
y = 1 V y = -2
1 1 1
L= −2
(2 – y − y2 ) dy = [2y - 2y2 - 3 y3]−21
1 1 8
= (2 - 2 - 3 ) – ( - 4 -2 + 3 )
7 20 27 1
=6+ 6
= 6
= 42
3. Hitunglah luas bidang datar yang dibatasi kurva y = x2 – 2x, sumbu x, garis x = 0
& x = 3.
x2 – 2x = 0 = 1 – 2 = -1
x( x – 2) = 0
x=0Vx=2
3
L= 0
f(x) dx
2 3
= 0
− f(x) dx + 2
f(x) dx
2 2
y =x2 – 2x = 0
(2x − x2 ) dx + 0
(x2 – 2x)dx
1 1
0 2 3 = [x2 - 3 x3 ]20 + [3 x3 - x2 ]32
8 8
-1 = (4 - 3 ) + ( 9 – 9 ) – (3 - 4 )
4 4 8 2
=3+0+3=3=23
Kuadran 1.
4 – y2 = 0
y2 = 4 0
(4,0)
y = ±2
2 2 1
→L= 0
h (y) dy = 0
(4 – y2) dy = [ 4y - 3y3]20
1 8 1
= 4.2 - 3.23 = 8 - 3 = 53
Cara 2.
4 4 3
2
L= 0
f(x) dx = 0
4 − x dx =[ - (4 - x)2 ] 40
3
3
2 2
= - 3.0 + 3. 42
2 1
= 3 . 8 = 53
Jawab: y
2x2 -8x = 0
2x (x-4) = 0 y1 = 6x -
x2
x= 0 V x= 4 0 4
x
Maka ;
4 4
L= 0
(y1 − y2)dx = 0
(6x − x2 − x2 − 2x)dx
4
= 0
(8x − 2x2 )dx
2 3 4
=[ 4x2 − 3
x ]0
2
= 4.16 - 3.64 -0
128 192−128 64 1
= 64 - 3
= 3
= 3
= 21 3 satuan luas
1. Volume benda putaran yang terjadi jika bidang datar di putar pada sumbu x:
b
V= π a
[ f x ]2 dx.
2. Volume benda putaran yang terjadi jika bidang datar di putar pada sumbu y :
d
V= π c
[ h y ]2 dy.
b 2
3. Dibatasi 2 kurva , maka : V= π a
[f x − g2 x ] dx
Contoh:
b 4
=π a
y2 dx = 2π 0
(a2 − x2 ) dx
1 1
= 2π[ a2 x - 3 x3 ] 40 = 2π ( a3 - 3 a3 )
1
= 3 a3 π
2. Hitunglah isi benda putaran yang terjadi bila garis lengkung y = sin x ( 0 ≤ x ≤
π) diputar
Terhadap sumbu x.
π 2 π
y = sin x V=π 0
y dx = π 0
sin2 x dx
0 π Ingat !!!
1 1
Cos 2x = 1 – 2 sin2 x → sin2 x = 2 - 2 cos 2x
1 1
sin2 x dx = ( - 2 cos 2x ) dx
2
1 1 1
= 2 x - 2. 2 sin 2x
1 1
= 2 x - 4 sin 2x
π 1 1
Maka : V = π 0
sin2 x dx = π [2 x - 4 sin 2x ] π0
1 1
= π [ (2π – 0 ) – ( 0 – 0 ) ] = 2 π2
3. Hitunglah volume benda putaran yang terjadi akibat berputarnya bidang datar
yang dibatasi
1
y = x2 & y = 2x2 + 2 terhadap sumbu x .
1
x2 = 2x2 + 2 y1 = x2 → puncak (0,0)
1
2x2 = x2 + 4 y2 = 2x2 + 2 → (0,2)
x2 = 4 y1
x=±4 -2
2
2
Maka: V = π −2
( y22 - y12 ) dx
2 1 2 2 1
=π −2 2x
( + 2 )2 – ( x2)2 dx = π (
−2 4 x4 + 2x2 + 4 – x4 ) dx
2 3 3 2
=π −2
( - 4 x4 + 2x2 + 4 ) dx = π [ - 20 x5 + 3 x3 + 4x ] −22
56 16 96 16 1
= π { ( - 20 + 3
+ 8 ) – ( 20 − 3
- 8 ) } = 17 5 π
C. LUAS BIDANG PUTARAN
d
Sx = 2π c
y 1 + (y')2 dx
d
Sy = 2π c
x 1 + (x')2 dy
Contoh:
1. Hitunglah luas bidang putaran dengan poros sumbu x, jika yang diputar
garis lengkung :
x 1
9y2 = x ( 3 – x )2 → y2 = 9 ( 3 – x )2 → y = 3 ( 3 – x ) x
1 1
y=(1-3x)x 2
1 1 3
y=x 2 -3x 2
1 1 1 1 1 1 1
y’ = 2 x− 2 - 2
x 2 = 2 (x− 2 -x 2 )
1 1 1 x 1
(y’)2 = 4 (x + x – 2 ) = 4x + 4 - 2
1 1 x 1
y 1 + (y')2 = 3 ( 3 – x ) x . 1+
4x
+
4
− 2
1 x 1 x2
=3(3–x) 2
+ 4
+ 4
1 x 1
=3(3–x) ( 2
+
2
)2
1 x 1 1 1 1
=3(3–x) 2
+
2
=(1-3x)( 2
x+2)
1 1 1
= - 6 x2 + 3x + 2
3 1 1 1
∙ Sx = 2π 0
( - 6 x2 + 3x + 2 ) dx
1 1 1
= 2π [- 18 x3 + 6x2 + 2x ] 30
27 9 3
= 2π { ( - 18 + 6 + 2 ) – 0 }
−27+27+27
= 2π ( 18
)
= 3π
x2 + y2 = a2
x dx + y dy = 0
x dx = - y dy
dy x dy 2 x x2 a2
dx
=-y→1+( dx
) = 1 + (- y )2 = 1 + y2 = y2
a dy a dy
Sx = 2π −a
y 1+ ( dx
)2 dx = 4 π 0
y 1+ ( dx
)2 dx
a a a
=4π 0
y . y dx = 4 π 0
a dx
= 4 π [ ax ] a0 = 4 π . a2
∙> Apabila terdapat suatu system yang terdiri atas n partikel yang terletak pada titik –
titik ( x1 , y1)
( x2 , y2) , ( x3 , y3) , ……… ( xn , yn) dengan massa m1 , m2 , m3 …….. mn ,
Maka :
Terhadap suatu sumbu = momen terhadap sumbu tersebut dengan massa M yang
diletakkan
Pada P ( x , y ) , sehingga :
n
Momen terhadap sumbu x = Mx = m .y
i=1 i i
= M. y
n
Momen terhadap sumbu y = My = m .x
i=1 i i
= M. x
My Mx
Jadi : x = M
; y= M
1 1
P ( x , 2y ) pias P ( x , 2y ).
a x b sb x
Massa pias = ρ. γ. ∆x
b
Massa massa seluruh bidang diatas = ρ a
γ dx = M
1
Momen pias (statis) terhadap sumbu x = 2y . ρ. γ . ∆x
1 b 2
Momen pias seluruh bidang datar terhadap sumbu x = Mx = ρ a
γ dx
2
b
My a x.y dx
x= M
= b
a y dx
1 b 2
Mx a γ dx
y= M
= 2
b
a y dx
Analogi untuk luas bidang yang dibatasi oleh dua kurva y1 = f (x) & y2 = g
(x).
Contoh :
1. Tentukanlah titik berat gambar dalam kuadran I yang dibatasi oleh y = - x2 + 4 dan
kedua sumbu
Koordinat.
Jawab:
y = - x2 + 4
y = 0 → x2 = 4
b 2 1 16
M= a
y dx = 0
( − x2 + 4) dx = [ - 3 x3 + 4x ] 20 = 3
1 b 2 1 2
Mx = a
γ dx = 0
( x4 − 8x2 + 16 ) dx
2 2
1 1 8 1 32 64
= 2 [ 5 x5 - 3 x3 + 16x ] 20 = 2 ( 5
- 3
+ 32 )
128
= 15
b 2
My = a
x.y dx = 0
x.( − x2 + 4) dx
2 1
= 0
(− x3 + 4x) dx = [ - x4 + 2x2 ] 20 = - 4 + 8 = 4
4
My 4 4 3
x= M
= 16 = 16.3 = 4
3
128
Mx 128 3 8 3 8
y= M
= 15
16 = 15
. 16 = 5 Titik beratnya ( 4, 5 )
3
Massanya = ρ
Jawab :
y4 + 8y = 0 y=0→x=0
y(y3 + 8) = 0 y = -2 → x = 4
y = 0 V y = -2 (0,0)
b b
M= a
y dx = a
(y1 − y2 ) dx x2 = -
8y1
4 x2 1
= 0
(−
8
+ x 2) dx x = y12
1 2 3 2 16 8
= [ - 24 x3 + 3 x 2 ] 40 = - 2 3 + - 3
= 3
( 4 , -2 )
1 b
Mx = 2 a
(y1 2 − y22 ) dx
1 4 x4 1 1 1
=2 (
0 64
− x) dx = [ x5 - x2 ] 40
2 320 2
1 16 1 24 12
= 2 ( 5 - 8) = 2 - 5
=- 5
b
My = a
x (y1 − y2 ) dx
4 x2 1
= 0
x (−
8
+x 2) dx
4 x3 3 x4 2 5
= 0
(− +x 2) dx = [ - +5x 2 ] 40
8 32
256 64 64 24
=- 32
+ 5
= -8 + 5
= 5
Maka:
24 12
My 24 3 72 9 Mx − 12 3
x= M
= 5
8 = 5
. 8 = 40 = 5 dan y= M
= 8
5
=− 5
.8=
3 3
36 9
−
40
= - 10
3. Tentukan koordinat titik berat suatu bidang datar yang terbatas oleh xy = 2 , x = 2
dan x = 5, sumbu x.
Jawab:
2
xy = 2 → y = x
Untuk x = 2 → y = 1
2
x=5→y=5 2 5
b 5 2
M= a
y dx = 2 x dx
5
= 2 [ln x ] 52 = 2 ( ln 5 – ln2 ) = 2 ln 2
1 b 2 1 5 4 1 4
Mx = 2 a
y dx = 2 2 x2
dx = 2 [ - x ] 52
1 4 4 3
= 2 (- 5 + 2 ) = 5
b 5 2
My = a
x y dx = 2
x . x
dx
5
= 2
2 dx = [ 2x] 52 = 10 – 4 = 6.
Maka:
3
My 6 3 Mx 3
x= M
= 5 = 5 dan y= M
= 5
5 = 5
2 ln ln 2 ln 10 ln
2 2 2 2
b 2
a x.y dx My
x= b 2 = M
a y dx
d 2
c y.x dy Mx
y= d 2 = M
c x dy
Contoh:
1. Suatu bidang datar dibatasi oleh x = 2y2 , garis x = 3 dan sumbu x diputar dengan
poros sumbu x
1
Carilah koordinat dari benda putaran yang terjadi. 2
6
1 1
x = 3 maka y = ± 2 6 - 2
6
b 3 1 31 2
a
xy2 dx = x x
0 2
dx = 0 2
x dx
1 27 1
= [6 x3 ] 30 = 6
= 42
b 2 3 1 2 31 2
a
y dx = 0 2x)
( dx = 0 4x dx
1 27 1
= [12 x3] 30 = 12 = 24.
1
4 9 4
Maka : x = 2
1 =2.9=2 → Jadi titik berat benda adalah ( 2 ,
2
4
0)
2. Suatu bidang datar dibatasi oleh lingkaran x2 + y2 = 9 dan terletak pada kuadran I
diputar dengan poros
Jawab:
b 3
a
xy2 dx = 0
x( − x2 + 9)dx 3
3 1 9
= 0
( − x3 + 9x) dx = [ 4x4 + 2x2] 30
81 81 −81+162 81
=- 4
+ 2
= 4
= 4
-3
b 2 3
a
y dx = 0
( 9 − x2 ) dx
1 27
= [ 9x - 3x3] 30 = 27 - 3
= 18
81 81 9 9
Maka: x = 4.18 = 72 = 8 → Jadi titik beratnya: (8,0)
Jawab: 4
y = 4 – x2 → x = 0 → y = 4
y=0→x=±2 -2 2
y = 4 – x2 → x2 = 4 – y
b 4 4
Mx = a x
y 2 dy = 0
y (4 − y) dy = 0
(4y − y2 ) dy
1 64 96−64 32
= [ 2y2 - 3y3] 40 = 32 - 3
= 3
= 3
b 2 4 1
M= a
x dy = 0
( 4 − y ) dy = [ 4y - y2] 40
2
= 16 – 8 = 8
Mx 32 32 4
Maka: y = M
= 3.8 = 24 = 3
4
Jadi titik beratnya ( 0 , 3 )
E. MOMEN INERSIA
h
Terhadap sumbu x : Ix = 0
by2 dy h
1 1
= [ 3 by3] h0 = 3 bh3 b x
b
Terhadap sumbu y : Iy = 0 x
h 2 dx
1 1
= [ 3 hx3] b0 = 3 hb3
2. Momen inersia bidang datar yang dibatasi y = f(x) , sumbu x dan sumbu y.
1 b 3
IX = 3 a
y dx y y = f(x)
b 2
Iy = a
x y dx 0a b x
1 b
IX = 3 a
(y1 3 − y2 3 ) dx y y1 = f(x)
b 2
Iy = a
x (y1 – y2) dx y2 = g (x)
0 a b x