Jump to content

Panama: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Inter-aktibo nga agbasabasa iti pakasaritaan
← Nadadaan nga urnos
Content deleted Content added
VisualWikitext
TjBot (tungtungan | aramid)
1,402 edits
m r2.7.2) (Robot: Agnaynayon am:ፓናማ
No edit summary
Et-etiketa: Urnos ti mobile Urnos ti web ti mobile
 
(Dagiti 22 nga agtengnga a rebision babaen dagiti 8 nga agar-aramat a saan a naipakita)
Linia 1: Linia 1:
{{Coord|9|N|80|W|display=title}}
{{Infobox_Pagilian
{{Infobox pagilian
|coordinates = {{Coord|8|58|N|79|32|W|type:city}}
|conventional_long_name = Republka ti Panama
|native_name = ''República de Panamá''
|native_name = ''República de Panamá''
|conventional_long_name = Republic of Panama
|image_flag = Flag of Panama.svg
|common_name = Panama
|image_coat = Coat of Arms of Panama.svg
|image_flag =Flag of Panama.svg
|image_map = Panama (orthographic projection).svg
|national_motto = {{lang|la|"Pro Mundi Beneficio"}}<br />{{small|"Para iti Pagimbagan iti Lubong"}}
|image_coat =Escudo armas Panama.png
|national_anthem = {{patubo a nagan|es|[[Himno Istmeño]]}} [[Papeles:Panama National Anthem.ogg|center]]
|image_map =LocationPanama.png
|official_languages = [[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]]
|national_motto =[[Latin]]: ''Pro Mundi Beneficio'' <br />([[English language|English]]: "For the Benefit of the World")
|demonym = Taga-Panama
|national_anthem =''[[Himno Istmeño]]''
|ethnic_groups = {{unbulleted list |65% [[Mestizo]] || 12.3% [[Pateng nga Amerikano]] |9.2% [[Apro-Panamaniano]] | 6.8% Mulato|6.7% Puraw }}<ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html |title=Archive copy |access-date=2015-08-20 |archive-date=2019-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190103234823/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html |url-status=dead }}</ref>
|official_languages =[[Espaniol]] (Oficial) y lenguas indígenas.
|capital =[[Ciudad de Panama|Panamá]]
|capital = [[Siudad ti Panama]]
|largest_city = Siudad ti Panama
|latd=8 |latm=58 |latNS=N |longd=79 |longm=32 |longEW=W
|government_type = [[Unitario nga estado|Unitario]] a [[Presidensial a sistema|presidensial]] a [[batay-linteg a republika]]
|largest_city = [[Ciudad de Panama|Panamá]]
|leader_title1 = [[Listaan dagiti daulo ti estado ti Panama|Presidente]]
|government_type =<small>constitutional democracy</small>
|leader_name1 = [[:es:José Raúl Mulino|José Raúl Mulino]]
|leader_title1 =[[President of Panama|President]]
|leader_title2 = [[Bise Presidente ti Panama|Bise Presidente]]
|leader_name1 =[[Martín Torrijos]]
|leader_name2 = vacant
|area_rank =118th
|legislature = [[Nailian nga Asemblia (Panama)|Nailian nga Asemblia]]
|area_magnitude =1 E8
|sovereignty_type = [[Wayawaya]]
|area=75,517 <!--UN data-->
|established_event1 = manipud iti [[Espania]]
|areami²=29,157 <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|established_date1 = Nobiembre 28, 1821
|percent_water =2.9
|established_event2 = manipud iti [[Colombia]]
|population_estimate = 3,232,000 <!--UN WPP-->
|established_date2 = Nobiembre 3, 1903
|population_estimate_rank =133rd
|area_rank = Maika-118
|population_estimate_year =July 2005
|area_km2 = 75,517 <!--UN data-->
|population_census = 2,839,177
|area_sq_mi = 29,157 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_census_year = May 2000
|percent_water = 2.9
|population_density =43
|population_census = 3,608,431 <ref name="cia.gov">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html|title=The World Factbook|publisher=|accessdate=Oktubre 25, 2014|archive-date=2019-01-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20190103234823/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html|url-status=dead}}</ref>
|population_densitymi² =111 <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|population_census_year = Karkulo ti Hulio 2014
|population_density_rank =156th
|population_density_km2 = 54,2
|GDP_PPP =$23.495 billion
|population_density_sq_mi = 140.6 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|GDP_PPP_rank =105th
|population_density_rank = Maika-156
|GDP_PPP_year=2005
|GDP_PPP =$83.421-bilion<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=82&pr1.y=11&c=283&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database: Panama |publisher=International Monetary Fund |date= Oktubre 2014|accessdate= 3 Enero 2015}}</ref>
|GDP_PPP_per_capita =$7,283
|GDP_PPP_rank =
|GDP_PPP_per_capita_rank = 83rd
|GDP_PPP_year = 2015
|sovereignty_type = [[Independence]]
|GDP_PPP_per_capita = $21,634<ref name=imf2 />
|established_event1 = From [[Spain]]
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|established_event2 = From [[Colombia]]
|GDP_nominal = $49.142-bilion<ref name=imf2 />
|GDP_nominal_rank =
|GDP_nominal_year = 2015
|GDP_nominal_per_capita = $12,744<ref name=imf2 />
|GDP_nominal_per_capita_rank =
|Gini_year = 2012
|Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady-->
|Gini = 51.9 <!--number only-->
|Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |accessdate=Enero 3, 2015}}</ref>
|Gini_rank =
|HDI_year = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
|HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady-->
|HDI = 0.765 <!--number only-->
|HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 Hulio 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref>
|HDI_rank = Maika-65
|currency = {{unbulleted list |[[Balboa ti Panama|Balboa]] |{{nowrap|[[Doliar ti Estados Unidos]]}}}}
|currency_code = PAB, USD
|iso3166code = PA
|time_zone = [[Akindaya a Sona ti Oras|EST]]
|drives_on = kanawan
|utc_offset = −5
|calling_code = [[+507]]
|cctld = [[.pa]]
}}


'''Panama''' ({{lang-es|link=no|Panamá}} {{IPA-es|panaˈma|}}), opisial a tinawtawgan ti '''Republika ti Panama''' ({{lang-es|República de Panamá}}), ket ti pagilian idiay [[Tengnga nga Amerika]] a mabirukan iti pagbaetan ti [[Amianan nga Amerika|Amianan]] ken [[Abagatan nga Amerika]]. Daytoy ket bineddengan babaen ti [[Costa Rica]] iti laud, ti [[Colombia]] iti abagatan a daya, ti [[Karibe]] iti amianan ken ti [[Taaw Pasipiko]] iti abagatan. Ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ket ti [[Siudad ti Panama]], ken ti metro a lugarna ket pagtaengan iti gangani a kagudua dagiti 3.6 a riwriw a tattao iti pagilian.
|established_date1 = [[November 28]], [[1821]]
|established_date2 = [[November 3]], [[1903]]


Ti Panama tinagtagitao idia dagiti nadumaduma a tribu sakbay ti [[Kolonial nga imperio ti Espania|panagtaeng babaen dagiti Kastila]] idi maika-16 a siglo. Simmina ti Panama manipud iti [[Espania]] idi 1821 ken timmipon iti kappon ti [[Viceroyalty of New Granada|Nueva Granada]], [[Ecuador]], ken [[Venezuela]] a nanaganan iti Republika ti [[Gran Colombia]]. Idi nawaswas ti Gran Colombia idi 1831, nagtultuloy a nagtipon ti Panama ken Nueva Granada, ken kanungpalan a nagbalin a Republika ti Colombia. Bayat a kimmadkadua iti Estados Unidos, simmina ti Panama manipud iti Colombia idi 1903, ken nagpalubos daytoy iti pannakaipatakder ti [[Kanal Panama]] babaen ti [[Kuerpo dagiti Inhenniero ti Buyot ti Estados Unidos]] idi pagbaetan ti 1904 ken 1914. Idi 1977, ti [[Dagiti ulag ti Torrijos–Carter|maysa a tulag]] a napirmaan idi para iti dagup a panagiyakar ti Kanal manipud iti Estados Unidos iti Panama babaen ti patingga ti maika-20 a siglo, ken napasingkedan daytoy idi 31 Disiembre 1999.<ref name="cia">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html |title=Panama |work=CIA – The World Factbook |accessdate=Disiembre 23, 2010 |archive-date=2019-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190103234823/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html |url-status=dead }}</ref>
|HDI = 0.804

|HDI_rank =56th
Dagiti rentas manipud kadagiti panagbayad iti panagusar ti kanal ket agtultuloy a mangirepresenta ti kaaduan a paset ti GDP ti Panama, urayno ti komersio, panagbanko, ken ti turismo ket dagiti nangruna ken dagiti dumakdakkel a sektor. Ti Panama ket addaa iti [[Listaan dagiti pagilian babaen ti GDP (PPP)|maikadua a kadakkelan nga ekonomia idiay Tengnga nga Amerika]]<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html |title=CIA&nbsp;– The World Factbook&nbsp;– Field Listing&nbsp;– GDP (official exchange rate) |accessdate=Enero 12, 2010 |publisher=[[CIA]] |archive-date=2018-12-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181227071047/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html |url-status=dead }} Ken: {{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |title=CIA&nbsp;– The World Factbook&nbsp;– Country Comparison&nbsp;– National product |accessdate=Enero 12, 2010 |publisher=CIA |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |url-status=dead }} See also: [http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2008&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=336%2C213%2C263%2C268%2C343%2C273%2C218%2C278%2C223%2C283%2C228%2C288%C233%2C293%2C238%2C243%2C248%2C366%2C253%2C369%2C298%2C258%2C299&s=PPPGDP&grp=0&a=&pr1.x=19&pr1.y=6 IMF.org]</ref> ken isu pay ti kapardasan a dumakdakkel nga ekonomia tunggal maysa a tao idiay Tengnga nga Amerika. Idi 2013, ti Panama ket [[Listaan dagiti pagilian babaen ti HDI|nairanggo a kas maika-5 kadagiti pagilian ti Latin Amerika]] kadagiti termino iti [[Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaon]], ken maika-59 itilubong.<ref name=HDI10>{{cite book|title=Table 1: Human development index 2010 and its components|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1_reprint.pdf|format=PDF|accessdate=Nobiembre 6, 2010|publisher=[[UNDP]]|author=UNDP Human Development Report 2010|page=144|archive-date=2011-12-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20111204180142/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1_reprint.pdf|url-status=dead}}</ref> Manipud idi 2010, agtultuloy ti Panama a kas ti maikadua a kasayaatan iti pagbibinglayan iti ekonomia iti Latin nga Amerika, segun ti Pagsurotan Global a Kompetetibo ti [[World Economic Forum]]. Iti panagsakop iti agarup a 40 porsiento iti kalawa iti dagana, dagiti bakir ti Panama ket pagtaengan dagiti adu a tropikal a mula, dagiti ayup ken dagiti billit – ken adda kadagitoy ket saan a mabirukan iti sadino man a lugar iti planeta.<ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1229332.stm |work=BBC News | title=Country profile: Panama | date=Hunio 30, 2010}}</ref>
|HDI_year = 2003

|HDI_category =<font color="#009900">high</font>
== Etimolohia ==
|currency = [[Panamanian balboa|Balboa]]
Adda met dagiti nadumaduma a teoria a maipanggep iti taudan ti nagan a "Panama". Adda dagiti namatmati a ti pagilian ket nanaganna idi itikadawyan a mabirukan a sebbangan dagiti kayo. Dagiti dadduma ket namatmatida a dagiti immuna a nagtataeng ket simmangpetda idiay Panama iti Agosto, no adu dagiti kulibangbang, ken ti nagan ket kayatna a sawen ket "dagiti adu a kulibangbang" iti maysa nga indihenio a pagsasao.
|currency_code =PAB

|country_code =
Ti kaaduan nga ammo a bersion ket ti maysa a pagkalapan a purok ken ti asideg nga aplaya ket agnagan iti "Panamá", a ti kayatna a sawen ket "kaadu iti ikan". Ni kapitan Antonio Tello de Guzmán, bayat idi nagsuksukimat iti Pasipiko idi 1515, ket nagsardeng iti bassit nga indihenio a pagkalapan nga ilin. Daytoy ket naibaga idi iti Balangat ken idi 1517 ni Don Gaspar De Espinosa, ti Kastila a teniente, ket nangikeddeng idiay a mangipatakder iti puesto. Idi 1519, nangikeddeng ni Pedrarias Dávila a mangipatakder iti siudad ti Pasipiko para iti Imperio iti daytoy a sitio. Sinukatan ti baro a pagtaengan ti Santa María La Antigua del Darién, a nakapukaw iti annongna iti kaunegan a ti global a plano ti Balangat kalpasan ti rugi ti panagsamsam ti kinabaknang ti Pasipiko babaen ti Espania.
|time_zone =

|utc_offset = -5
Iti panatitipon amian dagiti adda dita ngato, dagiti taga-Panama kadawyanda a namatmati a ti kayat a sawen ti balikas a Panama ket "kaadu ti ikan, kaykayo ken dagiti kulibangbang". Daytoy ti opisial a panangipalawag babaen dagiti libro ti panagadal ii sosial nga inapprobaran babaen ti Ministro ti Edukasion ti Panama. Nupay kasta, dagiti dadduma ket namatmatida a ti balikas a ''Panama'' ket nagtaud manipud iti [[Pagsasao a Kuna|Kuna]] a balikas ti "bannaba" a ti kayatna sawen ket "adayo".<ref name = PAN>{{cite web | url = http://www.pa/secciones/informacion/significado.html | title = Origen del Nombre Panamá | publisher = República de Panamá | accessdate = Hulio 25, 2010 | archive-date = 2007-02-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070214054429/http://www.pa/secciones/informacion/significado.html | url-status = dead }}</ref>
|time_zone_DST =

|utc_offset_DST = -5
== Dagiti nagibasaran ==
|cctld =[[.pa]]
{{Reflist}}
|calling_code =507

}}
== Adu pay a mabasbasa ==
* Buckley, Kevin, ''Panama'', Touchstone, 1992. {{ISBN|0-671-77876-5}}
* Diaz Espino, Ovidio, ''How Wall Street Created a Nation'', Four Walls Eight Windows, 2001. {{ISBN|1-56858-196-3}}
* Harding, Robert C., ''The History of Panama'', Greenwood Publishing, 2006.
* Harding, Robert C., ''Military Foundations of Panamanian Politics'', Transaction Publishers, 2001. {{ISBN|0-393-02696-5}}
* Joster, R.M. and Sanchez, Guillermo, ''In the Time of the Tyrants, Panama: 1968–1990'', W.W. Norton & Company, 1990.
* Mellander, Gustavo A.; Nelly Maldonado Mellander (1999). Charles Edward Magoon: The Panama Years. Río Piedras, Puerto Rico: Editorial Plaza Mayor. {{ISBN|1-56328-155-4}}. OCLC 42970390.
* Mellander, Gustavo A. (1971). The United States in Panamanian Politics: The Intriguing Formative Years. Danville, Ill.: Interstate Publishers. OCLC 138568.
* Porras, Ana Elena, ''Cultura de la Interoceanidad: Narrativas de Identidad Nacional de Panama (1990–2002)'', Editorial Carlos Manuel Gasteazoro, 2005. {{ISBN|9962-53-131-4}}
* Serrano, Damaris, ''La Nación Panamena en sus Espacios: Cultura Popular, Resistencia y Globalización'', Editorial Mariano Arosemena, 2005. {{ISBN|9962-659-01-9}}
* Villarreal, Melquiades, ''Esperanza o Realidad: Fronteras de la Identidad Panamena'', Editorial Mariano Arosemena, 2004. {{ISBN|9962-601-80-0}}
* Weeks, John and Gunson, Phil, ''Panama. Made in the USA'', 1992. {{ISBN|978-0-906156-55-1}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{commons-nailinia}}
{{wikivoyage-inline}}
* [http://www.presidencia.gob.pa/ Gobierno ti Panama]
* {{dmoz|Regional/Central_America/Panama}}
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/panama.htm Panama] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090125100526/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/panama.htm |date=2009-01-25 }} manipud iti ''UCB Libraries GovPubs''
* {{CIA World Factbook link|pm|Panama}}
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1229332.stm Panama] manipud iti BBC News
* {{Wikiatlas|Panama}}


{{Kontrol ti autoridad}}
* [http://www.coolpanama.com/ CoolPanama] Panama Portal


[[ace:Panama]]
[[Kategoria:Panama| ]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian ti Tengnga nga Amerika]]
[[af:Panama]]
[[Kategoria:Dagiti adda ti dua a kontinente a pagilian]]
[[als:Panama]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian ti Karibe]]
[[am:ፓናማ]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian a nagbeddengan ti Taaw Pasipiko]]
[[an:Panamá]]
[[Kategoria:Dagiti republika]]
[[ar:بنما]]
[[Kategoria:Dagiti pagilian ken teritorio nga agsasao ti Espaniol]]
[[arz:باناما]]
[[Kategoria:Dagiti estado ken teritorio a nabangon idi 1903]]
[[ast:Panamá]]
[[Kategoria:Dagiti estado a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian]]
[[ay:Panama]]
[[az:Panama]]
[[bat-smg:Panama]]
[[bcl:Panama]]
[[be:Панама]]
[[be-x-old:Панама]]
[[bg:Панама]]
[[bm:Panama]]
[[bn:পানামা]]
[[bo:པ་ན་མ།]]
[[bpy:পানামা]]
[[br:Panamá]]
[[bs:Panama]]
[[ca:Panamà]]
[[ce:Панама]]
[[ceb:Panama]]
[[ckb:پاناما]]
[[crh:Panama]]
[[cs:Panama]]
[[cv:Панама]]
[[cy:Panama]]
[[da:Panama]]
[[de:Panama]]
[[diq:Panama]]
[[dsb:Panama]]
[[dv:ޕެނަމާ]]
[[ee:Panama]]
[[el:Παναμάς]]
[[en:Panama]]
[[eo:Panamo]]
[[es:Panamá]]
[[et:Panama]]
[[eu:Panama]]
[[ext:Panamá]]
[[fa:پاناما]]
[[fi:Panama]]
[[fiu-vro:Panama]]
[[fo:Panama]]
[[fr:Panama]]
[[frp:Panama]]
[[frr:Panama]]
[[fy:Panama]]
[[ga:Panama]]
[[gag:Panama]]
[[gd:Panama]]
[[gl:Panamá]]
[[gn:Panama]]
[[gu:પનામા]]
[[gv:Yn Phanamaa]]
[[hak:Pâ-nâ-mâ]]
[[haw:Panamā]]
[[he:פנמה]]
[[hi:पनामा]]
[[hif:Panama]]
[[hr:Panama]]
[[hsb:Panama]]
[[ht:Panama (peyi)]]
[[hu:Panama]]
[[hy:Պանամա]]
[[ia:Panama]]
[[id:Panama]]
[[ie:Panamá]]
[[io:Panama]]
[[is:Panama]]
[[it:Panamá]]
[[ja:パナマ]]
[[jbo:panamas]]
[[jv:Panama]]
[[ka:პანამა]]
[[ki:Panama]]
[[kk:Панама]]
[[kn:ಪನಾಮಾ]]
[[ko:파나마]]
[[ku:Panama]]
[[kw:Panama]]
[[la:Panama]]
[[lad:Panama]]
[[lb:Panama]]
[[li:Panama]]
[[lij:Panamá]]
[[lmo:Panama]]
[[ln:Panama]]
[[lt:Panama]]
[[lv:Panama]]
[[mg:Panama]]
[[mhr:Панама]]
[[mk:Панама]]
[[ml:പനാമ]]
[[mn:Панам]]
[[mr:पनामा]]
[[mrj:Панама]]
[[ms:Panama]]
[[my:ပနားမားနိုင်ငံ]]
[[nah:Panama]]
[[nds:Panama]]
[[ne:पानामा]]
[[new:पनामा]]
[[nl:Panama (land)]]
[[nn:Panama]]
[[no:Panama]]
[[nov:Panama]]
[[nrm:Panama]]
[[oc:Panamà (país)]]
[[or:ପାନାମା]]
[[os:Панамæ]]
[[pam:Panama]]
[[pap:Panama]]
[[pih:Panama]]
[[pl:Panama]]
[[pms:Panamà]]
[[pnb:پانامہ]]
[[ps:پاناما]]
[[pt:Panamá]]
[[qu:Panama]]
[[ro:Panama]]
[[ru:Панама]]
[[rw:Panama]]
[[sa:पानामा]]
[[sah:Панама]]
[[scn:Panamà]]
[[sco:Panama]]
[[se:Panama]]
[[sh:Panama]]
[[simple:Panama]]
[[sk:Panama (štát)]]
[[sl:Panama]]
[[so:Banama]]
[[sq:Panamaja]]
[[sr:Панама]]
[[ss:IPhanama]]
[[stq:Panama]]
[[su:Panama]]
[[sv:Panama]]
[[sw:Panama]]
[[szl:Panama]]
[[ta:பனாமா]]
[[te:పనామా]]
[[tg:Панама]]
[[th:ประเทศปานามา]]
[[tl:Panama]]
[[tpi:Panama]]
[[tr:Panama]]
[[tt:Панама]]
[[ug:پاناما]]
[[uk:Панама]]
[[ur:پاناما]]
[[uz:Panama]]
[[vec:Pànama]]
[[vi:Panama]]
[[vo:Panamän]]
[[war:Panamá]]
[[wo:Panamaa]]
[[wuu:巴拿马]]
[[xal:Панамудин Орн]]
[[yi:פאנאמא]]
[[yo:Panamá]]
[[zh:巴拿马]]
[[zh-classical:巴拿馬]]
[[zh-min-nan:Panamá]]
[[zu:Panama]]

Kinaudi a rebision manipud idi 21:17, 1 Hulio 2024

Nagsasabtan: 9°N 80°W / 9°N 80°W / 9; -80

Republka ti Panama
República de Panamá
Wagayway ti Panama
Wagayway
Eskudo ti Panama
Eskudo
Napili a pagsasao: "Pro Mundi Beneficio"
"Para iti Pagimbagan iti Lubong"
Nailian a kanta: Himno Istmeño  (Espaniol)
Lokasion ti Panama
Kapitolio
ken kadakkelan a siudad
Siudad ti Panama
8°58′N 79°32′W / 8.967°N 79.533°W / 8.967; -79.533
Opisial a sasaoEspaniol
Grupgrupo ti etniko
[1]
Nagan dagiti umiliTaga-Panama
GobiernoUnitario a presidensial a batay-linteg a republika
José Raúl Mulino
vacant
LehislaturaNailian nga Asemblia
Wayawaya
• manipud iti Espania
Nobiembre 28, 1821
• manipud iti Colombia
Nobiembre 3, 1903
Kalawa
• Dagup
75,517 km2 (29,157 sq mi) (Maika-118)
• Danum (%)
2.9
Populasion
• Senso idi Karkulo ti Hulio 2014
3,608,431 [2]
• Densidad
542/km2 (1,403.8/sq mi) (Maika-156)
GDP (PPP)Karkulo idi 2015
• Dagup
$83.421-bilion[3]
• Tunggal maysa a tao
$21,634[3]
GDP (nominal)Karkulo idi 2015
• Dagup
$49.142-bilion[3]
• Tunggal maysa a tao
$12,744[3]
Gini (2012)positive decrease 51.9[4]
nangato
HDI (2013)increase 0.765[5]
nangato · Maika-65
Kuarta
(PAB, USD)
Sona ti orasUTC−5 (EST)
Pagmanehuankanawan
Kodigo ti panagtawag+507
Kodigo ti ISO 3166PA
TLD ti internet.pa

Panama (Espaniol: Panamá [panaˈma]), opisial a tinawtawgan ti Republika ti Panama (Espaniol: República de Panamá), ket ti pagilian idiay Tengnga nga Amerika a mabirukan iti pagbaetan ti Amianan ken Abagatan nga Amerika. Daytoy ket bineddengan babaen ti Costa Rica iti laud, ti Colombia iti abagatan a daya, ti Karibe iti amianan ken ti Taaw Pasipiko iti abagatan. Ti kapitolio ken kadakkelan a siudad ket ti Siudad ti Panama, ken ti metro a lugarna ket pagtaengan iti gangani a kagudua dagiti 3.6 a riwriw a tattao iti pagilian.

Ti Panama tinagtagitao idia dagiti nadumaduma a tribu sakbay ti panagtaeng babaen dagiti Kastila idi maika-16 a siglo. Simmina ti Panama manipud iti Espania idi 1821 ken timmipon iti kappon ti Nueva Granada, Ecuador, ken Venezuela a nanaganan iti Republika ti Gran Colombia. Idi nawaswas ti Gran Colombia idi 1831, nagtultuloy a nagtipon ti Panama ken Nueva Granada, ken kanungpalan a nagbalin a Republika ti Colombia. Bayat a kimmadkadua iti Estados Unidos, simmina ti Panama manipud iti Colombia idi 1903, ken nagpalubos daytoy iti pannakaipatakder ti Kanal Panama babaen ti Kuerpo dagiti Inhenniero ti Buyot ti Estados Unidos idi pagbaetan ti 1904 ken 1914. Idi 1977, ti maysa a tulag a napirmaan idi para iti dagup a panagiyakar ti Kanal manipud iti Estados Unidos iti Panama babaen ti patingga ti maika-20 a siglo, ken napasingkedan daytoy idi 31 Disiembre 1999.[6]

Dagiti rentas manipud kadagiti panagbayad iti panagusar ti kanal ket agtultuloy a mangirepresenta ti kaaduan a paset ti GDP ti Panama, urayno ti komersio, panagbanko, ken ti turismo ket dagiti nangruna ken dagiti dumakdakkel a sektor. Ti Panama ket addaa iti maikadua a kadakkelan nga ekonomia idiay Tengnga nga Amerika[7] ken isu pay ti kapardasan a dumakdakkel nga ekonomia tunggal maysa a tao idiay Tengnga nga Amerika. Idi 2013, ti Panama ket nairanggo a kas maika-5 kadagiti pagilian ti Latin Amerika kadagiti termino iti Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaon, ken maika-59 itilubong.[8] Manipud idi 2010, agtultuloy ti Panama a kas ti maikadua a kasayaatan iti pagbibinglayan iti ekonomia iti Latin nga Amerika, segun ti Pagsurotan Global a Kompetetibo ti World Economic Forum. Iti panagsakop iti agarup a 40 porsiento iti kalawa iti dagana, dagiti bakir ti Panama ket pagtaengan dagiti adu a tropikal a mula, dagiti ayup ken dagiti billit – ken adda kadagitoy ket saan a mabirukan iti sadino man a lugar iti planeta.[9]

Etimolohia

[urnosen | urnosen ti taudan]

Adda met dagiti nadumaduma a teoria a maipanggep iti taudan ti nagan a "Panama". Adda dagiti namatmati a ti pagilian ket nanaganna idi itikadawyan a mabirukan a sebbangan dagiti kayo. Dagiti dadduma ket namatmatida a dagiti immuna a nagtataeng ket simmangpetda idiay Panama iti Agosto, no adu dagiti kulibangbang, ken ti nagan ket kayatna a sawen ket "dagiti adu a kulibangbang" iti maysa nga indihenio a pagsasao.

Ti kaaduan nga ammo a bersion ket ti maysa a pagkalapan a purok ken ti asideg nga aplaya ket agnagan iti "Panamá", a ti kayatna a sawen ket "kaadu iti ikan". Ni kapitan Antonio Tello de Guzmán, bayat idi nagsuksukimat iti Pasipiko idi 1515, ket nagsardeng iti bassit nga indihenio a pagkalapan nga ilin. Daytoy ket naibaga idi iti Balangat ken idi 1517 ni Don Gaspar De Espinosa, ti Kastila a teniente, ket nangikeddeng idiay a mangipatakder iti puesto. Idi 1519, nangikeddeng ni Pedrarias Dávila a mangipatakder iti siudad ti Pasipiko para iti Imperio iti daytoy a sitio. Sinukatan ti baro a pagtaengan ti Santa María La Antigua del Darién, a nakapukaw iti annongna iti kaunegan a ti global a plano ti Balangat kalpasan ti rugi ti panagsamsam ti kinabaknang ti Pasipiko babaen ti Espania.

Iti panatitipon amian dagiti adda dita ngato, dagiti taga-Panama kadawyanda a namatmati a ti kayat a sawen ti balikas a Panama ket "kaadu ti ikan, kaykayo ken dagiti kulibangbang". Daytoy ti opisial a panangipalawag babaen dagiti libro ti panagadal ii sosial nga inapprobaran babaen ti Ministro ti Edukasion ti Panama. Nupay kasta, dagiti dadduma ket namatmatida a ti balikas a Panama ket nagtaud manipud iti Kuna a balikas ti "bannaba" a ti kayatna sawen ket "adayo".[10]

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Archive copy". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-01-03. Naala idi 2015-08-20.{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo)
  2. ^ "The World Factbook". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-01-03. Naala idi Oktubre 25, 2014.
  3. ^ a b c d "World Economic Outlook Database: Panama". International Monetary Fund. Oktubre 2014. Naala idi 3 Enero 2015.
  4. ^ "Gini Index". World Bank. Naala idi Enero 3, 2015.
  5. ^ "2014 Human Development Report Summary" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. pp. 21–25. Naala idi 27 Hulio 2014.
  6. ^ "Panama". CIA – The World Factbook. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-01-03. Naala idi Disiembre 23, 2010.
  7. ^ "CIA – The World Factbook – Field Listing – GDP (official exchange rate)". CIA. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-12-27. Naala idi Enero 12, 2010. Ken: "CIA – The World Factbook – Country Comparison – National product". CIA. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-06-04. Naala idi Enero 12, 2010. See also: IMF.org
  8. ^ UNDP Human Development Report 2010. Table 1: Human development index 2010 and its components (PDF). UNDP. p. 144. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2011-12-04. Naala idi Nobiembre 6, 2010.
  9. ^ "Country profile: Panama". BBC News. Hunio 30, 2010.
  10. ^ "Origen del Nombre Panamá". República de Panamá. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-02-14. Naala idi Hulio 25, 2010.

Adu pay a mabasbasa

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Buckley, Kevin, Panama, Touchstone, 1992. ISBN 0-671-77876-5
  • Diaz Espino, Ovidio, How Wall Street Created a Nation, Four Walls Eight Windows, 2001. ISBN 1-56858-196-3
  • Harding, Robert C., The History of Panama, Greenwood Publishing, 2006.
  • Harding, Robert C., Military Foundations of Panamanian Politics, Transaction Publishers, 2001. ISBN 0-393-02696-5
  • Joster, R.M. and Sanchez, Guillermo, In the Time of the Tyrants, Panama: 1968–1990, W.W. Norton & Company, 1990.
  • Mellander, Gustavo A.; Nelly Maldonado Mellander (1999). Charles Edward Magoon: The Panama Years. Río Piedras, Puerto Rico: Editorial Plaza Mayor. ISBN 1-56328-155-4. OCLC 42970390.
  • Mellander, Gustavo A. (1971). The United States in Panamanian Politics: The Intriguing Formative Years. Danville, Ill.: Interstate Publishers. OCLC 138568.
  • Porras, Ana Elena, Cultura de la Interoceanidad: Narrativas de Identidad Nacional de Panama (1990–2002), Editorial Carlos Manuel Gasteazoro, 2005. ISBN 9962-53-131-4
  • Serrano, Damaris, La Nación Panamena en sus Espacios: Cultura Popular, Resistencia y Globalización, Editorial Mariano Arosemena, 2005. ISBN 9962-659-01-9
  • Villarreal, Melquiades, Esperanza o Realidad: Fronteras de la Identidad Panamena, Editorial Mariano Arosemena, 2004. ISBN 9962-601-80-0
  • Weeks, John and Gunson, Phil, Panama. Made in the USA, 1992. ISBN 978-0-906156-55-1

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Dagiti midia a mainaig iti Panama iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Panama manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Panama&oldid=401622"