იხილეთ წყარო გვერდისთვის დიდუბე

{{მმ}}
[[ფაილი:Tbilisi, Didube area.jpg|მინი|250პქ|დინამოს სტადიონის მიმდებარე ტერიტორიის ხედი]]
'''დიდუბე''' — [[თბილისი]]ს ერთ-ერთი უბანი, ქალაქის ტერიტორიული ნაწილი [[1870-იანი წლები]]დან. მდებარეობს მდინარე [[მტკვარი|მტკვრის]] ნაპირის ჩრდილო-დასავლეთ მხარეზე, მოიცავს წერეთლის გამზირს და მის მიმდებარე ქუჩებს. წარმოდგა სახელწოდებიდან „დიდი დუბე“ ე. ი. დიდი ვაკე, დაცემული ადგილი. ამ მიდამოების უძველესი სახელწოდებაა „ცხენის ტერფი“ (V ს.).

==ლოკალიზაცია==
დიდუბის საზღვრები სხვადასხვა დროს სხვადასხვაა. უძველესი წყაროებით ესაა ადგილი მტკვრის ჩრდილოეთით და ლოკალიზებული არაა. XIX საუკუნეში გერმანელთა ახალშენი, სოფელი ალექსანდერდორფი, იყო ახლანდელი სამტრედიის ქუჩის მიდამოებში და ესეც დიდუბედ ითვლებოდა. დაახლოებით ამავე პერიოდში ამ დიდ ტერიტორიაზე ყოფილა სოფელი დიდუბე. 1872 წელს თბილისი-ფოთის რკინიგზამ დიდუბე ორ ნაწილად გაჰყო. ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილს ნაძალადევი (რუსულად ნახალოვკა) ეწოდა, ხოლო რკინიგზასა და მუშტაიდს შორის დარჩენილი ადგილი დარჩა დიდუბედ. დაახლოებით ამ უკანასკნელის საზღვრებში იყო მოქცეული დიდუბე XIX საუკუნის ბოლოსათვის<ref>„ივერია“, 1898წ, №35</ref>.

== ისტორია ==
[[ფაილი:Bronze axe from Didube 1000 BCE or earlier.JPG|მინიატიურა|მარჯვნივ|ბრინჯაოს ხანის ცული დიდუბის ნამოსახლარიდან]]
დიდუბის ტერიტორიაზე არქეოლოგიური გათხრების შედეგად აღმოჩენილია [[ენეოლითი]]ს დასასრულისა და ადრინდელი [[ბრინჯაოს ხანა|ბრინჯაოს ხანის]] დასაწყისის ([[ძვ. წ. IV ათასწლეული]]ს ბოლო) ნამოსახლარი, [[მტკვარ-არაქსის კულტურა|მტკვარ-არაქსის კულტურის]] ადრეული ძეგლი (გაითხარა [[1930]], ხელმძღვანელი გ. ნიორაძე). ნაპოვნია ხელით ნაძერწი, არათანაბრად გამომწვარი თიხის ჯამები, მაღალი ცილინდრულყელიანი ქოთნები, კოჭები, სამყურა ჭურჭელი, კერამიკა სადაა, მოვარდისფრო-ნაცრისფერზედაპირიანი, შემკულია მიძერწილი კოპებითა და შვერილებით. ნაპოვნია აგრეთვე ობსიდიანის ანატკეცები, ისრისპირი, დანისებრი იარაღი, ძვლის სადგისები, კვირისტავები და სხვა. მსგავსი მასალა აღმოჩენილია ბეშთაშენში, კიკეთში, კოდაში, სამშვილდეში. გათხრების შედეგად მოძიებული მდიდარი ინვენტარი ამტკიცებს, რომ აქ ცხოვრობდა თვითმყოფადი კულტურისა და ერთი მოდგმის მობინადრე მიწათმოქმედი და მესაქონლე მოსახლეობა, რომლის მეურნეობაში, როგორც ჩანს, დიდი ადგილილ ეკავა აგრეთვე მონადირეობას და მეტევზეობას, ...დიდუბის მოსახლეობას სცოდნია აგრეთვე სუფთად დართული ძაფით ქსოვა<ref>დ. ქორიძე, „თბილისის არქეოლოგიური ძეგლები“, ნაწ. 1, 1955 წ. გვ. 75</ref>.

ადრეულ შუა საუკუნეებში (V ს.) ქართული წყაროების მიხედვით ამ ადგილის სახელწოდება ჩნდება „ცხენის ტერფი“<ref>თ. ბერიძე, „...და აღმოსცენდა თბილისი“, 1977, გვ. 211</ref>. ეს ტოპონიმიშემდეგში გვხვდება ვახუშტისთან: {{ციტატა|ტფილისის ჩრდილოთ არს მინდორი დიდუბისა, რომელსა პირველ ეწოდა „ცხენის ტერფი“<ref>„ქართლის ცხოვრება“ ტ. IV, 1973, გვ. 338.</ref>}}

რაც შეეხება დიდუბეს ეს ტოპონიმი XI-XII საუკუნეების წყაროებში გაჩნდა და ნიშნავს დიდ უბეს, ანუ ვაკეს, დაბლობ ადგილს. იგი შემდეგში, გვიან საუკუნეებამდე საკუთარი სახელის მნიშვნელობით აღარ გვხვდება. სიგელ-გურჯებში იხსენიება მხოლოდ დუბედ (დაბალ ადგილად)<ref>თ. ბერიძე, „...და აღმოსცენდა თბილისი“, 1977, გვ. 211-212</ref>.

ქართლის ცხოვრების თანახმად, დიდუბეში იყო მეფის საზაფხულო რეზიდენცია<ref>„ქართლის ცხოვრება“ ტ. II, 1959, გვ. 122.</ref>, სწორედ აქ 1188 წელს იქორწინა მეფეთა-მეფე თამარმა, დავით-სოსლან ჯადარონის ძე ბაგრატიონ ეფრემისძეზე<ref>ლოვარდ ტუხაშვილი, „ფარაონთა და ხალიფთა ტახტების მფლობელნი“, 1992, გვ. 68</ref>. [[XII საუკუნე]]ში დიდუბე სამეფო დომენი იყო. აქ იდგა მეფის ერთ-ერთი სასახლე და კარის ეკლესია.

დიდუბის სამეფო სასახლის ადგილმდებარეობა დღეისათვის უცნობია. ამასთან დაკავშირებით საინტერესოა გაზეთ „ივერიაში“ [[1888]] წელს გამოქვეყნებული ერთი ცნობა.
{{ციტატა|...მუშტაიდის ქვემოთ, დიდუბეში საცა ლორთქიფანიძის ტრამვაი, აღმოსავლეთისაკენ, წვიმას ჩაუხრამავს და ამის შემდეგ აქ გაჩენილა ხვრელები ხალხი ჩასულა ფარნებით, უნახავთ გასასვლელები და ოტახები. ერთი გასასვლელი მიდიოდა თურმე დიდ ოთახში, რომელსაც თაღიდა იატაკი აგურისა ჰქონია. როგორც სჩანს ამ ნაგებობას დიდძალი ხალხი მიუზიდავს და წესრიგის დასაცავად პოლიციაც კი დაუყენებიათ, რათა აღეკვეთად ამ ნაგებობაში შესვლა. ეს არის და ეს. ამის შემდეგ ამ ნანგრევების შესახებ არავითარი ცნობა არ მოგვეპოვება და არც არავინ იცის თუ რა ნაგებობის ნაშთი იყო ეს.}}

დიდუბეში [[არაგვი]]დან გამოყვანილი იყო რუ, რომელიც წყალს აწვდიდა მეფის ხოდაბუნებსა და ზვრებს. შემდგომ საუკუნეებში დიდუბე გაუკაცრიელდა.

[[XVII საუკუნე]]ში, [[ვახტანგ V]]-ის მეფობის დროს, დიდუბეში კვლავ გაჩნდა მოსახლეობა. ამავე პერიოდში აქ [[ავჭალა|ავჭალიდან]] რუ გამოიყვანეს. [[XVII საუკუნე|XVII]]-[[XVIII საუკუნე]]ებში იგი ქალაქპირა სოფელი იყო და თბილისს სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციას აწვდიდა. გერმანელი მეცნიერისა და მოგზაურის [[გიულდენშტედტი, იოჰან ანტონ|ი. ა. გიულდენშტედტის]] მიერ შედგენილ რუკაზე ([[1772]]) აღნიშნულია დიდუბის ციხე-გალავნის ნანგრევები. [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] დასაწყისში შედგენილი თბილისის გეგმის მიხედვით, დიდუბეში ორი სარწყავი არხი ყოფილა, ავჭალიდან გამოყვანილი რუ და მტკვრიდან გამოყვანილი ე. წ. „ბაღის არხი“.

[[1817]]-[[1818]] წლებში რუსეთის იმპერატორის ალექსანდრე პირველის ფავორიტის ბარონესა კრუდნერის აქტიური მონაწილეობით და მფარველობით საქართველოში 500-ზე მეტი ვიუტებერგელი და ბადენელი ოჯახი ჩამოასახლეს. შეიქმნა გერმანელთა შვიდი ახალშენი. ნაწილი ამ მოახალშენეებისა დასახლდა თბილისის მაშინდელ განაპირა რაიონებში — კუკიაზე, დღევანდელი დავით აღმაშენებლის პროსპექტისა და მარჯანიშვილის ქუჩის მიდამოებში, ნაწილს კი დიდუბეში დაეთმოთ სახაზინო მიწები, სადაც შეიქმნა გერმანელთა კიდევ ერთი დასახლება, რომელსაც ალექსანდრე პირველის პატივსაცემად [[ალექსანდერდორფი]] ეწოდა.

[[1872]] წელს თბილისი-[[ფოთი]]ს [[საქართველოს რკინიგზა|რკინიგზის]] გაყვანის გამო დიდუბის ტერიტორია ორად გაიყო. რკინიგზის მუშები უნებართვოდ სახლდებოდნენ რკინიგზის გადაღმა მდებარე დიდუბის მიწებზე, ამიტომ ამ ტერიტორიას [[ნაძალადევი]] (რუსულად ნახალოვკა) დაერქვა. [[1905]] წლის დეკემბრის შეიარაღებულმა აჯანყებამ დიდუბეშიც ჰპოვა გამოძახილი. [[23 დეკემბერი|23 დეკემბერს]] მეფის ჯარი დიდუბეში შეიჭრა. მუშათა შეიარაღებულმა რაზმებმა მას წინააღმდეგობა გაუწიეს და უკან დაახევინეს. ჯარმა მთელ უბანს საარტილერიო ცეცხლი დაუშინა, რამაც არა ერთი ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა.

[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დასაწყისში გაზეთ „ივერიის“ ცნობით, {{ციტატა|დიდუბე წარმოადგენს ოთხკუთხ ალაგს ანუ საბაღოსნო სკოლის ადგილიდან ვიდრე დიდუბის ეკლესიამდე და შემდეგ კოლონიამდე. ეს ულ შეიცავს სამ ვერს სიგრძეს, სიგანეს კი დიდუბის ქუჩიდან, სადაც დიტრიხის ლუდხანია, ვიდრე რკინიგზის ლიანდაგამდე ერთ ვერსს. ეს კვადრატი იყოფა სამ ქუჩად: 1) მუშტაიდის გასასვლელი, განაპირა ადგილი მტკვრის მხრივ; 2) ელისაბედისა, რომელიც შუა ჰყოფს დიდუბეს; 3) ანდრეევისა, რკინიგზის ლიანდაგის მახლობლად<ref>„ივერია“, 1903, №267</ref>.}}
[[1867]] და [[1910]] წლების ქალაქის გეგმის მიხედვით დიდუბის მთავარი გასასვლელი ქუჩა ელისაბედის სახელობისაა, რომელსაც საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლლების დამყარების შემდეგ ეწოდა ბრძოლის ქუჩა, ხოლო ქალაქის საბჭოს [[1958]] წლის 16 ოქტომბრის გადაწყვეტილებით — აკაკი წერეთლის სახელობის პროსპექტი.

==ღირსშესანიშნაობები==
[[ფაილი:Tiflis-Babanasov-1 didubis xvtismshoblis sax. eklesia.jpg|მინიატიურა|დიდუბის ეკლესია 1900-იან წლებში]]
დიდუბის გაშლილი ველები ოდითგანვე გამოიყენებოდა ცხენოსნობისათვის. XIX საუკუნეში აქ ხშირად იმართებოდა ჯირითი, სხვადასხვა აღლუმები. ერთ-ერთ ასეთ ზეიმს 1837 წელს დასწრებია იმპერატორი ნიკოლოზ პირველი. 1848 წელს დიდუბეში გაიმართა პირველი ოფიციალური შეჯიბრი დოღში, ხოლო 80-იან წლებში, ამ ადგილებში აშენდა იპოდრომი. ეს იპოდრომი მოწმე იყო 1910 წლის ნოემბერში ცნობილი რუსი მფრინავის ს. უტოჩკინის საჩვენებელი გაფრენისა მისი გასტროლების დროს. იგი აფრინდა ამ იპოდრომიდან, შემოუარა თბილისს და აქვე დაეშვა.

დიდუბის ერთ-ერთი ღირსშესანიშნაობაა [[დიდუბის ღვთისმშობლის ეკლესია|ღვთისმშობლის ეკლესია]], რომლის ეზოში გამოჩენილ [[პანთეონი (დიდუბე)|ქართველ საზოგადო მოღვაწეთა და მწერალთა პანთეონია]].

== ლიტერატურა ==
* ''ბერიძე თ.,'' ძველი თბილისის მიკროტოპონიმიკიდან (დიდუბე), „მნათობი“, 1971,  № 8.
* ''ქორიძე დ.,'' თბილისის არქეოლოგიური ძეგლები, ნაწ. 1, თბ., 1955.
* ''ბერიძე თ.'', ''ფხაკაძე გ.,'' ქსე, ტ. 3, გვ. 543, თბ., 1978.
* ზ. ბაბუნაშვილი, თ. ნოზაძე, „მამულიშვილთა სავანე“, თბ., 1994

==სქოლიო==
{{სქოლიოს სია}}

{{commonscat|Didube}}
{{თბილისის უბნები}}

[[კატეგორია:თბილისის უბნები]]
[[კატეგორია:დიდუბის რაიონი]]