იხილეთ წყარო გვერდისთვის ქლორწყალბადი

{{ინფოდაფა ნივთიერება
 | სათაური                 = ქლორწყალბადი<!-- ინფოდაფის სათაური (ნაგულისხმევად, ემთხვევა გვერდის სახელწოდებას) -->
 | სურათი                  = Hydrogen-chloride-2D-dimensions.svg<!-- ფაილის სახელი -->
 | სურათი3D                = HCl molecule model-VdW surface.svg<!-- ფაილის სახელი -->
 | სურათი მცირე             = <!-- ფაილის სახელი -->

 | სახელწოდება               = ქლორწყალბადი<!-- ქიმიური კლასიფიკაციის მიხედვით -->
 | ტრადიციული სახელწოდება    = <!-- ასეთის არსებობის შემთხვევაში -->
 | შემოკლება                  = <!-- მიღებული შემოკლებული სახელწოდება -->
 | ქიმიური ფორმულა           = HCl<!-- მაგალითად: С<sub>2</sub>H<sub>5</sub>(OH) -->
 | ემპირიული ფორმულა        = <!-- მაგალითად: С<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O -->
 | ფარდ. მოლეკ. მასა         = 36,4606 <!-- რიცხვი, მ.ა.ე. -->
 | მოლური მასა               = 36,4606 <!-- რიცხვი, გ/მოლი -->

 | სიმკვრივე                 = 1.477  (აირი)<!-- რიცხვი, გ/სმ³ -->
 | სიმტკიცის ზღვარი          = <!-- რიცხვი, ნ/მმ² -->
 | სიმაგრე                 = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->
 | მინარევები                   = <!-- ტიპიური რაოდენობა, ნაჩვენები ერთეულებში -->
 | მდგომარეობა                 = აირი<!-- მყარი/თხევადი/აირი -->
 | დინამიური სიბლანტე     = <!-- რიცხვი, პ·წმ (20 °C-ზე) -->
 | კინემატიკური სიბლანტე   = <!-- რიცხვი, სმ²/წმ (20 °C-ზე) -->

 | დნობის ტემპერატურა           = −114,22 <!-- რიცხვი, °C -->
 | დუღილის ტემპერატურა             = −85 <!-- რიცხვი, °C -->
 | დაშლის ტემპერატურა          = 1500 <!-- რიცხვი, °C -->
 | აფეთქების ტემპერატურა             = <!-- რიცხვი, °C -->
 | აალების ტემპერატურა       = <!-- რიცხვი, °C -->
 | თვითაალების ტემპერატურა   = <!-- რიცხვი, °C -->
 | სამმაგი წერტილი             = <!-- ? კ (? °C), ? პ -->
 | კრიტიკული წერტილი         = 51,4 °C<!-- ? კ (? °C), ? პ -->
 | თბოტევადობა              = <!-- რიცხვი, ჯ/(მოლი·კ) (მოლური თბოტევადობა) -->
 | თბოტევადობა2             = 0.7981<!-- რიცხვი, ჯ/(კგ·კ) (კუთრი თბოტევადობა) -->
 | თბოგამტარობა          = <!-- რიცხვი, ვტ/(მ·კ) -->
 | წარმოქმნის ენტალპია     = -92,31<!-- რიცხვი, კჯ/მოლი -->
 | აორთქლების კუთრი სითბო = <!-- რიცხვი, ჯ/ჯგ -->
 | აორთქლების კუთრი სითბო2= <!-- რიცხვი, ზომადობა -->
 | დნობის კუთრი სითბო       = <!-- რიცხვი, ჯ/კგ -->
 | დნობის კუთრი სითბო2      = <!-- რიცხვი, ზომადობა -->
 | სითბური გაფართოება       = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->
 | ტრანსფორმაციის ინტერვალი    = <!-- რიცხვი, ° -->
 | დარბილების ტემპერატურა   = <!-- რიცხვი, ° -->
 | ორთქლის წნევა             = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის მითითებით!); შესაძლებელია ნებისმიერი ტექსტის დამატება -->

 | მჟავის დისოციაციის მუდმივა    =−3.0;<ref>Tipping, E.(2002) ''[https://books.google.com/books?id=Qq25R0E5KIsC&printsec=frontcover&hl=iw#v=onepage&q&f=false]''. Cambridge University Press, 2004.</ref> −5.9 (±0.4)<ref>Trummal, A.; Lipping, L.; Kaljurand, I.; Koppel, I. A.; Leito, I. "Acidity of Strong Acids in Water and Dimethyl Sulfoxide"  ''J. Phys. Chem. A''. '''2016''', ''120'', 3663-3669. {{doi|10.1021/acs.jpca.6b02253}}</ref> <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->
 | ხსნადობა             = 72,47 (20 °C)<!-- რიცხვი, გ/100 მლ -->
 | ხსნადობა1            = 720<!-- რიცხვი, გ/100 მლ -->
 |   ნივთიერება1               = წყალი<!-- ნივთიერება 1 -->
 | ხსნადობა2            = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ -->
 |   ნივთიერება2               = <!-- ნივთიერება 2 -->
 | ხსნადობა3            = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ -->
 |   ნივთიერება3               = <!-- ნივთიერება 3 -->
 | ხსნადობა4            = <!-- რიცხვი, გ/100 მლ -->
 |   ნივთიერება4               = <!-- ნივთიერება 4 -->
 | ხვედრითი ბრუნვა                  = <!-- რიცხვი, в ° -->
 | იზოელექტრული წერტილი    = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->

 | გამჭვირვალობის დიაპაზონი     = <!-- რიცხვი-რიცხვი, ნმ -->
 | გარდატეხის მაჩვენებელი    = <!-- რიცხვი (განზომილების ერთეულის გარეშე) -->
 | ბრიუსტერის კუთხე             = <!-- რიცხვი, ° -->

 | ჰიბრიდიზაცია              = <!-- ? -->
 | კოორდინაციული გეომეტრია = <!-- ? -->
 | კრისტალური სტრუქტურა = <!-- სტრუქტურის აღწერა -->
 | დიპოლური მომენტი          = 1.05 <!-- რიცხვი, დებაი -->

 | CAS                       = 7647-01-0
 | PubChem                   = 313<!-- ნომერი PubChem-ის მიხედვით -->
 | EINECS                    = <!-- ნომერი EINECS-ის მიხედვით -->
 | SMILES                    = <!-- ქიმიური ფორმულა SMILES-ის მიხედვით -->
 | ЕС                        = 231-595-7<!-- სარეგისტრაციო ნომერი EC კლასიფიკაციის მიხედვით -->
 | RTECS                     = <!-- ნომერი  RTECS-ის მიხედვით -->

 | ტოკსიკურობა               = <!-- მოკლე აღწერა -->
 | LD50                     = <!-- რიცხვი -->
 | რისკის ფრაზები             = R23, R35<!-- მაგ. R12(განსაკუთრებულად ცეცხლსაშიში) -->
 | უსაფრთხოების ფრაზები       =(S1/2), S9, S26, S36/37/39, S45 <!-- მაგ. S2(შეინახეთ ბავშვისათვის მიუწვდომელ ადგილას) --> 
 | NFPA 704                 = <!-- (აშშ-ის სტანდარტი,  ხანძარსაწინააღმდეგო დაცვის ეროვნული ასოციაცია) -->
}}
'''ქლორწყალბადი'''<ref>[http://www.xumuk.ru/spravochnik/1105.html Хлороводород] на сайте ХиМиК.ру</ref>, ზოგჯერ მას მარილმჟავას უწოდებენ<ref>[http://www.xumuk.ru/encyklopedia/2/5044.html]</ref> ([[წყალბადი|H]][[ქლორი|Cl]]) — უფერო, თერმულად მდგრადი [[აირი]] მკვეთრი სუნით, ადვილად იხსნება [[წყალი|წყალში]] (ერთ მოცულობა წყალში იხსნება 500-მდე მოცულობა) [[ქლორწყალბადმჟავა]]ს (მარილმჟავა) წარმოქმნით . −85,1&nbsp;°C-ზე კონდენსირდება უფერო, მოძრავ სითხედ. −114,22&nbsp;°C-ზე HCl გადადის მყარ მდგომარეობაში. მყარ მდგომარეობაში ქლორწყალბადი არსებობს ორი კრისტალური მოდიფიკაციით: რომბული, მდგრადი −174,75&nbsp;°C-ზე დაბლა, და კუბური.

== თვისებები ==
ქლორწყალბადის წყალხსნარს [[მარილმჟავა]]ს უწოდებენ. წყალში გახსნისას მიმდინარეობს შემდეგი პროცესები:
: HCl<sub>(აირ.)</sub> + H<sub>2</sub>O<sub>(თხ.)</sub> {{unicode|⇌}} H<sub>3</sub>O<sup>+</sup> + Cl<sup>−</sup>

გახსნის პროცესი ძლიერ [[ეკზოთერმული რეაქცია|ეკზოთერმულია]]. წყალთან  HCl წარმოქმნის აზეოტროპულ ნარევს, რომელიც შეიცავს 20,24 %<code></code> HCl.

[[მარილმჟავა]] წარმოადგენს ძლიერ ერთფუძიან [[მჟავა]]ს, ის ენერგიულად ურთიერთქმედებს ყველა იმ ლითონთან რომლებიც ლითონების ელექტროქიმიური აქტივობის როგში წყალბადის მარცხნივ დგანან, ასევე  [[ფუძე ოქსიდები|ფუძე]] და [[ამფოტერული ოქსიდები|ამფოტერულ ოქსიდებთან]], [[ქიმიური ფუძე|ფუძეებთან]] და მარილებთან, მარილების — [[ქლორიდები]]ს წარმოქმნით:
: Mg + 2 HCl → MgCl<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>↑
: FeO + 2 HCl → FeCl<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O

ქლორიდები ძალიან გავრცელებულია და ფართოდ გამოიყენება. მათი უმრავლესობა კარგად იხსნება წყალში და მთლიანად [[ელექტროლიტური დისოციაცია|დისოცირდებიან]] იონებად. სუსტად ხსნადია [[ტყვიის ქლორიდი]] (PbCl<sub>2</sub>), [[ვერცხლის ქლორიდო]] (AgCl), [[ვერცხლისწყლის ქლორიდი(I)]] (Hg<sub>2</sub>Cl<sub>2</sub>) და [[სპილენძის ქლორიდი(I)]] (CuCl).

ძლიერი [[მჟანგავები]]ს ზემოქმედებისას ან [[ელექტროლიზი]]ს დროს ქლორწყალბადი ავლენს აღმდგენ თვისებებს:
: MnO<sub>2</sub> + 4 HCl → MnCl<sub>2</sub> + Cl<sub>2</sub>↑ + 2 H<sub>2</sub>O

გახურებისას ქლორწყალბადი იჟანგება ჟანგბადით (კატალიზატორი — [[სპილენძის ქლორიდი(II)]] CuCl<sub>2</sub>):
: 4 HCl + O<sub>2</sub> → 2 H<sub>2</sub>O +2 Cl<sub>2</sub>↑

თუმცა, კონცენტრირებული მარილმჟავა რეაგირებს სპილენძთან, ამასთან წარმოიქმნება ერთვალენტიანი სპილენძის [[კომპლექსური ნაერთები|კომპლექსი]]:
: 2 Cu + 4 HCl → 2 H[CuCl<sub>2</sub>] + H<sub>2</sub>↑

3 მოცულობა მარილმჟავისა და ერთი მოცულობა [[აზოტმჟავა|აზოტმჟავის]] წილების ნარევს "[[სამეფო წყალი]]" ეწდება. სამეფო წყალს შეუძლია [[ოქრო]] და [[პლატინა]]ც კი გახსნას. სამეფო წყლის მაღალი ჟანგვითი აქტიურობა განპირობებულია მასში [[ნიტროზილის ქლორიდი]]ს და [[ქლორი]]ს არსებობით, რომელიც იმყოფება [[ქიმიური წონასწორობა|წონასწორობაში]] საწყის ნივთიერებებთან:
: 4 H<sub>3</sub>O<sup>+</sup> + 3 Cl<sup>−</sup> + NO<sub>3</sub><sup>−</sup> {{unicode|⇌}} NOCl + Cl<sub>2</sub> + 6 H<sub>2</sub>O

ქლორიდ=იონების მაღალი კონცენტრაციის გამო ხსნარში ლითონი ებმება ქლორიდულ კომპლექსებში, რაც ხელს უწყობს მის გახსნას:
: 3 Pt + 4 HNO<sub>3</sub> + 18 HCl → 3 H<sub>2</sub>[PtCl<sub>6</sub>] + 4 NO↑ + 8 H<sub>2</sub>O<ref>ა. ა. დროზდოვი, ვ. პ. ზლომანოვი, ფ. მ. სპირიდონოვი. არაორგანული ქიმია (3 ტ-ად.). ტ.2. — მ.: გამომც. «აკადემია», 2004.</ref>

ქლორწყალბადისათვის ასევე დამახასიათებელია მიერთების რეაქციები ([[ელექტროფილური მიერთება]]):
: R-CH=CH<sub>2</sub> + HCl → R-CHCl-CH<sub>3</sub>
: R-C{{unicode|≡}}CH + 2 HCl → R-CCl<sub>2</sub>-CH<sub>3</sub>
მიერთდება [[გოგირდის ოქსიდი(VI)|გოგირდის ანჰიდრიდს]], [[ქლორსულფონის მჟავა]]ს წარმოქმნით HSO<sub>3</sub>Cl:
: SO<sub>3</sub> + HCl → HSO<sub>3</sub>Cl

== მიღება ==
ლაბორატორიაში ქლორწყალბადს იღებენ, [[ნატრიუმის ქლორიდი|ნატრიუმის ქლორიდზე]] ([[სუფრის მარილი]])  [[გოგირდმჟავა|გოგირდმჟავის]] ზემოქმედებით მცირედი გაცხელებისას:
: NaCl(მყ.) + H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>(კონც.) → NaHSO<sub>4</sub> + 2HCl↑
HCl↑ ასევე შეიძლება მივიღოთ კოვალენტური ჰალოგენიდების [[ჰიდროლიზი]]თ, როგორებიცაა, [[ტიონიქლორიდი]] (SOCl<sub>2</sub>), და კარბონის მჟავის ქლორჰიდრიდების ჰიდროლიზით:
: PCl<sub>5</sub> + H<sub>2</sub>O → POCl<sub>3</sub> + 2HCl↑
: R-COCl + H-OH → R-COOH + HCl↑
: H<sub>2</sub>O + O=SCl<sub>2</sub> → SO<sub>2</sub> + 2HCl↑

მრეწველობაში ქლორწყალბადი ადრე იღებდნენ ძირითადად სულფატური მეთოდით ([[ლებლანის მეთოდი]]), რომელიც ეყრდნობოდა ნატრიუმის ქლორიდისა და კონცენტრირებული გოგირდმჟავის ურთიერთქმედებაზე. ახლა კი ქლორწყალბადის მისაღებად ჩვეულებრივ გამოიყენება მარტივი ნივთიერებების პირდაპირი სინთეზი:
: H<sub>2</sub> + Cl<sub>2</sub> {{unicode|⇌}} 2HCl↑

სამრეწველო პირობებში სინთეზი მიმდინარეობს სპეციალურ დანადგარებში, სადაც წყალბადი უწყვეტად იწვის ქლორში, და უშუალოდ ჩირაღდანშივე ერევა მას. ამით მიიღწევა რეაქციის მშვიდი (აფეთქების გარეშე) მიმდინარეობა. [[წყალბადი]] მიეწოდება გადაჭარბებით (5 — 10 %), რაც უზრუნველყოფს ბოლომდე იქნას გამოყენებული უფრო ღირებული [[ქლორი]]. ასე მიიღება ქლორისაგან სუფთა (ქლორით დაბინძურებულის მაგივრად) მარილმჟავა.

მარილმჟავას იღებენ აიროვანი ქლორწყალბადის წყალში გახსნით.

== გამოყენება ==
წყალხსნარი ფართოდ გამოიყენება ქლორიდების მისაღებად, ჭურჭლებისა და ჭაბურღილების ზედაპირის გასაწმენდად კარბონატებისაგან, მადნების დასამუშავებლად, კაუჩუკის წარმოებაში, ნატრიუმის გლუტამინატის, [[სოდა|სოდის]], ქლორის და სხვა პროდუქტების წარმოებისათვის. ასევე გამოიყენება ორგანულ სინთეზში.

==ლიტერატურა==
{{ქსე|10|542}}

== რესურსები ინტერნეტში==
* [http://www.chemport.ru/chemical_substance_1086.html ქლორწყალბადი: ქიმიური და ფიზიკური თვისებები]

== სქოლიო ==
<references />

[[კატეგორია:არაორგანული მჟავები]]
[[კატეგორია:ქლორის ნაერთები]]
[[კატეგორია:აირები]]