იუნესკო
| იუნესკო | |
|---|---|
|
ინგლ. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization ფრანგ. Organisation des Nations unies pour l'éducation, la science et la culture | |
 | |
 | |
| აბრევიატურა | UNESCO |
| შეიქმნა | 16 ნოემბერი, 1945 |
| სტატუსი | მოქმედი |
| ტიპი | სპეციალური სააგენტო |
| მდივანი |
 ოდრი აზულაი |
| მშობელი ორგანიზაცია | გაერო |
| მისამართი | 7, place de Fontenoy 75007 Paris |
| ქვეყანა | საფრანგეთი |
| თავმჯდომარე | ოდრი აზულაი[1] |
| კავშირები | Global Citizen Science Partnership[2] და Global Academic Integrity Network[3] |
| https://en.unesco.org, https://fr.unesco.org, https://es.unesco.org, https://ru.unesco.org, https://ar.unesco.org და https://zh.unesco.org | |
გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია (იუნესკო), (UNESCO, აკრ. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) — გაეროს სპეციალიზებული სააგენტო. მისი მიზანია მშვიდობისა და საერთაშორისო უშიშროების ინტერესებისათვის ხელი შეუწყოს განათლებისა და კულტურის გავრცელებას, მეცნიერების განვითარებას, ადამიანის უფლებებისა და ძირითად თავისუფლებათა პატივისცემას რასის, სქესის, ენისა და რელიგიის მიუხედავად.[4]
ორგანიზაცია 1945 წლის 16 ნოემბერს დაარსდა. მისი შტაბ-ბინა მდებარეობს პარიზში, საფრანგეთი. 2019 წლის მონაცემებით იუნესკო აერთიანებს გაეროს 193 სახელმწიფოს. აშშ და ისრაელი არ არიან იუნესკოს წევრები 2018 წლის 31 დეკემბრიდან, რადგან ორგანიზაციას ადანაშაულებენ ანტიისრაელურ მიკერძოებაში.[5] მას ასევე 50 წარმომადგენლობითი ოფისი, რამდენიმე ინსტიტუტი და ცენტრი აქვს მსოფლიოში. იუნესკოს ყურადღების ცენტრში მოქცეულია აფრიკა და გენდერული თანასწორობა[6].
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1942 წელს დიდ ბრიტანეთში ინგლისისა და უელსის განათლების საბჭოს თავმჯდომარის რიჩარდ ბატლერის და ბრიტანეთის საბჭოს პრეზიდენტის მ. რობერტსონის ინიციატივით, გაიმართა ანტიჰიტლერული კოალიციის ქვეყნების განათლების მინისტრების შეხვედრა (ინგლ. Conference of Allied Ministers of Education). შეხვედრა, რომელსაც ემიგრაციაში მყოფი მთავრობის წარმომადგენლებიც ესწრებოდნენ, მიმდინარეობდა ლონდონში 16 ნოემბრიდან 5 დეკემბრამდე[7]. კონფერენციის მთავარი თემა მშვიდობის დამყარების შემდეგ განათლების სისტემის აღდგენა იყო. ერთჯერადი ღონისძიებების ნაცვლად 1945 წლის დეკემბრამდე (იუნესკოს ოფიციალურ დაარსებამდე) ჩატარდა 60 შეხვედრა. კონფერენციის იდეებმა დიდი მხარდაჭერა ჰპოვა მსოფლიო თანამეგობრობაში[8].
მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ ლონდონში გაიმართა გაეროს კონფერენცია, განათლებისა და კულტურის ორგანიზაციის შექმნის თაობაზე. კონფერენცია მოიწვიეს 1942 წლის და 1945 წლის სან-ფრანცისკოს შეხვედრის რეკომენდაციების შესაბამისად.
1945 წლის 16 ნოემბერს ხელი მოეწერა იუნესკოს დებულებას. შეხვედრის 44 მონაწილიდან დებულებას ხელი მოაწერა 37-მა. დებულება ძალაში შევიდოდა მას შემდეგ, რაც 20 ქვეყანა მოახდენდა მის რატიფიკაციას. ეს კი მოხდა 1946 წლის 4 ნოემბერს[7]. იუნესკოს პირველი კონფერენცია, რომელსაც 30 ქვეყნის წარმომადგენელი ესწრებოდა, მიმდინარეობდა პარიზში, 1946 წლის 19 ნოემბრიდან 10 დეკემბრამდე[8].
სტრუქტურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]იუნესკოს თანამედროვე შტაბ-ბინა, რომელსაც ლათინური ანბანის ასო Y ფორმა აქვს, 1958 წლის 3 ნოემბერს გაიხსნა. გარდა იუნესკოს პარიზის შტაბ-ბინისა, მსოფლიოს მასშტაბით არსებობს მთელი რიგი იუნესკოს ოფისებისა. ორგანიზაციას გააჩნია რეგიონული ბიუროები დაკარში, ნაირობში, ბეირუთში, კაიროში, ბანგკოკში, ჯაკარტაში, ვენეციაში, ჰავანაში, მონტევიდეოში და სანტიაგოში. წარმომადგენლობით ოფისთა უმრავლესობა ე.წ. კლასტერული ოფისებია, რომელთა რიცხვი ამჟამად 27-ია[9]. კლასტერული ოფისები სამ ან მეტ ქვეყანას კურირებს, თუმცა გარდა ამისა არსებობს რეგიონული ოფისებიც. იუნესკოს ასევე გააჩნია 21 ნაციონალური ოფისი, ინსტიტუტები და ცენტრები მთელი მსოფლიოს მასშტაბით.
ნებისმიერი ქვეყანა, რომელიც ხდება გაეროს წევრი ავტომატურად ხდება იუნესკოს წევრიც, ხოლო გაეროდან გასვლის შემთხვევაში ასევე ავტომატურად ტოვებს იუნესკოს რიგებსაც. ქვეყანა, რომელიც არაა გაეროს წევრი შესაძლებელია გახდეს იუნესკოს წევრი გენერალური კონფერენციის წევრთა 2/3-ის თანხმობის შემთხვევაში.
იუნესკოს ოფიციალური ენებია: ინგლისური, არაბული, ესპანური, ჩინური, რუსული და ფრანგული ენები. თავდაპირველად იუნესკოს ძირითადი ენები იყო ინგლისური და ფრანგული, 1950 წელს ოფიციალური ენის სტატუსი მიიღო ესპანურმა ენამ, 1954 წელს – რუსულმა, 1974 წელს – არაბულმა, 1980 წელს კი ჩინურმა.
მმართველობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება].jpg)
იუნესკოს ხელმძღვანელი ორგანოებია გენერალური კონფრენცია, რომელიც ორ წელიწადში ერთხელ იკრიბება და აღმასრულებელი საბჭო, რომელსაც ირჩევს გენერალური კონფერენცია და ორგანიზაციას ხელმძღვანელობს კონფერენციათა შორის პერიოდში. იუნესკოს აღმასრულებელი ორგანოა სამდივნო, რომელსაც გენერალური დირექტორი უდგას სათავეში[10].
ამჟამად გენერალურ დირექტორს ირჩევს გენერალური კონფერენცია 4 წლის ვადით. 2017 წელს გენერალურ დირექტორად აირჩიეს ფრანგი პოლიტიკოსი ოდრი აზულაი.
იუნესკოს გენერალური დირექტორები
|
.svg){kind=small}
საქმიანობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]იუნესკო საკუთარ დანიშნულებას ხუთი ძირითადი პროგრამით ახორციელებს, ესენია: განათლება, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები, სოციალური და ჰუმანური მეცნიერებები, კულტურა და კომუნიკაციები და ინფორმაცია. იუნესკო აფინანსებს წერა-კითხვის გავრცელების, ტექნიკურ, მასწავლებელთა დახელოვნების პროგრამებს; საერთაშორისო მეცნიერებათა პროექტებს; რეგიონული და კულტურის ისტორიის პროექტებს; კულტურული მრავალფეროვნების პოპულარიზაციას; საერთაშორისო ურთიერთდახმარების შეთანხმებებს მსოფლიო კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის შენარჩუნებასა და ადამიანთა უფლებების დაცვასა და მისთ.
პროგრამები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]იუნესკო არის საერთაშორისო პროგრამის „განათლება ყველასათვის“ კოორდინატორი. აღნიშნული პროგრამის ძირითადი მიზნები ჩამოყალიბდა დაკარის 2000 წლის ფორუმზე[11].
პროგრამა წარმოადგენს ინტერდისციპლინარული კვლევის გეგმას, რომლის მიზანია გააუმჯობესოს ადამიანის ურთიერთქმედება ბუნებრივ გარემოზე. პროგრამის ძირითადი მიზანია განსაზღვროს ეკოლოგიური, სოციალური და ეკონომიკური შედეგები ბიომრავალფეროვნების დაკარგვისა და შემცირების თვალსაზრისით.
მთავარი სტატია: მსოფლიო მემკვიდრეობა.1972 წელს იუნესკომ მიიღო მსოფლიოს კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის დაცვის კონვენცია, რომელიც ძალაში შევიდა 1975 წელს. ყოველწლიურად მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტი იკრიბება სესიაზე, რომელიც განსაზღვრავს თუ, რომელი ძეგლი შეიტანონ იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში. პირველი ძეგლი მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შეიტანეს 1978 წელს და ეს იყო გალაპაგოსის კუნძულები.
მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიის მთავარი მიზანია თითოეული ობიექტი დაიცვას და გახადოს ცნობილი თუ რა თქმა უნდა იგი შეესაბამება იუნესკოს კრიტერიუმებს. იუნესკოს სულ 10 კრიტერიუმი აქვს, რომელთაგან პირველი ექვსი მოქმედებს 1978 წლიდან და განსაზღვრავს კულტურულ ობიექტებს, ხოლო დანარჩენი ოთხი მოქმედებაშია 2002 წლიდან და ბუნებრივ ობიექტებს განსაზღვრავს. 2005 წლიდან 10-ვე კრიტერიუმი გაერთიანდა ერთ სიად[12].
იუნესკო მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები დაყოფილია ხუთ გეოგრაფიულ ზონად:
- აფრიკა
- არაბული ქვეყნები (წარმოდგენილია ჩრდილოეთ აფრიკა და ახლო აღმოსავლეთი)
- აზია-ოკეანია (წარმოდგენილია ავსტრალია და ოკეანია)
- ევროპა & ჩრდილოეთ ამერიკა
- ლათინური ამერიკა & კარიბები
ამჟამად სულ 911 მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია 148 ქვეყანაში. აქედან: 704 კულტურულია, 181 ბუნებრივი, ხოლო 26 კი შერეული ტიპის.
მთავარი სტატია: არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობა.2003 წელს იუნესკომ მიიღო არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის კონვენცია. არამატერიალურ კულტურულ მემკვიდრეობად მიიჩნიეს ზეპირი გადმოცემები, ტრადიციული მუსიკა, ცეკვა, რიტუალები, ფესტივალები და ხალხური რეწვა.
პროგრამა მსოფლიოს მეხსიერება შეიქმნა 1992 წელს, რათა დაიცვას დოკუმენტური მემკვიდრეობა[13] მათ შორის ისტორიული დოკუმენტები, არქივები და ა. შ.
2011 წელს საქართველოს დოკუმენტური მემკვიდრეობის 1000 ნამუშევარი იუნესკოს მსოფლიო მეხსიერების რეესტრში მოხვდა.[14]
იხილეთ აგრეთვე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ორგანიზაციის ოფიციალური საიტი. იუნესკო. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- იუნესკოს მოსკოვის ბიუროს ოფიციალური საიტი. იუნესკო. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ https://www.unesco.org/en/articles/unesco-director-general-audrey-azoulay-will-strengthen-cooperation-mexico
- ↑ https://web.archive.org/web/20221127041518/http://www.globalcitizenscience.org/network.html
- ↑ https://www.mab.hu/en/global-academic-integrity-network-gain-launched/
- ↑ მოკლედ იუნესკოზე. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- ↑ TOVAH LAZAROFF (2018-12-31). „ISRAEL, U.S. SLATED TO LEAVE UNESCO TODAY TO PROTEST ANTI-ISRAEL BIAS“. JPost. ციტირების თარიღი: 2018-12-31.
- ↑ იუნესკო. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- ↑ 7.0 7.1 იუნესკოს სტორია. იუნესკო. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- ↑ 8.0 8.1 UNESCO past and present. იუნესკო. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- ↑ National Offices. იუნესკო. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- ↑ Руководящие органы ЮНЕСКО. იუნესკო. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- ↑ Education: Mission. ЮНЕСКО. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- ↑ The Criteria for Selection. მსოფლიო მემკვიდრეობა. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- ↑ Programme Background. მსოფლიოს მეხსიერება. ციტირების თარიღი: 2010-05-23.
- ↑ ქართული ხელნაწერების 1000 ნამუშევარი იუნესკოს მსოფლიო პროგრამის რეესტრში მოხვდა
