Мазмұнға өту

Железин ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Тарихын шолу
← Ескірек өңдеме
Мазмұны өшірілді Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
 
(8 қатысушы жасаған 29 аралық нұсқа көрсетілмеген)
1-жол: 1-жол:
{{Елді мекен-Қазақстан
{{Қазақстан ауданы
|ауданның атауы = Железин ауданы
|статусы = Аудан
|атауы = Железин ауданы
|елтаңба = Железин ауданының елтаңбасы.png
|сурет =
|елтаңба аты =
|әкімшілік күйі =
|карта = Zhelezin District Kazakhstan.png
|әкімшілік бірліктің картасы =
|елтаңба =
|lat_dir = N |lat_deg = 53 |lat_min = 33 |lat_sec =
|ту = Zhelezin District Kazakhstan.png
|lon_dir = E |lon_deg = 75 |lon_min = 21 |lon_sec =
|елтаңба сипаттамасы =
|облысы = Павлодар облысы
|ту сипаттамасы =
|құрылған уақыты = [[1938 жыл]]
|елтаңба ені =
|тұрғыны = 15 222<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref>
|ту ені = 300
|халық саны бойынша орны =
|ел картасының өлшемi =
|санақ жылы = 2023
|облыс картасының өлшемi =
|ұлттық құрамы = [[орыстар]] (47,35%)<br /> [[қазақтар]] (39,57&nbsp;%)<br /> [[немістер]] (5,94&nbsp;%)<br /> [[украиндар]] (2,84&nbsp;%)<br /> [[татарлар]] (1,42&nbsp;%)<br /> [[беларустар]] (0,76&nbsp;%) <br /> басқалары (2,12&nbsp;%) <ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref>
|аудан картасының өлшемi =
|облысы = [[Павлодар]]
|жер аумағы = 7,7 мың
|жер аумағы бойынша орны =
|кестедегі облыс = Павлодар облысы
|ауданы =
|тығыздығы =
|кестедегі аудан =
|телефон коды =
|пошта индексі = 140400-140410
|мекен түрі =
|мекені =
|аудан орталығы = [[Железинка]]
|ауылдық округтер саны = 12
|кестедегі мекен =
|кенттік әкімдіктер саны =
|ішкі бөлінісі =
|қалалық әкімдіктер саны =
|әкімі = Жанат Рашитұлы Шұғаев
|құрылған уақыты = 1938
|ауылдар саны = 33
|әкімдіктің мекенжайы = Железин ауылы, Әуезов көшесі, №19
|алғашқы дерек =
|әкімі = Айтуған Абылайұлы Шайхимов
|бұрынғы атаулары =
|сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/pavlodar-zhelezinka?lang=kk Железин ауданының әкімдігі
|статус алуы =
|жер аумағы = 7,7 мың км²
|биiктiктiң түрi =
|орталығының биiктігі =
|климаты =
|ресми тілі =
|тұрғыны = 19 389<ref>[http://www.pavlodar.stat.kz/ Павлодар облысының статистика департаменті]</ref>
|санақ жылы = 2012
|тығыздығы =
|шоғырлануы =
|ұлттық құрамы =
|конфессионалдық құрамы =
|этнохороним =
|телефон коды =
|пошта индекстері = 140400-140410
|автомобиль коды = S/14
}}
}}
'''Железин ауданы''' — [[Павлодар облысы]] құрамындағы аудан. [[1938 жыл|1938]] жылы құрылған. Әкімшілік орталығы – [[Железинка]] ауылы (облыс орталығы - Павлодар қаласынан 188 км қашықтықта орналасқан).


'''Железин ауданы''' - [[Павлодар облысы]]

Железин ауданы 1938 жылы құрылды.
Әкімшілік орталық – Железинка а., облыс орталығына дейін (Павлодар қ.) 188 километр.
==Физикалық-географиялық сипаттамасы ==
==Физикалық-географиялық сипаттамасы ==
===Географиялық жағдайы===
===Географиялық жағдайы===
Ауданы 7,6 мың км². Солтүстігінде [[Омбы]] облысымен, солтүстік-батысында – [[Новосібір]] облысымен, оңтүстігінде – [[Қашыр]] ауданымен шектеседі, шығысында – [[Ертіс]] ауданынан [[Ертіс]] өзені арқылы бөлінген.
Ауданы 7,6 мың км². Солтүстігінде [[Ресей]]дің [[Омбы облысы]]мен, солтүстік-батысында – [[Жаңасібір облысы|Новосибирск облысымен]], оңтүстігінде – [[Тереңкөл ауданы]]мен шектеседі, шығысында – [[Ертіс ауданы]]нан [[Ертіс]] өзені арқылы бөлінген.

===Климаты===
===Климаты===
Аудан климаты қатал континентальды, көктем-жаз айларында құрғақшылық орын алады, жауын-шашын көбінесе жаз ортасында болады, жазда және қыста жоғарғы температура орына алады, кеш көктемгі және ерте күзгі салқындармен ерекшеленеді, жыл бойы жел соғып тұрады. Қаңтар-ақпан айларында ең төмен, ал маусым-шілде айларында ең жоғарғы температура байқалады. Қаңтардың орташа температурасы −18º −19ºС-қа, шілденің - +19º +20ºС-қа тең. Жауын-шашынның орта жылдық мөлшері— 275,5 мм, кейде 300 мм-ге жетеді. Жауын-шашынның көп түсетін кезі – маусым-шілде айларының соңында, кейде тамыз айында. 10 см қар жамылғысы қараша айының соңында бекиді, жоғарғы биіктікке ақпан айының соңы – наурыз айының басында жетеді.
Аудан климаты қатал континентальды, көктем-жаз айларында құрғақшылық орын алады, жауын-шашын көбінесе жаз ортасында болады, жазда және қыста жоғарғы температура орына алады, кеш көктемгі және ерте күзгі салқындармен ерекшеленеді, жыл бойы жел соғып тұрады. Қаңтар-ақпан айларында ең төмен, ал маусым-шілде айларында ең жоғарғы температура байқалады. Қаңтардың орташа температурасы −18º −19ºС-қа, шілденің - +19º +20ºС-қа тең. Жауын-шашынның орта жылдық мөлшері— 275,5 мм, кейде 300 мм-ге жетеді. Жауын-шашынның көп түсетін кезі – маусым-шілде айларының соңында, кейде тамыз айында. 10 см қар жамылғысы қараша айының соңында бекиді, жоғарғы биіктікке ақпан айының соңы – наурыз айының басында жетеді.

===Жер бедері мен гидрография===
===Жер бедері мен гидрография===
Аудан аумағы көбінесе жазық жер болып келеді, онда сазда мен көлдер тұнып қалған бітеу ойпаттар көп. Аудан аумағында Жарағаш, Айлақ және т.б. көлдер бар, Ертіс өзені ағып өтеді. Жер қойнауында табиғи құрылыс материалдары бар. Топырақ көбінесе қара, кейде сортаң түрі де кездеседі. Жусан, бетеге өседі, ауданның 18% -не жуығын қайыңдар алады. Қара топырақты жазықтар қайыңдармен бірге көркем ландшафт құрайды
Аудан аумағы көбінесе жазық жер болып келеді, онда сазда мен көлдер тұнып қалған бітеу ойпаттар көп. Аудан аумағында [[Жарағаш]], Айлақ және т.б. көлдер бар, Ертіс өзені ағып өтеді. Жер қойнауында табиғи құрылыс материалдары бар. Топырақ көбінесе қара, кейде сортаң түрі де кездеседі. Жусан, бетеге өседі, ауданның 18% -не жуығын қайыңдар алады. Қара топырақты жазықтар қайыңдармен бірге көркем ландшафт құрайды.

===Флора және фауна===
===Флора және фауна===
Аудан жерін орманды-дала белдемінің күлгін қара топырағы көмкерген. Онда [[бетеге]] мен [[селеу]]аралас әр түрлі шөптер өскен. Қайыңды және қайыңды-теректі ([[итмұрын]], [[тал]], [[мойыл]] аралас) орман шоқтары кездеседі. Ондай жерлерде [[шие]], [[итмұрын]], [[қарақат]], [[жидек]], [[бүлдірген]] өседі. Жануарлар дүниесінен [[қасқыр]],[[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]], [[қоян]], [[борсық]], [[сарышұнақ]], [[суыр]]; [[өзендер|өзен]] мен [[көлдер]]де және оған таяу жерлерде [[қаз]], [[үйрек]], [[аққу]], [[қасқалдақ]], [[тырна]], [[қызғыш]], [[тауқұдірет]], орман шоқтарында [[бұлан]], [[елік]], [[бүркіт]], [[жапалақ]], [[қарға]], [[сауысқан]], далада [[бозторғай]], [[шымшық]], т.б. мекендейді. Ертіс өзенінде [[ақ балық]], [[бекіре]] тұқымдастар, [[алабұға]], [[сазан]], [[шортан]], көлдерде [[шабақ]], [[алабұға]], т.б. кездеседі.
Аудан жерін орманды-дала белдемінің күлгін қара топырағы көмкерген. Онда бетеге мен селеу аралас әр түрлі шөптер өскен. Қайыңды және қайыңды-теректі (итмұрын, тал, мойыл аралас) орман шоқтары кездеседі. Ондай жерлерде шие, итмұрын, қарақат, жидек, бүлдірген өседі. Жануарлар дүниесінен қасқыр, түлкі, қарсақ, күзен, қоян, борсық, сарышұнақ, суыр; өзен мен көлдерде және оған таяу жерлерде қаз, үйрек, аққу, қасқалдақ, тырна, қызғыш, тауқұдірет, орман шоқтарында бұлан, елік, бүркіт, жапалақ, қарға, сауысқан, далада бозторғай, шымшық, т.б. мекендейді. Ертіс өзенінде ақ балық, бекіре тұқымдастар, алабұға, сазан, шортан, көлдерде шабақ, алабұға, т.б. кездеседі.

== Халқы ==
== Халқы ==
{| class="wikitable"
=== Этникалық құрамы ===
! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/census.php Ресей империясы, КСРО халық санақтары]</ref> !! 1999 !! 2009<ref>[https://old.stat.gov.kz/for_users/national/ ҚР халық санақтары]</ref> !! 2021
Ұлттық құрам (2012 жылдың 1 қаңтарына)
|-
* [[орыс]]тар — 7 937 адам (46,15 %)
| 21810 || {{өсім}}37079 || {{өсім}}44632 || {{құлдырау}}39322 || {{құлдырау}}35761 || {{құлдырау}}26293 || {{құлдырау}}17849 || {{құлдырау}}15454
* [[қазақ]]тар—6 965 адам (40,5 %)
|}
* украиндер — 640 адам (3,72 %)
=== Ұлттық құрамы ===
* немістер — 946 адам (5,5 %)
Ұлттық құрамы (2012 жылдың 1 қаңтарына)
* татарлар — 254 адам (0,15 %)
* белорустар — 143 адам (0,83 %)
* [[орыстар]] — 7 937 адам (46,15 %)
* [[қазақтар]] —6 965 адам (40,5 %)
* [[украиндар]] — 640 адам (3,72 %)
* [[немістер]] — 946 адам (5,5 %)
* [[татарлар]] — 254 адам (0,15 %)
* [[беларустар]] — 143 адам (0,83 %)
* басқалары — 312 адам (1,81 %)
* басқалары — 312 адам (1,81 %)
* Барлығы— 17 197 адам (100,00 %)
* Барлығы — 17 197 адам (100,00 %)

=== Халық санының динамикасы ===
[[1999]] жылы халық саны — 26,3 мың адамды, [[2012]] жылы — 17,19 мың адамды құрады. Халықтың орташа тығыздығы [[1999]] жылы 1 км² 3,45 адамнан, ал [[2012]] жылы 2,23 адамнан келді.

== Тарихы ==
1935 жылы 9 қаңтарда [[Шығыс Қазақстан облысы]]ның [[Тереңкөл ауданы|Максим Горький ауданы]]ның бір бөлігінен орталығы Өрлітөбе ауылы болатын Өрлітөбе ауданы құрылды. 1938 жылы [[Павлодар облысы]] құрылып, Өрлітөбе ауданы аталған облыстың құрамына енді. Кейінірек аудан орталығы Железинка ауылына көшірілді. 1944 жылы 8 мамырда Өрлітөбе ауданының шағындалуы есебінен Михайлов ауданы (орталығы Михайловка ауылы) құрылды. 1957 жылы 25 қазанда Михайлов ауданы Өрлітөбе ауданына қосылды.

1960 жылы 26 желтоқсанда [[Тың өлкесі]] құрылып, Павлодар облысы құрамына енді. 1963 жылы 2 қаңтарда таратылған Өрлітөбе ауданының негізінде Железин ауданы құрылды.<ref>[https://pvl.sud.kz/rus/sub/zhelezka/istoriya-zhelezinskogo-rayonnogo-suda История Железинского районного суда]</ref>

== Әкімшілік бөлінісі ==
33 елді мекен 12 ауылдық округке біріктірілген:

{| class="wikitable"
|+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref>
|-
! Ауылдық округтері!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен
|-
| [[Ақтау ауылдық округі (Павлодар облысы)|Ақтау ауылдық округі]] ||548 ||{{құлдырау}}403 ||73,5 ||257 ||{{құлдырау}}203 ||79 ||291 ||{{құлдырау}}200 ||68,7
|-
| [[Алакөл ауылдық округі (Павлодар облысы)|Алакөл ауылдық округі]] ||776 ||{{құлдырау}}632 ||81,4 ||395 ||{{құлдырау}}322 ||81,5 ||381 ||{{құлдырау}}310 ||81,4
|-
| [[Башмачин ауылдық округі]] ||1364 ||{{құлдырау}}1181 ||86,6 ||659 ||{{құлдырау}}595 ||90,3 ||705 ||{{құлдырау}}586 ||83,1
|-
| [[Веселорощин ауылдық округі]] ||1198 ||{{құлдырау}}900 ||75,1 ||598 ||{{құлдырау}}462 ||77,3 ||600 ||{{құлдырау}}438 ||73
|-
| [[Еңбекші ауылдық округі (Павлодар облысы)|Еңбекші ауылдық округі]] ||1124 ||{{құлдырау}}735 ||65,4 ||564 ||{{құлдырау}}383 ||67,9 ||560 ||{{құлдырау}}352 ||62,9
|-
| [[Железин ауылдық округі (Павлодар облысы)|Железин ауылдық округі]] ||6174 ||{{өсім}}6324 ||102,4 ||2921 ||{{өсім}}3107 ||106,4 ||3253 ||{{құлдырау}}3217 ||98,9
|-
| [[Қазақстан ауылдық округі (Павлодар облысы)|Қазақстан ауылдық округі]] ||1329 ||{{құлдырау}}1128 ||84,9 ||655 ||{{құлдырау}}586 ||89,5 ||674 ||{{құлдырау}}542 ||80,4
|-
| [[Лесной ауылдық округі (Павлодар облысы)|Лесной ауылдық округі]] ||910 ||{{құлдырау}}701 ||77 ||451 ||{{құлдырау}}371 ||82,3 ||459 ||{{құлдырау}}330 ||71,9
|-
| [[Майлы ауылдық округі]] ||448 ||{{құлдырау}}237 ||52,9 ||231 ||{{құлдырау}}129 ||55,8 ||217 ||{{құлдырау}}108 ||49,8
|-
| [[Михайлов ауылдық округі (Павлодар облысы)|Михайлов ауылдық округі]] ||2344 ||{{құлдырау}}1805 ||77 ||1160 ||{{құлдырау}}918 ||79,1 ||1184 ||{{құлдырау}}887 ||74,9
|-
| [[Новомир ауылдық округі]] ||521 ||{{өсім}}523 ||100,4 ||272 ||{{өсім}}283 ||104 ||249 ||{{құлдырау}}240 ||96,4
|-
| [[Прииртыш ауылдық округі]] ||1113 ||{{құлдырау}}885 ||79,5 ||561 ||{{құлдырау}}459 ||81,8 ||552 ||{{құлдырау}}426 ||77,2
|-
| '''ЖАЛПЫ САНЫ''' ||17849 ||{{құлдырау}}15454 ||86,6 ||8724 ||{{құлдырау}}7818 ||89,6 ||9125 ||{{құлдырау}}7636 ||83,7
|}


=== Санның серпінділігі ===
[[1999]] жылы халық саны— 26,3 мың адамды, [[2012]] жылы — 17,19 мың адамды құрады. Халықтың орташа тығыздығы [[1999]] жылы 1 км² 3,45 адамнан, ал [[2012]] жылы 2,23 адамнан келді.
==Тарихы==
РСФСР АКЖО 1953 жылғы 31 қаңтардағы қаулысымен Максим-Горький ауданын үлкейту нәтижесінде Үрлітөбелі ауданы құрылды. Қайта құрылған Үрлітөбелі ауданына Максим-Горький ауданынан 13 ауылдық кеңестер берілді.
Аудан Жоғарғы Кеңес Президиумының 1963 жылғы 2 қаңтардағы Жарлығымен жойылған Үрлітөбелі ауданынан берілген 10 ауылдық кеңесі бар аудан ретінде құрылған.
==Әкімшілік-аумақтық бөлінуі ==
Аудан аумағында 13 ауылдық аймақ бар: Железинка, Ақтау, Алакөл, Башмачный, Уалихан, Веселорощинский, Еңбекші, Новомирский, Қазақстан, Лесной, Михайловский, Озёрновский (орталығы - Озёрное ауылы), Прииртышский.
==Экономика==
==Экономика==
Аудан аумағы бойынша «Омбы—Қарасуық» теміржолы, «Павлодар—Железинка—Омбы», «Кашыр—Купино» автомобильді жолдары өтеді.
Аудан аумағы бойынша «Омбы—Қарасуық» теміржолы, «Павлодар—Железинка—Омбы», «Кашыр—Купино» автомобильді жолдары өтеді.

===Ауылшаруашылық===
===Ауыл шаруашылығы===
Ауданның ауылшаруашылық мамандандырылуы: бидай шаруашылығы (бидай), сүт шаруашылығы, тары, қаратұмық, күнбағыс өсіріледі, ет, тері шикізаты өндіріледі. Ауылшаруашылық өндіріспен айналысатын 13 ауылшаруашылық қожалықтары, 264 шаруа қожалықтары, 6706 жеке қоныстары айналысады, ауылшаруашылық өнімдерін қайта өндіру— 3 шұжық цехы, 3 сүтті қайта өндіру обьектілері, 7 жел диірмені, 1 жармаүккіш, 8 күнбағыс майын қайта өндеу цехы, 8 наубайхана (барлығы 30 қайта өндеу объектілері) бар.
Ауданның ауылшаруашылық мамандандырылуы: бидай шаруашылығы (бидай), сүт шаруашылығы, тары, қаратұмық, күнбағыс өсіріледі, ет, тері шикізаты өндіріледі. Ауылшаруашылық өндіріспен айналысатын 13 ауылшаруашылық қожалықтары, 264 шаруа қожалықтары, 6706 жеке қоныстары айналысады, ауылшаруашылық өнімдерін қайта өндіру— 3 шұжық цехы, 3 сүтті қайта өндіру обьектілері, 7 жел диірмені, 1 жармаүккіш, 8 күнбағыс майын қайта өндеу цехы, 8 наубайхана (барлығы 30 қайта өндеу объектілері) бар.

==Әлеуметтік сала==
==Әлеуметтік сала==
===Білім беру мен ғылым===
===Білім беру мен ғылым===
Ауданда 36 орта жалпы білім беру мектептері, 3 мектепалды ұйымдары мен 2 кәсіби лицей-мектебі бар.
Ауданда 36 орта жалпы білім беру мектептері, 3 мектепалды ұйымдары мен 2 кәсіби лицей-мектебі бар.

===Денсаулық сақтау===
===Денсаулық сақтау===
Ауданда 2 аурухана және 7 дәрігерлік амбулаторлық-емхана ұйымдары бар, ондағы дәрігерлер және орта медициналық қызметкерлер саны сәйкесінше 24 және 108 адам.
Ауданда 2 аурухана және 7 дәрігерлік амбулаторлық-емхана ұйымдары бар, ондағы дәрігерлер және орта медициналық қызметкерлер саны сәйкесінше 24 және 108 адам.

===Мәдениет===
===Мәдениет===
Ауданда 16 кітапхана, 9 клуб мекемелері бар.
Ауданда 16 кітапхана, 9 клуб мекемелері бар.
1935 жылдан бастап аудандық газет шығарылады. Көркемөнердің монументалды ескерткіші Кеңес Одағының батыры И.В. Бабинге арналған 1965 жылы даталанған мүсін мен 1920 жылғы И.Д. Путинцев бастамасымен В.И. Ленинге арналған бақ болып табылады. Аудан тұрғындары үшін Железинка орталық аудандық кітапхана қызмет етеді.
1935 жылдан бастап аудандық газет шығарылады. Көркемөнердің монументалды ескерткіші Кеңес Одағының батыры И.В. Бабинге арналған 1965 жылы даталанған мүсін мен 1920 жылғы И.Д. Путинцев бастамасымен В.И. Ленинге арналған бақ болып табылады. Аудан тұрғындары үшін Железинка орталық аудандық кітапхана қызмет етеді.
==Әйгілі адамдар==
==Әйгілі адамдар==
* Кеңес Одағының батырлары: И. В. Бабин, А. С. Квитков, И. Г Ледовской.;
* Кеңес Одағының батырлары: И. В. Бабин, А. С. Квитков, И. Г. Ледовской.;
* Социалистік Еңбек ерлері: Ж. К Жүсіпов., М. И.Трусов.
* Социалистік Еңбек ерлері: Ж. К. Жүсіпов, М. И.Трусов.


== Дереккөздер ==
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
<references/>


{{Павлодар облысы}}
{{Павлодарская область}}
{{Железин ауданы елді мекендері}}


[[Санат:Қазақстан аудандары]]
[[Санат:Железин ауданы]]
[[Санат:Павлодар облысы]]

10:52, 2024 ж. ақпанның 23 кезіндегі соңғы нұсқа

Қазақстан ауданы
Железин ауданы
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы

Павлодар облысы

Аудан орталығы

Железинка

Ауылдық округтер саны

12

Ауыл саны

33

Әкімі

Айтуған Абылайұлы Шайхимов

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Железин ауылы, Әуезов көшесі, №19

Тарихы мен географиясы
Координаттары

53°33′ с. е. 75°21′ ш. б. / 53.550° с. е. 75.350° ш. б. / 53.550; 75.350 (G) (O) (Я)Координаттар: 53°33′ с. е. 75°21′ ш. б. / 53.550° с. е. 75.350° ш. б. / 53.550; 75.350 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1938 жыл

Жер аумағы

7,7 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

15 222[1] адам (2023)

Ұлттық құрамы

орыстар (47,35%)
қазақтар (39,57 %)
немістер (5,94 %)
украиндар (2,84 %)
татарлар (1,42 %)
беларустар (0,76 %)
басқалары (2,12 %) [2]

Сандық идентификаторлары
Пошта индексі

140400-140410

Автомобиль коды

14

Железин ауданының әкімдігі

Қазақстан картасындағы Железин ауданы

Железин ауданы — Павлодар облысы құрамындағы аудан. 1938 жылы құрылған. Әкімшілік орталығы – Железинка ауылы (облыс орталығы - Павлодар қаласынан 188 км қашықтықта орналасқан).

Физикалық-географиялық сипаттамасы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Географиялық жағдайы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданы 7,6 мың км². Солтүстігінде Ресейдің Омбы облысымен, солтүстік-батысында – Новосибирск облысымен, оңтүстігінде – Тереңкөл ауданымен шектеседі, шығысында – Ертіс ауданынан Ертіс өзені арқылы бөлінген.

Климаты

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан климаты қатал континентальды, көктем-жаз айларында құрғақшылық орын алады, жауын-шашын көбінесе жаз ортасында болады, жазда және қыста жоғарғы температура орына алады, кеш көктемгі және ерте күзгі салқындармен ерекшеленеді, жыл бойы жел соғып тұрады. Қаңтар-ақпан айларында ең төмен, ал маусым-шілде айларында ең жоғарғы температура байқалады. Қаңтардың орташа температурасы −18º −19ºС-қа, шілденің - +19º +20ºС-қа тең. Жауын-шашынның орта жылдық мөлшері— 275,5 мм, кейде 300 мм-ге жетеді. Жауын-шашынның көп түсетін кезі – маусым-шілде айларының соңында, кейде тамыз айында. 10 см қар жамылғысы қараша айының соңында бекиді, жоғарғы биіктікке ақпан айының соңы – наурыз айының басында жетеді.

Жер бедері мен гидрография

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан аумағы көбінесе жазық жер болып келеді, онда сазда мен көлдер тұнып қалған бітеу ойпаттар көп. Аудан аумағында Жарағаш, Айлақ және т.б. көлдер бар, Ертіс өзені ағып өтеді. Жер қойнауында табиғи құрылыс материалдары бар. Топырақ көбінесе қара, кейде сортаң түрі де кездеседі. Жусан, бетеге өседі, ауданның 18% -не жуығын қайыңдар алады. Қара топырақты жазықтар қайыңдармен бірге көркем ландшафт құрайды.

Флора және фауна

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан жерін орманды-дала белдемінің күлгін қара топырағы көмкерген. Онда бетеге мен селеу аралас әр түрлі шөптер өскен. Қайыңды және қайыңды-теректі (итмұрын, тал, мойыл аралас) орман шоқтары кездеседі. Ондай жерлерде шие, итмұрын, қарақат, жидек, бүлдірген өседі. Жануарлар дүниесінен қасқыр, түлкі, қарсақ, күзен, қоян, борсық, сарышұнақ, суыр; өзен мен көлдерде және оған таяу жерлерде қаз, үйрек, аққу, қасқалдақ, тырна, қызғыш, тауқұдірет, орман шоқтарында бұлан, елік, бүркіт, жапалақ, қарға, сауысқан, далада бозторғай, шымшық, т.б. мекендейді. Ертіс өзенінде ақ балық, бекіре тұқымдастар, алабұға, сазан, шортан, көлдерде шабақ, алабұға, т.б. кездеседі.

Халқы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1939 1959 1970 1979 1989[3] 1999 2009[4] 2021
 21810 ▲37079 ▲44632 ▼39322 ▼35761 ▼26293 ▼17849 ▼15454

Ұлттық құрамы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ұлттық құрамы (2012 жылдың 1 қаңтарына)

Халық санының динамикасы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1999 жылы халық саны — 26,3 мың адамды, 2012 жылы — 17,19 мың адамды құрады. Халықтың орташа тығыздығы 1999 жылы 1 км² 3,45 адамнан, ал 2012 жылы 2,23 адамнан келді.

Тарихы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1935 жылы 9 қаңтарда Шығыс Қазақстан облысының Максим Горький ауданының бір бөлігінен орталығы Өрлітөбе ауылы болатын Өрлітөбе ауданы құрылды. 1938 жылы Павлодар облысы құрылып, Өрлітөбе ауданы аталған облыстың құрамына енді. Кейінірек аудан орталығы Железинка ауылына көшірілді. 1944 жылы 8 мамырда Өрлітөбе ауданының шағындалуы есебінен Михайлов ауданы (орталығы Михайловка ауылы) құрылды. 1957 жылы 25 қазанда Михайлов ауданы Өрлітөбе ауданына қосылды.

1960 жылы 26 желтоқсанда Тың өлкесі құрылып, Павлодар облысы құрамына енді. 1963 жылы 2 қаңтарда таратылған Өрлітөбе ауданының негізінде Железин ауданы құрылды.[5]

Әкімшілік бөлінісі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

33 елді мекен 12 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)[6]
Ауылдық округтері 2009 2021 2021 2009-ға пайызбен Ерлер 2009 Ерлер 2021 2021 2009-ға пайызбен Әйелдер 2009 Әйелдер 2021 2021 2009-ға пайызбен
Ақтау ауылдық округі 548 ▼403 73,5 257 ▼203 79 291 ▼200 68,7
Алакөл ауылдық округі 776 ▼632 81,4 395 ▼322 81,5 381 ▼310 81,4
Башмачин ауылдық округі 1364 ▼1181 86,6 659 ▼595 90,3 705 ▼586 83,1
Веселорощин ауылдық округі 1198 ▼900 75,1 598 ▼462 77,3 600 ▼438 73
Еңбекші ауылдық округі 1124 ▼735 65,4 564 ▼383 67,9 560 ▼352 62,9
Железин ауылдық округі 6174 ▲6324 102,4 2921 ▲3107 106,4 3253 ▼3217 98,9
Қазақстан ауылдық округі 1329 ▼1128 84,9 655 ▼586 89,5 674 ▼542 80,4
Лесной ауылдық округі 910 ▼701 77 451 ▼371 82,3 459 ▼330 71,9
Майлы ауылдық округі 448 ▼237 52,9 231 ▼129 55,8 217 ▼108 49,8
Михайлов ауылдық округі 2344 ▼1805 77 1160 ▼918 79,1 1184 ▼887 74,9
Новомир ауылдық округі 521 ▲523 100,4 272 ▲283 104 249 ▼240 96,4
Прииртыш ауылдық округі 1113 ▼885 79,5 561 ▼459 81,8 552 ▼426 77,2
ЖАЛПЫ САНЫ 17849 ▼15454 86,6 8724 ▼7818 89,6 9125 ▼7636 83,7

Экономика

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан аумағы бойынша «Омбы—Қарасуық» теміржолы, «Павлодар—Железинка—Омбы», «Кашыр—Купино» автомобильді жолдары өтеді.

Ауыл шаруашылығы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданның ауылшаруашылық мамандандырылуы: бидай шаруашылығы (бидай), сүт шаруашылығы, тары, қаратұмық, күнбағыс өсіріледі, ет, тері шикізаты өндіріледі. Ауылшаруашылық өндіріспен айналысатын 13 ауылшаруашылық қожалықтары, 264 шаруа қожалықтары, 6706 жеке қоныстары айналысады, ауылшаруашылық өнімдерін қайта өндіру— 3 шұжық цехы, 3 сүтті қайта өндіру обьектілері, 7 жел диірмені, 1 жармаүккіш, 8 күнбағыс майын қайта өндеу цехы, 8 наубайхана (барлығы 30 қайта өндеу объектілері) бар.

Әлеуметтік сала

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Білім беру мен ғылым

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданда 36 орта жалпы білім беру мектептері, 3 мектепалды ұйымдары мен 2 кәсіби лицей-мектебі бар.

Денсаулық сақтау

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданда 2 аурухана және 7 дәрігерлік амбулаторлық-емхана ұйымдары бар, ондағы дәрігерлер және орта медициналық қызметкерлер саны сәйкесінше 24 және 108 адам.

Мәдениет

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданда 16 кітапхана, 9 клуб мекемелері бар. 1935 жылдан бастап аудандық газет шығарылады. Көркемөнердің монументалды ескерткіші Кеңес Одағының батыры И.В. Бабинге арналған 1965 жылы даталанған мүсін мен 1920 жылғы И.Д. Путинцев бастамасымен В.И. Ленинге арналған бақ болып табылады. Аудан тұрғындары үшін Железинка орталық аудандық кітапхана қызмет етеді.

Әйгілі адамдар

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  • Кеңес Одағының батырлары: И. В. Бабин, А. С. Квитков, И. Г. Ледовской.;
  • Социалистік Еңбек ерлері: Ж. К. Жүсіпов, М. И.Трусов.

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
  2. ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
  3. ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
  4. ↑ ҚР халық санақтары
  5. ↑ История Железинского районного суда
  6. ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Железин_ауданы&oldid=3285652» бетінен алынған