ವಿಶ್ವಕಿರಣ

ಭೂಮಿಯ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಆವರಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಕಣಗಳಾಗಿದ್ದು ಬಾಹ್ಯಾಕಾಶದಿಂದ ಬರುತ್ತವೆ. ಬರುವ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿ ಅಂದಾಜು ಶೇ.90 ಭಾಗ ಸರಳ ಪ್ರೋಟಾನ್‍ಗಳು ಇದ್ದು, ಶೇ.10 ಭಾಗ ಹೀಲಿಯಂ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳು (ಆಲ್ಫಾ ಕಣಗಳು) ಇರುತ್ತವೆ. ಮತ್ತು ಶೇ.1 ಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಭಾಗ ಭಾರ ಇರುವ ಕಣಗಳು, ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್‍ಗಳು (ಬೀಟಾ ಕಣಗಳು), ಅಥವಾ ಗಾಮಾ ಕಿರಣದ ಫೋಟಾನ್‍ಗಳಿಂದಾಗಿರುತ್ತದೆ.^[೧] ಇಲ್ಲಿ ಕಿರಣ ಎಂಬ ಪದದ ಬಳಕೆಯು ತಪ್ಪು ಉಪಯೋಗವಾಗಿದ್ದು, ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಣಗಳು ಕಿರಣಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬರದೇ, ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಕಣಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತವೆ.

ಹಾಗಿದ್ದರೂ, ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳನ್ನು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಕಂಡುಹಿಡಿದಾಗ, ಅವನ್ನು ಕಿರಣಗಳೆಂದೇ ಭಾವಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಅವುಗಳ ಕಣದ ಸ್ವಭಾವವನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಬೇಕಾದಾಗ "ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣದ ಕಣ"ಗಳೆಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಯಿತು.

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿರುವ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಶಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕಣಗಳು ತಮ್ಮ ವಿಭಿನ್ನ ಮೂಲಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಫಲಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಕಣಗಳ ಮೂಲವು ಸೂರ್ಯನ ಮೇಲಿನ ಶಕ್ತಿಯುತ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳಿಂದ ಗೋಚರ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವನ್ನು ತಲುಪುವ ಇನ್ನೂ ತಿಳಿಯಲ್ಪಟ್ಟಿರದ ಘಟನೆಗಳವರೆಗೆ ತನ್ನ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ. ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು 10²⁰ eVಗಳಿಗಿಂತ ಅಧಿಕ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಇದು ಮಾನವನಿರ್ಮಿತ ಕಣ ಶಕ್ತಿವರ್ಧಕಗಳಿಂದ ಪಡೆಯಬಹುದಾದ 10¹²ರಿಂದ 10¹³ eV ಶಕ್ತಿಗಿಂತ ತುಂಬಾ ಅಧಿಕ.

(ಒಂದು 50 J (ಜೌಲ್) ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕಣದ ವಿವರಣೆಯನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಬಳಸಲ್ಪಡುವ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ವಿಶ್ವಕಿರಣದ ಶಕ್ತಿಯು, ಒಂದು ಟೆನಿಸ್ ಚೆಂಡನ್ನು 42 ಮೀ/ಸೆ [ಅಂದಾಜು 150 ಕಿ.ಮೀ/ಗಂಟೆ] ವೇಗದಲ್ಲಿ ಚಲಿಸುವಂತೆ ಮಾಡಲು ಉಪಯೋಗಿಸಲ್ಪಡುವ ಶಕ್ತಿಗೆ ಸಮನಾಗಿರುತ್ತದೆ.)

ಈಗ ಇನ್ನೂ ಅಧಿಕ ಶಕ್ತಿಯ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಸಂಶೋಧನೆಯತ್ತ ಗಮನಹರಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ.^[೨]

ಪರಮಾಣು ಬೀಜ ಹಾಗೂ ಉಪಪರಮಾಣವಿಕಕಣಗಳ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಿಂದ ಸಹಾಯವಾಯಿತು. ಈ ಕಣಗಳ ಡಿಕ್ಕಿಗಳಿಂದ ಅನೇಕ ಉಪಪರಮಾಣವಿಕಕಣಗಳ ಆವಿಷ್ಕಾರವಾಯಿತು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಯೋಗಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಪಡೆಯಲಾಗದ ಶಕ್ತಿಯುತ ಕಣಗಳು ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿರುವುವು.

ಸಂಯೋಜನೆ

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳನ್ನು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಮತ್ತು ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ಎಂದು ಎರಡು ಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಬಹುದು.

ಸೌರವ್ಯೂಹದ ಹೊರಗಿನಿಂದ ಬರುವ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಾಗಿದ್ದು, ಈ ಕಿರಣಗಳು ಅಂತರತಾರಾ ದ್ರವ್ಯದ ಜೊತೆ ವರ್ತಿಸಿ (ಬೆರೆತು) ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳಾಗುತ್ತವೆ.

ಸೂರ್ಯನೂ ಕೂಡ ತನ್ನ ಸೌರ ವಿಕಿರಣಸ್ಫೋಟದೊಂದಿಗೆ ಅಲ್ಪ ಶಕ್ತಿಯ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳನ್ನು ಹೊರಸೂಸುತ್ತಾನೆ. ಶಕ್ತಿಯ ರೋಹಿತದ ಯಾವ ಭಾಗವು ಗಮನಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಿದೆಯೋ, ಅದರ ಮೇಲೆ ಭೂಮಿಯ ವಾತಾವರಣದ ಹೊರಗಿರುವ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಸಂಯೋಜನೆಯು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ. ಹಾಗಿದ್ದರೂ, ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಬರುವ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿ ಶೇ.90 ಭಾಗ ಪ್ರೋಟಾನ್‌ಗಳು, ಸರಿಸುಮಾರು ಶೇ.9 ಭಾಗ ಹೀಲಿಯಂ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳು (ಆಲ್ಫಾ ಕಣಗಳು) ಮತ್ತು ಅಂದಾಜು ಶೇ.1 ಭಾಗ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್‍ಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಹೈಡ್ರೋಜನ್ ಮತ್ತು ಹೀಲಿಯಂ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳ ನಡುವಿನ ಅನುಪಾತವು (ದ್ರವ್ಯರಾಶಿಯ ಪ್ರಕಾರ 28% ಹೀಲಿಯಂ) ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದಲ್ಲಿ ದೊರಕುವ ಈ ವಸ್ತುಗಳ ಮೂಲಧಾತುಗಳ ಹೇರಳ ಅನುಪಾತ (ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಮಸ್ಥಾನಿಯ ಒಟ್ಟು ಅಣುಗಳಿಗೂ ಮತ್ತು ಆ ಧಾತುವಿಗಿರುವ ಒಟ್ಟು ಸಮಸ್ಥಾನಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಗೂ ಇರುವ ಅನುಪಾತ) ಕ್ಕೆ ಸಮನಾಗಿರುತ್ತದೆ (ಹೀಲಿಯಂ ದ್ರವ್ಯರಾಶಿಯ 24%).

ಉಳಿದ ಭಾಗವು ನಕ್ಷತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಬೈಜಿಕ ಕ್ರಿಯೆಯ ಅವಶೇಷಗಳಾದ ಭಾರವಾದ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳಿಂದಾಗಿದೆ. ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಬೈಜಿಕ ಕ್ರಿಯೆಯ ಅವಶೇಷಗಳಲ್ಲದ ಇತರ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳು ಅಥವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಉಗಮವಾದ ಮಹಾಸ್ಪೋಟ (ಬಿಗ್‍ಬ್ಯಾಂಗ್)ದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾದ ಪ್ರೈಮರಿ ಲೀಥಿಯಂ, ಬೆರಿಲಿಯಂ ಮತ್ತು ಬೋರಾನ್‍ಗಳಿಂದಾಗಿವೆ. ಈ ಹಗುರ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳು ಸೂರ್ಯನ ವಾತಾವರಣಕ್ಕಿಂತ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿ ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿರುತ್ತವೆ (ಅಂದಾಜು 1:100 ಕಣಗಳು). ಈ ಹಗುರ ಕಣಗಳು ಸೂರ್ಯನ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ, ಸೂರ್ಯನಲ್ಲಿರುವ ಹೀಲಿಯಂ ಕಣಗಳ 10⁻⁷ ಭಾಗವಿರುತ್ತವೆ.

ಈ ಬೃಹತ್ ವ್ಯತ್ಯಾಸವು ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ರೂಪುಗೊಂಡ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿರುತ್ತದೆ. ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿರುವ ಭಾರವಾದ ಇಂಗಾಲ ಮತ್ತು ಆಮ್ಲಜನಕದ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳು, ಅಂತರತಾರಾ ದ್ರವ್ಯದೊಂದಿಗಿನ ಘರ್ಷಣೆಯಿಂದಾಗಿ (ವಿಶ್ವಕಿರಣ ವಿದಳನ ಕ್ರಿಯೆಯ ಮೂಲಕ) ಲಘುವಾದ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳಿರುವ ಲೀಥಿಯಂ, ಬೆರಿಲಿಯಂ ಮತ್ತು ಬೋರಾನ್‍ಗಳಾಗಿ ವಿಭಜನೆಯಾಗುತ್ತವೆ. Li ಮತ್ತು Be ಗಳ ಶಕ್ತಿಯ ರೋಹಿತವು ಇಂಗಾಲ ಮತ್ತು ಆಮ್ಲಜನಕಗಳಿಗಿಂತ ತೀಕ್ಷ್ಣವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇದು ಹೆಚ್ಚು ಶಕ್ತಿಯಿರುವ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳು ಗ್ಯಾಲಕ್ಸಿಯ ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರದ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಕಡಿಮೆ ವಿಶ್ವಕಿರಣದ ವಿದಳನಕ್ಕೊಳಪಡುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಕಬ್ಬಿಣ ,ನಿಕಲ್ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳು ಮತ್ತು ಅಂತರತಾರಾ ದ್ರವ್ಯದ ನಡುವಿನ ಘರ್ಷಣೆಯಿಂದಾಗುವ ವಿದಳನ ಕ್ರಿಯೆಯಿಂದಾಗಿ ಸ್ಕ್ಯಾಂಡಿಯಂ, ಟೈಟೇನಿಯಂ, ವನಾಡಿಯಂ ಮತ್ತು ಮ್ಯಾಂಗನೀಸ್ ಅಯಾನುಗಳು ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿ ಹೇರಳವಾಗಿರುತ್ತವೆ.

ಹಿಂದಿನ ಸಂಶೋಧನೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಪ್ರವಾಹವು ಸ್ಥಿರವೆಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಇತ್ತೀಚಿನ ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ಕಳೆದ ನಲವತ್ತು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ 1.5 ರಿಂದ 2 ಪಟ್ಟು ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಪ್ರಮಾಣ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷ್ಯ ಒದಗಿಸಿವೆ.^[೩]

ಸಮನ್ವಯತೆ

ಭೂಮಿಯ ಮೇಲ್ಭಾಗದ ವಾತಾವರಣದ ಮೇಲೆ ಬೀಳುವ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಪ್ರವಹಿಸುವ ದರವು ಎರಡು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ಮೂಲಕ ಮಾರ್ಪಾಡಾಗುತ್ತದೆ. ಅವುಗಳೆಂದರೆ, ಸೂರ್ಯನ ಸೌರ ಮಾರುತ ಮತ್ತು ಭೂಮಿಯ ಕಾಂತ ಕ್ಷೇತ್ರ. ಸೌರ ಮಾರುತವು ಸೂರ್ಯನಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ಕಾಂತಯುಕ್ತ ಪ್ಲಾಸ್ಮವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಒಳ ಬರುವ ಕಣಗಳ ವೇಗವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಹಾಗೂ 1 GeVಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಶಕ್ತಿ ಹೊಂದಿರುವ ಕಣಗಳನ್ನು ಹೊರಹಾಕುತ್ತದೆ. ಸೌರ ಮಾರುತದ ಪ್ರಮಾಣವು ಸೌರ ಕ್ರಿಯೆಗಳಲ್ಲಿನ ಬದಲಾವಣೆಯಿಂದಾಗಿ ಸ್ಥಿರವಾಗಿಲ್ಲ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಅದರ ನಿರಂತರ ಹನ್ನೊಂದು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಚಕ್ರದ ನಂತರ ಇದು ಬದಲಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಮಾರ್ಪಾಡು ಮಾಡುವ ಮಟ್ಟವು (ಮಾಡುಲೇಷನ್) ಸೂರ್ಯನ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ಮೇಲೆ ನೇರವಾಗಿ/ಪ್ರತಿಅವಲಂಬನವನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ. ಭೂಮಿಯ ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರದ ಪ್ರಭಾವವು ಸಮಭಾಜಕವೃತ್ತದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿರುವ ಕಾರಣದಿಂದ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ತೀವ್ರತೆಯು ಸಮಭಾಜಕವೃತ್ತ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆಯಿದ್ದು, ಧ್ರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವೇನೆಂದರೆ, ಕಣಗಳು ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರದ ರೇಖೆಗಳ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಚಲಿಸುತ್ತವೆಯೇ ಹೊರತು, ಅದನ್ನು ದಾಟಿಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಅವು ಧ್ರುವ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿವೆ. (ಅಲ್ಲಿ ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರದ ರೇಖೆಗಳು ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿವೆ). ಧ್ರುವಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಂತ ಕ್ಷೇತ್ರದ ರೇಖೆಗಳು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲ್ಮೈಯತ್ತ ಬಾಗಿದ್ದು , ಮೊದಲು ಸೂರ್ಯೋದಯವು ಅಲ್ಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕೊನೆಗೆ, ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ತೀಕ್ಷಣತೆಯು ಭೂಮಿಯ ಪರಿಭ್ರಮಣೆಯ ಕಕ್ಷೆಯು, ಭೂಮಿಯ ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರದ ಧ್ರುವಗಳ ಕಕ್ಷೆಗೆ ಸಮಾನಾಂತರವಾಗಿ ಇಲ್ಲದಿರುವುದರಿಂದ ಭೂಮಿಯ ರೇಖಾಂಶವನ್ನೂ ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ. ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ರೇಖಾಂಶದ ಅವಲಂಬಿಕೆಯು ಭೂಕಾಂತೀಯ ದ್ವಿಧ್ರುವ ಅಕ್ಷಾಂಶವು ಭೂಮಿಯ ಭ್ರಮಣ ಅಕ್ಷಾಂಶಕ್ಕೆ ಸಮನಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಸತ್ಯದಿಂದ ಸಂಭವಿಸುತ್ತದೆ.

ಸೌರವ್ಯೂಹದಲ್ಲಿ ಚಲಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ತೀಕ್ಷ್ಣತೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಮಾಡುಲೇಷನ್ (ಮಾರ್ಪಾಡು) ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಅಂತರಿಕ್ಷದ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿತವಾಗಿದೆ. ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಪಾರ್ಕರ್ಸ್ ಟ್ರಾನ್‍ಸ್ಪೋರ್ಟ್ ಇಕ್ವೇಶನ್ ಇನ್ ದಿ ಹೆಲಿಯೊಸ್ಪಿಯರ್‌ನಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಸೂರ್ಯನಿಂದ ಹೆಚ್ಚಿನ ತ್ರಿಜ್ಯಾಂತರದಲ್ಲಿ (~94 AU) ಒಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವಿದ್ದು, ಅಲ್ಲಿ ಶಬ್ದದ ವೇಗಕ್ಕಿಂತ ಅಧಿಕ ವೇಗದಲ್ಲಿರುವ ಸೌರಮಾರುತವು ಶಬ್ದದ ವೇಗಕ್ಕೆ ಬದಲಾವಣೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು "ಸೌರ ಮಾರುತದ ಅಂತಿಮ ಆಘಾತ" ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಅಂತಿಮ ಆಘಾತ ಮತ್ತು ಸೌರವ್ಯೂಹದ ಅಂಚಿನ (ಹೆಲಿಯೊ ಪಾಸ್) ನಡುವಿನ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಸೌರಕೋಶ ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶವು ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಿಗೆ ಪ್ರತಿರೋಧ ಒಡ್ಡುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಶಕ್ತಿಯು ಶೇ.90ರಷ್ಟು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾಗಿ, ಭೂಮಿಯ ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಇದೂ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಭೂಮಿಗೆ ಬಂದಪ್ಪಳಿಸುವುದನ್ನು ತಡೆಯುತ್ತದೆ.

ಒಂದು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಮಾದರಿಯ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಅಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸ್ಥಳೀಯ ಅಂತರನಕ್ಷತ್ರೀಯ ರೋಹಿತ ಸಂಬಂಧಿಯನ್ನು (LIS) ಕಂಡುಹಿಡಿಯುವಲ್ಲಿನ ಒಂದು ಸವಾಲಾಗಿದೆ. ದೊಡ್ಡದಾದ ಸ್ಥಿರಶಾಖ ಶಕ್ತಿಯ ಬದಲಾವಣೆಗಳ ಕಾರಣದಿಂದ ಈ ಸಣ್ಣ ಕಣಗಳು ಹೆಲಿಯೋಸ್ಫಿಯರ್‌ನಲ್ಲಿನ ಸೌರ ಮಾರುತದ ಮಾರ್ಗಬದಲಾವಣೆಗೆ ಅನುಭವವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಹಾಗಿದ್ದರೂ, ಸೌರಮಾರುತ ಅಂತಿಮ ಆಘಾತ, ಅನಿಶ್ಚಿತ ಚಲನೆಗಳು ಮತ್ತು ಸೌರಕೋಶಗಳೊಂದಿಗೆ ವಿಸರಣ ಟೆನ್ಸರಿನ ಹೊಸ ವಿವರಗಳನ್ನು ಬೆರೆಸಿ ಕೃತಕವಾಗಿ ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವ ಕಲೆಯ ಸ್ಥಾನದ 2D ಸಂಖ್ಯಾಮಾದರಿಯನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುವ ಮೂಲಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ಪ್ರಗತಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಲಾಗಿದೆ (ಲ್ಯಾಂಗರ್ ಎಟ್ ಆಲ್-2004ನ್ನು ನೋಡಿ). ಆದರೂ ಸೌರಮಾರುತದ ರಚನೆ ಮತ್ತು ಸೌರಕೋಶದಲ್ಲಿರುವ ಅಸ್ಥಿರ ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಅರ್ಥೈಸಲಾಗದೆ ಸೌರಕೋಶ ಅಪರಿಚಿತವಾಗಿಯೇ ಉಳಿದಿದೆ ಮತ್ತು ಸವಾಲಾಗಿದೆ.

ಹೆಲಿಯೋಸ್ಫಿಯರ್ ಬಗೆಗಿನ ನಮ್ಮ ತಿಳುವಳಿಕೆಯ ಆಯಸ್ಕಾಂತೀಯ ವಿಭಾಗಕ್ಕೆ ಸಮಾನಾಂತರವಾಗಿರುವ ಪ್ರಸರಣ ಸಹ ಪ್ರಮಾಣದ ಬಗೆಗಿನ ಕಡಿಮೆ ತಿಳುವಳಿಕೆ ಮತ್ತು ಮಾದರಿಯ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ಪೂರ್ಣತೆಯಿಂದ ಬಹಳ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಭರವಸೆಯ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳಾದ ಅಬ್ ಇನಿಷಿಯೋ ವಿಧಾನಗಳು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುತ್ತವೆ, ಆದರೆ ಅದರ ಕೊರತೆಯೇನೆಂದರೆ ಅಂತಹ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳು ಅವಲೋಕನಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಹೊಂದಿಕೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತವೆ (Minnie, 2006), ಇದು ಹೆಲಿಯೋಸ್ಫಿಯರ್‌ನಲ್ಲಿನ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುವ ವರ್ಣಾತ್ಮಕ ತಾಂತ್ರಿಕತೆಗಳಲ್ಲಿನ ವೈಫಲ್ಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ.

ಪತ್ತೆಹಚ್ಚುವುದು (ಡಿಟೆಕ್ಷನ್)

ಚಿತ್ರ:Moons shodow in muons.gif

ಸೌಂಡಾನ್ 2 ಡಿಟೇಕ್ಟರ್‌ನಲ್ಲಿ 700 m ಭೂಮಿಯ ಕೆಳಗೆ ದ್ವಿತೀಯಕ ಮ್ಯೂಯಾನ್‍ಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಿದಾಗ ಕಂಡುಬಂದ ಚಂದ್ರನ ವಿಶ್ವಕಿರಣದ ನೆರಳು.

ಚಿತ್ರ:Moon gamma rays egret instrument cgro.jpg

20 MeVಗಿಂತ ದೊಡ್ಡದಾದ ಗಾಮಾಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿ , ಕಾಮ್ಟನ್‌ ಗಾಮಾ ರೇ ವೀಕ್ಷಣಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದ ಚಂದ್ರ. ಇದು ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣದ ಮೇಲ್ಮೈನಲ್ಲಿನ ಘರ್ಷಣೆಯಿಂದ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಸೂರ್ಯನು ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಿಗೆ ಗುರಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸಲು ಒಂದೇ ರೀತಿಯ ಸಮತಲದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪರಮಾಣುವಿನ ಸಂಖ್ಯೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ, ಇದನ್ನು ಈ ಎಲ್ಲಾ ಶಕ್ತಿಗಳಲ್ಲೂ ನೋಡಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ, ಈ ಶಕ್ತಿಗಳು ಸೌರ ಪರಮಾಣು ಬೆಸುಗೆಯಂತೆ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಪರಮಾಣುವಿನ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಗಳಿಂದ ಹೊರಹೊಮ್ಮಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುವಂತಿರುವುದಿಲ್ಲ.^[೪]

ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ನಿಂದಾಗಿರುವ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಭೂಮಿಯ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ಕಡಿಮೆ ಸಾಂದ್ರತೆಯಿಂದಾಗಿ ದೂರದ ಮೂಲದಿಂದ ಭೂಮಿಗೆ ಬರುತ್ತವೆ. ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳು ಇತರೆ ವಸ್ತುಗಳೊಂದಿಗೆ ತೀವ್ರವಾಗಿ ವರ್ತಿಸುತ್ತವೆ. ಇದರಿಂದ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಸಮೀಪಿಸಿದಂತೆ ವಾತಾವರಣದ ಅನಿಲಗಳ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳೊಂದಿಗೆ ಘರ್ಷಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಘರ್ಷಣೆಗೆ ವೃಷ್ಟಿ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಅನೇಕ ಪಯಾನ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಯಾನ್‌ಗಳು, ಅಸ್ಥಿರ ಮೆಸಾನ್‌ಗಳು ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುತ್ತವೆ. ಅಸ್ಥಿರ ಮೆಸಾನ್‌ಗಳು ಕೂಡಲೇ ಮ್ಯೂಯಾನ್‌ಗಳಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿತವಾಗುತ್ತವೆ. ಮ್ಯೂಯಾನ್‍ಗಳು ವಾತಾವರಣದೊಂದಿಗೆ ತೀವ್ರವಾಗಿ ವರ್ತಿಸದಿರುವ ಕಾರಣದಿಂದ ಹಾಗೂ ಸಮಯದ ವಿಸ್ತರಿಸುವಿಕೆಯ ಸಾಪೇಕ್ಷತಾ ಪರಿಣಾಮದಿಂದಾಗಿ ಇದರಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಮ್ಯೂಯಾನ್‌ಗಳು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲ್ಮೈಯನ್ನು ತಲುಪಲು ಸಫಲವಾಗುತ್ತವೆ. ಮ್ಯೂಯಾನ್‍ಗಳು ಅಯಾನೀಕರಣಗೊಳ್ಳುವ ವಿಕಿರಣಗಳಾಗಿದ್ದು ಮೇಘಮಂದಿರಗಳು ಅಥವಾ ಗುಳ್ಳೆಮಂದಿರಗಳು ಅಥವಾ ಸ್ಫುರಣ ಶೋಧಕಗಳಿಂದ ಸುಲಭವಾಗಿ ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಬಹುದಾಗಿದೆ. ಹಲವಾರು ಮ್ಯೂಯಾನ್‌‍ಗಳನ್ನು ಒಂದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಶೋಧಕಗಳಿಂದ ಅವಲೋಕಿಸಿದಾಗ, ಅವು ಒಂದೇ ಕಣಗುಂಪುಗಳ ಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಉಂಟಾಗಿದೆ ಎಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ.

ಸೌರವ್ಯೂಹದಲ್ಲಿ ಹೈಡ್ರೋಜನ್ ಮತ್ತು ಹೀಲಿಯಂಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಭಾರವಿರುವ ಇತರೆ ವಸ್ತುಗಳಿಗೆ (ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ) ಅಪ್ಪಳಿಸುವ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳನ್ನು, ಗಾಮಾ-ಕಿರಣ ದೂರದರ್ಶಕವನ್ನು (ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿರುವ ಚಿತ್ರವನ್ನು ನೋಡಿ) ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಆ ವಸ್ತುಗಳಿಂದ ಹೊರಬರುವ ಹೆಚ್ಚು ಶಕ್ತಿಶಾಲೀ ಗಾಮಾ ಕಿರಣಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಬಹುದಾಗಿದೆ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಈ ಗಾಮಾ ಕಿರಣಗಳ ಶಕ್ತಿಯು ವಿಕಿರಣ ವಿಭಜನೆಯಿಂದ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುವ ಕಿರಣಗಳ ಶಕ್ತಿ (10 MeV) ಗಿಂತ ಅಧಿಕವಾದಾಗ ಇವುಗಳು ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ತಾಡನೆಯಿಂದ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾದವುಗಳೆಂದು ತಿಳಿಯಬಹುದಾಗಿದೆ.

ಕಣ ಮಾರ್ಗ ನಿಕ್ಷಾರಣ ಕಾರ್ಯ ವಿಧಾನದಿಂದ ಕಂಡುಹಿಡಿಯುವಿಕೆ

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳನ್ನು, ಅವು ಉಪಗ್ರಹಗಳೊಂದಿಗೆ ಅಂತರಿಕ್ಷಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಲಾದ ಕಣಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆ ಮಾಡುವ ಸಾಧನಗಳು ಅಥವಾ ಅತೀ ಎತ್ತರದ ಬಲೂನಿನ ಮೂಲಕ ಹಾದುಹೋದಾಗ ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಬಹುದಾಗಿದೆ. ರಾಬರ್ಟ್ ಫ್ಲೈಶರ್, ಪಿ. ಬಫೋರ್ಡ್ ಪ್ರೈಸ್ ಮತ್ತು ರಾಬರ್ಟ್ ಎಮ್. ವಾಕರ್^[೫] ಒಂದು ಜನಪ್ರಿಯ ತಂತ್ರವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದರು. 1/4 mil ಲೆಕ್ಸಾನ್ ಪಾಲಿಕಾರ್ಬೋನೇಟ್‍ನಂತಹ ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಹಾಳೆಗಳನ್ನು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಇಟ್ಟು ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಿಗೆ ನೇರವಾಗಿ ಆಕಾಶ ಅಥವಾ ಎತ್ತರದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಇಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರಯೋಗಾಲಯದಲ್ಲಿ, ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಹಾಳೆಗಳನ್ನು ಬಿಸಿಯಾದ ದಾಹಕ ಸೋಡಿಯಂ ಹೈಡ್ರಾಕ್ಸೈಡ್‍ ಮಿಶ್ರಣದಲ್ಲಿ "ಕೆತ್ತ"ಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ, ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿನ ವಸ್ತುವು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ದರದಲ್ಲಿ ತೆಗೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ.

ಬರಿದಾದ ವಿಶ್ವಕಿರಣದ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ನ್ನು ಶೋಧಕದ ಮೂಲಕ ಹಾಯಿಸಿದಾಗ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ನಲ್ಲಿನ ಶಕ್ತಿಯು ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್‍ನಲ್ಲಿರುವ ರಾಸಾಯನಿಕ ಬಂಧವನ್ನು ಮುರಿಯುತ್ತದೆ. ಕಣಗಳ ಚಲನೆಯು ಮಂದಗತಿಯಲ್ಲಿದ್ದರೆ ಮತ್ತು ವಿದ್ಯುದಂಶವು ಅಧಿಕವಾಗಿದ್ದರೆ (ಅಧಿಕ Z) ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ರಾಸಾಯನಿಕ ಬಂಧವು ಮುರಿಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಹಾನಿಗೊಳಗಾದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ದಾಹಕ ಸೋಡಿಯಂ ಹೈಡ್ರಾಕ್ಸೈಡ್‍ ವೇಗವಾಗಿ ಕರಗುತ್ತದೆ. ನಂತರ ಚಿಕ್ಕ ಗುಳಿಗಳಾಗಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ನಿಧಾನಗತಿಯಲ್ಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್‍ನಲ್ಲಿ ಶಂಕುವಿನ ಆಕೃತಿಯ ಗುಳಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಒಂದು ಹಾಳೆಗೆ ಎರಡು ಗುಳಿಗಳಾಗುತ್ತವೆ [ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್‍ನ ಎರಡೂ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ತಲಾ ಒಂದು]. ಈ ಗುಳಿಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಸೂಕ್ಷ್ಮದರ್ಶಕದಿಂದ [ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ 1600X ತೈಲ-ಅದರ್ಶನ] ಅಳೆಯಬಹುದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಆಳದ ಒಂದು ಕಾರ್ಯವಾಗಿ ಅಚ್ಚೊತ್ತಿದ ದರವು ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್‌ನ ಬೃಹತ್ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ. ಹೆಚ್ಚಿನ ವೇಗದಿಂದಾಗಿ ಬೃಹತ್‌ಪ್ರಮಾಣದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅಯಾನೀಕರಣದ ಹಾನಿಯು ಕಡಿಮೆಯಿರುತ್ತದೆ. ಬೃಹತ್‌ಪ್ರಮಾಣದ ವೇಗಾಪಕರ್ಷದಿಂದಾಗಿ, ವೇಗವು ಕಡಿಮೆಯಾಗುವುದರಿಂದ ಅಯಾನೀಕರಣದಿಂದಾಗುವ ಹಾನಿಯು ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು 1ರಿಂದ 92ರ ವರೆಗಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು Z ಅಣುವಿನ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗೆ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ವಕ್ರರೇಖೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕುತ್ತದೆ. ಇದು ಬೃಹತ್‌ಪ್ರಮಾಣಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ಹಾದುಹೋಗುವ ಕಣಗಳ ಆವೇಶ ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿ (ವೇಗ) ಗುರುತಿಸಲು ಅನುವುಮಾಡುತ್ತದೆ. ಈ ತಂತ್ರವನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಲು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ನ್ಯೂಟ್ರಾನ್ ಶೋಧಕಗಳಲ್ಲಿ ಪರಮಾಣು ವಿಭಜನೆಯಿಂದ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾದ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳನ್ನು ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚಲು ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.

ಭೂಮಿಯ ವಾತಾವರಣದೊಂದಿಗಿನ ಸಂವಹನ

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ತೀವ್ರತೆ ವಾತಾವರಣದ ಉನ್ನತಿಯೊಂದಿಗೆ ಹೇಗೆ ಬದಲಾವಣೆ ಆಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರ ಅಧ್ಯಯನವೂ ನಡೆದಿದೆ. ಸುಮಾರು 15 ಕಿಮೀ ಉನ್ನತಿಯವರೆಗೆ ತೀವ್ರತೆ ಹೆಚ್ಚುತ್ತದೆ; ಉನ್ನತಿ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಾದಾಗ ತೀವ್ರತೆ ಇಳಿಮೊಗವಾಗುತ್ತದೆ. ವಿಶ್ವಕಿರಣ-ವಾತಾವರಣಗಳ ಅಂತರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಇದು ದೃಢೀಕರಿಸುತ್ತದೆ. ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಉಚ್ಚ ಉನ್ನತಿಯಲ್ಲಿ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಘಟ್ಟಿಸಿದಾಗ ವಾತಾವರಣದ ಅನಿಲಗಳೊಡನೆ ಅಂತರವರ್ತಿಸಿ ದ್ವಿತೀಯಕ ಕಣಗಳನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸುತ್ತವೆ. ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಕಣಗಳಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರೋಟಾನುಗಳು ಈ ರೀತಿ ಪಯಾನ್, ಮ್ಯೂಯಾನ್, ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್, ಪಾಸಿಟ್ರಾನ್ ಹಾಗೂ ಶಕ್ತಿಯುತ ಫೋಟಾನುಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತವೆ. ಅಯಾನೀಕೃತ ಕಣಗಳ ಒಟ್ಟು ಸಂಖ್ಯೆ ಹೀಗೆ ಹೆಚ್ಚಾಗುವುದರಿಂದ ತೀವ್ರತೆ ಏರುತ್ತದೆ. ಕೆಳ ವಾತಾವರಣಕ್ಕೆ ಬಂದಂತೆ ದ್ವಿತೀಯಕ ಕಣಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗುವುದರಿಂದ ತೀವ್ರತೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ.

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಭೂಮಿಯ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದಾಗ, ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಆಮ್ಲಜನಕ ಮತ್ತು ಸಾರಜನಕದ ಅಣುಗಳೊಂದಿಗೆ ಘರ್ಷಿಸಿ ಹಗುರವಾದ ಕಣಗಳಾಗುತ್ತವೆ. ಇದನ್ನು ಏರ್ ಶವರ್ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಇದರ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ತೋರಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಹೆಚ್ಚು ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಪ್ರೋಟಾನ್‍ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ಕಣಕ್ಕೆ ತಗುಲಿ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುತ್ತವೆ.

ಇದು ಏರ್ ಶವ‍ರ್‌ನ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ಚಿತ್ರವಾಗಿದೆ. ವಾಸ್ತವಿಕವಾಗಿ, ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಅಣುವಿನ ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ರಾಸಾಯನಿಕ ವಾತಾವರಣ (ಕೆಮಿಕಲ್ ಅಟ್ಮೋಸ್ಪಿಯರಿಕ್) ವನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿ, ಏರ್ ಶವರ್ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಉಂಟಾದ ಬಿಲಿಯನ್‍ಗಟ್ಟಲೆ ಕಣಗಳು ಭೂಮಿಯ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ತಲುಪುತ್ತವೆ. ಹೀಗೆ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾದ ಕಣಗಳು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಕಣಗಳ ಪಥದಿಂದ ಒಂದು ಡಿಗ್ರಿ ಅಂತರದಲ್ಲಿರುತ್ತವೆ. ಆ ರೀತಿಯ ಘರ್ಷಣೆಯಿಂದ ಆವಿಷ್ಟ ಮೆಸಾನ್‌ಗಳು (ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಧನ ಮತ್ತು ಋಣ ಪಯಾನ್‌ ಮತ್ತು ಕೇಯಾನ್‌ಗಳು) ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುತ್ತವೆ. ವಿಶ್ವ ಕಿರಣಗಳು ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯ ಮೂಲಕ ಸತತವಾಗಿ ಭೂಮಿಯ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಇಂಗಾಲ-14 ನಂತಹ ಅಸ್ಥಿರ ಸಮಸ್ಥಾನಿಗಳನ್ನು ಉತ್ಪತ್ತಿ ಮಾಡುತ್ತವೆ.

$n+\mathrm {N} ^{14}\rightarrow p+\mathrm {C} ^{14}$

1950ರ ಆದಿ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅಣ್ವಸ್ತ್ರಗಳ ಪರೀಕ್ಷೆಯ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುವ ಮೊದಲು, 100,000 ವರ್ಷಗಳಿಂದ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ಇಂಗಾಲ-14ದ ಮಟ್ಟವನ್ನು (70 ಟನ್‍ಗಳು) ಸ್ಥಿರವಾಗಿಟ್ಟಿದ್ದವು.

ಇದು ಪುರಾತನ ಪುರಾತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಉಪಯೋಗಿಸಲ್ಪಡುವ ರೇಡಿಯೋ ಕಾರ್ಬನ್ ಕಾಲ ನಿರ್ಣಯದಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾಗುವ ಪ್ರಮುಖ ವಾಸ್ತವಾಂಶವಾಗಿದೆ.

ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯ ಗುಣಲಬ್ಧವು ಜೀವಿತಾವಧಿ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಗಳದ್ದಾಗಿದೆ.^[೬]

2

ಸಂಶೋಧನೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಯೋಗಗಳು

ಹಲವಾರು ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ನಡೆದಿವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾದವುಗಳೆಂದರೆ,

ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾದ ಪ್ರಯೋಗಳು
- ಅಕೀನೊ ಜಯಂಟ್ ಏರ್ ಶವರ್ ಅರೇ
- ಚಿಕೋಸ್ (CHICOS)
- ಹೈ ರೆಸಲೂಶನ್ ಫ್ಲೈಸ್ ಐ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ಡಿಟೆಕ್ಟರ್
- MARIACHI
- ಪಿಯರೆ ಆಗರ್ ಅಬ್ಸರ್ವೇಟರಿ
- ಟೆಲಿಸ್ಕೋಮ್ ಅರೇ ಪ್ರಾಜೆಕ್ಟ್
- ವಾಷಿಂಗ್ಟನ್ ಲಾರ್ಜ್ ಏರಿಯಾ ಟೈಮ್ ಕೋಇನ್ಸಿಡೆನ್ಸ್‌ ಅರೇ
- ಕ್ಲೌಡ್ (CLOUD)
- ಸ್ಪೇಸ್‍ಶಿಪ್ ಅರ್ತ್(ಡಿಟಿಕ್ಟರ್)
- ಮಿಲಾಗ್ರೊ
- ರಿಯಲ್‍ಟೈಮ್ ನ್ಯೂಟ್ರಾನ್ ಮಾನಿಟರ್ ಡೇಟಾಬೇಸ್(ಎನ್ಎಂಬಿಡಿ)
- KASCADE
- ಗಾಮಾ
- ಗ್ರೇಪ್ಸ್-ತ್ರೀ
- ಹೆಗ್ರ
- ಚಿಕಾಗೊ ಏರ್‌ಶವರ್ ಅರೇ (ಸಿಎಎಸ್ಎ)

ಉಪಗ್ರಹದಿಂದ ಮಾಡಿದ ಪ್ರಯೋಗಗಳು
- ಪಮೆಲ
- ಆಲ್ಫಾ ಮ್ಯಾಗ್ನೆಟಿಕ್ ಸ್ಪೆಕ್ಟ್ರೋಮೀಟರ್
- ಎಸಿಇ( ಅಡ್ವಾಸ್ಡ್ ಕಾಂಪೋಸಿಶನ್ ಎಕ್ಸ್‌ಪ್ಲೋರರ್)
- ವೋಯುಜರ್ 1 ಮತ್ತು ವೋಯುಜರ್ 2
- Cassini-Huygens
- ಹೆಚ್‌ಇಎಒ 1, ಐನ್‍ಸ್ಟೀನ್ ಅಬ್ಸರ‍್ವೇಟರಿ (ಹೆಚ್ಇಎಒ 2), ಹೆಚ್ಇಎಒ 3
- ಫರ್ಮಿ ಗಾಮಾ-ರೇ ಸ್ಪೇಸ್ ಟೆಲಿಸ್ಕೋಪ್
- ಸೋಲಾರ್ ಅಂಡ್ ಹೆಲಿಯೋಸ್ಪೆರಿಕ್ ಅಬ್ಸರ‍್ವೇಟರಿ
- ಇಂಟರ್‌ಸ್ಟೆಲ್ಲಾರ್ ಬೌಂಡರಿ ಎಕ್ಸ್‌ಪ್ಲೋರರ್
- ಲ್ಯಾಂಗ್ಟನ್ ಅಲ್ಟಿಮೇಟ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್-ರೇ ಇಂಟೆಂಸಿಟಿ ಡಿಟೆಕ್ಟರ್

ಬಲೂನ್-ಬೋರ್ನ್ ಪ್ರಯೋಗಳು
- ಬಿಇಎಸ್ಎಸ್(ಬಲೂನ್-ಬೋರ್ನ್ ಎಕ್ಸಪರಿಮೆಂಟ್ ವಿಥ್ ಸೂಪರ್‍ಕಂಡಕ್ಟಿಂಗ್ ಸ್ಪೆಕ್ಟೋಮೀಟರ್)
- ಎಟಿಐಸಿ(ಅಡ್ವಾಸ್ಡ್ ಥಿನ್ ಅಯನೈಸೇಶನ್ ಕ್ಯಾಲೊರಿಮೀಟರ್)
- ಟ್ರೇಸರ್( ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ಡಿಟೆಕ್ಟರ್)
- ಟೈಗರ್ಸ್ (ಹುಲಿಗಳು) Archived 2012-05-03 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
- ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ಎನರ್ಜೆಟಿಕ್ಸ್ ಅಂಡ್ ಮಾಸ್(ಸಿಆರ್‌‍ಇಎ‌ಎಮ್)

ಇತಿಹಾಸ

1896ರಲ್ಲಿ ಹೆನ್ರಿ ಬೆಕರೆಲ್ ವಿಕಿರಣಶೀಲತೆಯನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿದ ಬಳಿಕ, ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ವಿದ್ಯುತ್ (ಗಾಳಿಯ ಅಯಾನೀಕರಣ), ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿರುವ ವಿಕಿರಣಕಾರಿ ವಸ್ತುಗಳು ಹೊರಸೂಸುವ ರೇಡಿಯೋ ವಿಕಿರಣದಿಂದ ಅಥವಾ ರೇಡಿಯೋ ವಿಕಿರಣದ ಅನಿಲಗಳಿಂದ (ರೇಡಾನ್‍ನ ಸಮಸ್ಥಾನಿ) ಆಗಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿತ್ತು. 1900 ರಿಂದ 1910ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಭೂಮಿಯಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಹೋದಂತೆ ಅಯಾನೀಕರಣದ ದರವು ಕಡಿಮೆಯಾಗುವುದು ಕಂಡುಬಂದಿತು. ಇದನ್ನು ಅಯಾನುಗಳ ವಿಕಿರಣವು ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ಮಧ್ಯೆ ಪ್ರವೇಶಿಸುವ ಗಾಳಿಯು ಹೀರಲ್ಪಟ್ಟಿರುವುದರಿಂದಾಗಿದೆ ಎಂದು ವಿವರಿಸಲಾಯಿತು.

1910ರಲ್ಲಿ ತಿಯಡೋರ್ ವಲ್ಫ್ ವಿದ್ಯುನ್ಮಾಪಕ (ವಾಯುಭದ್ರವಾಗಿ ಬೆಸೆದ ಮುಚ್ಚಿದ ಡಬ್ಬದ ಒಳಗಿರುವ ಅಯಾನುಗಳ ಬಿಡುಗಡೆಯ ದರವನ್ನು ಅಳೆಯುವ ಸಾಧನ) ವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದನು. ಇದನ್ನು ಐಫೆಲ್ ಗೋಪುರದ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ, ಅದರ ತಳಭಾಗಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ವಿಕಿರಣದ ಮಟ್ಟವಿದೆ ಎಂದು ತೋರಿಸಲು ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಯಿತು. ಇದನ್ನು Physikalische Zeitschriftನ ಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಾಶಿಸಲಾಯಿತಾದರೂ, ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಲ್ಪಡಲಿಲ್ಲ. 1912ರಲ್ಲಿ, ಡೊಮೆನಿಕೊ ಪ್ಯಾಸಿನಿ ಸಮುದ್ರ ಮತ್ತು ಸಾಗರಗಳಲ್ಲಿ ಅಯಾನೀಕರಣದ ದರವು ಏಕರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬದಲಾಗುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ. ಕೆಲವು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಭಾಗಳಲ್ಲಿನ ಅಯಾನೀಕರಣವು ಭೂಮಿಯ ಅಥವಾ ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿನ ರೇಡಿಯೋ ವಿಕಿರಣಗಳನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿರದೆ, ಬೇರೆ ಮೂಲಗಳನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ ಎಂದು ಪ್ಯಾಸಿನಿ ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದ.^[೭] ನಂತರ, 1912ರಲ್ಲಿ ವಿಕ್ಟರ್ ಹೆಸ್ ಮೂರು ಎನ್‍ಹ್ಯಾನ್ಸಡ್- ಅಕ್ಯೂರೆಸಿ ವಲ್ಫ್ ಎಲೆಕ್ಟ್ರೋಮೀಟರನ್ನು^[೮] ತಯಾರಿಸಿದ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಫ್ರೀ ಬಲೂನ್ ವಿಮಾನಯಾನದಲ್ಲಿ 5300 ಮೀಟರ್‌ಗಳಷ್ಟು ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದ. ಅಲ್ಲಿ ಅಯಾನೀಕರಣದ ಪ್ರಮಾಣವು ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿರುವುದಕ್ಕಿಂತ ಅಂದಾಜು ನಾಲ್ಕು ಪಟ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡನು.^[೮] ಹೆಸ್ ಪೂರ್ಣ ಸೂರ್ಯಗ್ರಹಣದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಲೂನನ್ನು ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದ. ಚಂದ್ರನು, ಸೂರ್ಯನ ಗೋಚರಿಸುವ ವಿಕಿರಣವನ್ನು ತಡೆದರೂ ಸಹ, ಹೆಚ್ಚು ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ವಿಕಿರಣವನ್ನು ಮಾಪನಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಸೂರ್ಯನು ವಿಕಿರಣಗಳಿಗೆ ಮೂಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಹೆಸ್ ತಳ್ಳಿಹಾಕಿದ.^[೮] "ಒಂದು ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಟ್ಟದ ವ್ಯಾಪಿತ ವಿಕಿರಣವು ಮೇಲಿನಿಂದ ನಮ್ಮ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಊಹಿಸುವಿಕೆಯ ಮೂಲಕ ನನ್ನ ಅವಲೋಕನದ ಫಲಿತಾಂಶಗಳನ್ನು ಬಹಳ ಚನ್ನಾಗಿ ವಿವರಿಸಬಹುದು" ಎಂದು ಅವನು ಹೇಳಿದನು. 1913-1914 ರಲ್ಲಿ ವರ್ನರ್ ಕಾಲ್ಹೋಸ್ಟರ್ ಭೂಮಿಯಿಂದ 9 ಕಿ.ಮೀ. ಎತ್ತರದಲ್ಲಿನ ಅಯಾನೀಕರಣದ ಮಟ್ಟವನ್ನು ಅಳೆದು, ವಿಕ್ಟರ್ ಹೆಸ್ ನೀಡಿದ್ದ ಫಲಿತಾಂಶವನ್ನು ದೃಢಪಡಿಸಿದ. ಹೆಸ್, ಆತ ನಡೆಸಿದ ಸಂಶೋಧನೆಗಾಗಿ 1936ರಲ್ಲಿ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ನೀಡಲಾಗುವ ನೊಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಪಡೆದ.^[೯]^[೧೦]

"ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು" ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ರಾಬರ್ಟ್ ಮಿಲಿಕನ್ ನೀಡಿದ. ಆತ, ಹೆಸ್ ಯೋಚಿಸಿದ್ದಂತೆ ಆ ಕಿರಣಗಳು ವಾತಾವರಣದ ವಿದ್ಯುತ್‍ನಿಂದ ಉಂಟಾಗಿರದೆ, ಅವು ಭೂಮಿಯ ಹೊರಗಿನಿಂದ ಬಂದಿವೆ ಎಂದು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಿದ.

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಫೋಟಾನ್‍ಗಳಾಗಿದ್ದು, ಗಾಮಾ ಕಿರಣಗಳ ಕಾಪ್ಟನ್ ಚದುರುವಿಕೆಯಿಂದಾಗುವ ದ್ವಿತೀಯಕ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್‍ಗಳಿಂದಾಗಿವೆ ಎಂದು ಮಿಲಿಕನ್ ನಂಬಿದ್ದ. ಕಾಪ್ಟನ್, ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿದ್ಯುತ್ ಪೂರೈಸಿದ ಕಣಗಳಿಂದಾಗಿವೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ್ದ.

1927ರಿಂದ 1937ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪ್ರಯೋಗಗಳು, ಬಹುತೇಕ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಧನಾತ್ಮಕ ಕಣಗಳಿಂದಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ಕಿರಣಗಳು ಭೂಮಿಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್‍ ಮತ್ತು ಫೋಟಾನ್‍ಗಳ "ಮೃದು ವಸ್ತು"ಗಳಿಂದ ಹಾಗೂ ಮ್ಯೂಯಾನ್‌‍ಗಳಂತಹ "ಗಟ್ಟಿ ವಸ್ತು"ಗಳಿಂದಾಗಿವೆ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದವು. 1930ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಆರ್ಥರ್ ಕಾಂಪ್ಟನ್ (1892-1962) ಹಾಗೂ ಸಂಗಡಿಗರು ನಡೆಸಿದ ಅಧ್ಯಯನದಿಂದ ಅಕ್ಷಾಂಶದೊಂದಿಗೆ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ತೀವ್ರತೆಯೂ ಬದಲಾಗುವುದು ಖಚಿತವಾಗಿ ತಿಳಿದು ಬಂತು. ಭೂಮಿಯ ಕಾಂತಧ್ರುವಗಳಿಂದ ಸುಮಾರು 50º ಅಕ್ಷಾಂಶದ ವರೆಗೆ ತೀವ್ರತೆ ಸುಮಾರಾಗಿ ಸ್ಥಿರವಾಗಿರುತ್ತದೆ. 50º ಅಕ್ಷಾಂಶದಿಂದ ಭೂಕಾಂತೀಯ ಮಧ್ಯರೇಖೆಯವರೆಗೆ ತೀವ್ರತೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತ ಬರುತ್ತದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ‘ಅಕ್ಷಾಂಶ ಪರಿಣಾಮ’ ಎಂದು ಹೆಸರು. ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ವಿದ್ಯುದಾವಿಷ್ಟ ಕಣಗಳು, ಇವು ಭೂಕಾಂತ ಕ್ಷೇತ್ರದೊಂದಿಗೆ ಅಂತರವರ್ತಿಸುವುದರಿಂದ ಈ ಪರಿಣಾಮ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಅಧಿಕ ಶಕ್ತಿಯುತ ಕಣಗಳು ಮಾತ್ರ ಭೂಮಧ್ಯರೇಖೆ ಕಡೆಗೆ ಸರಿಯಬಲ್ಲವು. ಎಲ್ಲ ಶಕ್ತಿ ಮಟ್ಟದ ಕಣಗಳೂ ಧ್ರುವಗಳತ್ತ ಸಾಗಬಲ್ಲವು. ಅಕ್ಷಾಂಶ ಪರಿಣಾಮಕ್ಕೆ ಇದೇ ಕಾರಣ. ವಿದ್ಯುದಾವಿಷ್ಟ ಕಣಗಳು ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ವಿಕ್ಷೇಪಗೊಳ್ಳುವ ದಿಕ್ಕು ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರದ ದಿಶೆಗೂ ಕಣಚಲನದಿಶೆಗೂ ಲಂಬವಾಗಿರುವುದು. ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಧನಾವಿಷ್ಟ ಕಣಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡಿದ್ದರೆ ಭೂಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರ ಅವನ್ನು ಪೂರ್ವದ ಕಡೆ ವಿಕ್ಷೇಪಿಸುತ್ತದೆ; ಬದಲಾಗಿ ಋಣಾವಿಷ್ಟ ಕಣಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡಿದ್ದರೆ ಅವು ಪಶ್ಚಿಮದತ್ತ ವಿಕ್ಷೇಪಗೊಳ್ಳುವುವು. ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಸಿದ ವೀಕ್ಷಣೆಗಳಿಂದ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ತೀವ್ರತೆಯಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವ-ಪಶ್ಚಿಮ ಅಸಮ್ಮಿತಿ ಕಂಡು ಬಂತು. ವಿಶ್ವಕಿರಣದ ಕಣಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನವು ಧನಾವಿಷ್ಟ ಕಣಗಳೆಂದು ಇದರಿಂದ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಯಿತು. 1935ರಲ್ಲಿ ಹಿಡೆಕಿ ಯುಕಾವ, ತನ್ನ ನ್ಯುಕ್ಲಿಯರ್ ಫೋರ್ಸ್ ಸಿದ್ಧಾಂತದಲ್ಲಿ, ಮ್ಯೂಯಾನ್‌ ಅಸ್ಥಿರ ಕಣಗಳೆಂದು ಭಾವಿಸಿದ್ದ.

ಪ್ರಯೋಗಗಳು, ಮ್ಯೂಯಾನ್‌ 2.2 ಮೈಕ್ರೋ ಸೆಕೆಂಡ್‍ನ ಸರಾಸರಿ ಆಯುಷ್ಯದಲ್ಲಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ ಮತ್ತು ನ್ಯೂಟ್ರಿನೊಗಳಾಗಿ ವಿಭಜನೆಯಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಸಾಬೀತು ಮಾಡಿದವು. ಆದರೆ ಅದು ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಬಲವಾಗಿ ವರ್ತಿಸದ ಕಾರಣ, ಯುಕಾವಾ ಕಣವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಈ ರಹಸ್ಯವನ್ನು 1947ರಲ್ಲಿ ಪಯಾನ್‌ನನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಯುವುದರ ಮೂಲಕ ಭೇದಿಸಲಾಯಿತು.ಇದನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಬೈಜಿಕ ಅಂತರಕ್ರಿಯೆ (ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯರ್ ಇಂಟರ್‍ಯಾಕ್ಷನ್) ಯಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆಮಾಡಲಾಯಿತು.

ಇದು 0.0026 ಮೈಕ್ರೋ ಸೆಕೆಂಡ್‍ನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮ್ಯೂಯಾನ್‌ ಮತ್ತು ನ್ಯೂಟ್ರಿನೊ ಆಗಿ ವಿಭಜನೆಯಾಯಿತು. ಎತ್ತರದ ಬೆಟ್ಟ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳನ್ನು ಬೈಜಿಕ ಎಮಲ್‍ಷನ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ವಿಶೇಷ ರೀತಿಯ ಛಾಯಾಚಿತ್ರ ಫಲಕದ (ಫೋಟಾಗ್ರಾಫಿಕ್ ಪ್ಲೇಟ್) ಮೇಲೆ ಬೀಳುವಂತೆ ಮಾಡಿ, ಸೂಕ್ಷ್ಮ ದರ್ಶಕದ ಮೂಲಕ ಪಯಾನ್‌→ಮ್ಯೂಯಾನ್‌→ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ ವಿಭಜನೆಯ ಕ್ರಮಾನುಗತಿಯನ್ನು ಗಮನಿಸಲಾಯಿತು. 1948ರಲ್ಲಿ ಗಾಟ್ಲಿಬ್(Gottlieb) ಮತ್ತು ವ್ಯಾನ್ ಅಲೆನ್ ವಾತಾವರಣದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬಲೂನ್‍ಗಳಲ್ಲಿ ಬೈಜಿಕ ಎಮಲ್‍ಷನ್‍ಗಳ ಮೂಲಕ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿ, ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿಶ್ವ ಕಣಗಳಲ್ಲಿ ಬಹುತೇಕ ಪ್ರೋಟಾನ್‍ನಿಂದ ಆಗಿದ್ದು, ಅಲ್ಪ ಭಾಗವು ಹೀಲಿಯಂ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳು (ಆಲ್ಫಾ ಕಣಗಳು) ಮತ್ತು ಭಾರವಿರುವ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳಿಂದಾಗಿವೆ.

1934ರಲ್ಲಿ ಬ್ರೂನೊ ರೊಸ್ಸಿ, ಈಸ್ಟ್-ವೆಸ್ಟ್ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ಅಳತೆ ಮಾಡುವ ಉಪಕರಣವನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಒಂದೇ ಸಮತಲದಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಬೇರ್ಪಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಎರಡು ಗೈಗರ್ ಗಣಕಗಳು ‍(ಅಯಾನೀಕರಣವನ್ನು ಪತ್ತೆಹಚ್ಚುವ ಗಣಕ) ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿ, ವರದಿ ನೀಡಿದ. ತನ್ನ ವರದಿಯಲ್ಲಿ ಆತ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ," ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ದಾಖಲಿಸುವ ಉಪಕರಣಗಳು, ಕಣಗಳ ಜೋರಾದ ಮಳೆಯಿಂದಾಗಿ ಬಾಧಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ಅನಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ತುಂಬಾ ದೂರದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಗಣಕಗಳನ್ನು ಬೇರ್ಪಡಿಸಿ ಇಡಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದರೂ, ಇವು ಒಂದೇ ರೀತಿಯ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ". ದುರಾದೃಷ್ಟವಶಾತ್, ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಆಳವಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲು ಸಮಯವಿರಲಿಲ್ಲ. 1937ರಲ್ಲಿ ಪಿಯರ್ ಆಗರ್, ರೊಸ್ಸಿಯ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಅರಿವಿಲ್ಲದೆಯೂ, ಅದೇ ರೀತಿಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಆಗುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿದ ಹಾಗೂ ಅದನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ವಿವರವಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ. ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ವಾತಾವರಣದ ಎತ್ತರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಗಾಳಿಯ ಅಣುಗಳೊಂದಿಗೆ ವರ್ತಿಸಿದಾಗ ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಕಣದ ವೃಷ್ಟಿಯಾಗುತ್ತದೆ (ಶವರ್‌), ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ಅಂತರಕ್ರಿಯೆ (ಸೆಕೆಂಡರಿ ಇಂಟರ್‍ಯಾಕ್ಷನ್) ಯಿಂದ ಆರಂಭವಾಗಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್, ಫೋಟಾನ್ ಮತ್ತು ಮ್ಯೂಯಾನ್‌‍ಗಳ ವೃಷ್ಟಿಯನ್ನು (ಶವರ್) ಉತ್ಪತ್ತಿ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಕೊನೆಯ ಹಂತವನ್ನು ತಲುಪುತ್ತದೆ ಎಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದ.

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಲ್ಲಿರುವ ಘಟಕಗಳನ್ನು ಅಳೆಯಲು ಬಹಳ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಸೋವಿಯತ್‍ನ ಭೌತವಿಜ್ಞಾನಿ ಸರ್ಜಿ ವರ್ನೊವ್ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ರೇಡಿಯೋ ಅನ್ವೇಷಕಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿನ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳನ್ನು ಮಾಪನ ಮಾಡಿದ. 1935, ಏಪ್ರಿಲ್ 1ರಂದು ಆತ, ಒಂದು ಜೊತೆ ಗೈಗರ್ ಗಣಕಗಳೊಂದಿಗೆ, ಕಿರಣಗಳ ದ್ವಿತೀಯಕ ವೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ತಡೆಯಲು ಆ್ಯಂಟಿ-ಕೋಇನ್ಸಿಡೆಂಟ್ ಸರ್ಕ್ಯೂಟನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿ 13.6 ಕಿ.ಮೀ. ವರೆಗೆ ಮಾಪನ ಮಾಡಿದ.^[೧೧]^[೧೨]

ಹೋಮಿ ಜೆ. ಭಾಭಾ, ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್‍ನಿಂದ ಪಾಸಿಟ್ರಾನ್‌ಗಳ ಚದುರುವಿಕೆಯ ಸಮೀಕರಣವನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿದ. ಇದನ್ನು ಈಗ ಭಾಭಾ ಚದರಿಕೆ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಆತನ ಅಭೂತಪೂರ್ವ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು, ವಾಲ್ಟರ್ ಹೈಟ್ಲರ್‌ನೊಂದಿಗೆ ಜಂಟಿಯಾಗಿ 1937ರಲ್ಲಿ ಹೊರತರಲಾಯಿತು. ಇದು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿನ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಮೇಲ್ಭಾಗದ ವಾತಾವರಣದೊಂದಿಗೆ ವರ್ತಿಸಿ ಹೇಗೆ ಕಣಗಳನ್ನು ಉತ್ಪತ್ತಿಮಾಡುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ವಿವರಿಸಿತು. ಭಾಭಾ ಮತ್ತು ಹೈಟ್ಲರ್, ಗಾಮಾ ಕಿರಣಗಳು, ಧನ ಮತ್ತು ಋಣ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ ಜೊತೆಗಳು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ವೃಷ್ಟಿ ಉಂಟುಮಾಡುವುದನ್ನು ವಿವರಿಸಿದರು.

1938ರಲ್ಲಿ ಭಾಭಾ, ಈ ಕಣಗಳ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದಾಗ, ಇದು ಆಲ್ಬರ್ಟ್ ಐನ್‍ಸ್ಟೀನ್‍ರ ಸಾಪೇಕ್ಷ ಸಿದ್ಧಾಂತದತ್ತ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು.

1954ರಲ್ಲಿ ಮೆಸಾಚುಸೆಟ್ಸ್‌ ಇನ್‍ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಟೆಕ್ನಾಲಜಿಯ ರೋಸ್ಸಿ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ಗ್ರೂಪ್‍ನ ಸದಸ್ಯರು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಅಲ್ಟ್ರಾ-ಹೈ ಶಕ್ತಿಯ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಬರುವ ದಿಕ್ಕನ್ನು "ಡೆನ್ಸಿಟಿ ಸ್ಯಾಂಪಲಿಂಗ್" ಮತ್ತು "ಫಾಸ್ಟ್ ಟೈಮಿಂಗ್" ವಿಧಾನದ ಮೂಲಕ ಕಂಡುಹಿಡಿದರು. ಹಾರ್ವರ್ಡ್ ಕಾಲೇಜ್ ಅಬ್ಸರ್ವೇಟರಿಯ ಅಗಾಸೀ ಸ್ಟೇಷನ್‍ನಲ್ಲಿ, 460ಮೀಟರುಗಳ ವೃತ್ತದಲ್ಲಿ ಹನ್ನೊಂದು ಸ್ಪುರಣ ಶೋಧಕಗಳನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾಗಿ ಇಡುವ ಮೂಲಕ ಈ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಈ ಪ್ರಯೋಗದ ನಂತರ ವಿಶ್ವದೆಲ್ಲೆಡೆ ಅನೇಕ ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ನಡೆದು, ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಶಕ್ತಿಯ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯು 10²⁰ eV ನ್ನು ಮೀರಿದೆ ಎಂದು ತಿಳಿದುಬಂದಿದೆ. (GZK ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಿಂದಾಚೆ (ಸ್ಥಗನ) ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದಾಗ) ಇಂಟರನ್ಯಾಷನಲ್ ಕಾನ್ಸೋರ್ಟಿಯಂ ಆಫ್ ಫಿಜಿಸಿಸ್ಟ್ ಆಗರ್ ಪ್ರಾಜೆಕ್ಟ್ ಎಂಬ ವಾಯು ವೃಷ್ಟಿ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಅರ್ಜೆಂಟೀನಾದ ಪಂಪಾಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಉದ್ದೇಶ ಶಕ್ತಿಶಾಲೀ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳು ಮತ್ತು ಅವು ಬರುವ ದಿಕ್ಕನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಯುವುದಾಗಿದೆ. ಇದರ ಫಲಿತಾಂಶವು ಕಣ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ವಿಶ್ವವಿಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಲಿದೆ ಎಂದು ನಿರೀಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ. ನವೆಂಬರ್, 2007ರಲ್ಲಿ ಬಿಡುಗಡೆಗೊಂಡ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ವರದಿಯು, "27 ಶಕ್ತಿಶಾಲೀ ಕ್ರಿಯೆಗಳ ಮೂಲದ ದಿಕ್ಕು ಆಕ್ಟಿವ್ ಗ್ಯಾಲ್ಯಾಕ್ಟಿಕ್ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯೈ [AGN] ಗಳ ಸ್ಥಾನದೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರೋಟಾನ್‍ಗಳು ಕಪ್ಪು ರಂಧ್ರಗಳ ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟು 1020 eV ಯಷ್ಟು ಶಕ್ತಿಗೆ ವೇಗೋತ್ಕರ್ಷವನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತವೆ" ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ.

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ವೃಷ್ಟಿ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಅಸ್ಥಿರ ಕಿರಣಗಳು ಬಿಡುಗಡೆಯಾದಾಗ ಮೂರು ರೀತಿಯ ನ್ಯೂಟ್ರಿನೊಗಳು ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುತ್ತವೆ. ನ್ಯೂಟ್ರಿನೊಗಳು ಇತರ ವಸ್ತುಗಳೊಂದಿಗೆ ದುರ್ಬಲವಾಗಿ ವರ್ತಿಸುತ್ತವೆ, ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಭಾಗ ಭೂಮಿಯ ಮೂಲಕ ಹಾದುಹೋಗುತ್ತವೆ. ಅವು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ವರ್ತಿಸುತ್ತವೆಯಾದರೂ, ಅನೇಕ ಭೂಮಿಯ ಒಳಗಿನ ಪ್ರಯೋಗಗಳಿಂದ ಇವುಗಳನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಯಲಾಗಿದೆ. ಜಪಾನ್‍ನಲ್ಲಿರುವ ಸೂಪರ್-Kamiokande ನ್ಯೂಟ್ರಿನೊ ಆಂದೋಳನ(ಆಸಿಲೇಶನ್) ದ ಬಗ್ಗೆ ನಂಬಲರ್ಹವಾದ ಸಾಕ್ಷ್ಯ ಒದಗಿಸಿತು. ಇದರಲ್ಲಿ ಒಂದು ರೀತಿಯ ನ್ಯೂಟ್ರಿನೊದ ಫ಼್ಲೇವರ್‌ ಇನ್ನೊಂದಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿತವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಈ ಸಾಕ್ಷ್ಯವನ್ನು ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನ್ ನ್ಯೂಟ್ರಿನೊಗಳು ಮತ್ತು ಮ್ಯೂಯಾನ್ ನ್ಯೂಟ್ರಿನೊಗಳು, ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಚಲಿಸಿದಾಗ ಬರುವ ಅನುಪಾತ ಮತ್ತು ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಚಲಿಸಿದಾಗ ಬರುವ ಅನುಪಾತ, ಇವುಗಳ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸದ ಮೂಲಕ ಕಂಡುಹಿಡಿಯಲಾಯಿತು.

ಪರಿಣಾಮಗಳು

ವಾತಾವರಣದ ರಾಸಾಯನಿಕಗಳಲ್ಲಿನ ಬದಲಾವಣೆಗಳು

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ಸಾರಜನಕ ಮತ್ತು ಆಮ್ಲಜನಕದ ಅಣುಗಳನ್ನು ಅಯಾನೀಕರಣಗೊಳಿಸಿ, ಹಲವಾರು ರಾಸಾಯನಿಕ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತವೆ. ಓಜೋನ್ ಪದರದ ಸವೆತವು ಈ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದು ಸಿಎಫ್‍ಸಿಗಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಮಾಡುತ್ತದೆ.

ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ವಿಕಿರಣದಲ್ಲಿನ ಪಾತ್ರ

ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿರುವ ಮಾನವರು ವಾರ್ಷಿಕವಾಗಿ ವಿಕಿರಣಗಳ ಪ್ರಭಾವಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗುವುದರಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಸ್ವಲ್ಪ ಪಾಲನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯಾದಲ್ಲಿ ವಿಕಿರಣದ ಪ್ರಮಾಣವು 2.3 mSv ಇದ್ದು, ಅದರಲ್ಲಿ ಸರಾಸರಿ 0.3 mSv ಭಾಗ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳದ್ದಾಗಿದೆ.^[೧೩]

ವಿದ್ಯುನ್ಮಾನ ಶಾಸ್ತ್ರ( ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ಸ್)ದ ಮೇಲಿನ ಪರಿಣಾಮ

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಇಂಟಿಗ್ರೇಟೆಡ್ ಸರ್ಕ್ಯೂಟ್ (ಐಸಿ) ಗಳಲ್ಲಿರುವ ವಸ್ತು (ಎಲಿಮೆಂಟ್ಸ್) ಗಳ ಸ್ಥಿತಿ (ಸ್ಟೇಟ್) ಯನ್ನು ಬದಲಿಸಿ, ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಸ್ಮೃತಿಕೋಶ (ಮೆಮೊರಿ) ಸಾಧನಗಳಲ್ಲಿರುವ ಮಾಹಿತಿ ನಾಶವಾಗುವುದು(ಕರಪ್ಟ್), ಸಿಪಿಯು ತಪ್ಪಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವುದು ಮುಂತಾದ ಟ್ರ್ಯಾಸಿಯೆಂಟ್ ಎರರ್ಸ್ (ಕ್ಷಣಿಕ ದೋಷ) ಉಂಟಾಗುತ್ತವೆ. ಇದನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ "ಸಾಫ್ಟ್ ಎರರ್ಸ್" (ಇದು ಕ್ರಮವಿಧಿಯಲ್ಲಿನ ತಪ್ಪುನಿಂದಾದ ಸಾಫ್ಟ್‌ವೇರ್ ಎರರ್ ಅಲ್ಲ) ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಬಹಳ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ಉಪಗ್ರಹಗಳಂತಹ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುವುದು ಒಂದು ಸಮಸ್ಯೆಯಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಟ್ರಾನ್ಸಿಸ್ಟರ್ ಚಿಕ್ಕದಾಗುತ್ತಾ ಹೋದಂತೆ, ಭೂಮಿಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿರುವ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ ಇದು ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತದೆ. 1990ರಲ್ಲಿ ಐಬಿಎಂ ನಡೆಸಿದ ಒಂದು ಅಧ್ಯಯನದ ಪ್ರಕಾರ ಕಂಪ್ಯೂಟರ್‌ನಲ್ಲಿ, ಪ್ರತಿ ತಿಂಗಳಿಗೆ, 256 ಮೆಗಾಬೈಟ್ ರ್‍ಯಾಮ್ (RAM) ನಲ್ಲಿ ಒಂದು ವಿಶ್ವಕಿರಣದಿಂದಾದ ದೋಷ(ಎರರ್) ಇರುತ್ತದೆ.^[೧೪]

ಈ ಸಮಸ್ಯೆಯಿಂದ ಹೊರಬರಲು ಇಂಟೆಲ್ ಕಾರ್ಪೋರೇಷನ್, ಮುಂದಿನ ಹೆಚ್ಚು ಸಾಂದ್ರತೆಯ ಮೈಕ್ರೋ ಪ್ರೊಸೆಸರ‍್ಗಳಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಕಿರಣವನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಯುವ ಸಾಧನವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿ, ಅದರ ಮೂಲಕ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಕ್ರಿಯೆಯ ನಂತರ, ಮೈಕ್ರೋ ಪ್ರೊಸೆಸರ್ ಹಿಂದಿನ ಸೂಚನೆ (ಕಮ್ಯಾಂಡ್) ಯನ್ನು ಪುನಃ ಕಳಿಸುವ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದರು.^[೧೫]

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು, ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ನಡೆದ ಕ್ವಾಂಟಾಸ್ ಏರ್‌ಲೈನ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿನ ಘಟನೆಗೆ ಕಾರಣ ಎಂದು ಶಂಕಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆ ಘಟನೆಯಲ್ಲಿ ಏರ್‌ಬಸ್ ಎ330, ಪ್ರಯಾಣಿಕರ ವಿಮಾನದ ನಿಯಂತ್ರಣ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿನ ವಿವರಿಸಲಾಗದ ದೋಷವು (ಮಾಲ್‍ಫಂಕ್ಷನ್) ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡು, ವಿಮಾನವು ಎರಡು ಬಾರಿ ನೂರಾರು ಅಡಿಗಳಷ್ಟು ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಹಾರಿತು.

ಅನೇಕ ಪ್ರಯಾಣಿಕರು ಮತ್ತು ವಿಮಾನದ ಸಿಬ್ಬಂದಿಗಳು ಗಾಯಗೊಂಡರು, ಕೆಲವರು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಹಾನಿಗೊಳಗಾದರು. ಈ ಘಟನೆಯ ಬಳಿಕ, ಅಪಘಾತದ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಕರು, ವಿಮಾನದ ನಿಯಂತ್ರಣ ಕೇಂದ್ರವು ವಿವರಿಸಲಾಗದ ಮಾಹಿತಿ ಸಂಜ್ಞೆ (ಸಿಗ್ನಲ್) ಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ್ದು, ನಿಯಂತ್ರಣ ಕೇಂದ್ರವು ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿತ್ತು ಎಂದು ದೃಢಪಡಿಸಿದರು. ಇದು ಮಾಹಿತಿ ಸ್ಪೈಕ್‌ಗಳನ್ನು ವಿದ್ಯುನ್ಮಾನರೀತ್ಯ (ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕಲೀ) ಪರಿಷ್ಕರಿಸುವ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ಎ330 ಮತ್ತು ಎ340 ವಿಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಅಳವಡಿಸುವಂತೆ ಮಾಡಿತು.^[೧೬]

ಆಕಾಶಯಾನದಲ್ಲಿ ಇದರ ಮಹತ್ವ

ಗ್ಯಾಲಾಕ್ಸಿಯ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಅಂತರಿಕ್ಷ ನೌಕೆಯ ಮೂಲಕ ಮಾಡುವ ಅಂತರಿಕ್ಷಯಾನಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಅಡ್ಡಿಯಾಗಿವೆ. ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ವಿದೇಶಕ್ಕೆ ಹೊರಹೋಗುವ ಪರೀಕ್ಷಣಗಳ ಮೇಲೆ ಇಡಲ್ಪಟ್ಟವುಗಳೂ ಕೂಡ ಒಂದು ಅಪಾಯವಾಗಿದೆ. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ವೊಯೇಜರ್ 2 ಅಂತರಿಕ್ಷ ಅನ್ವೇಷಕದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ದೋಷಪೂರಿತ ಕೆಲಸವಾಗಿ, ಒಂದು ಬಿಟ್ ಬದಲಾಗಿದ್ದು ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಮಿಂಚಿನಲ್ಲಿನ ಪಾತ್ರ

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಮಿಂಚಿನಲ್ಲಾಗುವ ವಿದ್ಯುತ್ ಕುಸಿತವನ್ನು ಪ್ರೇರೇಪಿಸುತ್ತವೆ. ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಿಂದ ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾದ "ಹತೋಟಿ ಮೀರಿದ ವಿಫಲತೆ" ಎಂಬ ಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಪ್ರೇರೇಪಿತವಾಗಿಯೇ ಮಿಂಚು ಉತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ. "ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವಿಫಲತೆ " ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಿಂದಾಗಿ ನಂತರದ ಮಿಂಚಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಾಗುತ್ತದೆ.^[೧೭]

ಹವಾಮಾನದ ಬದಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿನ ಪಾತ್ರ

ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳ ನೇರವಾಗಿ ಅಥವಾ ಸೌರ-ಪ್ರೇರಿತ ಸಮನ್ವಯತೆಗಳ ಮೂಲಕ ಹವಾಮಾನದ ಬದಲಾವಣೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತವೆ ಎಂದು 1959ರಲ್ಲಿ ಇ.ಪಿ. ನೇಯ್ ಮತ್ತು 1975ರಲ್ಲಿ ರಾಬರ್ಟ್ ಡಿಕಿಂಸನ್^{[permanent dead link]} ಹೇಳಿದರು. ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಹೆನ್ರಿಕ್ ಸ್ವೆನ್ಸ್‌ಮಾರ್ಕ್ ಪುನರ್ವಿಮರ್ಶೆ ಮಾಡಿದ. ಇತ್ತೀಚೆಗಷ್ಟೆ ನಡೆದ ಐಪಿಸಿಸಿ ಅಧ್ಯಯನವು ಇದಕ್ಕೆ ಅಸಮ್ಮತಿ ತೋರಿಸಿತು.^[೧೮] ಇತ್ತೀಚಿನ ವಿಸ್ತೃತವಾದ ವರದಿಯು, "ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಭೌತಿಕ ತತ್ವಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ಅರ್ಥವಾಗುತ್ತ ಹೋದಂತೆಯೇ, ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಪ್ರಭಾವದ ಪುರಾವೆಯು ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ದೊರೆಯುತ್ತಿವೆ" ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ.^[೧೯]

ಸೂಚಿತ ಯಾಂತ್ರಿಕ ಕೌಶಲಗಳು

ಹೆನ್ರಿಕ್ ಸ್ವೆನ್ಸ್‌ಮಾರ್ಕ್, ಸೂರ್ಯನಲ್ಲಾಗುವ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳನ್ನು ಮಾರ್ಪಾಡಿಸುತ್ತವೆ. ಇದು ಮೋಡಗಳ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಹವಾಮಾನದ ಬದಲಾವಣೆಗೂ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದ. ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳಿಂದ ಅಲ್ಟ್ರಾ-ಸ್ಮಾಲ್ ಏರೊಸಾಲ್ ಕಣಗಳನ್ನು ಉತ್ಪತ್ತಿಮಾಡಬಹುದು.^[೨೦] ಇದು ಪರಿಮಾಣದಲ್ಲಿ ಮೋಡದ ಸಾಂದ್ರಗೊಂಡಿರುವ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್‍ಗಳಿಗಿಂತ (CCN) ಚಿಕ್ಕದು.

ಈಗ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ CERN CLOUD ಸಂಶೋಧನೆಯ ಬಗೆಗಿನ ವರದಿಯ ಪ್ರಕಾರ,^[೨೧] ಸುದೀರ್ಘ ಕಾಲಮಾನದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನ ಕಾಂತೀಯ ಬದಲಾವಣೆ, ಭೂಮಿಯ ಕಾಂತಕ್ಷೇತ್ರ ಮತ್ತು ಗ್ಯಾಲಕ್ಸಿಯ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಗಣನೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಾಗ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಪ್ರಭಾವನ್ನು ಪತ್ತೆಹಚ್ಚುವುದು ಸವಾಲಾಗಿದೆ. ಅಧ್ಯಯನದ ಪ್ರಕಾರ ಗ್ಯಾಲಕ್ಸಿಯ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ(GCR) ಪ್ರವಹಿಸುವಿಕೆಯು ತಂಪಾದ ಹವಾಮಾನ, ITCZ (ಇಂಟರ್ ಟ್ರಾಪಿಕಲ್ ಕನ್ವರ್ಜೆನ್ಸ್ ಜೋನ್ )ದ ದಕ್ಷಿಣದ ವಾಲುವಿಕೆ ಮತ್ತು ಮಾನ್ಸೂನ್ ಮಳೆಯಲ್ಲಿನ ಕಡಿತದೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.^[೨೧] ವಾತಾವರಣದ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳಾದ, ಎತ್ತರದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕಾಲಮಾನದಲ್ಲಾಗುವ ಮಳೆ (ಟಾಡ್ ಮತ್ತು ನಿವೆಟನ್) ಮತ್ತು ಸ್ವೆನ್ಸ್‌ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ನ ವಾರ್ಷಿಕ ಮೋಡ ಆವರಿಸುವ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸವು GCR ಹವಾಮಾನದ ಸಂಜ್ಞೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ತಂತ್ರಗಾರಿಕೆಗೆ ಹಲವಾರು ಪ್ರಸ್ತಾಪಗಳು ಮಾಡಲ್ಪಟ್ಟವು, ಆ ವಿಶ್ವ ಕಿರಣಗಳು ಅಯಾನ್ ಹೊಂದಿತ ಬೀಜೀಕರಣವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಮೋಡಗಳಿಗೆ ತೊಂದರೆ ಮಾಡಬಹುದು, ಮತ್ತು ಜಾಗತಿಕ ವಿದ್ಯುತ್‌ನಲ್ಲಿನ ವಿದ್ಯುತ್ ಪ್ರವಾಹ ಸಾಂದ್ರತೆಯ ಮೇಲೆ ಅಪರೋಕ್ಷ ಪರಿಣಾಮಗಳಿಗೂ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ (ಟಿನ್‌ಸ್ಲೇ 2000, ಮತ್ತು ಎಫ್.ಯು 1999 ನೋಡಿ).

ಕಿರ್ಕ್‌ಬಿಯು (2009) ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳನ್ನು ಅವಲೋಕಿಸುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಮೋಡ ಬೀಜೀಕರಣ ತಂತ್ರಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ವಿವರಿಸುತ್ತಾನೆ, ಮೋಡ ಬೀಜೀಕರಣವು ಶಕ್ತಿಯುತವಾಗಿ ಅನುಕೂಲಕರವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಗಿಸಿಆರ್‌ಗಳ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿತವಾಗಿರುತ್ತದೆ.^[೨೨]

ಭೂರಾಸಾಯನಿಕ ಮತ್ತು ಖಭೌತ ಪುರಾವೆಗಳು

ಭೂವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಸಮಯ ಮಾಪಕಗಳ ಮೇಲಿನ ಹವಾಮಾನದ ಸಂಕೇತಗಳು ಆಕಾಶಗಂಗೆ ಗ್ಯಾಲಾಕ್ಸಿಯ ಸುರುಳಿ ಭುಜದ ಗ್ಯಾಲಾಕ್ಸಿಯ ಬದಲಾಗುತ್ತಿರುವ ಸ್ಥಾನಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತದ್ದಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ವಿಶ್ವಕಿರಣ ಕಣಗಳ ಬದಲಾವಣೆಯು ಈ ಅವಧಿಗಳಲ್ಲಿ "ವಾತಾವರಣ ಚಾಲಕ"ದ ಶಕ್ತಿಯುತ ಕಿರಣವಾಗಿದೆ ಎಂದು ನಿರ್ ಶಾವಿದ್‌ನು ವಾದಿಸಿದನು.^[೨೪] 2003 ರಲ್ಲಿ^[೨೫] ನಿರ್ ಶಾವಿದ್ ಮತ್ತು ಜಾನ್ ವೈಜರ್ ಇವರುಗಳು ಒಂದು ಇಂಗಾಲ ಆಧಾರಿತ ದೃಷ್ಟಾಂತಕ್ಕೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿ, ವಾತಾವರಣದ CO₂ ಮಟ್ಟಗಳ ಮಾದರಿ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿನಿಧಿ ಆಧಾರಿತ ಅಂದಾಜುಗಳು, ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಮೊದಲಿನ ಫೆನರೋಝೊಯಿಕ್‌ಗಳು (ರೇಖಾಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ನೋಡಿ) ಪ್ಯಾಲಿಯೋಕ್ಲೈಮೇಟ್ ಚಿತ್ರದ ಜೊತೆಗೆ ಸಹಯೋಗವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆ ಪ್ಯಾಲಿಯೋಕ್ಲೈಮೇಟ್ ಚಿತ್ರವು ಭೂವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಮಾನದಂಡಗಳಿಂದ ಗೋಚರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆ, ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವ ಕಿರಣ ಪ್ರಸರಗಳೂ ಕೂಡ ಸಂಭವಿಸುತ್ತವೆ.

ಹಾಗಿದ್ದರೂ, 2007ರ ಐಪಿಸಿಸಿ ವರದಿಯು ಪ್ರಸ್ತುತ ಆಗುತ್ತಿರುವ ಭೂಮಿಯ ತಾಪಮಾನದ ಹೆಚ್ಚಳದಲ್ಲಿ ಮಾನವಜನ್ಯ ಇಂಗಾಲದ ಡೈಯಾಕ್ಸೈಡ್ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವಹಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದಿತು. ಆದರೆ "ಈ ಹಿಂದಿನ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಹವಾಮಾನದ ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಗೆ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಕಾರಣಗಳಿವೆ" ಎಂದಿತು. ಈ ವರದಿಯು ಹಿಂದೆ ಉಂಟಾದ ಹವಾಮಾನದ ಬದಲಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಇಂಗಾಲದ ಡೈಯಾಕ್ಸೈಡ್‍ನ ಪಾತ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ಬೆಳಕು ಚೆಲ್ಲಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಅದರ ಪ್ರಸ್ತಾಪವನ್ನು ಸಹ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ. ಅದೇ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ, ಬಿಬಿಸಿಯು 2008ರ ಲ್ಯಾಂಸರ್ ಯೂನಿವರ್ಸಿಟಿಯ ಅಧ್ಯಯನದ ವರದಿಯನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿತು. ಆ ವರದಿಯಲ್ಲಿ, "ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರಗಳನ್ನು ಕೂಲಂಕುಶವಾಗಿ ಪರೀಕ್ಷಿಸಿದಾಗ, ಈಗಿನ ಆಧುನಿಕ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಆಗುತ್ತಿರುವ ಹವಾಮಾನದಲ್ಲಿನ ಬದಲಾವಣೆಯು ಸೂರ್ಯನ ಕ್ರಿಯೆಗಳಲ್ಲಿನ ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಂದಲ್ಲ ಎಂದು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ" ಎಂದಿತ್ತು.^[೨೬]

ಅನೇಕ ಸಂಶೋಧನಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಅಧ್ಯಯನವು ನಡೆದು, 2007ರಲ್ಲಿ ಶೆರರ್ ಎಟ್ ಆಲ್, ಸ್ಪೇಸ್ ಸೈನ್ಸ್ ರಿವ್ಯೂ 2007ನಲ್ಲಿ ಅದರ ವರದಿಯನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿತು.^[೨೭] ಈ ಅಧ್ಯಯನವು ತಾಪಮಾನ, ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳೊಂದಿಗೆ ಭೂ ರಾಸಾಯನಿಕ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಿ ಮತ್ತು ಸುದೀರ್ಘ ಕಾಲಮಾನದಲ್ಲಿ ಹವಾಮಾನದ ಬದಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಸಿಆರ್‌ಎಫ್‌ನ ಪ್ರತಿನಿಧಿ ಮಾಹಿತಿಯು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲಿನ ಇತರ ಸಮಸ್ಥಾನೀಯ ಆಧಾರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅದೇ ರೀತಿಯಾಗಿ ಉಲ್ಕಾಶಿಲೆಗಳಲ್ಲಿ (ಕಬ್ಬಿಣ) ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ.

ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳು ಮತ್ತು ಹವಾಮಾನದ ನಡುವಿನ ಸಂಬಂಧಗಳ ಬಗೆಗಿನ ಒಪ್ಪಿತ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳು ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಮೋಡಗಳು ಆವರಿಸಿರುದರಲ್ಲಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿಗಳ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಕಿರಣಗಳ ಸರಿಯಾದ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯುವುದರಲ್ಲಿನ ಸವಾಲುಗಳು ವಿವಾದಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿವೆ.^[೨೮]

ಇದನ್ನೂ ನೋಡಿ

ಪರಿಸರದಲ್ಲಿನ ವಿಕಿರಣಶೀಲತೆ
ವಿಶ್ವಕಿರಣ ಭಂಜನ

ಗಿಲ್ಬರ್ಟ್ ಜೆರೋಮ್‌ ಪೆರ್ಲೊ
ಅಲ್ಟ್ರಾ-ಹೈ-ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ವಿಶ್ವಕಿರಣ
ಗ್ಯಾಲಕ್ಸಿಯ ವಿಶ್ವಕಿರಣ
ಹೊರಗ್ಯಾಲಕ್ಸಿಯ ವಿಶ್ವಕಿರಣ
ಸೌರ ಶಕ್ತಿಯ ಕಣ
ಟ್ರ್ಯಾಕ್‌ ಇಮೇಜಿಂಗ್‌ ಚೆರೆಂಕೋವ್ ಪ್ರಯೋಗ

ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು

↑ US National Research Council (2008). Managing Space Radiation Risk in the New Era of Space Exploration. National Academies Press. p. 21. ISBN 0309113830.
↑ L. Anchordoqui, T. Paul, S. Reucroft, J. Swain (2003). "Ultrahigh Energy Cosmic Rays: The state of the art before the Auger Observatory". International Journal of Modern Physics A. 18 (13): 2229. doi:10.1142/S0217751X03013879. arXiv:hep-ph/0206072.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ D. Lal, A.J.T. Jull, D. Pollard, L. Vacher (2005). "Evidence for large century time-scale changes in solar activity in the past 32 Kyr, based on in-situ cosmogenic ¹⁴C in ice at Summit, Greenland". Earth and Planetary Science Letters. 234 (3–4): 335–249. doi:10.1016/j.epsl.2005.02.011.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ "EGRET Detection of Gamma Rays from the Moon". NASA/GSFC. 1 August 2005. Retrieved 2010-02-11.
↑ R.L. Fleischer, P.B. Price, R.M. Walker (1975). Nuclear tracks in solids: Principles and applications. University of California Press.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ . "Natürliche, durch kosmische Strahlung laufend erzeugte Radionuklide" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2010-02-03. Retrieved 2010-02-11. (German)
↑ D. Pacini (1912). "La radiazione penetrante alla superficie ed in seno alle acque". Il Nuovo Cimento, Series VI,. 3: 93–100.{{cite journal}}: CS1 maint: extra punctuation (link)
ಭಾಷಾಂತರಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಖ್ಯಾನಿಸಲಾಗಿದೆ A. de Angelis (2010). "Penetrating Radiation at the Surface of and in Water". arXiv:1002.1810 [physics.hist-ph].
↑ ^೮.೦ ^೮.೧ ^೮.೨ 1936ರ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿನ ನೋಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ - ನಿರೂಪಣಾ ಭಾಷಣ/Presentation Speech
↑ V.F. Hess (1936). "The Nobel Prize in Physics 1936". The Nobel Foundation. Retrieved 2010-02-11.
↑ V.F. Hess (1936). "Unsolved Problems in Physics: Tasks for the Immediate Future in Cosmic Ray Studies". Nobel Lectures. The Nobel Foundation. Retrieved 2010-02-11.
↑ J.L. DuBois, R.P. Multhauf, C.A. Ziegler (2002). The Invention and Development of the Radiosonde (PDF). Smithsonian Studies in History and Technology. Vol. 53. Smithsonian Institution Press. Archived from the original (PDF) on 2011-06-05. Retrieved 2010-07-31.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ S. Vernoff (1935). "Radio-Transmission of Cosmic Ray Data from the Stratosphere". Nature. 135: 1072. doi:10.1038/1351072c0.
↑ "ಆರ್ಕೈವ್ ನಕಲು" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2003-11-17. Retrieved 2010-07-31.
↑ Scientific American (2008-07-21). "Solar Storms: Fast Facts". Nature Publishing Group. Retrieved 2009-12-08. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (help)
↑ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣದ ಅಪಾಯಗಳನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸಲು ಇಂಟೆಲ್‌ನ ಯೋಜನೆಗಳು , ಬಿಬಿಸಿ ನ್ಯೂಸ್ ಆನ್‌ಲೈನ್, 8ಎಪ್ರಿಲ್ 2008. ಮರುಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದು: ಏಪ್ರಿಲ್ 16, 2006.
↑ ವಾಯವ್ಯ ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯಾದ ಕರಾವಳಿ ತೀರದಲ್ಲಿ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು ಕ್ವಾಂಟಾಸ್ ಪ್ಲೇನ(Qantas plane )ನ್ನು ಢಿಕ್ಕಿಹೊಡೆಯಬಹುದು , News.com.au, 18 ನವೆಂಬರ್ 2009. 13 ನವೆಂಬರ್ 2006ರಂದು ಮರುಸಂಪಾದಿಸಲಾಗಿದೆ.
↑ ರನ್‌ವೇ ಬ್ರೇಕ್‌ಡೌನ್‌ ಮತ್ತು ಮಿಂಚಿನ ರಹಸ್ಯಗಳು Archived 2015-09-04 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ., ಫಿಸಿಕ್ಸ್ ಟುಡೇ, ಮೇ 2005.
↑ ವತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ಘಟಕದಲ್ಲಿನ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಮತ್ತು ವಿಕಿರಣಕಾರೀ ಬಲದ ನಾಲ್ಕನೇ ಐಪಿಸಿಸಿ ನಿರ್ಧಾರಣ ವರದಿಯ ಕಾರ್ಯತಂಡ Iರ ವರದಿ "ದ ಫಿಸಿಕಲ್ ಸೈನ್ಸ್ ಬೇಸಿಸ್" 2007 [೧]
↑ K. Scherer, H. Fichtner; et al. (December, 2006). "Interstellar-Terrestrial Relations: Variable Cosmic Environments, The Dynamic Heliosphere, and Their Imprints on Terrestrial Archives and Climate". Space Science Reviews. 127. Springer Netherlands. doi:10.1007/s11214-006-9126-6. ISSN 0038-6308. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |Number= ignored (|number= suggested) (help)
↑ ಹನ್ರಿಕ್ ಸ್ವೆನ್ಸ್‌ಮಾರ್ಕ್, ಜೆನ್ಸ್ Olaf Pepke ಪೆಡರ್ಸನ್, ನೈಗೆಲ್ ಮಾರ್ಶ್ , ಮಾರ್ಟಿನ್ ಎನ್ಗಾಫ್ ಮತ್ತು ಯುಲ್ರ್ Uggerhøj, "ಎಕ್ಸ್‌ಪೆರಿಮೆಂಟಲ್ ಎವಿಡೆನ್ಸ್ ಫಾರ್ ದಿ ರೋಲ್ ಆಫ್ ಅಯಾನ್ಸ್ ಇನ್ ಪಾರ್ಟಿಕಲ್ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯೇಶನ್ ಅಂಡರ್ ಅಟ್ಮಾಸ್ಪರಿಕ್ ಕಂಡೀಶನ್ಸ್", ರಾಯಲ್ ಸೊಸೈಟಿಯ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು A , (ಮೊದಲಿನ ಆನ್‌ಲೈನ್ ಪ್ರಕಾಶನಗಳು), 2006.
↑ ^೨೧.೦ ^೨೧.೧ ಕಿರ್ಕ್‌ಬಿ, ಜೆ. 2008. ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು ಮತ್ತು ವಾತಾವರಣ. ಜಿಯೊಫಿಸಿಕ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿನ ಸಮೀಕ್ಷೆ 28: 333-375)
↑ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು ಮತ್ತು ವಾತಾವರಣದ ವೀಡಿಯೋ ಜಾಸ್ಪರ್ ಕಿರ್ಕ್‌ಬಿ, ಸಿಇಅರ್‌ಎಮ್ ಕೊಲೊಕ್ವಯಮ್, 4 ಜೂನ್ 2009
↑ Veizer ಮತ್ತು ಶಾವಿವ್ 2003 ಮತ್ತು 2001 ಐಪಿಸಿಸಿ ಮಿಚೆಲ್ ವರದಿಯಲ್ಲಿನ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು
↑ [೨], [೩]sciencebits.com/CO2orSolar ಸೈನ್ಸ್ ಬಿಟ್ ಡಿಸ್‌ಪ್ಲೇ ಆಫ್ ನಿರ್ ಶಾವಿವ್ ಪೇಪರ್ಸ್
↑ N.J. Shaviv, J. Veizer (2003). "Celestial driver of Phanerozoic climate?" (PDF). GSA Today. 7 (7): 4–10.^{[permanent dead link]}
↑ R. Black (3 April 2008). "'No Sun link' to climate change". BBC News. Retrieved 2010-02-11.
↑ K. Scherer; et al. (2006). "Interstellar-Terrestrial Relations: Variable Cosmic Environments, The Dynamic Heliosphere, and Their Imprints on Terrestrial Archives and Climate". Space Science Reviews. 127 (1–4): 327. Bibcode:2006SSRv..127..327S. doi:10.1007/s11214-006-9126-6. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)
↑ sciencebits.com/ClimateDebate

ಆಕರಗಳು

ಆರ್‌.ಜಿ.ಹ್ಯಾರಿಸನ್‌ ಮತ್ತು ಡಿ.ಬಿ. ಸ್ಟೀವುನ್‌ಸನ್‌,ಡಿಟೆಕ್ಷನ್‌ ಆಫ್‌ ಅ ಗ್ಯಾಲಕ್ಟಿಕ್‌ ಕಾಸ್ಮಿಕ್‌ ರೇ ಇನ್‌ಫ್ಲುಯನ್ಸ್‌ ಆನ್‌ ಕ್ಲೌಡ್ಸ್‌, ಗಿಯೊಫಿಸಿಕಲ್‌ ರೆಸರ್ಚ್‌ ಅಬ್‌ಸ್ಟ್ರ್ಯಾಕ್ಟ್ಸ್‌, ವಿಭಾಗ. 8, 07661, 2006 SRef-ID: 1607-7962/gra/EGU06-A-07661

ಸಿ.ಡಿ.ಆ‍ಯ್‌೦ಡರ್‌ಸನ್‌ ಮತ್ತು ಎಸ್‌.ಹೆಚ್.ನೆಡರ್ಮೇಯರ್, ಕ್ಲೌಡ್ ಚೇಂಬರ್ ಅಬ್ಸರ್ವೇಶನ್ಸ್‌ ಆಫ್‌ ಕಾಸ್ಮಿಕ್‌ ರೇಸ್‌ ಅಟ್‌ 4300 ಮೀಟರ್ಸ್‌ ಎಲಿವೇಶನ್‌ ಆ‍ಯ್‌೦ಡ್‌ ನಿಯರ್ ಸೀ-ಲೆವೆಲ್‌, ಫಿಸಿಕ್ಸ್‌. Rev 50, 263,(1936).

ಎಮ್‌.ಬೊಯೆಜ್‍ et al., ಮೆಸರ್‌ಮೆಂಟ್‌ ಆಫ್‌ ದ ಫ್ಲಕ್ಸ್‌ ಆಫ್‌ ಅಟ್‍ಮಾಸ್ಪರಿಕ್ ಮ್ಯೂಯಾನ್ಸ್ ವಿತ್ ದ CAPRICE94 ಅಪಾರ್ಟಸ್, ಫಿಸಿಕ್ಸ್‌. Rev. D 62, 032007, (2000).

ಅರ್.ಕ್ಲೇ ಮತ್ತು ಬಿ.ಡಸನ್, ಕಾಮಿಕ್ ಬುಲೆಟ್ಸ್, ಅಲೆನ್ & ಅನ್ವಿನ್,1997. ISBN 1-59474-023-2

ಟಿ.ಕೆ.ಗೈಸೆರ್, ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್ ಆ‍ಯ್‌೦ಡ್ ಪಾರ್ಟಿಕಲ್ ಫಿಸಿಕ್ಸ್ , ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್ ಯುನಿವರ್ಸಿಟಿ ಪ್ರೆಸ್,1990. ISBN 0-521-22515-9.

ಪಿ.ಕೆ.ಎಫ್.ಗ್ರೈಡರ್, ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್ ಎಟ್ ಅರ್ಥ್: ರಿಸರ್ಚರ್ಸ್ ರೆಫರೆನ್ಸ್ ಮ್ಯಾನ್ಯುಯಲ್ ಆ‍ಯ್‌೦ಡ್ ಡಾಟ ಬುಕ್, ಎಲ್ಸ್ವಿಯರ್,2001. ISBN 0-521-22515-9.

ಎ. ಎಮ್. ಹಿಲ್ಲಾಸ್, ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್ ಪರ್ಗಮೊನ್ ಪ್ರೆಸ್, ಆಕ್ಸ್‌ಫರ್ಡ್, 1972 ISBN 0-08-016724-1

ಜೆ. ಕ್ರೆಮರ್ ಮೆಸರ್ಮೆಂಟ್ ಆಫ್ ಗ್ರೌಂಡ್-ಲೆವೆಲ್ ಅಟ್ ಟು ಜೊಯೊಮ್ಯಾಗ್ನಟಿಕ್ ಲೊಕೇಶನ್ಸ್, ಫಿಸಿಕ್ಸ್. ರೆವ್‌. ಲೆಟ್‌. 83, 4241, (1999).

ಎಸ್.ಹೆಚ್. ನೆಡರ್‌ಮೇಯರ್ ಮತ್ತು ಸಿ.ಡಿ.ಆ‍೦ಡರ್‌ಸನ್, ನೊಟ್ ಆನ್ ದ ನೇಚರ್ ಆಫ್ ಕಾಸ್ಮಿಲ್-ರೇ ಪಾರ್ಟಿಕಲ್ಸ್, ಫಿಸಿಕ್ಸ್. Rev. 51, 844, (1937).

ಎಮ್. ಡಿ. ಎನ್‌ಗೊಬೊನಿ ಆ‍ಯ್‌೦ಡ್ ಎಮ್. ಎಸ್. ಪೊಟ್‌ಗೈಟರ್, ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ಅನಿಸ್ಟ್ರೊಪಿಸ್ ಇನ್ ದಿ ಔಟರ್ ಹೆಲಿಯೊಸ್ಪಿಯರ್ ಅಡ್ವಾನ್ಸಸ್ ಇನ್ ಸ್ಪೇಸ್ ರಿಸರ್ಚ್, 2007.

ಎಮ್.ಡಿ ಮತ್ತು ಎಮ್. ಎಸ್.

ಎಮ್. ಡಿ.ನೊಬೆನಿ, ಆ‍ಯ್‌ಸ್ಪೆಕ್ಟ್ಸ್ ಆಫ್ ದಿ ಮಾಡ್ಯುಲೇಶನ್ ಆಫ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು ಇನ್ ದಿ ಔಟರ್ ಹೆಲಿಯೋಸ್ಪಿಯರ್, ಎಮ್.ಎಸ್ಸಿ ವಿದ್ವತ್ಪ್ರಬಂಧ, ನಾರ್ತ್‌ವೆಸ್ಟ್ ಯುನಿವರ್ಸಿಟಿ (ಪೊಚೆಫ್‌ಸ್ಟ್ರೂಪ್ ಆವರಣ) ದಕ್ಷಿಣ ಆಫ್ರಿಕಾ 2006.
ಡಿ. ಪರ್ಕಿನ್ಸ್, ಪಾರ್ಟಿಕಲ್ಸ್ ಆಸ್ಟ್ರೊಫಿಸಿಕ್ಸ್, ಆಕ್ಸ್ಫರ್ಡ್ ಯುನಿವರ್ಸಿಟಿ ಪ್ರೆಸ್, 2003. ISBN 0-521-22515-9.
ಸಿ. ಇ. ರಾಫ್ ಮತ್ತು ಎಸ್. ಆರ್. ವಿಲ್ಲಿಯಮ್, ಕೌಲ್ಡ್ರಾನ್ಸ್ ಇನ್ ದಿ ಕಾಸ್ಮೊಸ್, ದಿ ಯುನಿವರ್ಸಿಟಿ ಆಫ್ ಚಿಕಾಗೊ ಪ್ರೆಸ್, 1988. ISBN 0-521-22515-9.
ಬಿ. ಬಿ. ರಾಸಿ, ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್ , ಮ್ಯಾಕ್‌ಗ್ರೊ-ಹಿಲ್, ನ್ಯೂಯಾರ್ಕ್, 1964.

ಮಾರ್ಟಿನ್ ವಾಲ್ಟ್, ಇಂಟ್ರಡಕ್ಷನ್ ಟು ಜಿಯೊಮೆಟ್ರಿಕಲೀ ಟ್ರ್ಯಾಪಡ್ ರೇಡಿಯೇಶನ್,1994. ISBN 0-521-22515-9.

ಜೆ. ಎಫ್. ಜೀಗ್ಲರ್, ದ ಬ್ಯಾಗ್ರೌಂಡ್ ಇನ್ ಡಿಟೆಕ್ಟರ್ಸ್ ಕಾಸ್ಡ್ ಬೈ ಸೀ ಲೆವೆಲ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್, ನುಕ್ಲಿಯರ್ ಇನ್‌ಸ್ಟ್ರುಮೆಂಟ್ಸ್ ಆ‍ಯ್‌೦ಡ್ ಮೆಥೆಡ್ಸ್ 191, 419, (1981).

ಟಿಅರ್‌ಎಸಿಇಅರ್ ಲಾಂಗ್ ಡ್ಯುರೇಶನ್ ಬಲೂನ್ ಪ್ರಾಜೆಕ್ಟ್‌: ದಿ ಲಾರ್ಜೆಸ್ಟ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ಡಿಟೆಕ್ಟರ್ ಲಾಂಚ್ಡ್ ಆನ್ ಬಲೂನ್ಸ್.

ಹೈರೆಸ್ ಪ್ಲೈಸ್ ಐ

ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು

ಅಸ್ಪೆರ ಯುರೋಪಿಯನ್ ನೆಟ್‌ವರ್ಕ್ ಪೊರ್ಟಲ್
ಸಿ. ಆಮ್ಸ್ಲರ್‌ನ ಪಾರ್ಟಿಕಲ್ ಡಾಟ ಗ್ರೂಪ್ ರಿವ್ಯೂ ಆಫ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್ et al., ಫಿಸಿಕ್ಸ್ ಲೆಟರ್ಸ್ B667, 1 (2008).
ಕೊನ್ರಾಡ್ ಬೆರ್ನ್‌ಲೋಃರ್‌ನ ಇಂಟ್ರಡಕ್ಷನ್ ಟು ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ಶವರ್ಸ್ .
NOAA FTP^{[permanent dead link]}: ಲಾಲ್, ಡಿ., et al., 2005. ಡಾಟ ಆನ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣ ಫ್ಲಕ್ಸ್ ಡಿರೈವ್ಡ್ ಫ್ರಮ್ C14 ಕಾನ್ಸ್‌ಟ್ರೇಶನ್ಸ್ ಇನ್ ದಿ GISP2 ಗ್ರೀನ್ ಲ್ಯಾಂಡ್ ಐಸ್ ಕೋರ್.
ಬಿಬಿಸಿ ನ್ಯೂಸ್,ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್ ಫೈಂಡ್ ಯುರೇನಿಯಮ್, 2003.
ಬಿಬಿಸಿ ನ್ಯೂಸ್, ರೇಸ್ ಟು ನ್ಯಾಬ್ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯರ್ ಸ್ಮಗ್ಲರ್ಸ್, 2005.
ಬಿಬಿಸಿ ನ್ಯೂಸ್,ಫಿಸಿಸ್ಟ್ ಪ್ರೊಬ್ ಟೊ ಎನ್ಶಿಯಂಟ್ ಪಿರಮಿಡ್ ( ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು), 2004.
ಯುಗೆನೆ ಪಾರ್ಕರ್‌ನ ಶೀಲ್ಡಿಂಗ್ ಸ್ಪೇಸ್ ಟ್ರಾವೆಲರ್ಸ್ .
ಅನಾಮಲಸ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇ ಹೈಡ್ರೋಜನ್ ಸ್ಪೆಕ್ಟ್ರ ಫ್ರಮ್ ವೋಯುಜರ್ 1 ಮತ್ತು 2
ಅನಾಮಲಸ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್ Archived 2009-08-12 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. ( ನಾಸಾ(NASA)ದ ಕಾಸ್ಮಿಕೋಪಿಯಾದಿಂದ )
ರಿವ್ಯೂ ಆಫ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್ Archived 2009-09-05 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
ಕಾಂಪೊಸಿಶನ್ ಆಫ್ ಸೊಲಾರ್ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ರೇಸ್ Archived 2005-10-22 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
" ಹೂಸ್ ಅಫ್ರೈಡ್ ಆಫ್ ಎ ಸೊಲಾರ್ ಫ್ಲೇರ್? Archived 2007-02-24 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.ಸೊಲಾರ್ ಆ‍ಯ್‌ಕ್ಟಿವಿಟಿ ಕ್ಯಾನ್ ಬಿ ಸರ್‌ಪ್ರೈಸಿಂಗ್ಲೀ ಗುಡ್ ಫಾರ್ ಆ‍ಯ್‌ಸ್ಟ್ರೋನಟ್ಸ್." Archived 2007-02-24 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. ಅಕ್ಟೋಬರ್ 7, 2005, ಅಟ್ ಸೈನ್ಸ್@ನಾಸಾ]
ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳ ಇತಿಹಾಸ Archived 2010-01-04 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
ಅಮ್ಯೆಚೂರ್ ಮ್ಯೂಯಾನ್‌ ಡಿಟಕ್ಟರ್ - ರೂಪರೇಖೆಗಳು ಮತ್ತು ಲೇಖನಗಳು Archived 2019-04-18 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.

[1] US National Research Council (2008). Managing Space Radiation Risk in the New Era of Space Exploration. National Academies Press. p. 21. ISBN 0309113830.

[2] L. Anchordoqui, T. Paul, S. Reucroft, J. Swain (2003). "Ultrahigh Energy Cosmic Rays: The state of the art before the Auger Observatory". International Journal of Modern Physics A. 18 (13): 2229. doi:10.1142/S0217751X03013879. arXiv:hep-ph/0206072.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[3] D. Lal, A.J.T. Jull, D. Pollard, L. Vacher (2005). "Evidence for large century time-scale changes in solar activity in the past 32 Kyr, based on in-situ cosmogenic ¹⁴C in ice at Summit, Greenland". Earth and Planetary Science Letters. 234 (3–4): 335–249. doi:10.1016/j.epsl.2005.02.011.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[4] "EGRET Detection of Gamma Rays from the Moon". NASA/GSFC. 1 August 2005. Retrieved 2010-02-11.

[FPW-5] R.L. Fleischer, P.B. Price, R.M. Walker (1975). Nuclear tracks in solids: Principles and applications. University of California Press.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[6] . "Natürliche, durch kosmische Strahlung laufend erzeugte Radionuklide" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2010-02-03. Retrieved 2010-02-11. (German)

[7] D. Pacini (1912). "La radiazione penetrante alla superficie ed in seno alle acque". Il Nuovo Cimento, Series VI,. 3: 93–100.{{cite journal}}: CS1 maint: extra punctuation (link)
ಭಾಷಾಂತರಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಖ್ಯಾನಿಸಲಾಗಿದೆ A. de Angelis (2010). "Penetrating Radiation at the Surface of and in Water". arXiv:1002.1810 [physics.hist-ph].

[HessNobelPresSp-8] ೮.೦ ^೮.೧ ^೮.೨ 1936ರ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿನ ನೋಬೆಲ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ - ನಿರೂಪಣಾ ಭಾಷಣ/Presentation Speech

[9] V.F. Hess (1936). "The Nobel Prize in Physics 1936". The Nobel Foundation. Retrieved 2010-02-11.

[10] V.F. Hess (1936). "Unsolved Problems in Physics: Tasks for the Immediate Future in Cosmic Ray Studies". Nobel Lectures. The Nobel Foundation. Retrieved 2010-02-11.

[11] J.L. DuBois, R.P. Multhauf, C.A. Ziegler (2002). The Invention and Development of the Radiosonde (PDF). Smithsonian Studies in History and Technology. Vol. 53. Smithsonian Institution Press. Archived from the original (PDF) on 2011-06-05. Retrieved 2010-07-31.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[12] S. Vernoff (1935). "Radio-Transmission of Cosmic Ray Data from the Stratosphere". Nature. 135: 1072. doi:10.1038/1351072c0.

[13] "ಆರ್ಕೈವ್ ನಕಲು" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2003-11-17. Retrieved 2010-07-31.

[14] Scientific American (2008-07-21). "Solar Storms: Fast Facts". Nature Publishing Group. Retrieved 2009-12-08. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (help)

[15] ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣದ ಅಪಾಯಗಳನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸಲು ಇಂಟೆಲ್‌ನ ಯೋಜನೆಗಳು , ಬಿಬಿಸಿ ನ್ಯೂಸ್ ಆನ್‌ಲೈನ್, 8ಎಪ್ರಿಲ್ 2008. ಮರುಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದು: ಏಪ್ರಿಲ್ 16, 2006.

[16] ವಾಯವ್ಯ ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯಾದ ಕರಾವಳಿ ತೀರದಲ್ಲಿ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು ಕ್ವಾಂಟಾಸ್ ಪ್ಲೇನ(Qantas plane )ನ್ನು ಢಿಕ್ಕಿಹೊಡೆಯಬಹುದು , News.com.au, 18 ನವೆಂಬರ್ 2009. 13 ನವೆಂಬರ್ 2006ರಂದು ಮರುಸಂಪಾದಿಸಲಾಗಿದೆ.

[17] ರನ್‌ವೇ ಬ್ರೇಕ್‌ಡೌನ್‌ ಮತ್ತು ಮಿಂಚಿನ ರಹಸ್ಯಗಳು Archived 2015-09-04 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ., ಫಿಸಿಕ್ಸ್ ಟುಡೇ, ಮೇ 2005.

[IPCC2-18] ವತಾವರಣದಲ್ಲಿನ ಘಟಕದಲ್ಲಿನ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಮತ್ತು ವಿಕಿರಣಕಾರೀ ಬಲದ ನಾಲ್ಕನೇ ಐಪಿಸಿಸಿ ನಿರ್ಧಾರಣ ವರದಿಯ ಕಾರ್ಯತಂಡ Iರ ವರದಿ "ದ ಫಿಸಿಕಲ್ ಸೈನ್ಸ್ ಬೇಸಿಸ್" 2007 [೧]

[ITR-19] K. Scherer, H. Fichtner; et al. (December, 2006). "Interstellar-Terrestrial Relations: Variable Cosmic Environments, The Dynamic Heliosphere, and Their Imprints on Terrestrial Archives and Climate". Space Science Reviews. 127. Springer Netherlands. doi:10.1007/s11214-006-9126-6. ISSN 0038-6308. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |Number= ignored (|number= suggested) (help)

[20] ಹನ್ರಿಕ್ ಸ್ವೆನ್ಸ್‌ಮಾರ್ಕ್, ಜೆನ್ಸ್ Olaf Pepke ಪೆಡರ್ಸನ್, ನೈಗೆಲ್ ಮಾರ್ಶ್ , ಮಾರ್ಟಿನ್ ಎನ್ಗಾಫ್ ಮತ್ತು ಯುಲ್ರ್ Uggerhøj, "ಎಕ್ಸ್‌ಪೆರಿಮೆಂಟಲ್ ಎವಿಡೆನ್ಸ್ ಫಾರ್ ದಿ ರೋಲ್ ಆಫ್ ಅಯಾನ್ಸ್ ಇನ್ ಪಾರ್ಟಿಕಲ್ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯೇಶನ್ ಅಂಡರ್ ಅಟ್ಮಾಸ್ಪರಿಕ್ ಕಂಡೀಶನ್ಸ್", ರಾಯಲ್ ಸೊಸೈಟಿಯ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು A , (ಮೊದಲಿನ ಆನ್‌ಲೈನ್ ಪ್ರಕಾಶನಗಳು), 2006.

[Krik-21] ೨೧.೦ ^೨೧.೧ ಕಿರ್ಕ್‌ಬಿ, ಜೆ. 2008. ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು ಮತ್ತು ವಾತಾವರಣ. ಜಿಯೊಫಿಸಿಕ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿನ ಸಮೀಕ್ಷೆ 28: 333-375)

[Kirk09V-22] ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಕಿರಣಗಳು ಮತ್ತು ವಾತಾವರಣದ ವೀಡಿಯೋ ಜಾಸ್ಪರ್ ಕಿರ್ಕ್‌ಬಿ, ಸಿಇಅರ್‌ಎಮ್ ಕೊಲೊಕ್ವಯಮ್, 4 ಜೂನ್ 2009

[23] Veizer ಮತ್ತು ಶಾವಿವ್ 2003 ಮತ್ತು 2001 ಐಪಿಸಿಸಿ ಮಿಚೆಲ್ ವರದಿಯಲ್ಲಿನ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು

[24] [೨], [೩]sciencebits.com/CO2orSolar ಸೈನ್ಸ್ ಬಿಟ್ ಡಿಸ್‌ಪ್ಲೇ ಆಫ್ ನಿರ್ ಶಾವಿವ್ ಪೇಪರ್ಸ್

[Veizer-25] N.J. Shaviv, J. Veizer (2003). "Celestial driver of Phanerozoic climate?" (PDF). GSA Today. 7 (7): 4–10.^{[permanent dead link]}

[26] R. Black (3 April 2008). "'No Sun link' to climate change". BBC News. Retrieved 2010-02-11.

[27] K. Scherer; et al. (2006). "Interstellar-Terrestrial Relations: Variable Cosmic Environments, The Dynamic Heliosphere, and Their Imprints on Terrestrial Archives and Climate". Space Science Reviews. 127 (1–4): 327. Bibcode:2006SSRv..127..327S. doi:10.1007/s11214-006-9126-6. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help)

[28] sciencebits.com/ClimateDebate

[೧]

[೨]

[೩]

[೪]

[೫]

[೬]

[೭]

[೮]

[೯]

[೧೦]

[೧೧]

[೧೨]

[೧೩]

[೧೪]

[೧೫]

[೧೬]

[೧೭]

[೧೮]

[೧೯]

[೨೦]

[೨೧]

[೨೨]

[೨೩]

[೨೪]

[೨೫]

[೨೬]

[೨೭]

[೨೮]