Here naverokê

Şerê Hizbullaha Kurdistanê û Tirkiyeyê

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Guhartoya 02:40, 16 sibat 2024 ya ji aliyê Ilamxan (gotûbêj | beşdarî) (Rûpel bi "'''Şerê Sofîk û Tirkiyeyê''' di navbera salên 1980 û 2000’an de serdemeke kuştin, pevçûnên çekdarî, revandin û êrîşên din ên bi pêşengiya Sofîk bû. Serhildan ji destpêka damezrandina Sofîk dest pê kir û ji aliyê Huseyin Velioğlu heta ku di sala 2000 de ji aliyê polîsên Tirk ve hat kuştin û piştre ji aliyê Îsa Altsoy ve ji sala 2001 heta ku di sala 2002 de çekberdana rêxistinê ragihand. Car caran êrîşên dewleta Tirk ên..." hat çêkirin) ve
(cudahî) ← Guhartoya kevintir | Guhartoya niha (cudahî) | Guhartoya nûtir → (cudahî)

Şerê Sofîk û Tirkiyeyê di navbera salên 1980 û 2000’an de serdemeke kuştin, pevçûnên çekdarî, revandin û êrîşên din ên bi pêşengiya Sofîk bû. Serhildan ji destpêka damezrandina Sofîk dest pê kir û ji aliyê Huseyin Velioğlu heta ku di sala 2000 de ji aliyê polîsên Tirk ve hat kuştin û piştre ji aliyê Îsa Altsoy ve ji sala 2001 heta ku di sala 2002 de çekberdana rêxistinê ragihand. Car caran êrîşên dewleta Tirk ên li dijî Sofîkê heta sala 2009’an berdewam kir.

Paşî

Rayedarên Tirkiyê îdia kirin ku Sofîk ji aliyê Îranê ve tê fînansekirin, û çekdarên wê li Komara Îslamî ya Îranê hatine perwerdekirin, ku Îran bi îddîayan plan dike ku Sofîk bikar bîne ji bo hilweşandina hikûmeta Tirkiyê û avakirina Komara Îslamî ya Îranê.[1][2][3] Lê dîsa jî, Sofîk dev ji vê armancê berda û dest bi veqetandina Kurdan kir.[4]

Sofîk Tirkiye wek dewleteke zordar û dijminê Îslamê dinirxand û PKK jî wek tehdîd dinirxand. Sofîk îdia dikir ku ew yekane nûnerê Kurdan e li Tirkiyeyê û PKK ne rewa dibîne, PKK jî li hember wan jî heman helwestê dibîne. Endamên Sofîkê qebûl nekirin ku PKK bi navê "Partiya Karkerên Kurdistanê" were naskirin û tenê "Partiya Kafirên Kurdistanê" bikar anîn.[5] Di manîfestoya Sofîk de, ku Huseyin Velioglu nivîsandibû, armanca fermî ya komê serxwebûna Kurdistanê bû.[6]

Şer

Sofîk di destpêka xwe de nexwest şerê PKK’ê bike û carinan jî gelek caran hewla aştiyê bi PKK’ê re dabû, lê bi ser neketibû. Wan şandek şandibû seredana Geliyê Beqaa ji bo aşitiyê û gotûbêjkirina hevkariyên paşerojê bi PKKê re, tevî ku ew di 17 Gulan 1991 de hatin astengkirin, dema ku PKKê, tevî ku nexwestî bû, dê û bavê endamekî Sofîkê yê payebilind li Şirnexê kuşt. Di merasîma cenaze de Sofîk li dijî PKK’ê şer îlan kir û di 3’ê Kanûna 1991’an de endamê Sofîk, Mihemed Ata, efserê herêmê yê PKK’ê Mixail Bayro û parêzvanên wî kuştin. Piştre Ata di pevçûnên bi hêzên Tirk re hat kuştin. Pevçûnên di navbera PKK û Sofîk de heta sala 1995 berdewam bûn, ku PKK nêzîkî 500 şervanên xwe winda kir û Sofîk jî di derdora 200 de gelek kêmtir winda kir. Piştî sala 1995’an, Sofîk û PKK’ê her du jî dest ji hedefgirtina hev berdan û bi tevahî bala xwe dan şerê li dijî Tirkiyê, tevî ku ti peymanek fermî nebû û dijmin man.[7] Li gor Tirkiyê, PKK û Sofîkê di sala 1998an de agirbesteke fermî û bi temamî bi bandor pêk anîn û hêdî hêdî pêwendiyên wan pêşde çûn û rê li ber hevkariya pêşerojê vekir.[8] Wê demê Huseyîn Velîoglû piştî Abdullah Ocalan bû kesê herî zêde li Tirkiyeyê tê xwestin.[9][10]

Sofîk tometên ku bi dewleta Tirk re kar dike red kir û îdia kir ku ew propagandaya PKKê ye, lê dewleta Tirk jî Sofîk wek rêxistinek terorîst û metirsîdar dibîne, her çend di destpêkê de tehemula Sofîk kir jî, ji ber şerê PKK'ê.[11][12]

Tevî ku rayedarên Tirk di navbera salên 1992 û 1996'an de zêdetirî 1550 endamên Sofîkê girtin, di heman demê de endamên PKK'ê jî girtin, lê wan şerê ku di navbera PKK û Sofîkê de diqewime guh neda, bi hêvîya ku her du komên Kurd şerê hev bikin heta ku tu grûp nebin xwedî hêza berdewamkirina serhildana Kurd li Tirkiyê. Lê belê ji ber zêdebûna kurdayetiya a Huseyin Velioglu,[13] agirbesta Sofîkê ya bi PKK’ê re,[8] zêdebûna hebûna Sofîkê di nava Kurdên başûrê rojhilatê Tirkiyeyê de û her wiha ji ber zêdebûna dijminatiya Sofîkê ya li hember Tirkiyeyê,[14] rayedarên Tirk êdî nikarin Sofîkê paşguh bikin, û ji 1997 heta 2000 zêdetir ji 6000 Sofîk girtin.[15]

Desthilatdarên Tirk çekdarên Sofîk tawanbar kirin ku cil û bergên xwe wek Suleymanci an Nurcu (komek ku ew gelek caran kuştin), û xwe li ber çavê xelkê didin nasandin da ku nebin gumanbarên terorê.[9]

Rayedarên Tirk giranî dan Sofîkê û dest bi şopandina tevgerên wan kirin. Serkirdayetiya Sofîkê, di asta bilind de, dest bi îdamkirina endamên xwe yên ku gumana wan îxbarên Tirkiyê û MİTê ne, kirin. Sofîkê êrîşên xwe yên li dijî desthilatdar û sivîlên Tirk zêde kirin.[10]

Îstîxbarata Tirkiyê diyar kir ku Hereketa Îslamî ya Kurdistanê û PKK di tevahiya serhildanê de alîkariya Sofîkê kirine.[9]Sererkanekî polîsê Tirk jî PKK û Sofîk weke tiliyên yek dest bi nav kir.[16][17] Piştî girtina Abdullah Öcalan di sala 1999 de, rayedarên Tirk dest bi balkişandina li ser Huseyîn Velîoglû kirin, ku cihê wî nediyar bû ji ber ku her tim li der û dorê digeriya.[9][10]

Di salên 1990î de, Sofîk derdora 593 kuştin û 43 revandin.[10] Di sala 1998'an de aktîvîsta femînîst a Îslamî ya tirk Konca Kuriş revandin û piştre qetil kirin.[18] Her wiha di 29'ê Kanûna 1999'an de aktîvîstê Nurcu, Îzzettîn Yildirim ê dema amadekariya terawîhê dikir jî revandin. Di serdegirtina Stenbolê ya sala 2000'î de cenazeyê wî li hucreya Sofîkê hat dîtin.[19][20]

Kuştina Uğur Mumcu ya sala 1993’an jî PKK’ê[21] û Sofîkê[22] sûcdar kiribû. Mistefa Qeresû anî ziman ku Mumcu ji bo pêşî li belavbûna rastiya PKK'ê ya MÎT'ê bigire ji aliyê dewleta Tirk ve hatiye qetilkirin.[23]

Di destpêka sala 2000 de, rayedarên Tirk li Stenbolê bi ser gelek malan de girtin, bi taybetî jî vilayek li Beykozê, ku tê de Huseyin Velioğlu qetil kirin û ev yek bû sedema paşketina Sofîk. Hikûmeta Tirkiyê piştre dest bi çewisandineke mezin kir û tê de zêdetirî 15,000 ji 20,000 endamên Sofîk girtin.[24][25][26] Li gorî agahiyên Tirkiyê Huseyîn Velîoglû demekê li Îranê bû û beriya serdegirtinan 2 meh berê vegeriyabû Tirkiyeyê.[27][28] Piştî salan, şirketa teknolojiyê ya Amerîkî IBM dosya ji dîskên hişk ên ku zirar nedaye ji komputeran derxistin ku Huseyin Velioğlu gule li wan reşandin û hewl da ku delîlan di dema gulebarana xwe ya bi polîsên Tirk re li Beykozê tine bike. IBM'ê dosya şandin dadgeha Amedê.[29]Raporeke parlementoya Tirkiyê eşkere kir ku di sala 1995an de, 400-500 xortên kurd ji aliyê Sofîkê ve ji bo perwerdekirina leşkerî bo Îranê hatibûn şandin, ji bo amadekariya êrîşeke li dijî hêzên Tirkiyê.[8]

Êrîşa herî mezin a dawî ya Sofîk û tolhildana muhtemel a kuştina Huseyîn Velîoglu, kuştina Gaffar Okkan, polîsê Tirk ê li Amedê di sala 2001’an de bû, ku berê gefa kuştinê xwaribû û di encamê de 5 polîsên din hatibûn kuştin.[30]

Dewleta Tirk di mizgeftan de li dijî Sofîkê çewisandin û ev yek bû sedem ku hema hema hemû mizgeft ji tevgera Sofîkê hatin paqijkirin. Bi hezaran şêxên kurd ên ku bi dayîna dersên alîgirên Sofîkê dihatin sûcdarkirin, cezayê girtîgehê hatin birîn. Tevlêbûna Sofîkê kêm bû.[31] Endamên Sofîkê yên ku nehatine girtin bi hejmareke mezin dest bi veşartinê kirin,[32]û bi sedan endamên payebilind ên Sofîkê beriya ku bên girtin reviyabûn Iraq, Sûriye û Ewropayê.[33] Endamekî Sofîkê yê ku xwe veşartibû qebûl kir ku wî çawa nusxeyek Rîsaleyên Nûr bi qasî kîsikê hilgirtiye da ku polîsên Tirk wî bi endambûna Sofîkê tawanbar nekin.[31] Endamên Sofîkê yên ku hatin girtin îdia kirin ku ji aliyê rayedarên Tirk ve rastî îşkenceyê hatine, îdiayên îşkenceyê di Çalakiyên Lezgîn (UA) ya Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî de cih girtin.[34][35]

Di sala 2002 de, di bin serokatiya Îsa Altsoy de, Sofîk çalakiyên xwe yên çekdarî bi dawî anî û weke beşek ji rêxistinên curbicur ên binavkirî, dest bi xebatên xêrxwaziyê ji bo feqîrên Kurd kir.[26][12]

Di 27'ê Nîsana 2009'an de polîsên Tirk avêtin ser maleke Sofîk a Elezîzê, di operasyona herî mezin a li dijî rêxistinê ya ji Stenbolê 2000'an û vir ve, ku tê de dîmenê kuştina Îzzettîn Yildirim dît.[19][20]

Sofîk komeke tundrew a îslamî bû, tevî ku endamên wê yên cihêreng hebûn, ji piraniya wan Sunnî, heta hindikahiyên biçûk ên Şîa yên Duwazdehimamî û Selefî, hemû jî bi armanca Kurdistaneke serbixwe ya bi serweriya Şerîetê ve. Huseyîn Velîoglû bi balkişandina li ser nasnameya xwe ya hevpar a misilman a Kurd û dûrketina ji mezhebperestiyê, karî ku aliyên cuda yekgirtî bihêle. Piştî mirina Velîoglû û perçebûna Sofîkê, Sunnî yan tevlî rêxistinên cuda yên Sofîkê bûn, yan jî Tirkiye terikandin, kêmîneyên Şîe û Selefî jî vegeriyan jiyana xwe ya asayî.[31]Gelek endamên ku ji Tirkiyeyê derketin, li Ewropayê bi taybetî li Almanyayê dest bi ji nû ve birêxistinkirinê kirin û dest bi vekirina rêxistinên bi navê Sofîkê û herwiha mizgeftên Sofîkê kirin.[36]

Çavkanî

  1. ^ The Turkish Counter-Terrorism Experience, Suleyman Ozeren, Organizational and Psychological Aspects of Terrorism, Ed. Centre of Excellence Defence against Terrorism, (IOS Press, 2008), 159.
  2. ^ Turkish Hezbollah, Encyclopedia of Terrorism, Ed. Harvey Kushner, (Sage Publications Inc., 1993), 368-369.
  3. ^ The Kurdish Question and Turkish Foreign Policy, Kemal Kirisci, The future of Turkish foreign policy, Ed. Lenore G. Martin, Dimitris Keridis, (MIT Press, 2004), 295.
  4. ^ Elitsoy, Aslı (hezîran 2017). The Kurdish Hizbullah and Its Shifting Attitude towards Kurdishness and the Kurdish Issue in Turkey.
  5. ^ Gürbüz, Mustafa (2013). Bilgin, Fevzi; Sarihan, Ali (edîtor). Understanding Turkey's Kurdish Question (bi îngilîzî). Lexington Books. r. 168. ISBN 978-0-7391-8402-8.
  6. ^ Kürt Sağı'nın Kimlik İnşası: Hizbullah ve Zehra Vakfı Örneği; Ali Murat İrat, pp. 123
  7. ^ Kurdish Hizbullah in Turkey, Mehmet Kurt, pp. 31
  8. ^ a b c "Implications of Turkey's Anti-Hizbullah Operation | The Washington Institute". www.washingtoninstitute.org (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 3 sibat 2024.
  9. ^ a b c d "Türk Hizbullahı'nın derin tarihi". Haber7.
  10. ^ a b c d "Hizbullah cinayetleri". YeniOzgurPolitika.com. 31 adar 2023.
  11. ^ Kurdish Hizbullah in Turkey, Mehmet Kurt, pp. 38
  12. ^ a b "Release of Radical Group's Leaders Causes Shock in Turkey". Voice of America (bi îngilîzî). 31 kanûna paşîn 2011. Roja gihiştinê 22 kanûna paşîn 2024.
  13. ^ Elitsoy, Aslı (June 2017). The Kurdish Hizbullah and Its Shifting Attitude towards Kurdishness and the Kurdish Issue in Turkey.
  14. ^ Mehmet Faraç, Cumhuriyet, 19 January 2000, Hizbullah'ın kanlı yolculuğu (archive link)
  15. ^ Kurdish Hizbullah in Turkey, Mehmet Kurt, pp. 37-38
  16. ^ An online edition of the Annual Report 2000 of the Human Rights Foundation of Turkey Girêdana arşîvê 2012-02-26 li ser Wayback Machine is available on the website of the Democratic Turkey Forum
  17. ^ "Beykoz'daki Hizbullah operasyonunu yöneten emniyet müdürü ilk kez konuştu: 250 insanın katili Edip Gümüş'ü tahliye ettiler!". T24.
  18. ^ "It's official: Konca Kuris murdered by the Hizbullah terrorists". Hurriyet Daily News. 23 kanûna paşîn 2000.
  19. ^ a b "Hizbullah'ın öldürdüğü İzzettin Yıldırım kimdir? İzzettin Yıldırım kaç yaşında? İzzettin Yıldırım nerelidir?İzzettin Yıldırım'ı kim öldürdü? -". haymanagazetesi.org.
  20. ^ a b "İzzettin Yıldırım cinayetinde sır çözüldü". Risale Haber. 18 sibat 2010.
  21. ^ "28 Şubat'la ilgili iddialar var". Sabah (bi tirkî). 27 tîrmeh 2008. Roja gihiştinê 19 kanûna pêşîn 2008. Oğuztan, Mumcu'nun yanı sıra Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Eşref Bitlis ve JİTEM Komutanı emekli binbaşı Ahmet Cem Ersever'in devlet sırrının ortaya çıkmaması için öldürüldüklerini iddia etti.
  22. ^ Ekşi, Oktay (27 kanûna pêşîn 2008). "Mumcu cinayeti aydınlanırken". Hürriyet (bi tirkî). Roja gihiştinê 27 kanûna pêşîn 2008.
  23. ^ Ergenc, Erdinç (30 tîrmeh 2008). "MİT ajanının sızdığını PKK'lılar da kabul etti". Sabah (bi tirkî). Roja gihiştinê 28 kanûna pêşîn 2008.
  24. ^ Corry Görgü: "Die Anschläge auf die Synagogen in Istanbul und die Rolle von Staat und Hizbullah"
  25. ^ In the Spotlight: Turkish Hezbollah, the article was written in December 2003. Retrieved 23 October 2009.
  26. ^ a b Elitsoy, Aslı (hezîran 2017). The Kurdish Hizbullah and Its Shifting Attitude towards Kurdishness and the Kurdish Issue in Turkey.
  27. ^ The Turkish Counter-Terrorism Experience, Suleyman Ozeren, Organizational and Psychological Aspects of Terrorism, Ed. Centre of Excellence Defence against Terrorism, (IOS Press, 2008), 159
  28. ^ The Kurdish Question and Turkish Foreign Policy, Kemal Kirisci, The future of Turkish foreign policy, Ed. Lenore G. Martin, Dimitris Keridis, (MIT Press, 2004), 295.
  29. ^ "Hizbullah'ın harddisklerini IBM çözdü | Güncel". www.haber3.com. Roja gihiştinê 2 sibat 2024.
  30. ^ "Turkish police chief killed in ambush" (bi îngilîziya brîtanî). 24 kanûna paşîn 2001. Roja gihiştinê 2 sibat 2024.
  31. ^ a b c Kurdish Hizbullah in Turkey, Mehmet Kurt, pp. 43
  32. ^ Kurdish Hizbullah in Turkey, Mehmet Kurt, pp. 39
  33. ^ Kurdish Hizbullah in Turkey, Mehmet Kurt, pp. 41
  34. ^ See: EXTRA 64/01 of 14 September 2001 (Hacı Bayancık), UA 218/01 of 4 September 2001 (Hacı Elhunisuni), UA 209/01 of 22 August 2001 (Yasın Karadağ), UA 194/10 of 31 July 2001 (Edip Balık), UA 317/00 of 17 October 2000 (Fesih und Hatice Güler)
  35. ^ An online edition of the Annual Report 2000 of the Human Rights Foundation of Turkey Girêdana arşîvê 2012-02-26 li ser Wayback Machine is available on the website of the Democratic Turkey Forum
  36. ^ Steinberg, Guido W. (25 hezîran 2013). German Jihad: On the Internationalization of Islamist Terrorism (bi îngilîzî). Columbia University Press. ISBN 978-0-231-50053-1.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Şerê_Hizbullaha_Kurdistanê_û_Tirkiyeyê&oldid=1515584" hatiye standin.