حەورامی

حەورامی
وەلاتێن لێ تێئا خافتن	ئیران ئیراق
حەرێم	کوردستان
ئاخڤەرێن زمانێ زکماکی	500.000
مالباتا زمانی	زمانێن هندئوو ئە ورۆپی زمانێن هندئوو ئی رانی زمانێنئی رانی زمانێنئی رانی یێن رۆژاڤا زمانێنئی رانی یێن باکور-رۆژاڤا کوردی زازا-گۆرانی گۆرانی حەورامی
ئاوایێن کەڤن
کۆدێن زمانی
Iسئۆ 639-3	هاج
نەخشەیا زاراڤایێن کوردی

حەورامی یەک ژ زاراڤایێ کوردیا گۆرانی یە. کەسێن هەورامی ژ زارێ خوە رە دبێژن: ۆرامی، ماچووئا ن ژی ماچۆ. ناڤێئا خفتڤانێن ڤی زمانی هەورامانئە .

ل سەر هەورامی

حەورامی ژ زاراڤایەک گۆرانی یەئوو ژ سەدسالا 16. هەتا 21.ئا ن ل کوردستانا باکورئوو رۆژهلات وەک زمانەک وێژەیی تێ بەر چاڤان. ل گۆر موهەممەدئە مین حەورامانی: کوردیا حەورامانی زمانەک بەرێ یە (د سالا کۆچی 132)ئوو نە تەنێ دەما بەگێئە ردەلانێ بابان، دچە دەمێن بەرێئوو زمانێئۆ لئوو وێژەیی یە. حنەک بەرهەمێن ل سەر کوردیا حەورامانێن نیشان ددنئوو دگهیژن دەمێن 880 سال بەرێ.

حەروها، حەورامی زاراڤەیەکی زمانێ کوردی یە، ل ناڤەندی کوردستانێ ب پری ژئێ لەن کوردێن یارسان،ئێ ن کو ژ زمانێ خوە رە ماچوو دبێژن، تێئا خاڤتن. لێ بەلێ ل باهدینان ژیئێ لەن شەبەک، باجلانئوو سارلی هەورامی داخڤن. حەورامی لێکچوونەکی زاف لگەل زازاکیئوو زاراڤێیەن گۆرانی هەیە. پێتر ژ % 30 یێن وشەیێن هەورامی لگەل زمانێئا ڤەستایی یەکنئوو ب زازاکی، لەکیئوو باجالانی ڤە، ل گۆری زمانناسێن کورد مالمیسانژئوو م. Iزادی تپەکی، ب ناڤە پەهلەڤەنکی د ناڤ زمانە کوردی دە پێک تینە.

زاراڤێ هەورامی دەمەکی، ل ناڤەندی کوردستانێ زمانێ فەرمی بوو، هەتانی سەرێ 1900 ل هەرێما میرەن ئەردەلانێ زمانێ فەرمی بوو، پاشێ شوونا خوە دا سۆرانی.ئی رۆ کەسە کو هەورامی داخڤن قاسی 300.000 - 500.000 مەرڤان کەتنە.

دەستنڤیسارا یا هەلبەستان گۆرانی ل برتسه لبراری، ئۆر. 6444 (1197–8 پح/1782–4 پز)

ئۆر. 6444، فۆلۆ 11 رەجتۆ

ئۆر. 6444، فۆلۆ 55 رەجتۆ

دەڤۆکێن هەورامی

• حەورامی-تەختی: ل رۆژهلاتا کوردستانێ دەڤدۆرە پاوە کوردە-هەورامی پێ داخڤن.
• حەورامی-لوهۆنی: ل باشورێ کوردستانێ، ژ بەر کێم کەسان تێئا خاڤتن.
• شایخانی: ل چەند گوندێن حەلەبچەیێ تێئا خافتن.
• کەندوولی: باکورێ کرماشانێ ل ناڤچێیا کەندوولێ تێئا خاڤتن.
• باجالانی:ئە ڤ دەڤۆکائێ لا باجالانئە ، ژ بەر گەلەک کەسان دە، زاراڤێ کو سەربخوە هاتیە ناسکرن. گەلەکی نێزیکی شەبەکیئوو کەندوولی یە، هنەک زمانناس ژ وان هەر سێ زاراڤان رە گۆرانیائە سلی دبێژن.
• شەبەکی: ل بەهدینان ژ بەرئێ لا شەبەک تێئا خاڤتن.
• کاکێیی:ئا خڤێ وی زارێ کوردە-کاکێیی، ل دەشتا گەرمیان ن.

حەورامی لگەل زاراڤایێن کوردی یێن دن

حەورامی	سۆرانی	لەکی	کرماشانی	کورمانجی	زازاکی	کەلهوری	باجالانی
ئەمن، من	من	من	من	ئەز، من	ئەز	م	من،ئە من
تۆ،ئە توو، توو	تۆ	توو	تو	تو، تە	ت، تۆ	ت	ت، تۆ
ئەمن/من مەکەروو	من دەکەم	من مەکەم	من کەم	ئەز دکم	ئەز کەنان	م کەم	من مەکەرە
من ملوو	من دەچم	من مەچم	من چم	ئەز دچم	ئەز شۆنان	م چم	من مەلوو
زۆر/فرا	زۆر	فرا	فەرە، زیاد	پر، گەلەک، زاف	زاف	فرە	فرە
وات/ڤات	گۆت/وت	وات/ڤت	وت	گۆت	ڤات	وەت	وەت
یسە	ئێستا،ئێ ستە	ئیسکە/ئیسە	ئیسە،ئی رەنگە	نها، ڤێستا، نکا	نکا	ئیرێنگە	ێستە
امە-	حات-	حەت-	حات-	حات-	امە-	حات-	امە-
دەنگ	دەنگ، بانگ	حەنا	دەنگ	دەنگ	ڤەنگ	حەنا	دەنگ
گۆرە	گەورە	کەل´ن	گەورە، قەü	گەورە، گر، مەزن	پیل	کەل´ن	گەورە
ڤا/وا	با	وا/ڤا	وا	با	ڤا	وا	ڤا
واران	باران	واران/ڤاران	واران	باران	ڤاران	واران	باران
خراب	خراپ	گەن/خراو	خەراو، گەن	خراب/گەنی	خراب	گەن	خراب

پرتووکەن هەورامی

حاتا سەرێ 1900ی دە، 38 پرتووک ب زمانێ کوردی هاتبون نڤیساندن، ژ وان 18 هەڤ ب زاراڤایێ هەورامی بوون، 10 هەڤ ب سۆرانیئوو 10 هەڤ ژی کورمانجی. لێ بەلێ ژ وی ڤردا هەورامی رۆللا خوە یا زمانێئە دەبی وەندا کرئوو کەم پرتووک ب زاراڤێیە هەورامی هاتن نڤیساندن.

تێکلدار

• شەبەکی
• باجەلانی
• کەندوولی
• سارلی
• حەورامیا تەختی
• حەورامیا لووهۆنی
• شایخانی
• گۆرانیائە سلی

پرتوکێن ب هەورامی یێن درۆکی

• شیرینئو خوسرەو (874 رووپەل)، ژ خانایێ قوبادی (1700-1759). وەشاندن 1975 بەخدا.
• دوان (789 رووپەل)، د سەدسالا 19ان دە ژ هەلبەستڤان فەقە قادری حەمەوەند.
• شاهنامەیا کوردی
• قور´ان ب هەورامی، د سەدسالا 19ان دە ژ بەر نوورئە لیئی لاهی (نورئە ل سهاه) هاتییە نڤیساندن.

وێژە

• بلاو، ژۆیجە: گورانئە ت زازا. ن ر. سجهمتت (ەد.) جۆمپەندوم لنگواروم Iرانجاروم. رەجهەرت ڤەرلاگ، وەسبادەن 1989. Iسبن 3-88226-413-6.
• کارل حادانک: موندارتەن دەر گوران. بەرلن 1930.
• مهەمەدئە مین زەکی: کورتەدیرۆکا کوردئوو کوردستانێ (450 رووپەل; و: در. م. س. جوما)
• مەهەمەدئە مین حەورامانی; زاری زمانی کوردی لە تەرازوویی بەراورد دا

یێن درۆکی

• شیرینئو خوسرەو (874 رووپەل)، ژ خانای قووباد (1700-1759). وەشاندن 1975 بەخدا.
• دوان (789 رووپەل)، د سەدسالا 19ان دە ژ هەلبەستڤان فەقە قادر حەمەوەند.
• قور'ان ب هەورامی، د سەدسالا 19ان دە ژ بەر حاج نورئە ل Iلاه (نورئە ل سهاه) هاتییە نڤیساندن.

گرێدانێن دەرڤە

• فەرهەنگائا ڤەستا-ئینگلیزی
• حاورامان.سە ^{گرێدانائا رشیڤێ 2007-05-22 ل سەر وایباجک ماجهنە}
• فارزن حاورامی ^{گرێدانائا رشیڤێ 2008-10-12 ل سەر وایباجک ماجهنە}
• حەرەش حاورامی ^{گرێدانائا رشیڤێ 2007-05-08 ل سەر وایباجک ماجهنە}