Pîvok

Pîvok, reng bi reng

Gupikên pîvokê

Gupik vedane

Pîvok, pirpizêk, Pîşok (Crocus) ji famîleya sosinan (Iridaceae) kulîlkek e. Ango ji malbata ku berfî, leylank, sosin, pîvaz û lale dikevînê. Malbata zembeqan jî dibêjin. Li Kurdistan, rojhilata navîn, Ewropa û bakurê Afrîkayê gelek tê dîtin. 89 cureyên wê hene.

Cureyên wê yên li Kurdistanê yên sereke

• Pîvoka cotyaran, pîvoka payîzê
• Pîvoka zozanan, pîvoka biharê

Wekî xurdemeniyek

Dibêjin ev kulîlk ji Alpên Swîsreyê belav bûye, ango welatê wê yê herî kevn Çiyayên Alpan e. Kokên wê bi xavî an pijandî tên xwarin. Xwarina wê jî çêdikin. Li hin deveran ard (arvan) bi kokên wê werdikin, di nava rûn de diqelînin û dixwin. Li Gurcistanê girara wê (pîlaw) û herwiha şorbeya wê jî çêdikin.

Zeferan (crocus sativus) jî cureyeke pîvokê ye ku di pêjgeha kurd de cihê wê heye. Herwiha li Hindistan, Îran û welatên ereb jî zeferan gelek tê bikaranîn. Li Tirkiyeyê jî toza zeferanê bikartînin.

Divê mirov jibîr neke, hin riwekên dişibin pîvokê hene ku dikarin ziyanê bidin tenduristiya mirov. Bo mînak pîvoka bejî yan pîvoka bêyom heye ku bi latînî jê re colhicum dibêjin, bijehr e. Mixabin li Kurdistanê zarok bêî zanebûn vê cureyê bijehr dixwin, bi jehrê dikevin.

Taybetiyên pîvokê

Riwekek herdemî ye, ango heger bê çandin di kîjan werzê de be, aj dide. Lê ji bo ew bijî axa çiyayî, sar û berfî pêwîst e.

Li Kurdistanê bi biharê û payîzê aj didin. Pelên wê rengên cuda de ne, lê pirranî mor, zer, spî û binefşiya vekirî ne. 88 cureyên wê hatine peyitandin û tomarkirin.

Rêzkirina cureyên wê, gorî Mathew

Brian Mathew sala 1982'yan 80 cure û 8 variyantên cureyan tomar kiriye, (bi latînî):

• Binekom Crocus
  • Malbat Crocus
    • Cure Verni
      • Crocus vernus, Crocus tommasinianus, Crocus etruscus, Crocus kosaninii, Crocus baytopiorum
    • Cure Scardici
      • Crocus scardicus, Crocus pelistericus
    • Cure Versicolores
      • Crocus versicolor, Crocus malyi, Crocus imperati, Crocus minimus, Crocus corsicus, Crocus cambessedesii
    • Cure Longiflori
      • Crocus longiflorus, Crocus nudiflorus, Crocus serotinus, Crocus niveus, Crocus goulimyi, Crocus ligusticus** (syn. Crocus medius hort, non Balbis) (Mariotti, 1988)
    • Cure Kotschyani
      • Crocus kotschyanus, Crocus scharojanii, Crocus vallicola, Crocus autranii, Crocus karduchorum, Crocus gilanicus, Crocus ochroleucus
    • Cure Crocus
      • Crocus sativus, Crocus pallasii, Crocus thomasii, Crocus cartwrightianus, Crocus moabiticus, Crocus oreocreticus, Crocus asumaniae, Crocus hadriaticus, Crocus mathewii* (Kerndorff & Pasche, 1994), Crocus naqabensis* (Al-Eisawi, 2001)
  • Malbat Nudiscapus
    • Cure Reticulati
      • Crocus reticulatus, Crocus veluchensis, Crocus cvijicii, Crocus dalmaticus, Crocus sieberi, Crocus robertianus, Crocus cancellatus, Crocus hermoneus, Crocus abantensis, Crocus angustifolius, Crocus ancyrensis, Crocus gargaricus, Crocus sieheanus, Crocus rujanensis* (Randjelović & al., 1990), Crocus herbertii* (B.Matthew, 2009)
    • Cure Biflori
      • Crocus biflorus, Crocus chrysanthus, Crocus almehensis, Crocus danfordiae, Crocus pestalozzae, Crocus aerius, Crocus cyprius, Crocus hartmannianus, Crocus adanensis, Crocus leichtlinii, Crocus caspius, Crocus kerndorffiorum* (Pasche, 1993), Crocus wattiorum* (Mathew, 1995; 2000), Crocus nerimaniae* (Yüzbasioglu & Varol, 2004)
    • Cure Orientales
      • Crocus korolkowii, Crocus michelsonii, Crocus alatavicus
    • Cure Flavi
      • Crocus flavus, Crocus antalyensis, Crocus olivieri, Crocus candidus, Crocus vitellinus, Crocus graveolens, Crocus hyemalis, Crocus paschei* (Kerndorff, 1993)
    • Cure Aleppici
      • Crocus aleppicus, Crocus veneris, Crocus boulosii
    • Cure Carpetani
      • Crocus carpetanus, Crocus nevadensis
    • Cure Intertexti
      • Crocus fleischeri
    • Cure Speciosi
      • Crocus speciosus, Crocus pulchellus
    • Cure Laevigati
      • Crocus laevigatus, Crocus boryi, Crocus tournefortii
• Binekom Crociris
  • Crocus banaticus

Xasbaxçeya pîvokê

• 
  Formeke kûlîlka pîvokê
• 
  Hin cureyên wê
• 
  Crocus vernus
• 
  Li Kurdistanê gelek in
• 
  Cureyên wê gelek in
• 
  Crocus carpetanus

Çavkanî

• S. I. Ali, Brian Mathew: Crocus. In: Flora of Pakistan - Floraya Pakistanê, Rûpel 202 (online) (ne bi kurdî ye)