Margh

Margh (Equus caballus) yw bronnvil veur lowr ow perghenni dhe onan a seyth eghenn an genus Equus. Yma dhedha karnow yn-dann aga threys ha mongow orth aga honnaow. Margh tevesik a boes a-dro dhe 650 kg.

A-dhia dhiw vil vlydhen kyns an OK, y hwra tus devnydh a vergh rag doen traow, marghogeth, ha gweytha yn ken fordhow. Bys y'n 20ves kansblydhen, mergh o poesek yn breselyow ynwedh, hag kreslu gustel a varghok hwath. Yn resys ha sportys erell yma mergh pur gemmyn hedhyw.

Y helwir mergh benow kasegi, ha mergh yowynk leughi. Leugh a dh ha bos tevesik orth 3 bloedh. Yma mergh ow triga yn gwelstiryow. Dell vydh usys, yma y'ga greow unn margh kellek ha 'harem' a unn bys deg kasek, warbarth gans leughi an kasegi. Oes a 20 po 30 bloedh a dhrehedh mergh yn fenowgh. I a dheber gwels ha greun (r.e. kergh, heydh, ha nepprys ys eynek). Gryghias a wrons i.

Mergh yn lyenn ha mythologieth

Yn lyenn keltek hag Eyndo-Europek, yma kevrenn grev lowr yntra mergh ha myghternses.¹ Yn Táin Bó Cuailgne, Macha a ros hy hanow dhe Emain Mhacha (pennsita a Ulster koth) ow tineythi gevellow wosa gwaynya res yn erbynn kasek. Yn Pedeir Keinc y Mabinogi, Pryderi yw gevell dineythys yn marghti unn gasek gevrinek; ha Pwyll Pennsevik Dyfed a vetyas y bennseviges Rhiannon ha hi ow marghogeth yn farthus der an koes. (Ford 1977:4-11)

Y'n Ordinale, pan hanow Adam an enyvales oll, yn-medh ev yn kever an margh:

Ha margh yw best hep parow
the vap den rag ymweres.

Margh yw hanow an myghtern a Gernow yn termyn Trystan hag Isolt. (Byttegyns, an hanow ma yw devedhys dhiworth huni Latin, Marcus – dre wall y tallathas an gevrenn ynter y hanow ha mergh.)

An erthygel ma yw skrifys yn Kernewek Kemmyn.

Kampoellansow

Patrick K Ford. 1997. The Mabinogi and other Medieval Welsh Tales. University of California Press, Berkeley.