«Африка бирлиги» барагынын кодун көрүү

{{Уюм
 |аталышы          = Африка бирлиги
 |альтернативдик   = {{lang-sw|Umoja wa Afrika}}<!-- как представитель "африканских языков" --><br>{{lang-ar|الاتحاد الأفريقي}}<br>{{lang-en|African Union}}<br>{{lang-fr|Union africaine}}<!-- пока не официальный <br>{{lang-es|Unión Africana}}--><br>{{lang-pt|União Africana}}
 |background_color = 
 |аталышынын_түсү  = 
 |логотип          = Flag of the African Union.svg
 |логотип_туурасы  = 
 |колу             = [[Африка бирлигинин желеги]]
 |карта1           =Map_of_the_African_Union_with_Suspended_States.svg 
 |карта1_туурасы   = 
 |легенда1         =Кочкул жашыл: мүчө мамлекеттер <br>
Ачык жашыл: мүчөлүгү токтотулган мамлекеттер 
 |карта2           = 
 |карта2_туурасы   = 
 |легенда2         = 
 |мүчөлүк          =[[Африка бирлиги#Мүчө мамлекеттер|55 мамлекет]]
 |борбор_түрү      = Штаб-квартира 
 |борбору          = {{Желек|Эфиопия}} [[Аддис-Абеба]], [[Эфиопия]]<br> {{Желек|ТАР}} [[Йоханнесбург]], [[Түштүк-Африка Республикасы|ТАР]]
 |түрү             = 
 |тилдер           =[[Англис тили|англисче]], [[Араб тили|арабча]], [[Француз тили|французча]], [[Португал тили|португалча]], [[африка тилдери]] 
 |тил              = 
 |башкарма1_орду     =Африка бирлигинин төрагасы 
 |башкарма1_ысымы    ={{Желек|Коморлор}}  [[Азали Ассумани]] 
 |башкарма2_орду     =Африка бирлигинин комиссиясынын төрагасы 
 |башкарма2_ысымы    = 
 {{Желек|Чад}} [[Муса Факи Мухаммад]]
 |негиздөөчү1        = 
 |түзүлгөн_окуясы1   =[[Африка Биримдиги Уюму]] болуп түзүлгөн күнү 
 |түзүлгөн_датасы1   =[[25-май]] [[1963-жыл]] 
 |негиздөөчү2        = 
 |түзүлгөн_окуясы2   =[[Африка бирлиги]] болуп түзүлгөн күнү 
 |түзүлгөн_датасы2   = 
 [[9-июль]] [[2002-жыл]]
 |негидөөчү6         = 
 |түзүлгөн_окуясы6   = 
 |түзүлгөн_датасы6   = 
 |жоюлган_окуясы     = 
 |жоюлган_датасы     = 
 |эскертме1          = 
 |эскертме2          = 
 <!-- ... -->
 |дарек              = 
 |сайт               = http://www.au.int/
 |уикиказына         = 
|башкарма3_орду=Панафрика парламентинин төрагасы|башкарма3_ысымы={{Желек|Камерун}} [[Роже Нкодо Данг]]}}

'''Африка бирлиги''' - Африканын 54 мамлекетин бириктирген эл аралык өкмөттөр ортосундагы уюм<ref name=":0">[https://au.int/en/overview About the African Union]</ref>. 

[[Африка]] биримдик уюмунун укуктуу улантуучусу (АБУ) [[2002-жыл|2002-жылдын]] [[9-июль|9-июлунда]] негизделген. Уюмдун чегиндеги эң маанилүү чечимдер [[Африка]] союзунун Ассамблеясында мүчө-өлкөлөрүнүн мамлекет жана өкмөт башчылары катышкан жыйынында кабыл алынат. мындай жыйындар жарым жылда бир жолу өтүп турат<ref name=":0" />.  

[[Африка]] бирлигинин Катчылыгы жана Комиссиясы [[Эфиопия|Эфиопиянын]] борбору [[Аддис-Абеба|Аддис-Абебада]] жайгашкан<ref name=":0" />.  

== Тарых ==
Африка Бирлигин 1960-жылдары [[Гана|Гананын]] президенти Кваме Нкрумдун демилгеси менен түзүлгөн Африка мамлекеттеринин конфедерациясынын, 1963-жылы 25-майда түзүлгөн Африка биримдиги уюмунун жана 1991-жылы негизделген Африка экономикалык шериктештигинин мураскери деп атап койсо да болот. 

Африка биримдиги уюмуна 1990-жылдардын ортосунда «диктаторлор клубуна» айланышына жана аз эффективдүүлүгө байланыштуу катуу сындар айталып<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2115736.stm African Union replaces dictators' club]</ref>, Африка континентинде жаңы Африка Бирлигин түзүү идеясы жанданган. Мындай трансформациянын негизги жактоочусу [[Ливия|Ливиянын]] президенти [[Муаммар Каддафи]] болгон.

1999-жылы 9-сентябрда Африка биримдиги уюмуна мүчө мамлекеттеринин мамлекет жана өкмөт башчылары Африка биримдигин түзүү ниетин билдирген Сирт декларациясын кабыл алышкан. 2000-жылы [[Ломе|Ломедеги]] саммитте Африка Бирлигинин уюштуруу актысы кабыл алынган, ал эми 2001-жылы [[Лусака|Лусакадагы]] саммитте жаңы уюмдун долбоорун ишке ашыруу планы кабыл алынган.

Африка Бирлиги өз ишин 2002-жылдын 9-июлунда баштаган жана Африка биримдиги уюмун толугу менен алмаштырган.

2007-жылдын 31-июлунда Дарфурдагы БУУ менен биргелешкен тынчтыкты сактоо операциясына катыша баштаган.

2016-жылы 17-июлда Африка Бирлигинин кезектеги саммитинде Африка Бирлигинин бирдиктүү паспорту сунушталган, ал келечекте Африка Бирлигине мүчө болгон бардык өлкөлөрдүн ортосунда визасыз режимди уюштурууга мүмкүндүк берет<ref>[https://web.archive.org/web/20160717152300/http://rwandaeye.com/?p=8360 President Kenyatta arrives in Kigali for AU summit]</ref><ref>[https://edition.cnn.com/2016/07/05/africa/african-union-passport/index.html United States of Africa? African Union launches all-Africa passport]</ref>.

2023-жылдын 22-августунда Африка Бирлиги Нигердин уюмга мүчө болусун, ал эми ошол эле жылдын 31-августунда Габондун уюмга мүчө болусун убактылуу токтоткон<ref>[https://russian.rt.com/world/news/1196663-afrosoyuz-uchastie-gabona Афросоюз приостанавливает участие Габона в деятельности организации]</ref>.

== География ==
[[Файл:Regions_of_the_African_Union.png|left|thumb|'''Африка Бирлигинин аймактары:'''{{legend|#DAA520|'''Түндүк аймагы'''}} {{legend|#87CEEB|'''Түштүк аймагы'''}} {{legend|#FA8072|'''Батыш аймактары (А жана В)'''}} {{legend|#B88FFF|'''Борбордук аймагы'''}}]]
Африка бирлигине мүчө мамлекеттери Испаниянын карамагындагы бир нече аймактарды (Сеута, Мелилья жана Пеньон де Велес де ла Гомера) кошпогондо, Африканын дээрлик бардык аймактарын камтыйт. Мындан тышкары, Европа өлкөлөрүнө таандык Африкада жайгашкан оффшордук аралдар да бар:

* [[Испания]] ([[Канар аралдары]])
* [[Франция]] ([[Майотта аралы|Майот]], [[Реюньон аралы|Реюньон]] жана майда чачыранды жайгашкан аралдар)
* [[Португалия]] ([[Азор аралдары]], [[Мадейра аралы]])
* [[Улуу Британия]] (Saint Helena, Ascension and Tristan da Cunha аралдары)

Африка бирлигинин географиясы ар түрдүү, анын ичинде дүйнөдөгү эң чоң жана ысык [[Сахара|Сахара чөлү]], аянттары ири болгон жунглилер жана саванналар жайгашкан жана дүйнөдөгү көп жылдар бою эң узун дарыя деп эсептелген [[Нил|Нил дарыясы]] агып өтөт. 

Африка Бирлигинин аянты 29,922,059 чарчы километр, жээк сызыгы 24,165 километр. Бул Бирликке кирген мамлекеттердин басымдуу бөлүгү Африканын континенттик бөлүгүндө жайгашышкан, ал эми материктен тышкары жайгашып, маанилүү аймактар деп саналган [[Мадагаскар (арал)|Мадагаскар]] аралы жана [[Синаи жарым аралы|Синай жарым аралы]] Африка Бирлигинин жалпы аянттын 2% түзөт.

== Максаттары жана принциптери ==
Африка Бирлигинин уюштуруу актысына ылайык, уюмдун максаттары<ref name=":1">[https://au.int/en/constitutive-act African Union. Constitutive Act]</ref>:

* Африка мамлекеттеринин жана Африка элдеринин биримдигин жана тилектештигин чыңдоо;
* Мүчө мамлекеттердин эгемендигин, аймактык бүтүндүгүн жана көз карандысыздыгын коргоо;
* Континенттин саясий жана социалдык-экономикалык интеграциясын тездетүү;
* Континентти жана анын элдерин кызыктырган маселелер боюнча жалпы позицияны илгерилетүү жана жактоо;
* БУУнун Уставына жана адам укуктарынын жалпы декларациясына ылайык эл аралык кызматташууга көмөктөшүү;
* Континентте тынчтыкты, коопсуздукту жана туруктуулукту чыңдоо;
* Адам укуктарын бекемдөө жана адам укуктарын камсыз кылуу үчүн Адам жана элдердин укуктарынын Африка хартиясына ылайык адам укуктарын коргоо;
* Континент глобалдык экономикада жана эл аралык сүйлөшүүлөрдө татыктуу орунду ээлей ала турган зарыл шарттарды түзүү;
* Экономикалык, социалдык жана маданий деңгээлде туруктуулукту, ошондой эле Африка экономикаларын интеграциялоону жайылтуу;
* Африка калкынын жашоо деңгээлин жогорулатуу максатында адам ишмердигинин бардык чөйрөлөрүндө кызматташууга көмөктөшүү;
* Африка Бирлигинин максаттарына акырындык менен жетүү үчүн учурдагы жана келечектеги аймактык экономикалык жамааттардын ортосундагы саясатты координациялоо жана шайкеш келтирүү;
* Бардык тармактарда, баарынан мурда илим жана технология жаатында илимий изилдөөлөргө көмөктөшүү аркылуу континенттин өнүгүшүндөгү прогресс;
* Континентте ооруларды жок кылуу жана сергек жашоого көмөктөшүү боюнча иш-аракеттерде тиешелүү эл аралык өнөктөштөр менен кызматташуу.

Африка Бирлигинин уюштуруу актысына ылайык, уюмдун иштөө принциптери<ref name=":1" />:

* Африка Бирлигине мүчө мамлекеттердин ортосундагы суверендүү теңдик жана өз ара көз карандылык;
* Мамлекеттер эгемендүүлүктү алган учурда болгон мамлекеттик чек араларды урматтоо;
* Африка элдеринин Африка Бирлигинин ишмердүүлүгүнө катышуусу;
* Африка континенти үчүн жалпы коргонуу саясатын иштеп чыгуу;
* Африка Бирлигинин Ассамблеясы жактырган ылайыктуу чаралар аркылуу бирлике мүчө мамлекеттердин ортосундагы чыр-чатактарды тынчтык жолу менен чечүү;
* Бирликтин мүчө мамлекеттеринин ортосунда күч колдонууга жана күч менен коркутууга тыюу салуу;
* Мүчө мамлекеттердин башка мамлекеттердин ички иштерине кийлигишпөөсү;
* Согуш учурундагы кылмыштары, геноцид жана адамзатка каршы кылмыштар болгон учурда уюмдун Ассамблеясынын чечими боюнча Бирликтин мамлекеттердин иштерине кийлигишүү укугу;
* Мүчө мамлекеттердин тынчтыкта жанаша жашоосу жана алардын тынчтыкта жана коопсуздукта жашоо укугу;
* Тынчтыкты жана коопсуздукту калыбына келтирүү максатында мүчө мамлекеттердин, башка мамлекеттин иштерине кийлигишүүсү жөнүндө уюмга кайрылуу укугу;
* Биримдиктин алкагында өзүн-өзү камсыздоого көмөктөшүү;
* Жыныстык теңчиликке көмөктөшүү;
* Демократиялык принциптерди, адам укуктарын, мыйзамдын үстөмдүгүн жана ак ниет мамлекеттик башкарууну урматтоо;
* Тең салмактуу экономикалык өнүгүүнү камсыз кылуу максатында социалдык адилеттүүлүккө көмөктөшүү;
* Адам жашоосунун ыйыктыгын урматтоо, жазасыз калууну жана саясий өлтүрүүлөрдү, терроризмди жана диверсияны айыптоо жана четке кагуу;
* Өкмөттүн конституциялык эмес алмашуусун айыптоо жана четке кагуу.

== Бирликтин түзүмү ==
Африка Бирлигинин жогорку органы болуп мамлекет жана өкмөт башчыларынан же алардын аккредитацияланган өкүлдөрүнөн турган Ассамблея саналат. Ассамблеянын жыйналыш түрүндөгү жолугушуулары жылына бир жолудан кем эмес өткөрүлүүгө тийиш. Бирок Ассамблея мүчө-мамлекеттердин талабы боюнча жана мүчө-мамлекеттердин 2/3 жактыруусу боюнча кезексиз сессияга чогула алат. Ассамблеяны, мүчө мамлекеттердин мамлекет же өкмөт башчыларынын курамынан  бир жылдык мөөнөткө шайлаган төрага жетектейт. 

Ассамблея кеңири ыйгарым укуктарга ээ<ref name=":1" />:

* Африка Бирлигинин жалпы саясатын аныктайт;
* Бирликтин башка органдары тарабынан даярдалган ар кандай докладдарды жана сунуштамаларды карайт жана чечимдерди кабыл алат;
* Уюмга мүчөлүк маселесин карайт;
* Бирликтин жаңы органдарын түзөт;
* Бирликтин саясатынын жана чечимдеринин ишке ашырылышын текшерет, ошондой эле мүчө мамлекеттер алардын сакталышын көзөмөлдөйт;
* Бирликтин бюджетин кабыл алат;
* Кагылыштарды, согуштарды жана башка өзгөчө кырдаалдарды башкаруу жана тынчтыкты калыбына келтирүү боюнча аткаруу Кеңешине көрсөтмөлөрдү берет;
* Африка Бирлигинин Жогорку сотунун судьяларын дайындайт жана кызматтан алат;
* Комиссиянын төрагасын жана анын орун басарларын, комиссиянын комиссарын дайындайт, ошондой эле алардын милдеттерин жана ыйгарым укуктарынын мөөнөтүн аныктайт.

=== Африка Бирлигинин төрагаларынын тизмеси ===
{| class="wikitable"
!Аты жөнү<ref name=":2">[https://au.int/en/cpau Chairs of Assembly of the African Union] </ref>
!Мөөнөтүнүн башталышы<ref name=":2" />
!Мөөнөтүнүн аякташы<ref name=":2" />
!Өлкөсү
|-
|Табо Мбеки
|[[9-июль]]  [[2002-жыл]]
|[[10-июль]] [[2003|2003-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Түштүк  Африка Республикасы}}
|-
|Жоаким Чиссано
|[[10-июль]] [[2003-жыл]]
|[[6-июль]] [[2004|2004-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Мозамбик}}
|-
|Олусегун Обасанжо
|[[6-июль]] [[2004-жыл]]
|[[24-январь]] [[2006|2006-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Нигерия}}
|-
|Денис Сассу-Нгессо
|[[24-январь]] [[2006-жыл]]
|[[24-январь]] [[2007|2007-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Конго Республикасы}}
|-
|Жон Куфуор
|[[30-январь]] [[2007-жыл]]
|[[31-январь]] [[2008|2008-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Гана}}
|-
|Жакая Киквет
|[[31-январь]] [[2008-жыл]]
|[[2-февраль]] [[2009|2009-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Танзания}}
|-
|[[Муаммар Каддафи|Муаммар аль-Каддафи]]
|[[2-февраль]] [[2009-жыл]]
|[[31-январь]] [[2010|2010-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Ливия}}
|-
|Бингу ва Мутарика<ref>[https://web.archive.org/web/20111230205627/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5g8cvj3048f4WEB6UQuim80MKqhVA Malawi president takes over as AU president]</ref>
|[[31-январь]] [[2010-жыл]]
|[[31-январь]] [[2011|2011-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Малави}}
|-
|Теодоро Обианг Нгема Мбасого
|[[31-январь]] [[2011-жыл]]
|[[29-январь]] [[2012|2012-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Экваториалдык Гвинея}}
|-
|Тома Йеи Бони
|[[29-январь]] [[2012-жыл]]
|[[27-январь]] [[2013|2013-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Бенин}}
|-
|Хайлемариам Десален
|[[27-январь]] [[2013-жыл]]
|[[30-январь]] [[2014|2014-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Эфиопия}}
|-
|Мухаммед Абдел Азиз
|[[30-январь]] [[2014-жыл]]
|[[30-январь]] [[2015|2015-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Мавритания}}
|-
|Роберт Мугабе
|[[30-январь]] [[2015-жыл]]
|[[30-январь]] [[2016|2016-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Зимбабве}}
|-
|Идрис Деби
|[[30-январь]] [[2016-жыл]]
|[[30-январь]] [[2017|2017-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Чад}}
|-
|Альфа Конде
|[[30-январь]] [[2017-жыл]]
|[[28-январь]] [[2018|2018-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Гвинея}}
|-
|Кабат Кагами
|[[28-январь]] [[2018-жыл]]
|[[10-февраль]] [[2019|2019-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Руанда}}
|-
|Абдель Фаттах ас-Сиси
|[[10-февраль]] [[2019-жыл]]
|[[10-февраль]] [[2020|2020-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Египет}}
|-
|Сирил Рамафоса
|[[10-февраль]] [[2020-жыл]]
|[[10-февраль]] [[2021|2021-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Түштүк Африка Республикасы}}
|-
|Феликс Чисекеди
|[[10-февраль]] [[2021-жыл]]
|[[5-февраль]] [[2022|2022-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Конго Демократиялык  Республикасы}}
|-
|Маки Саль
|[[5-февраль]] [[2022-жыл]]
|[[18-февраль]] [[2023|2023-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Сенегал}}
|-
|Азали Ассоумани
|[[18-февраль]] [[2023-жыл]]
|[[17-февраль]] [[2024|2024-жыл]]
|{{Өлкө желеги|Комор Аралдары}}
|-
|Мухаммед Газуани
|[[17-февраль]] [[2024-жыл]]
|азыркы учурда
|{{Өлкө желеги|Мавритания}}
|}

=== Куралдуу күчтөрү ===
2015-жылы 6-мартта Африка Бирлиги динчил террористерине каршы туруу максатында кеминде 8 миң аскерден турган аймактык аскер тобун түзүү чечимин жактырган<ref>[https://www.bbc.com/russian/rolling_news/2015/03/150308_rn_nigeria_chad_boko Нигер и Чад начали операцию против исламистов в Нигерии]</ref><ref>[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1736519 Африканский союз поддержал создание региональных вооруженных сил для борьбы с "Боко харам"]</ref>.

== Мүчө мамлекеттер ==

=== Толук мүчө мамлекеттер<ref>[https://au.int/en/member_states/countryprofiles2 African Union. Member States]</ref> ===
{{div col|colwidth=20em}}
* {{Өлкө желеги|Алжир}}
* {{Өлкө желеги|Ангола}}
* {{Өлкө желеги|Бенин}}
* {{Өлкө желеги|Ботсвана}}
* {{Өлкө желеги|Бурунди}}
* {{Өлкө желеги|Камерун}}
* {{Өлкө желеги|Кабо-Верде}}
* {{Өлкө желеги|Борбордук Африка Республикасы}}
* {{Өлкө желеги|Чад}}
* {{Өлкө желеги|Коморлор}}
* {{Өлкө желеги|Конго Республикасы}}
* {{Өлкө желеги|Конго Демократиялык Республикасы}}
* {{Өлкө желеги|Джибути}}
* {{Өлкө желеги|Египет}}
* {{Өлкө желеги|Экваториалдык Гвинея}}
* {{Өлкө желеги|Эритрея}}
* {{Өлкө желеги|Эсватини}}
* {{Өлкө желеги|Эфиопия}}
* {{Өлкө желеги|Гамбия}}
* {{Өлкө желеги|Гана}}
* {{Өлкө желеги|Гвинея-Бисау}}
* {{Өлкө желеги|Кот-д’Ивуар}}
* {{Өлкө желеги|Кения}}
* {{Өлкө желеги|Лесото}}
* {{Өлкө желеги|Либерия}}
* {{Өлкө желеги|Ливия}}
* {{Өлкө желеги|Мадагаскар}}
* {{Өлкө желеги|Малави}}
* {{Өлкө желеги|Мавритания}}
* {{Өлкө желеги|Маврикий}}
* {{Өлкө желеги|Марокко}}
* {{Өлкө желеги|Мозамбик}}
* {{Өлкө желеги|Намибия}}
* {{Өлкө желеги|Нигерия}}
* {{Өлкө желеги|Руанда}}
* {{Өлкө желеги|Сахара Араб Демократиялык Республикасы}}
* {{Өлкө желеги|Сан-Томе жана Принсипи}}
* {{Өлкө желеги|Сенегал}}
* {{Өлкө желеги|Сейшел Аралдары}}
* {{Өлкө желеги|Сьерра-Леоне}}
* {{Өлкө желеги|Сомали}}
* {{Өлкө желеги|Түштүк Африка Республикасы}}
* {{Өлкө желеги|Түштүк Судан}}
* {{Өлкө желеги|Танзания}}
* {{Өлкө желеги|Того}}
* {{Өлкө желеги|Тунис}}
* {{Өлкө желеги|Уганда}}
* {{Өлкө желеги|Замбия}}
* {{Өлкө желеги|Зимбабве}}
{{div col end}}

=== Мүчөлүгү убактылуу токтотулган мамлекеттер ===
{{div col|colwidth=20em}}
* {{Өлкө желеги|Мали}}
* {{Өлкө желеги|Буркина-Фасо}}
* {{Өлкө желеги|Габон}}
* {{Өлкө желеги|Гвинея}}
* {{Өлкө желеги|Нигер}}
* {{Өлкө желеги|Судан}}
{{div col end}}

=== Байкоочу мамлекеттер ===
{{div col|colwidth=20em}}
* {{Өлкө желеги|Гаити}}<ref>[https://haitihub.com/haiti-and-the-african-union/ Haiti Will Not Join the African Union]</ref>
* {{Өлкө желеги|Казакстан}}<ref>[https://web.archive.org/web/20220327081029/https://www.igd.org.za/index.php/11327-kazakhstan-s-observer-status-at-the-african-union-what-does-it-mean-for-africa Kazakhstan’s Observer status at the African Union: What Does It Mean for Africa?]</ref>
* {{Өлкө желеги|Латвия}}<ref>[https://web.archive.org/web/20140918030201/http://www.mfa.gov.lv/en/news/press-releases/2012/january/11-3/ Latvia becomes observer to African Union]</ref>
* {{Өлкө желеги|Мексика}}<ref>[https://au.int/en/pressreleases/20120618-3 Chairperson Receives the Credentials of the First Permanent Observer of Mexico to the African Union]</ref>
* {{Өлкө желеги|Палестина}}<ref>[https://www.egyptindependent.com/au-grants-palestine-observer-status/ AU grants Palestine observer status]</ref>
* {{Өлкө желеги|Сербия}}<ref>[https://www.b92.net/o/info/vesti/index?yyyy=2014&mm=01&dd=30&nav_category=11&nav_id=806062 Mrkić na samitu u Adis Abebi]</ref>
* {{Өлкө желеги|Түркия}}<ref>[https://www.theafricareport.com/165012/whats-driving-turkeys-commercial-military-relations-with-africa/ What’s driving Turkey’s commercial & military relations with Africa?]</ref>
* {{Өлкө желеги|Украина}}<ref>[https://mfa.gov.ua/en/news/48625-ukrajina-nabula-status-sposterigacha-v-afrikansykomu-sojuzi Ukraine has obtained the observer status in the African Union]</ref>
* {{Өлкө желеги|Бириккен Араб Эмирликтери}}<ref>[https://au.int/en/pressreleases/20110316-0 Chairperson Receives Credentials of the Permanent Observer of the United Arab Emirates]</ref>
* {{Өлкө желеги|Израиль}} (2023-жылдын февралынан тартып токтотулган)<ref>[https://www.aljazeera.com/news/2023/2/20/african-union-says-israels-observer-status-suspended African Union says Israel’s observer status suspended]</ref><ref>[https://www.ynetnews.com/article/b1lpw16ay Israel dispute erupts at African Union summit]</ref>
{{div col end}}

== Дагы окуңуз ==
* [[Африка бирлигинин желеги]]

==Колдонулган адабияттар==

* Адам укуктары, демократия, бийлик. Энциклопедиялык сөздүк. – Б.: 2015. -496 б.ISBN 978-9967-27-790-8

== Булактар ==
{{Булактар|2}}

== Тышкы шилтемелер ==

* [https://au.int/ Расмий сайты]

[[Категория:Арип боюнча уюмдар]]