Мадазимов Рахмонберди: нускалардын айырмасы

Рахмонберди Мадазимов
*өзб. {{{1}}} Раҳмонберди Мадазимов*
	Рахмонберди Мадазимов; өзб. {{{1}}} Раҳмонберди Мадазимов
Төрөлгөндөгү ысымы:	Мирза Рахмонберди Мухаммадазим аълам уулу
Туулган датасы:	1875 жыл
Туулган жери:	Өзгөн шаары, Ош уезди, Түркстан
Өлгөн датасы:	1933 жыл
Өлгөн жери:	Өзгөн шаары, Ош облусу, Кыргыз ССР
Жарандыгы:	Түркстан; Кыргыз ССР
Кесиби:	Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театрынын алгачкы негиздөөчүсү, көркөм жетекчиси жана артисти, жазуучу
Карьерасы:	1914 - 1932 жылдары
Багыты:	театр артисти

Browse history interactively

← мурунку түзөтмө Кийинки айырма →

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун

ВизуалдыкВикитекст

Бирге

23 декабрь 2015, саат 14:54 учурдагы нуска

Рахмонберди Мухаммадазимович Мадазимов (өзб. Раҳмонбери Мадазимов; (1875), Өзгөн шаары, Ош уезди, Түркстан - Кыргызстан түштүгүндө театралдык кыймылдын негиздөөчүсү жана уюштуруучусу, Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театрынын негиздөөчүсү жана биринчи көркөм жетекчиси, кыргызстандык артист жана жазуучу.

Биография

1914-жылы Рахмонберди Мадазимов жетекчилиги астында Ош шаарынын орус-тузем мектеби мугалими Балтыходжа Султанов менен бирге театралдык кружок негизделген.^[1].

1918-жылы Рахмонберди Мадазимов жетекчилиги астында Ош уездинын башка агартуу ишмерлери жана мугалимдери Бекназар Назаров, Иброхимом Мусабоев, Журахон Зайнобиддинов, Назирхан Камолов, А. Саидов, А. Эшонхонов, Абдукодир Исхоков, Исроилжон Исмоилов, Жалил Собитовтер менен бирге Түркстан фронти Реввоенсоветке караштуу концерт бригадасынын базасында Кыргызстандын түштүгүндө биринчи жолу жергиликтүү мусулман элдерден тузулгон өз демилгеси менен иштөөчү театралдык кружок негизделген. Театр труппасынын көркөм жетекчиси Рахмонберди Мадазимов Кыргызстандын түштүгүндөгү театралдык кыймылдын биринчи негиздөөчүсү жана уюштуруучусу болгон^[2]. 1919-жылы кружок драма труппасы болуп калыптанды. Бул труппа Кыргызстан түштүгүндө театралдык көркөм өнөрун өнүктүрүүго гана эмес жана кесиптик музыкалык көркөм өнөрун өнүктүрүүго дагы кызмат кылды. Анткени труппанын репертуаринда спектакль коюудан тышкары, көптөгөн концерттик программалар коюлду, ошондой эле спектаклдерди коштоогон элдик обондор үчүн музыкалык иштеп чыгуу жүргүзүлгөндүктан музыкант-профессионалдардын калыптанышы жолундо өзгөчө этабы болду. Андан ары бул труппа Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театрыны түзүү үчүн негиз болуп калды. Ош шаарындагы өзбек драма театры Борбордук Азияда Ташкент шаарындагы Хамза атындагы өзбек улуттук академиялык драма театрынан (1913-27-февралы 1914-жылдары негизделген) кийинки экинчи байыркы профессионал театры болуп эсептелет.

Рахмонберди Мадазимов театр курамында Ош уездинын бардык райондорунда болуп, ал жерде спектаклдер коюп басмачылык менен көркөм өнөр жана маданият куралы менен күрөшту. Райондорда спектаклдер коюп, басмачылар жайгашкан жана аларды куралдарын сактоочу жайларын билген. Ал өзүнүн тууганы Ош шаарынын милициясынын негиздөөчүсү жана биринчи башчысы Балтыходжа Султанов менен бирге басмачылыкты жок кылууда активдүү катышкан. Ал өзүнүн арабасында театр реквизити менен бирге куралдарды бекитип кызылдарга ташып, басмачылар бандалары жайгашкан жерлерден өткөргон, ошентип Кызыл армияны курал-жарак жана ок-дарылар менен жабдуу кылган. Драма труппасы койгон Маннон Уйгурдын "Түркстандык табып" пьесасы өз убагында реакцион диний ишмерлердин кескин нааразылыгын келтирди. Ошол кезде труппа курамында аял актрисалар жок эле, анда аялдардын ролун Журахон Зайнобиддинов мыкты аткарды. Жарандык согуштун убагында Ошго чектеш болгон райондор согуш майданына айланды. Ош шаарынын милициясынын башчысы Балтыходжа Султановдун сунушу боюнча труппа бул фронттун катышуучусу жана большевиктер партиясынын үгүтчүүсү болуп калды. Театралдык труппа Ош уездинин айылдарында, базарларда, аянттарда жана көп эл чогулган башка жерлерде спектаклдер жана концерттерди коюп, басмачылардын кара ниеттерин көрсөттү. Көрүнүктүү революция ишмерлери Балтыходжа Султанов жана Фазылбек Касымбековтор театралдык труппанын жаш жамаатына бутга турууга жардам беришти. Б. Султановдун кайынысы Ош өзбек театрынын биринчи негиздөөчүсү жана көркөм жетекчиси Рахмонберди Мадазимов мындай айтып жүргөн: Курбаши Мадаминбек Андижанга жакын жерлерде талоончулук кылып, тургундарга куралдуу кол салып журду. Ош шаарынын милициясынын башчысы Балтыходжа Султанов жана Ош гарнизону Андижан аскердик гарнизонун курал-жарак менен камсыз кылуу учун жардам берууну каалады. Бирок ал жакка куралды кандай жеткирүүгө болот? Бул көйгөйдү театр артисттери чечти. Арабаны жасалгалашты, курал-жаракты жайып коюушту, үстүнөн төшөктөр коюшту. Артист Рахмонберди Мадазимов грим сыйпоолоп жана чоң "ишан"-диний үгүттөөчү болду. Дагы эки актёр анын "муридтери"-шакирттери болуп калды. Өзүнө жакын мусулмандардын ыйык Куран китебин коюушту, аны окуп жолго тушушту. Араба Ходжаабадга жакындап барганда ок атылганы угулду. Арабаны ондогон басмачылар курчооду. Ошондо арабакеч басмачыларга колу менен "жымжырт" деп белгисин көрсөттү жана парданы тартып койду. Басмачылар "ишан" жана анын "шакиртерин" көрүүшту жана жүгүнүүшту. Андан кийин аларды Андижанга чейин урмат менен жеткиришти. Курал-жарак менен камсыз кылуу үчүн труппанын мындай "постановкалары" бир нече жолу кайталанды. Кыргыз АССР эл комиссарлары Кеңешинын 1929 жылдагы токтомуна ылайык театр өз ишин кесипкөй негизде баштаган. Ошол убакыттан баштап театр сахнасында чоң пьесалар жана чыгармалар коюулгон, алар көйгөйлүү маселелерди чагылдырган. Сахнада коюулган Камил Яшин жана Музаффар Мухамедовтын "Гулсара" музыкалык драмасы чоң окуялардын бири болуп калды. 1929-1931-жылдары театрда К. Яшиндын "Лолахон", "Ажи-ажи" пьесалары коюулду. Бул чыгармалар идеялык душмандардын кара ойлорун ачып берди. "Лолахон" спектакли Араван, Өзгөн, Кара-Суу, Ходжаабад эмгекчилерин арасында көп жолу коюлуп жатты. Театр кызматкерлерине карата реакциялык элементтер бир катар кол салууларды уюштуруштуу. Театр артисттери Рахмонберди Мадазимовту, Розияхон Муминованы, Тожихон Хасанованы, Уринбой Рахмоновту кармап алуу жана көздорүн чукуу учун жалдангычтар даярдалган эле. Артисттердин коопсуздугун камсыз кылуу үчүн аларга куралдуу сакчылар коюулган эле. Уюштуруу кыйынчылыктарга карабастан, театр өзүнүн репертуарын жаңы идеялык жана чоң көркөм чыгармалардын эсебинен кеңейтти. Театрга бул учун СССРдин эл артисти Рахим Пирмухамедов, Өзбекстандын эл артисттери Хикмат Латипов жана Кудрат Ходжаевтер чоң практикалык жардам көрсөттүшту. Ош театрынын сахнасында "Эки коммунист", "Достор", "Алишер Навои" жана башка чыгармалар коюулду.

Ош өзбек драма театрынын биринчи негиздөөчүсү жана көркөм жетекчиси Рахмонберди ажы Мадазимов Өзгөн шаарына көчүүп кеткенине байланыштуу 1932 жылы театдан жумуштан кетти жана 1933 жылы май айынын аягында Өзгөн шаарында каза болду.

Рахмонберди Мадазимов жазуучу эле, анын "Оштун мүнөздөмөсу" жана "Аттардын сөздүгу" китептери 1914-1915 жылдары Ташкент шаарындагы Түркстан өлкөсу генерал-губернаторунун кеңсесине караштуу басмаканасында басылып чыккан.^[3]

Рахмонберди Мадазимовтун эки уулу өзүнүн атасынын ишин татыктуу улантышты искусство жана маданиятке кызмат кылышты, Ош драма театрынын сахнасында көп жыл иштешти. Уринбой жана Журахон Рахмоновтор Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театрынын негиздөөчүлорунон бири болушкон жана Кыргызстандын искусство жана маданият өнүгүшүнө чоң салым кошушкон, көп жаш актёрлорго тарбия беришти. Алардын чоң салымы жана эмгеги Кыргыз ССРинин жетекчилиги тарабынан жогору бааланган жана алар ордендер, көп сандаган медалдар, ардак грамоталар менен сыйланышты.

Театрдагы чыгармачылыгы

1919 жыл - М.Бехбуди «Падаркуш», Маннон Уйгур "Түркстандык табып".
1920 жыл - Хамза «Уулануулган өмүр».
1921 жыл - Гулом Зафари «Жетим».
1922 жыл - Хамза «Ушакчылардын жазасы».
1923 жыл - Комил Яшин «Лолахон».
1924 жыл - Махмуд Рахмон «Түштүктөн рапорт».
1925 жыл - К.Яшин жана М.Музаффаров «Гулсара».
1926 жыл - К.Яшин «Эки коммунист».
1927 жыл - К.Яшин «Достор».
1928 жыл - К.Яшин «Ичиндеги».
1929 жыл - Гулом Зафари «Халима», К.Яшин «Ажи-ажи».
1930 жыл - Умаржон Исмоилов «Пахта талаасындеги тарыхтар».
1931 жыл - Н.В. Гоголь «Уйлөнүү».
1932 жыл - Маннон Уйгур «Котормочу».

Мындан тышкары, ал көп сандагы концерттик программаларда катышкан.

Жеке жашоосу

Атасы - Ибни Мухаммадаъзим аълам (1876-жылы өлгөн), диний ишмер. Энеси - Биби Солиха (1850-1922) Уратепа шаарында төрөлгөн. Жубайы - Бибихон (1884-1922) Уратепа шаарында төрөлгөн. Балдары - Назокатхон (1902-1934), Хожинисо (1907-1932), Уринбой (1910-1980), Назирхон (1912-1917), Журахон (1917-1977).

Жазган китептери

"Оштун мүнөздөмөсу" (өзб. «Ўшнинг тавсифи», (орус. "Характеристика Оша"), Түркстан өлкөсу генерал-губернаторунун кеңсесине караштуу басмаканасы, Ташкент шаары, 1914 жыл.
"Аттардын сөздүгу" (өзб. «Исмлар имлоси», (орус. "Словарь имён"), Түркстан өлкөсу генерал-губернаторунун кеңсесине караштуу басмаканасы, Ташкент шаары, 1915 жыл^[4].

Колдонулган адабияттар

“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 5-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2014. илл. ISBN 978 9967-14-111 -7
Энциклопедия Ошской области, Академия Наук Киргизской ССР. Раздел Театральная жизнь, 1987 жыл.
Национальная Энциклопедия Узбекистана, Академия Наук Республики Узбекистан, г. Ташкент, 2000-2006 годы (буква Ў, стр.219), Государственное научное издательство ««Узбекская национальная энциклопедия», Ташкент^[5].
А. Абдугафуров «Ошский академический театр», Ош шаары, 2010 жыл.

Тиркемелер

Шилтемелер

[autogenerated1-1] Ош старейший театр республики отметил своё 95-летие

[2] Они стояли у истоков

[3] Порталус Биографии знаменитостей

[4] "Аттардын сөздүгу" китепинен узүндүсу өзбек тилинде

[5] [[1]]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ 32-сап: / 32-сап: @@
 Драма труппасы койгон Маннон Уйгурдын "[[Түркстан]]дык табып" пьесасы өз убагында реакцион диний ишмерлердин кескин нааразылыгын келтирди. Ошол кезде труппа курамында аял актрисалар жок эле, анда аялдардын ролун Журахон Зайнобиддинов мыкты аткарды. [[Жарандык согуш]]тун убагында [[Ош]]го чектеш болгон райондор  согуш майданына айланды. [[Ош шаары]]нын [[милиция]]сынын башчысы Балтыходжа Султановдун сунушу боюнча [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|труппа]] бул фронттун катышуучусу жана большевиктер партиясынын үгүтчүүсү болуп калды. [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Театралдык труппа]] [[Ош уезди]]нин айылдарында, базарларда, аянттарда жана көп эл чогулган башка жерлерде спектаклдер жана концерттерди коюп, басмачылардын кара ниеттерин көрсөттү.
 Көрүнүктүү революция ишмерлери Балтыходжа Султанов жана Фазылбек Касымбековтор [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|театралдык труппанын]] жаш жамаатына бутга турууга жардам беришти.
-Б. Султановдун кайынысы [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Ош өзбек театрынын]] биринчи негиздөөчүсү жана көркөм жетекчиси Рахмонберди Мадазимов мындай айтып жүргөн: Курбаши Мадаминбек [[Андижан]]га жакын жерлерде талоончулук кылып, тургундарга  куралдуу кол салып журду. [[Ош шаары]]нын [[милиция]]сынын башчысы Балтыходжа Султанов жана [[Ош]] гарнизону [[Андижан]] аскердик гарнизонун курал-жарак менен камсыз кылуу учун жардам берууну каалады. Бирок ал жакка куралды кандай жеткирүүгө болот? Бул көйгөйдү [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|театр]] артисттери чечти. Арабаны жасалгалашты, курал-жаракты жайып коюушту, үстүнөн төшөктөр коюшту. Артист Рахмонберди Мадазимов грим сыйпоолоп жана чоң "ишан"-диний үгүттөөчү болду. Дагы эки актёр анын "муридтери"-шакирттери болуп калды. Өзүнө жакын мусулмандардын ыйык Куран китебин коюушту, аны окуп жолго тушушту. Араба Ходжаабадга жакындап барганда ок атылганы угулду. Арабаны ондогон басмачылар курчооду. Ошондо арабакеч басмачыларга колу менен "жымжырт" деп белгисин көрсөттү жана  парданы тартып койду. Басмачылар "ишан" жана анын "шакиртерин" көрүүшту жана жүгүнүүшту. Андан кийин аларды [[Андижан]]га чейин урмат менен жеткиришти. Курал-жарак менен камсыз кылуу үчүн [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|труппанын]] мындай "постановкалары" бир нече жолу кайталанды.
+Б. Султановдун кайынысы [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Ош өзбек театрынын]] биринчи негиздөөчүсү жана көркөм жетекчиси Рахмонберди Мадазимов мындай айтып жүргөн: Курбаши Мадаминбек [[Андижан]]га жакын жерлерде талоончулук кылып, тургундарга  куралдуу кол салып журду. [[Ош шаары]]нын [[милиция]]сынын башчысы Балтыходжа Султанов жана Ош гарнизону [[Андижан]] аскердик гарнизонун курал-жарак менен камсыз кылуу учун жардам берууну каалады. Бирок ал жакка куралды кандай жеткирүүгө болот? Бул көйгөйдү [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|театр]] артисттери чечти. Арабаны жасалгалашты, курал-жаракты жайып коюушту, үстүнөн төшөктөр коюшту. Артист Рахмонберди Мадазимов грим сыйпоолоп жана чоң "ишан"-диний үгүттөөчү болду. Дагы эки актёр анын "муридтери"-шакирттери болуп калды. Өзүнө жакын мусулмандардын ыйык Куран китебин коюушту, аны окуп жолго тушушту. Араба Ходжаабадга жакындап барганда ок атылганы угулду. Арабаны ондогон басмачылар курчооду. Ошондо арабакеч басмачыларга колу менен "жымжырт" деп белгисин көрсөттү жана парданы тартып койду. Басмачылар "ишан" жана анын "шакиртерин" көрүүшту жана жүгүнүүшту. Андан кийин аларды [[Андижан]]га чейин урмат менен жеткиришти. Курал-жарак менен камсыз кылуу үчүн [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|труппанын]] мындай "постановкалары" бир нече жолу кайталанды.
 [[Кыргыз АССР Эл Комиссарлар Совети (ЭКС)|Кыргыз АССР эл комиссарлары Кеңешинын]] [[1929]] жылдагы [[Акты (документ)|токтомуна]] ылайык [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|театр]] өз ишин кесипкөй негизде баштаган. Ошол убакыттан баштап [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|театр]] сахнасында чоң пьесалар жана чыгармалар коюулгон, алар көйгөйлүү маселелерди чагылдырган. Сахнада коюулган Камил Яшин жана Музаффар Мухамедовтын "Гулсара" музыкалык драмасы чоң окуялардын бири болуп калды. [[1929]]-[[1931]]-жылдары театрда К. Яшиндын "Лолахон", "Ажи-ажи" пьесалары коюулду. Бул чыгармалар идеялык душмандардын кара ойлорун ачып берди. "Лолахон" спектакли [[Араван]], [[Өзгөн району|Өзгөн]], [[Кара-Суу району|Кара-Суу]], Ходжаабад эмгекчилерин арасында көп жолу коюлуп жатты. [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Театр]] кызматкерлерине карата реакциялык элементтер бир катар кол салууларды уюштуруштуу. [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Театр]] артисттери Рахмонберди Мадазимовту, Розияхон Муминованы, Тожихон Хасанованы, [[Рахмонов Уринбой|Уринбой Рахмоновту]] кармап алуу жана көздорүн чукуу учун жалдангычтар даярдалган эле. Артисттердин коопсуздугун камсыз кылуу үчүн аларга куралдуу сакчылар коюулган эле.
 Уюштуруу кыйынчылыктарга карабастан, [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|театр]] өзүнүн репертуарын жаңы идеялык жана чоң көркөм чыгармалардын эсебинен кеңейтти. [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Театрга]] бул учун [[СССР]]дин эл артисти Рахим Пирмухамедов, [[Өзбекстан]]дын эл артисттери Хикмат Латипов жана Кудрат Ходжаевтер чоң практикалык жардам көрсөттүшту. [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Ош театрынын]] сахнасында "Эки коммунист", "Достор", "[[Алишер Навои]]" жана башка чыгармалар коюулду.
@@ 40-сап: / 40-сап: @@
 Рахмонберди Мадазимов [[жазуучу]] эле, анын "Оштун мүнөздөмөсу" жана "Аттардын сөздүгу" китептери [[1914]]-[[1915]] жылдары [[Ташкент]] шаарындагы [[Түркстан]] өлкөсу генерал-губернаторунун кеңсесине караштуу басмаканасында басылып чыккан.<ref>[http://portalus.ru/modules/biographies/rus_readme.php/rss.php?subaction=showfull&id=1422803501&archive=&start_from=&ucat=1&category=1 <small>Порталус Биографии знаменитостей</small>]</ref>
-Рахмонберди Мадазимовтун эки уулу өзүнүн атасынын ишин татыктуу улантышты [[искусство]] жана [[маданият]]ке кызмат кылышты, [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Ош драма театрынын]] сахнасында көп жыл иштешти. Уринбой жана Журахон Рахмоновтор [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры]]нын негиздөөчүлорунон бири болушкон жана [[Кыргызстан]]дын [[искусство]] жана [[маданият]] өнүгүшүнө чоң салым кошушкон, көп жаш актёрлорго тарбия беришти. Алардын чоң салымы жана эмгеги [[Кыргыз ССР]]инин жетекчилиги тарабынан жогору бааланган жана алар [[орден]]дер, көп сандаган [[медал]]дар, [[ардактуу грамота]]лар менен сыйланышты.
+Рахмонберди Мадазимовтун эки уулу өзүнүн атасынын ишин татыктуу улантышты [[искусство]] жана [[маданият]]ке кызмат кылышты, [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Ош драма театрынын]] сахнасында көп жыл иштешти. Уринбой жана Журахон Рахмоновтор [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры]]нын негиздөөчүлорунон бири болушкон жана [[Кыргызстан]]дын [[искусство]] жана [[маданият]] өнүгүшүнө чоң салым кошушкон, көп жаш актёрлорго тарбия беришти. Алардын чоң салымы жана эмгеги [[Кыргыз ССР]]инин жетекчилиги тарабынан жогору бааланган жана алар [[орден]]дер, көп сандаган медалдар, [[ардак грамота]]лар менен сыйланышты.
 == [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалык драма театры|Театрдагы]] чыгармачылыгы ==