Мадазимов Рахмонберди: нускалардын айырмасы

Рахмонберди Мадазимов
*өзб. Раҳмонбери Мадазимов*
	Рахмонберди Мадазимов; өзб. Раҳмонбери Мадазимов
Төрөлгөндөгү ысымы:	Мирза Рахмонберди Мухаммадазим аълам уулу
Туулган датасы:	1875 жыл
Туулган жери:	Өзгөн шаары, Ош уезди, Түркстан
Өлгөн датасы:	1933 жыл
Өлгөн жери:	Өзгөн шаары, Ош облусу, Кыргыз ССР
Жарандыгы:	Түркстан; Кыргыз ССР
Кесиби:	Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театрын биринчи негиздөөчүсү, көркөм жетекчиси жана артисти, жазуучу
Карьерасы:	1914 - 1932 жылдары
Багыты:	театр артисти

Browse history interactively

← мурунку түзөтмө Кийинки айырма →

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун

ВизуалдыкВикитекст

Бирге

29 декабрь 2015, саат 08:24 учурдагы нуска

Рахмонберди Мухаммадазимович Мадазимов (өзб. Раҳмонбери Мадазимов; (1875-1933), Өзгөн шаары, Ош уезди, Түркстан - Кыргызстан түштүгүндө театралдык кыймылдын негиздөөчүсү жана уюштуруучусу, Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театрын негиздөөчүсү жана биринчи көркөм жетекчиси, кыргызстандык артист жана жазуучу.

Өмүр баяны

Мирзо Рахмонберди ажы Мухаммадазим аълам уулу (Мадазимов) 1875 жылы Өзгөн шаарында туулган. Ал эми, ал жана анын атасы Мухаммадазим Меккеге ажылыкка барган кадырдуу окумуштуу молдолор болчу, ал дуба окуп үмүтсүз оор ооругандарды дарылаган. Мирзо Рахмонберди ажы чоң кадыр-баркка ээ болгон.

1914-жылы Рахмонберди Мадазимов жетекчилиги астында Ош шаарынын орус-тузем мектеби мугалими Балтыходжа Султанов менен бирге театралдык кружок негизделген.^[1].

1918-жылы Рахмонберди Мадазимов жетекчилиги астында Ош уездинын башка агартуу ишмерлери жана мугалимдери Бекназар Назаров, Иброхим Мусабоев, Журахон Зайнобиддинов, Назирхан Камолов, А. Саидов, А. Эшонхонов, Абдукодир Исхоков, Исроилжон Исмоилов, Жалил Собитовтор менен бирге Түркстан фронти Реввоенсоветине караштуу концерт бригадасын базасында Кыргызстандын түштүгүндө биринчи жолу жергиликтүү мусулман элдерден түзүлгөн өз демилгеси менен иштөөчү театралдык кружок негизделген. Театр труппасынын көркөм жетекчиси Рахмонберди Мадазимов Кыргызстандын түштүгүндөгү театралдык кыймылдын биринчи негиздөөчүсү жана уюштуруучусу болгон^[2]. 1919-жылы кружок драма труппасы болуп калыптанды. Бул труппа Кыргызстан түштүгүндө театралдык көркөм өнөрун өнүктүрүүго гана эмес жана кесиптик музыкалык көркөм өнөрун өнүктүрүүго дагы кызмат кылды. Анткени труппанын репертуаринда спектакль коюдан тышкары, көптөгөн концерттик программалар коюлду, ошондой эле спектаклдерди коштоогон элдик обондор үчүн музыкалык иштеп чыгуу жүргүзүлгөндүктан музыкант-профессионалдардын калыптанышы жолундо өзгөчө этабы болду. Андан ары бул труппа Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театрын түзүү үчүн негиз болуп калды.^[3] Ош шаарындагы өзбек драма театры Борбордук Азияда Ташкент шаарындагы Хамза атындагы өзбек улуттук академиялык драма театрынан (1913-27 февраль 1914-жылдары негизделген) кийинки экинчи байыркы профессионал театры болуп эсептелет.

Рахмонберди Мадазимов театр курамында Ош уездинын бардык райондорунда болуп, ал жерде спектаклдер коюп басмачылык менен көркөм өнөр жана маданият куралы менен күрөшту. Райондорда спектаклдер коюп, басмачылар жайгашкан жана аларды куралдарын сактоочу жайларын билген. Ал өзүнүн тууганы Ош шаарынын милициясын негиздөөчүсү жана биринчи башчысы Балтыходжа Султанов менен бирге басмачылыкты жок кылууда активдүү катышкан. Ал өзүнүн арабасында театр реквизити менен бирге куралдарды бекитип кызылдарга ташып, басмачылар бандалары жайгашкан жерлерден өткөргон, ошентип Кызыл армияны курал-жарак жана ок-дарылар менен жабдуу кылган.

Драма труппасы койгон Маннон Уйгурдын "Түркстандык табып" пьесасы өз убагында реакцион диний ишмерлердин кескин нааразылыгын келтирди. Ошол кезде труппа курамында аял актрисалар жок эле, анда аялдардын ролун Журахон Зайнобиддинов мыкты аткарган. Жарандык согуштун убагында Ошко чектеш болгон райондор согуш майданына айланды. Ош шаарынын милициясын башчысы Балтыходжа Султановдун сунушу боюнча труппа бул фронттун катышуучусу жана большевиктер партиясынын үгүтчүүсү болуп калды. Театралдык труппа Ош уездинин айылдарында, базарларда, аянттарда жана эл көп чогулган башка жерлерде спектаклдер жана концерттерди коюп, басмачылардын кара ниеттерин көрсөттү. Көрүнүктүү революция ишмерлери Балтыходжа Султанов жана Фазылбек Касымбековтор театралдык труппанын жаш жамаатына бутга турууга жардам берди.

Б. Султановдун кудагый Ош өзбек театрын биринчи негиздөөчүсү жана көркөм жетекчиси Рахмонберди Мадазимов мындай айтып жүргөн: Корбашы Мадаминбек Андижанга жакын жерлерде талоончулук кылып, тургундарга куралдуу кол салып журду. Ош шаарынын милициясын башчысы Балтыходжа Султанов жана Ош гарнизону Андижан аскердик гарнизонун курал-жарак менен камсыз кылуу учун жардам берууну каалады. Бирок ал жакка куралды кандай жеткирүүгө болот? Бул көйгөйдү театр артисттери чечти. Арабаны жасалгалашты, анга курал-жаракты жайып коюшту, үстүнөн төшөктөр коюшту. Артист Рахмонберди Мадазимов грим сыйпоолоп жана чоң "ишан"-диний үгүттөөчү болду. Дагы эки актёр анын "муридтери"-шакирттери болуп калды. Өзүнө жакын мусулмандардын ыйык Куран китебин коюшту, аны окуп жолго тушту. Араба Ходжаабадга жакындап барганда ок атылганы угулду. Арабаны ондогон басмачылар курчооду. Ошондо арабакеч басмачыларга бармагы менен "жымжырт" деп белгисин көрсөттү жана парданы тартып койду. Басмачылар "ишан" жана анын "шакиртерин" көрүүшту жана жүгүнүүшту. Андан кийин аларды Андижанга чейин урмат менен жеткиришти. Курал-жарак менен камсыз кылуу үчүн труппанын мындай "постановкалары" бир нече жолу кайталанды.

Кыргыз АССР эл комиссарлары Кеңешинын 1929 жылдагы токтомуна ылайык театр өз ишин кесипкөй негизде баштаган. Ошол убакыттан баштап театр сахнасында көйгөйлүү маселелерди чагылдырган чоң пьесалар жана чыгармалар коюлгон. Сахнада коюлган Камил Яшин жана Музаффар Мухамедовтын "Гулсара" музыкалуу драмасы чоң окуялардын бири болуп калды. 1929-1931-жылдары театрда К. Яшиндын "Лолахон", "Ажи-ажи" пьесалары коюлду. Бул чыгармалар идеялык душмандардын кара ойлорун ачып берди. "Лолахон" спектакли Араван, Өзгөн, Кара-Суу, Ходжаабад эмгекчилерин арасында көп жолу коюлуп жатты. Театр кызматкерлерине карата реакциялык элементтер бир катар кол салууларды уюштуруштуу. Театр артисттери Рахмонберди Мадазимовту, Розияхон Муминованы, Тожихон Хасанованы, Уринбой Рахмоновту кармап алуу жана көздорүн чукуу учун жалдангычтар даярдалган эле. Артисттердин коопсуздугун камсыз кылуу үчүн аларга куралдуу сакчылар коюлган эле.

Уюштуруу кыйынчылыктарга карабастан, театр өзүнүн репертуарын жаңы идеялык жана чоң көркөм чыгармалардын эсебинен кеңейтти. Театрга бул учун СССРдин эл артисти Рахим Пирмухамедов, Өзбекстандын эл артисттери Хикмат Латипов жана Кудрат Ходжаевтер чоң практикалык жардам көрсөттүшту. Ош театрын сахнасында "Эки коммунист", "Достор", "Алишер Навои" жана башка чыгармалар коюлду.

Ош өзбек драма театрын биринчи негиздөөчүсү жана көркөм жетекчиси Рахмонберди ажы Мадазимов Өзгөн шаарына көчүүп кеткенине байланыштуу 1932 жылы театрдан жумуштан кетти жана 1933 жылы май айынын аягында Өзгөн шаарында каза болду.

Рахмонберди Мадазимов жазуучу эле, анын "Оштун мүнөздөмөсу" жана "Аттардын сөздүгу" китептери 1914-1915 жылдары Ташкент шаарындагы Түркстан өлкөсу генерал-губернаторунун кеңсесине караштуу басмаканасында басылып чыккан.^[4]

Рахмонберди Мадазимовтун эки уулу өзүнүн атасынын ишин татыктуу улантышты искусство жана маданиятке кызмат кылышты, Ош драма театрын сахнасында көп жыл иштешти. Уринбой жана Журахон Рахмоновтор Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театрын негиздөөчүлөрунөн бири болушкон жана Кыргызстандын искусство жана маданиятын өнүгүшүнө чоң салым кошушкон, көп жаш актёрлорго тарбия беришти. Алардын чоң салымы жана эмгеги Кыргыз ССРинин жетекчилиги тарабынан жогору бааланган жана алар ордендер, көп сандаган медалдар, ардак грамоталар менен сыйланышты.^[5]

Театрдагы чыгармачылыгы

1919 жыл - М.Бехбудий «Падаркуш», Маннон Уйгур "Түркстандык табып".
1920 жыл - Хамза «Уулануулган өмүр».
1921 жыл - Гулом Зафари «Жетим».
1922 жыл - Хамза «Ушакчылардын жазасы».
1923 жыл - Комил Яшин «Лолахон».
1924 жыл - Махмуд Рахмон «Түштүктөн рапорт».
1925 жыл - К.Яшин жана М.Музаффаров «Гулсара».
1926 жыл - К.Яшин «Эки коммунист».
1927 жыл - К.Яшин «Достор».
1928 жыл - К.Яшин «Ичиндеги».
1929 жыл - Гулом Зафари «Халима», К.Яшин «Ажи-ажи».
1930 жыл - Умаржон Исмоилов «Пахта талаасындеги тарыхтар».
1931 жыл - Н.В. Гоголь «Үйлөнүү».
1932 жыл - Маннон Уйгур «Котормочу».

Мындан тышкары, ал көп сандагы концерттик программаларда катышкан.

Жеке жашоосу

Атасы - Ибни Мухаммадаъзим аълам (1876-жылы өлгөн), диний ишмер. Энеси - Биби Солиха (1850-1922) Уратепа шаарында төрөлгөн. Жубайы - Бибихон (1884-1922) Уратепа шаарында төрөлгөн. Балдары - Назокатхон (1902-1934), Хожинисо (1907-1932), Уринбой (1910-1980), Назирхон (1912-1917), Журахон (1917-1977).

Жазган китептери

"Оштун мүнөздөмөсу" (өзб. «Ўшнинг тавсифи», (орус. "Характеристика Оша"), Түркстан өлкөсу генерал-губернаторунун кеңсесине караштуу басмаканасы, Ташкент шаары, 1914 жыл.
"Аттардын сөздүгу" (өзб. «Исмлар имлоси», (орус. "Словарь имён"), Түркстан өлкөсу генерал-губернаторунун кеңсесине караштуу басмаканасы, Ташкент шаары, 1915 жыл^[6].

Колдонулган адабияттар

“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 5-том. Башкы редактору Асанов Ү.А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2014. илл. ISBN 978 9967-14-111 -7
Энциклопедия Ошской области, Академия Наук Киргизской ССР. Раздел Театральная жизнь, 1987 жыл.
Национальная Энциклопедия Узбекистана, Академия Наук Республики Узбекистан, г. Ташкент, 2000-2006 годы (буква Ў, стр.219), Государственное научное издательство ««Узбекская национальная энциклопедия», Ташкент^[7].
А. Абдугафуров «Ошский академический театр», Ош шаары, 2010 жыл.

Тиркемелер

Шилтемелер

[autogenerated1-1] Ош старейший театр республики отметил своё 95-летие

[2] Они стояли у истоков

[3] Центразия Персоны

[4] Порталус Биографии знаменитостей

[5] Актёрская династия

[6] "Аттардын сөздүгу" китебинен узүндүсу өзбек тилинде

[7] [[1]]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ 33-сап: / 33-сап: @@
 Рахмонберди Мадазимов [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|театр]] курамында [[Ош уезди]]нын бардык райондорунда болуп, ал жерде спектаклдер коюп [[басмачылык]] менен көркөм өнөр жана [[маданият]] куралы менен күрөшту. Райондорда спектаклдер коюп, [[басмачы]]лар жайгашкан жана аларды куралдарын сактоочу жайларын билген. Ал өзүнүн тууганы [[Ош шаары]]нын [[милиция]]сын негиздөөчүсү жана биринчи башчысы [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султанов]] менен бирге [[басмачылык]]ты жок кылууда активдүү катышкан. Ал өзүнүн арабасында театр [[реквизит]]и менен бирге куралдарды бекитип кызылдарга ташып, [[басмачы]]лар бандалары жайгашкан жерлерден өткөргон, ошентип Кызыл армияны [[курал-жарак]] жана ок-дарылар менен жабдуу кылган.
-Драма труппасы койгон Маннон Уйгурдын "[[Түркстан]]дык табып" пьесасы өз убагында реакцион диний ишмерлердин кескин нааразылыгын келтирди. Ошол кезде труппа курамында аял актрисалар жок эле, анда аялдардын ролун Журахон Зайнобиддинов мыкты аткарган. [[Жарандык согуш]]тун убагында Ошко чектеш болгон райондор  согуш майданына айланды. [[Ош шаары]]нын [[милиция]]сын башчысы [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султановдун]] сунушу боюнча [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|труппа]] бул фронттун катышуучусу жана [[РКП(б)|большевиктер партиясынын]] үгүтчүүсү болуп калды. [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|Театралдык труппа]] [[Ош уезди]]нин айылдарында, [[базар]]ларда, аянттарда жана көп эл чогулган башка жерлерде спектаклдер жана [[концерт]]терди коюп, [[басмачы]]лардын кара ниеттерин көрсөттү.
+Драма труппасы койгон Маннон Уйгурдын "[[Түркстан]]дык табып" пьесасы өз убагында реакцион диний ишмерлердин кескин нааразылыгын келтирди. Ошол кезде труппа курамында аял актрисалар жок эле, анда аялдардын ролун Журахон Зайнобиддинов мыкты аткарган. [[Жарандык согуш]]тун убагында Ошко чектеш болгон райондор  согуш майданына айланды. [[Ош шаары]]нын [[милиция]]сын башчысы [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султановдун]] сунушу боюнча [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|труппа]] бул фронттун катышуучусу жана [[РКП(б)|большевиктер партиясынын]] үгүтчүүсү болуп калды. [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|Театралдык труппа]] [[Ош уезди]]нин айылдарында, [[базар]]ларда, аянттарда жана эл көп чогулган башка жерлерде спектаклдер жана [[концерт]]терди коюп, [[басмачы]]лардын кара ниеттерин көрсөттү.
-Көрүнүктүү [[революция]] ишмерлери [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султанов]] жана [[Касымбеков Мырза Фазылбек|Фазылбек Касымбековтор]] [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|театралдык труппанын]] жаш жамаатына бутга турууга жардам беришти.
+Көрүнүктүү [[революция]] ишмерлери [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султанов]] жана [[Касымбеков Мырза Фазылбек|Фазылбек Касымбековтор]] [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|театралдык труппанын]] жаш жамаатына бутга турууга жардам берди.
 [[Султанов, Балтакожо|Б. Султановдун]] кудагый [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|Ош өзбек театрын]] биринчи негиздөөчүсү жана көркөм жетекчиси Рахмонберди Мадазимов мындай айтып жүргөн: [[Корбашы]] [[Мадаминбек]] [[Андижан облусу|Андижан]]га жакын жерлерде талоончулук кылып, тургундарга  куралдуу кол салып журду. [[Ош шаары]]нын [[милиция]]сын башчысы [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султанов]] жана Ош [[гарнизон]]у [[Андижан облусу|Андижан]] аскердик [[гарнизон]]ун [[курал-жарак]] менен камсыз кылуу учун жардам берууну каалады. Бирок ал жакка куралды кандай жеткирүүгө болот? Бул көйгөйдү [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|театр]] артисттери чечти. Арабаны жасалгалашты, анга [[курал-жарак]]ты жайып коюшту, үстүнөн төшөктөр коюшту. Артист Рахмонберди Мадазимов грим сыйпоолоп жана чоң "ишан"-диний үгүттөөчү болду. Дагы эки актёр анын "муридтери"-шакирттери болуп калды. Өзүнө жакын мусулмандардын ыйык [[Куран]] китебин коюшту, аны окуп жолго тушту. Араба Ходжаабадга жакындап барганда ок атылганы угулду. Арабаны ондогон [[басмачы]]лар курчооду. Ошондо арабакеч [[басмачы]]ларга бармагы менен "жымжырт" деп белгисин көрсөттү жана парданы тартып койду. [[Басмачы]]лар "ишан" жана анын "шакиртерин" көрүүшту жана жүгүнүүшту. Андан кийин аларды [[Андижан облусу|Андижан]]га чейин урмат менен жеткиришти. [[Курал-жарак]] менен камсыз кылуу үчүн [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|труппанын]] мындай "постановкалары" бир нече жолу кайталанды.