Stärewand: Ënnerscheed tëscht de Versiounen

Inhalt geläscht Inhalt derbäigesat

Inline

Aktuell Versioun vum 14:58, 13. Mäe. 2023

De Stärewand oder Sonnewand ass de stännege Stroum vu Matière, dee vun der Uwerfläch vun engem Stär ausgeet. D'Vitess vum Wand läit no Stärentyp tëscht e puer bis zu villen 1.000 km/s. Déi observéiert Masseverloschter reeche vun 10⁻¹⁴ bis 10⁻³ Sonnemasse pro Joer.

Et gëtt verschidde Forme vu Stärewand, déi sech duerch hiren Undriffsmechanismus ënnerscheeden.

Wand vu kille Stären, wéi déi vum roude Ris, besteet aus Atomer vun neutralen Elementer a Molekülle wéi Kuelemonoxid, Silikater an änlechem. Déi stëbsräich Wandbeweegunge si mat nëmmen e puer zéng km/s relativ lues. Déi undreiwend Kraaft ass de Stralungsdrock op d'Molekülle vum Stëbs duerch Streeung. D'Masseverloschter kënne mat bis zu 10⁻⁶ Sonnemasse pro Joer ganz héich sinn. Sou ee Wand trëtt an de Spéitphase vun der Stärenentwécklung op an ass zum Beispill fir d'Entwécklung vu planetareschen Niwwele verantwortlech.
Bei sonnenänlechen Haaptreiestäre besteet de Wand aus geluedenen Deelercher, meeschtens Protonen an Elektronen. Sou ee Wand, wéi de Sonnewand gëtt haaptsächlech duerch déi extreem Temperature vun der Korona vun e puer Millioune Kelvin ugedriwwen. Deen dobäi aktive Gasdrock beschleunegt de Wand op e puer honnert km/s. Eis Sonn verléiert all Joer ongeféier 10⁻¹⁴ Sonnemassen. Hire Wand huet dofir keen Afloss op den Entwécklungswee vun der Sonn.
Bei munneche Stärentyppen, wéi bei den T-Tauri-Stären, kann de Wand d'Form vun Jets hunn. Dobäi gëtt en Deel vum Material dat op de Stär fält vun engem Magnéitfeld ofgeleet a laanscht d'Polachs ewechgeschleidert.

Wärend de Stärewand am Haaptreiestadium kee groussen Afloss op d'Entwécklung vum Stär huet, ginn déi spéider Stadien dovu staark beaflosst. Vill masseräich Stäre ginn um Enn vun hirem Liewen doduerch wäiss Zwergen, amplaz als Supernova z'explodéieren, well si ze vill Mass verluer hunn.

@@ Linn 1: / Linn 1: @@
-De '''Stärewand''' oder '''Sonnewand''' ass de stännege Stroum vu Matière, dee vun der [[Stär]]enuewerfläch ausgeet.
+De '''Stärewand''' oder '''Sonnewand''' ass de stännege Stroum vu Matière, dee vun der Uwerfläch vun engem [[Stär]] ausgeet.
-D'Vitesse vum Wand si jee no Stärtyp tëscht e puer bis zu villen 1.000&nbsp;km/s, déi observéiert Masseverloschter reeche vun <math>10^{-14}</math> bis <math>10^{-3}</math> Sonnemasse pro Joer.
+D'Vitess vum Wand läit no Stärentyp tëscht e puer bis zu villen 1.000&nbsp;km/s. Déi observéiert Masseverloschter reeche vun 10<sup>−14</sup> bis 10<sup>−3</sup> Sonnemasse pro Joer.
 Et gëtt verschidde Forme vu Stärewand, déi sech duerch hiren Undriffsmechanismus ënnerscheeden.
-* '''Wand vu kille Stäre''', wéi déi vum [[roude Ris]], bestinn aus [[Atom]]er vun neutralen Elementer a Molekülle wéi Kuelemonoxid, Silikater an ähnlechem. Dës stëbsräich Wandbewegunge si mat nëmmen e puer zéng km/s vergläichwäis lues. Déi undreiwend Kraaft ass de [[Stralungsdrock]] op d'Molekülle vum Stëbs duerch [[Streeung (Physik)|Streeung]]. D'Masseverloschter kënne mat bis zu <math>10^{-6}</math> Sonnemassen pro Joer ganz héich sinn. Sou ee Wand trëtt an de Spéitphase vun der Stärenentwécklung op an ass zum Beispill fir d'Entwécklung vu [[planetareschen Niwwel]]e verantwortlech.
+* '''Wand vu kille Stären''', wéi déi vum [[roude Ris]], besteet aus [[Atom]]er vun neutralen Elementer a Molekülle wéi Kuelemonoxid, Silikater an änlechem. Déi stëbsräich Wandbeweegunge si mat nëmmen e puer zéng km/s relativ lues. Déi undreiwend Kraaft ass de [[Stralungsdrock]] op d'Molekülle vum Stëbs duerch [[Streeung (Physik)|Streeung]]. D'Masseverloschter kënne mat bis zu 10<sup>−6</sup> Sonnemasse pro Joer ganz héich sinn. Sou ee Wand trëtt an de Spéitphase vun der Stärenentwécklung op an ass zum Beispill fir d'Entwécklung vu [[planetareschen Niwwel]]e verantwortlech.
+* Bei '''[[sonn]]enänlechen [[Haaptrei]]estäre''' besteet de Wand aus geluedenen Deelercher, meeschtens [[Protonen]] an [[Elektronen]]. Sou ee Wand, wéi de Sonnewand gëtt haaptsächlech duerch déi extreem Temperature vun der [[Sonnekorona|Korona]] vun e puer Millioune [[Kelvin]] ugedriwwen. Deen dobäi aktive Gasdrock beschleunegt de Wand op e puer honnert km/s. Eis Sonn verléiert all Joer ongeféier 10<sup>−14</sup> Sonnemassen. Hire Wand huet dofir keen Afloss op den Entwécklungswee vun der Sonn.
+* Bei munneche Stärentyppen, wéi bei den '''[[T-Tauri-Stär]]en''', kann de Wand d'Form vun [[Jet (Astronomie)|Jets]] hunn. Dobäi gëtt en Deel vum Material dat op de Stär fält vun engem Magnéitfeld ofgeleet a laanscht d'Polachs ewechgeschleidert.
+Wärend de Stärewand am Haaptreiestadium kee groussen Afloss op d'Entwécklung vum Stär huet, ginn déi spéider Stadien dovu staark beaflosst. Vill masseräich Stäre ginn um Enn vun hirem Liewen doduerch [[wäissen Zwerg|wäiss Zwergen]], amplaz als [[Supernova]] z'explodéieren, well si ze vill Mass verluer hunn.
-* Bei '''[[sonn]]enähnlechen [[Haaptrei]]estäre''' besteet de Wand aus geluedenen Deelercher, meeschtens [[Protonen]] an [[Elektronen]]. Sou ee Wand, wéi de Sonnewand gëtt haaptsächlech duerch déi extrem Temperature vun der [[Sonnekorona|Korona]] vun e puer Millioune [[Kelvin]] ugedriwwen. Deen dobäi aktive Gasdrock beschleunegt de Wand op e puer honnert km/s. Am Moment verléiert eis Sonn ongeféier <math>10^{-14}</math> Sonnemassen pro Joer, hire Wand huet dofir keen Afloss op den Entwécklungswee vun der Sonn.
-* '''Wand vu gliddege Stären''', ongeféier vun enger Uewerfächentemperatur vun 10.000&nbsp;K, hunn déiselwecht chemesch Zesummesetzung wéi d'Stärenuewerfläch selwer. Déi meescht Atomer sinn heibäi einfach oder méifach [[Ionisatioun|ioniséiert]]. Dës Wandbewegunge kënnen e puer dausend km/s séier ginn. Wand vu gliddege Stäre gëtt och duerch de Stralungsdrock vum Zentralstär ugedriwwen, anescht wéi bei killem Wand wierkt en awer net duerch Streeung vum kontinuéierleche Stärespektrum, mä duerch [[Absorptioun (Physik)|Absorptioun]] an de [[Spektrallinn]]en am [[ultraviolett]]e Beräich. D'Masseverloschter reeche vun <math>10^{-10}</math> an Haaptreiestären iwwer <math>10^{-6}</math> an Iwwerrise bis hin zu <math>10^{-3}</math> a [[Wolf-Rayet-Stär]]en. Den extreme Stär [[eta Carinae|&eta;&nbsp;Carinae]] huet während engem zwanzegjäregem Ausbroch ëm d'Joer [[1840]], eng hallef Sonnemass pro Joer verluer.
-* Bei munneche Stärentypen, wéi bei '''[[T-Tauri-Stär]]'''en, kann sech e Wand a Form vun [[Jet (Astronomie)|Jets]] maachen. Dobäi gëtt en Deel vum op dem Stär stierzenden Material duerch e Magnéitfeld ofgelenkt a laanscht der Polachs ewechgeschleudert.
-Während Stärewande am Haaptreiestadium kee groussen Afloss op d'Entwécklung vum Stär hunn, ginn déi spéider Stadien dovu staark beaflosst. Vill masseräich Stäre ginn um Enn vun hirem Liewen nëmmen doduerch zu [[wäissen Zwerg|wäiss Zwergen]], amplaz als [[Supernova]] z'explodéieren, well si ze vill Mass verluer hunn.
 [[Kategorie:Stären]]