Stärewand

De Stärewand oder Sonnewand ass de stännege Stroum vu Matière, dee vun der Stärenuewerfläch ausgeet. D’Vitessen vum Wand sinn je no Stärtyp tëschent e puer zéng bis hin zu villen 1.000 km/s, déi observéiert Masseverloschter reechen vu $10^{-14}$ bis $10^{-3}$ Sonnemass pro Joer.

Et gëtt verschidde Formen vu Stärewand, déi sech duerch hiren Undriffsmechanismus ënnerscheeden.

• Wand vu kille Stäre, wéi déi vum roude Ris, bestinn aus Atomen vun neutralen Elementer a Molekülen wéi Kuelemonoxid, Silikater an ähnlechem. Dës stëbsrtäich Wande sinn mat nëmmen e puer zéng km/s vergläichwäis lues. Déi undreiwend Kraaft ass de Stralungsdrock op d’Moleküle vum Stëbs duerch Streeung. D’Masseverloschter kënnen mat bis zu $10^{-6}$ Sonnemassen pro Joer ganz héich sinn. Esou ee Wand trëtt an de Spéitpgasen vun der Stärenentwécklung op a sinn zum Beispill fir d’Entwécklung vu planetaresche Niwwelen verantwortlech.

• Bei sonnenähnleche Haaptreiestären besteet de Wand aus geluedenen Deelercher, meeschtens Protonen an Elektronen. Esou ee Wand, wéi de Sonnewand ginn haaptsächlech duerch déi extrem Temperaturen vun der Korona vun e puer Millioune Kelvin ugedriwwen. Deen dobäi tätege Gasdrock beschleunegt de Wand op e puer honnert km/s. Am Moment verléiert eis Sonn ongeféier $10^{-14}$ Sonnemassen pro Joer, hire Wand huet dofir keen Afloss op dem Entwécklungswee vun der Sonn.

• Wand vu gliddesche Stären, ongeféier vun enger Uewerfächentemperatur vun 10.000 K, hunn déi seéwecht chemesch Zesummesetzung wéi d’Stärenuewerfläch selwer. Déi meeschten Atomer sinn heibäi einfach oder méifach ioniséiert. Dës Wande kënnen e puer dausend km/s séier ginn. Wand vu gliddesche Stäre ginn och duerch den Strahlungsdrock vum Zentralstär ugedriwwen, anescht wéi bei killem Wand wierkt hien awer net duerch Streeung vum kontinuéierlechem Stärespektrum, mee duerch Absorptioun an de Spektrallinnen am ultraviolette Beräich. D’Masseverloschter reechen vun $10^{-10}$ an Haaptreiestären iwwer $10^{-6}$ an Iwwerrisen bis hin zu $10^{-3}$ an Wolf-Rayet-Stären. Den extreme Stär η Carinae huet während engem Ausbroch virun ronn zwanzeg Joer ungeféier 1840, eng hallef Sonnemass pro Joer verluer.

• Bei munche Stärentypen, wéi bei T-Tauri-Stären, kann sech e Wand a Form vun Jets maachen. Dobäi gëtt en Deel vum op dem Stär stierzenden Material duerch e Magnéitfeld ofgelenkt a laanscht der Polachs ewechgeschleudert.

Während Stärewande am Haaptreiestadium kee groussen Afloss op d’Entwécklung vum Stär hunn, ginn déi spéider Stadien dovun staark beaflosst. Vill masseräich Stäre ginn um Enn vun hirem Liewen nëmmen doduerch zu wäiss Zwergen, amplaz als Supernova ze explodéieren, well si zevill Mass verluer hunn.