Astrolab

En Astrolab (vum Griicheschen astrolabos wat en « Instrument fir d'Héicht vun de Stären ze huelen » bedeit) ass e Miessinstrument fir d'Wénkelmiessung um Himmel.
Héchstwahrscheinlech ass den Astrolab vum Eratosthenes géint 250 v. Chr. entwéckelt ginn. Aner Quelle schreiwen d'Erfindung der Mathematikerin Hypatia vun Alexandria zou, déi Enn véiert an Ufank fënneft Joerhonnert gelieft huet. Déi deemools als Astrolabie bezeechent Instrumenter ginn haut Armillarsphären oder sphäresch Astrolabie genannt. Mat sou Instrumenter goufen d'Stärekataloge vum Hipparchos a vum Ptolemäus gemaach.

Déi zanter dem Mëttelalter allgemeng bekannt scheiwefërmeg Astrolabe sollen op den Hipparchos zeréckgoen a goufen am arabesche Raum weiderentwéckelt. Si erlaben zwar manner Miessunge wéi déi sphäresch Form (nëmmen d'Héichtemiessung vun den Himmelskierper iwwer dem Horizont), sinn awer och als analoogt Recheninstrument ze gebrauchen. Domat ware si fir praktesch Zwecker wéi d'Positiounsberechnung bei Expeditiounen oder op der Séifaart besser gëeegent. D'Miessung vun der Kulminatiounshéicht vu bekannte Fixstären erméiglecht d'Berechnung vun der geographescher Breet. Mat Kenntnes vun der aktueller Auerzäit léisst sech doriwwer eraus och d'geographesch Längt ermëttelen.

An der europäescher Schëfffaart goufen d'Astrolabien haaptsächlech tëscht dem 15. a 17. Joerhonnert fir d'Navigatioun gebraucht a sinn d'Virleefer vum Sextant. Vum fréie 16. Joerhonnert un, gouf bei der Wénkelmiessung och de Jakobsstaf gebraucht.

Den Numm Astrolab déngt zanter 1930 och fir e puer Instrumenter an der Astrogeodesie, mat deene Stärenduerchgäng an engem konstanten Héichwénkel vu meeschtens 60° prezis gemooss ginn. Dee Wénkel gëtt engersäits duerch e speziell geschlaffene Glasprisma definéiert, anerersäits duerch e gespigelte Quecksëlwer-Horizont oder en Nivelléierinstrument. Bekannt Bautype sinn den Danjon-Astrolab, d'Zirkumzenital an den Ni2-Prismenastrolab vun Zeiss. Si erlaben, jee no Opwand a Gewiicht, d'Bestëmmung vum Senkel mat Prezisioune vu ±0,01" bis 0,5".

Literatur

Bergmann, Werner: Innovationen im Quadrivium des 10. und 11. Jahrhunderts. Studien zur Einführung von Astrolab und Abakus im lateinischen Mittelalter. Stuttgart 1985 (= Sudhoffs Archiv, Beihefte 26)
Brunold, Martin: Der Messinghimmel. Eine Anleitung zum Astrolabium. La-Chaux-de-Fonds 2001
d`Hollander, Raymond: L'astrolabe: Histoire, théorie et pratique. Paris 1999
Gerstbach, Gottfried: Optimierung von Astrolab-Beobachtungen. Geowissenschaftliche Mitt. Band 7, TU Wien 1976
Stautz, Burkhard: Die Astrolabiensammlungen des Deutschen Museums und des Bayerischen Nationalmuseums. München 1999
National Maritime Museum, Greenwich: The Planispheric Astrolabe. Greenwich 1976
Michel, Henri: Traité de l'astrolabe. Paris 1947