Fjodor Michajlovitsj Dostojevski

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Fjodor Dostojevki

Fjodor Michajlovitsj Dostojevski (Rössisch: Фёдор Михайлович Достоевский, verlatiens nao Fëdor Mihajlovič Dostoevskij, spreek oet: Fjódar Michájlavietsj Dastajévskiej, -iej laank oettrèkke, R laote rólle) (Moskou, 11 november, Gregoriaanse kalender: 30 oktober 1821 - Sint-Petersbörg, 9 fibberwarie, G.K.: 28 jannewarie 1881) behuurt bis eine vaan de groetse sjrijvers dee Rösland en mesjiens zelfs Europa oets gekind heet. Heer had 'ne groeten invlood op väöl dinkers en sjrijvers vaan de Negentienden iew, wie Sigmund Freud, Franz Kafka en Albert Camus.

Vreug leve

Dostojevski woort gebore in 1821, Moskou. Ziene vaajer behoort bis de adelstand en de femilie waor in gooj doen. Dostojevski had drei breurs en drei zösters, op negejaorege leeftied verloor heer evels zien moojer aon tuberculose. Ziene vaajer hiemelde door wat me 'nen hartaonval neumde, evels woort heer in werkelekheid umgebrach door ein van zijn eige liefeigene. Dostojevski woort nao privésjaole gesjik, verspreid euver gaans Rösland en studeerde vervolges in Sint-Petersbörg. Op dee leeftied waor heer al bezeg mèt literatuur. Heer waor korten tied werkzaam in 't leger es inzjenieur, meh nao e jaor heel heer 't veur gezeen en begós ziech touw te lègke op 't sjrieve. In 1845 kaom zien ierste book oet (Erm Vouk) dat oonmiddelek e groet succes had. Zien hei-opvolgende sjriefsels waore minder succesvol. Dostojevski leet ziech heidoor evels neet oontmoedege en góng wijer op zie zelfgekoze paad. Heer had 'n veurleefde voor 't fantastische en abnormale, en in Sint-Petersbörg voond heer voldoende materiaol.

Verbanning mèt dwaankarbeid

De gebäörtenisse vaan april 1848 zowwe 't leve vaan Dostojevski veurgood verandere. Dostojevski woord gearresteerd mèt 'n gróp aandere vaan 'n oondergroondse sociaolistische beweging en ze woorte maondelaank oondervraog. Dostojevski woort ter doed veroordeild, meh op 't lètste momint, wie heer al veur 't vuurpeleton stoond, woort ziene straof umgezat in verbanning mèt dwaankarbeid nao Siberië. Wie Dostojevski in 1854 trökkoum waor heer 'nen aandere maan gewore. Heer had zien utopische ideje euver e nui Rösland vaan ziech aofgezat en waor hendeg relizjieus gewore. Zie wereldbeeld, dat in al zien beuk zou doordringe, woort noe gedomineerd door nejjegheid, vergeving en zelfbeheersing. 't Geluif in radikaol protes waor veurtaon weggelag veur dubieus figure in zien beuk. Dostojevski geluifde in e Rösland mèt polletieke sociale orde die gebaseerd waor op de spiritueel weerde vaan 't Rössisch vouk. Heer sjreef 'n aongriepend verslaag euver 't leve vaan Siberische dwaankarbeiders in Aonteikeninge oet 't Hoes Doeds". Heioet bliek zie geluif in de krach en wiesheid vaan de boere, boe de intellectuele, in zien ouge, beter nao moot goon lustere. 't Book dat heiop volgde, Aonteikeninge oet de Oondergroond, waor de lètste fase veur Dostojevski mèt zie volwassen oeuvre zow beginne.

Sjölde

In 1857 trouwde Dostojevski mèt de wedevrouw Maria Isaev. Same mèt 'e broor begós heer e conservatief tiedsjrif oet te geve, meh heer stoond ummertouw aon de rand vaan 't faillisemint. Zien femilie drökde zwoer op häöm en zelf waor Dostojevski verslaaf aon 't gokke, mèt naome roulette. In 1864 en 1865 hiemelde zie broor en zien vrouw. Dostojevski bleef achter mèt groet sjölde.

Sjöld en Pinnetentie

In 1866 sjreef Dostojevski in hel tempo zien bekinste book, en, volges sommege, meisterwèrk Sjöld en Pinnetentie, boe-in 'ne studènt dee ziech superieur ach aon zien umgeving, 'ne moord pleeg. Hei-in vreug Dostojevski ziech aof, of 't geoorloof is es te misdaode begeis um get goods te bereike, kortelum: of 't doel de middele heilig. Verlossing door pinnetentie steit in 't book centraol. Ouch sjreef heer De Gokker, e get liechter verhaol, euver de oonvereinegbaarheid tösse Rösland en Wes-Europa. Dostojevski dicteerde dit verhaol op topsnelheid aon Anna Snitkina, mèt wee heer later zow trouwe. In verband mèt sjölde waor heer gedwónge um hendeg snel zien beuk te sjrieve, door 'n euvereinkoms geslote mèt 'ne veraojerleken oetgever. Dostojevski oontvlöchde Rösland veur 'nen tied um aon zien sjölde te oontkoume en brach tied door in Zwitserland, Duitsland en Italië. Oondaanks zien penibele situatie slaagde heer d'r in um aon 'n aontal vaan zien bèste werke te sjrieve. In 1868 versjeen D'n Idioot. Dao-op volgde De Duvels in 1872 dat besjreve woort es anti-nihilistisch. De linkse intellectuele voolte ziech aongevalle door 't book, boe-in ze ziech zaoge aofgesjèlderd es naïef en oppervlakkeg. De conservatieve voolte ziech gesteund door 't book. e Volgend book evels waor weer mie liberaol vaan eerd, boedoor de polletieke reputatie vaan Dostojevski weer in evewiech kaom. Door 't oetgeve vaan 'n tiedsjrif, wat heer allein sjreef, brach heer ziech financiëel weer in veileger water. 't Tiedsjrif waor 'ne misjmasj vaan fictie en polletieke en sociaol commentare. De lètste jaor vaan zien leve waore op dees meneer vrij vaan angs veur sjölde. Op 9 fibberwarie 1881 (28 jannewarie Awwe Stijl) hiemelde Dostojevski in Sint-Petersbörg, heer woort begraove bij 't Alexander Nevski-kloester.

De Vaajer

De Gebreurs Karamazov is 't magnum opus vaan Dostojevski, boe-in zien artistieke en fillesofische ideeje samekoume. In 't book weurt 't belaang vaan 't vaajersjap in edere zin, de tsaar es vaajer Röslands, de priester es vaajer vaan 't geluif en de vaajer in de Rössisch traditie, gezeen wie 'n universeel wèt binne de femilie. In 't book steit 'n vaajermoord centraol en de moord op de vaajer is es 'n oetdaging vaan de wereldorde.

Invlood vaan Dostojevski

De beteikenis vaan Dostojevski veur Rösland en zelfs veur de res vaan Europa hingk same mèt zie psychologisch inziech en zie begrip vaan de minseleke natuur, heer veurzaoch consequenties op lange termijn veur de handelinge die lui begónge. Dit weeg op tege 't nationaol en relizjieuz veuroordeil, die ouch 'n deil oetmake vaan 't dinke vaan Dostojevski. Dostojevski steit bekind es 'ne gaans en al christelek sjrijver, meh in bepaolde Orthodoxe kringe wèkde heer ouch wantrouwe op, umtot heer geluifde in e Christendóm dat beleie woort mèt 't hart en neet zoezier vaanoet de ratio. 't Gief koelel 'n meugelekheid um de invlooj vaan Dostojevski te euversjatte. Heer beïnvloede de psychoanalyse vaan Freud en 't existentialisme vaan Camus. Heer waor daoneve d'n ierste moderne sjrijver dee zien fillesofie zoe klaor in zien verhaole verweefde.