Vla

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Vla, vlaam, vlaaj of vlaoj ies 'n plat rónd gebak gevöld of belag mèt vröchtemoos.

Historie

Zoawaal 't woord vla es vlaai sjtamme van 't zelfde woord: vlade. Vlade = e diek mèlkgerech (soort pudding) én ouch e soort kook of gebak. Ouw benaminge zint: flado en vlade (Oud-Duutsj); vlãde, vlaye, vlade, toerte, vlaedpanne, toertpanne (Oud-Nederlands). Ouch 't woord (koo)flat haet hiemèt verband.

D'n oarsjpróng van de vla zou liegke bie de Germane, die 'ne platte baom van giesdeig (höffe) bakde, woa ze honing of 'n soort confituur op dege. Op sjilderieje van Pieter Brueghel (de ouwe), oet ca 1525, were 'n soort vla's aafgebeeld.

In 'n kookbook oet de 17de eeuw: 't "Cock Boeck" van Clara van Molle, sjtoon recepte van appelvlade en ander soorte vlades.

Vanaaf 22 januari 2024 ies 'Limburgse vla' 'ne besjermde naam, dat wilt zègke door de EU officieel erkènd es sjtreekproduk. Allein vla dae in Limburg gebakke ies maog dae naam drage. De baom maog neet dieker zin es eine cm. 't Belèk besjteit allein oet fruit. Soeker, gelei en sjlaagroum maoge neet es extra bovedrop.

Limburgse vla

Limburgse vla, (plaatselik ouch vlaoj, vlaaj, flaaj of vlaam geneump), in 't Nederlands vlaai, ies e typisch Limburgs gebak. Limburgse vla's were gebakke in de Euregio Maas-Rien: Belsj en Nederlands Limburg, in 't Land van Herf, 't Montsenergebied, Oas-Belsj en in e klein deil van Duutsjland. Opvallend kènmerk ies dat de vla in zien gehièl weurt gebakke, compleet mèt de völling.

Soorte Limburgse vla

Limburgse Vla besjteit oet 'ne rónne platte baom van broaddeig, mèt opsjtaonde reng, dae belag weurt mèt sjpies (ouch moos) van vröchte. Die vröchte kènne bieveurbeeld keersje, appele, appelekauwe, kroasjele, eerdbeze, proeme of äöfte zin. Dat zint de ope vla's.
Riestevla ies gevöld mèt dieke, löchtige riestepap.
Greumelevla haet 'n bovelaog van bakgreumele.
'ne Moereflaaj ies 'ne vla belag mèt gesjaafde moeëre (wortele).
Lödderkesvla, vla weurt bedèk mèt ziech krusende deigreemkes, de zgn lödderkes, euver 't fruit.
Es de vla bedèk weurt (gesjlote vla) mèt 'ne deigdèksel höbbe v'r te make mèt 'ne toesjlaag. Bie appele weurt dat appeltoesjlaag, tartepóm of appeletoert geneump.

Wiejer ies d’r dan nog de variant toert, dae gemaak ies van luxere, zjwoardere deig (zandtaartdeig), dae neet in drieheukige punte weurt gesjneje bie ’t opdene, mèh in pestielvörmkes. Meistal ies hie de sjpies ouch bedek mèt lödderkes. 'n Veurbeeld ies linzetoert. (oarsjprónkelek aafkömstig oet Linz, Oasteriek).
'n Tuurtsje ies 'n klein gebekske.
Kook ies gebak van luchtige biscuitdeig woa-in in plaats van boter, eier were geklop. Nao 't bakke weurt de basisvörm gecombineerd mèt sjlaagroum, mokka of crème.
'ne Greuntetoert ies 'ne hartige 'vla' mèt greuntevölling.
Vla ies ouch ’n soort weike pudding. Ter óndersjeiing van dit produk weurt gebakke vla tegewoordig dèks vlaaj geneump.

Vla bakke en ete

Vla bakke ies 'n traditie in Limburg. Hoesvrouwe bakde mèt verjäördage, broelofte en veural ouch mèt de kèrmes 'ne houp vla's. Die vla's woorte dan gebakke in 't bakkes, e klein gebuke mèt aove dat los sjtóng van 't hoes. Nao 't bakke weurt de vla, um oet te dampe, op 'n häörke ('ne gevlochte rete ruèster) gelag. Tegewoordig ies dae van iezer. Um te sjnieje en op te dene geit ze vervolges op 'n vlasjotel. Veurdat de vla gegete kènt were weurt dae in ein aantal (8 of 10) punte gesjneje. Umdat vla 'ne sjtevige baom haet ies 't gebrukelik um e sjtök vla oet de hand te ete, te beginne bie de punt.

Recep lödderkesvla

'ne Ouwerwètse vla weurt gebakke op 'n zjwarte, iezere vlaplaat van 28 of 30 cm. Allewiel deit me 't bakke ouch in kleiner vörm, ouch vanwege 't kleiner gezin.
Recep van 'ne lödderkesvla:

250 gram bloom
hemfelke, ca 15 gram, gis (of 5 g korrelgis)
20 gram verkesvèt of boter
ca. 1 deciliter mèlk
1 eetlepel soeker

De giesdeig make: De gies mèt get lauwe mèlk menge. Van de bloom, 't vèt of de boter, de soeker, de gies (of höffe) en de lauw mèlk 'nen deig make. Al good doorknae en daonao op 'n werm plek, ónder 'nen dook, laote sjtoon um te laote rieze, ongevaer 1 oer.

Naodat de deigbol gereze ies, nog ins doorknae en dan oetrolle mèt 'n deigrol tot 'n platte rón vörm woamèt 'n vlaplaat ruum bedèk kènt were. Dus 'ne centimaeter of 3 miè es de doorsjnee van de vlaplaat. De deig dae oetsjtiek mèt de deigrol rollentaere euver de rand devanaaf sjnieje. 't Opsjtaond rendsje vochtig make um nao ´t bakke 'n broen rendsje te kriege. De baom hie en dao inprikke mèt 'n versjèt en dan nog ins laote rieze.

De baom weurt dan belag mèt sjpies van kouw vröchte of vröchtemoos. Van 'n res van de oetgerolde deig reepkes sjnieje van óngevaer eine centimaeter breid (mèt 'n radeerraedsje). Die kruusgewies euver de vla drapere zoadat 'r 'n nètwerk óntsjteit.

Bakke in 'ne heite ove, ongevaer 20 minute.

Referentie

“Het 17e eeuws Cock Boeck van Clara van Molle” uit het Antwerpse, Drs. R.N. Ferro, TERRIOR, 2018–nr. 3 jg. 33/ nr. 132