Sj�r�ningjarnir -og silfri� hennar Siggu minnar

Sk�fh�lkur

�a� vita �a� kannski fleiri en k�ra sig um, a� � �slandi hefur � gegnum t��ina b�i� gr��arlega vel efna� f�lk. Svokalla�ir landn�msmenn h�f�u � farteskinu �grynni�silfurs og annarra gersema, auk �ttatalanna sem m�tti rekja til konunga 1000 �r aftur � t�mann. St��ugt b�ttist � �ennan sj�� framan af �ldum, me� g��u e�a illu l�kt og b�rn og silfur Egils sanna. N� m� segja sem svo a� gena�ursi� � Vatnsm�rinni s� �a� eina sem gerir s�r mat �r �essum landn�msau�i me� �v� a� selja genamengi landans til au�r�na lyfjai�na�arins.

Enn � dag, -og �r�tt fyrir �r�ls e�li�, eru �slendingar samt taldir til r�kustu �j��a veraldar. En ekki breytir �a� samt �v� a� silfrinu og �ttart�lunum var stoli� og �j��in �tti s�nar h�rmunga aldir �ar sem svo svarf a� h�n var n�l�gt �v� a� hverfa �r sj��i �j��anna. Hva� um allt gamla �ttarsilfri� var� vekur forvitni f�rra n� � t�mum. �slendingar eru � n� vi� �a� a� hverfa af sj�narsvi�inu � d�gum au�r��is, og n� anna�hvort � gl�palinn e�a kirkjugar�ana, -f�t�kir af ��ru en digital t�lum.

F�lk � m�num aldri man leifar �ttarsilfursins, -enga fj�rsj��i, -en silfur stokkabelti�, -n�lan og -h�lkurinn – � m�tum skotts og sk�fs � h�funni. �etta dug�i til a� gera upphlutinn hennar �mmu a� d�rgrip. Silfurbor�b�na�ur -hn�fur, -gaffall og -skei� me� �gr�fnum st�fum ��ttu merki um menningararf �egar til si�s var a� gefa b�rnum silfurskei� � sk�rnargj�f, meir a� segja�erf�u m�n b�rn sinnar��ttar silfurskei�ar samkv�mt nafni.

stokkabelti

�a� m� segja a� � seinni �ldum hafi �a� komi� � hlut kvenna a� g�ta �slandssilfursins. �v� sem ekki haf�i �egar veri� stoli� � �ldum helsisins, -�ttarsilfursins. Amma eftirl�t�yngri systur minni upphlutinn, ekki bara vegna �ess a� ��r v�ru al-n�fnur, ekki s��ur vegna �ess a� ��r voru ��ekkar a� st�r�. �essi upphlutur er n� � S-Frakklandi og hefur veri� �ar � �ratugi og ekki veit �g hvort systir hefur nokkurt�ma skarta� honum.

Ekki er svo langt s��an a� �ingkona � Al�ingi m�tti � til �ings � hluta upphlutar �mmu sinnar. Sem s�nn al�ingiskonan haf�i h�n n�t�ma v�tt �j��b�ninginn� me� �v� a� kl��ast buxum ne�an upphlutar�vestisins, -skreytt �ttarsilfrinu. Hvort �a� hefur veri� gert � vir�ingaskini vi� g�mlu konuna e�a �j��a�ingi� er ekki gott � a� sp�, en h�n allavega stal senunni me� �v� a� f�tum tro�a � buxur �j��legri hef�inni.

J� �g hef veri� a� lesa r�n, galdra og ge�veiki undanfari�, -veri� a� lesa mig ni�ur � 17. �ldina. Til �ess taldi �g sj�r�ningja, silfur og galdra best til fallna, -enda s� 17. stundum k�llu� brennu�ldin. �g komst flj�tt a� �v� a� galdraf�ri�var ekki beinl�nis vegna galdurs og ge�veiki, heldur var �etta aldafar tilkomi� vegna endalausra sj�r�na. Hugmyndafr��i galdrabrennanna m� telja innflutt tr�arbrag�aofst�ki � kj�lfari si�askiptanna, komi� fr� sp�nska ranns�knarr�ttinum sem bar�ist vi� fj�lmenningu � dulargerfi �slams, sem of langt m�l er a� gera grein fyrir � stuttum pistli.

�a� sem ma�ur �ttar sig ekki � � flj�tu brag�i er s� sta�reynd, -a� Danir eru mestu sj�r�ningjar sem a� �slandsstr�ndum hafa komi�. Eins og m� lesa�� �essu mbl fr�ttavi�tali vi� Steinunni Kristj�nsd�ttir fornleifafr��ing. H�n gaf �t um �essi hug�arefni s�n m.a. � b�kinni�Leitin a� klaustrunum. Fyrstu �ratugina eftir si�askiptin voru heilu skipsfarmarnir af d�rgripum �r silfri fluttir fr� �slandi til Kaupmannahafnar.

Steinunn�segir; -"�a� er tvisvar sinnum minnst � sj�r�ningjaskip �ar sem �au herja � �sland en Danakonungur st��var �a�, l�klega �v� hann sj�lfur vildi komast yfir silfri�, frek�ar en a� verja f�lki�. A� minnsta kosti upplifi �g �a� �annig vi� lestur skjalanna." Spurning hvort lukkupotturinn h�n Kristr�n fors�ta, �tti ekki allavega taka eins og eitt Trump � R�senborgar silfurlj�nin vi� fraukuna Fredriksen ��ur en ana� er � ESB. �a� var ekki einungis svo a� Danir afvopnu�u landann og hirtu silfri�. B�kmenntirnar me� �ttart�lunum f�ru s�mu lei�, �� svo a� vi� h�fum fengi� eitthva� af� �v� lesefni til baka.

N� vir�ast m�lsmetandi �slendingar vilja l�ta erlent vald stela af okkur kr�nunni, -landinn a� mestu b�inn a� gleyma �v�, a� hvorki gekk n� rak a� komast �r moldarkofunum me� �eirri D�nsku e�a Skandinav�ska r�kisdalnum �ar � undan. �a� var ekki fyrr en u.�.b. �egar s� �slenska t�k vi�, -moldarkofarnir a� hruni komnir, a� eitthva� f�r a� rofa til, -� upphafi�20. aldarinnar. H�sakostur landsmanna t�k svo stakkaskiptum upp�r 1919 me� �slensku kr�nunni. �ess vegna er �g�tt a� kynna s�r s�gu landans � gegnum aldirnar og halda henni til haga �� svo �a� bjargi ekki ��ru h��an af en hugsanlega �s�nilegri stafr�nni kr�nu.

Silfur kaleikar

P�slarsaga s�ra J�ns Magn�ssonar er um galdur og ge�veiki en J�n f�kk fe�ga brennda � b�li � Skutulsfir�i, -� Skipeyri �ar sem �safjar�arflugv�llur er n�. Um �a� �egar s�ra J�n t�k vi� Eyrarkirkju �ri� 1644, sem er �ar sem n� er �safjar�arb�r, -stendur �etta: -�a� hefur veri� hr�rlegt umhorfs � Eyrarkirkju ��tt h�n h�ngi uppi, v�ri s�g� "vel standandi", enda haf�i kirkjunni ekki veri� b�ttur til fulls ska�i �r biskupst�� G�sla J�nsonar, 1579, �egar enskir sj�reyfarar st�lu fj�lda muna og gengu berserksgang � kirkjunni, brutu g�lf, altari og bekki. Greina heimildir fr� �v� a� r�ningjar �essir hafi nau�ga� konum og drepi� fj�ra menn, en samkv�mt einni �eirra t�kst kvenf�lki a� ver�a tveimur �eirra a� bana.

P�slarsagan hefur a� geima br�f, d�ma og v�sitas�ur,�auk �ess einstaka hugarflugs um galdra sem f�r fram � h�f�i s�ra J�ns Magn�ssonar, og hann setti � bla�. � v�sitas�u�16. �g�st 1653, meira en 60 �rum eftir a� sj�r�ningjarnir voru � fer� � Eyrarkirkju er silfurkaleiks kirkjunnar s�rt sakna� auk annarra d�rgripa, og ekki fyrr en � v�sitas�u��ri� 1675, t�pum hundra� �rum eftir sj�r�nin,�sem s�masamlegur kaleikur er talin aftur kominn � kirkjuna. P�slarsaga s�ra J�ns Magn�ssonar eru r�mar 400 bls. af torkennilegu efni � menntam�li 17. aldar, og �v� engin �hlaupalesning, -en h�n �ykir einst�k � sinni r��.

�a� m� geta s�r �ess til a� leifar �ess �slandssilfurs, sem sj�r�ningjar danska k�ngsins n��u ekki um, hafi al�j��legur l��ur sj�r�ningja gert s�r far um a� n�lgast nor�ur � h�f. �egar heimildir eru sko�a�ar um hva�a sj�r�ningjar voru � fer� � Eyrarkirkju �� m� sj� � �ldinni 16. -hans J�ns Helgasonar, a� sj�r�ningjar pl�gu�u Vestfir�i sumari� 1579. �ar eru �eir sag�ir Hollenskir og foringi �eirra William Smidt. �eir r�ndu Rau�asand t�ku menn g�slingu og sigldu me� �� til Patreksfjar�ar og kr�f�ust lausnargjalds. F�ru, -� me�an��ttingjar skr�pu�u saman �ttarsilfrinu, nor�ur � fir�i og r�ndu og dr�pu menn � S�gandafir�i auk �ess a� nau�ga �eim konum sem �� listi � lei�inni.

6840759750_5f655593dc

R�ningjar �essir stoppu�u vi� � Skutulsfir�i vegna byr-leysis�inn Dj�p, �ar h�f�u �eir fregna� a� f�lk �tti sj��i silfurs.��ar sem h�gt v�ri a�krefjast lausnargjalds og bi�u � Eyri � me�an �ess var afla�. Heimildirnar herma a� tveir �essara sj�r�ningja hafi veri� drepnir af�vestfirskum�konum.

Hj�nin � �gri fengu skipstj�ra fr� Holsetalandi til a� fara � fund r�ningjanna me� lausnargjald, sem safna� var. Um h�lftunna af sm��asilfri og slegnum peningum, �ar � me�al kvensilfur � allt a� �rett�n kvenb�ninga. �etta dug�i sj�r�ningjunum ekki og t�ku �eir ei�a um a� meira yr�i afhent seinna � Hollandi � gjaldaga sem �eir settu. Annars k�mu �eir �ri� eftir sj� sinnum verri.

R�tt er a� sko�a�sj�r�n 17. aldarinnar�� lj�si si�askipta 16. aldar, �� svo a� �au gerist��ratugum s��ar. -Og �� s�r � lagi Baskav�gin, sem � eftir komu og �ykja�me� �ge�felldari n��ingsverkum�sem framin hafa veri� af �slendingum.

�egar � �essa ��ld sj�r�na lei�, �varr silfri� � heimilum landsmanna og d�mi �ess a� heimilisf�lki hafi �� veri� stoli� svo hundru�um skipti, flutt �r landi og selt � �r�ld�m, -�ar sem �a� eina sem gat bjarga� �v� �a�an var lausnargjald k�ngsins � Kaupmannah�fn.

IMG_9297

�egar svokalla�ir Tyrkir r�ndu Berunes vi� Berufj�r� var eitthva� eftir a� silfri � heimilum landsmanna, -allavega � Berunesi. En �ar bjuggu Bjarni J�nsson�silfursmi�ur og Sigr��ur Einarsd�ttir, d�ttir s�ra Einars Sigur�ssonar prests � Eyd�lum, sem fr�gur er fyrir a� hafa ort eitt af helgilj��um �slendinga sem enn er sungi� eftir a� �a� ver�ur heilagt, -N�ttin var s� �g�t ein.

Heimilisf�lki�� Berunesi fl��i � ofbo�i undan Hundtyrkjanum yfir Strandarfj�llin � Brei�dal, -til �ttingjanna � Eyd�lum. �j��sagan segir a� or�i� hafi a� skilja eftir gamlar og veikbur�a kellingar�heima � b�. �eim haf�i veri� komi� fyrir � milli �ils og veggja svo Tyrkir�finndu���r ekki. Sj�r�ningjarnir brutu upp kistur og koffort � b�num og fundu silfri�, l�tu �a� glamra �r greipum s�r aftur � kistuna til a� bera � brott me� s�r.

-Ja, svona �tti �a� a� fara, silfri� hennar Siggu minnar!�-datt upp �r einni kellingunni. �etta heyr�i Hundtyrkinn og misstu h�n vi� �a� l�fi� snarlega. – J� ��r m�ttu alveg lei�a hugann a� �v� kellingarnar, -af �llum kynjum, ekki s��ur en ��r sem kenna sig vi� valkyrjur og spranga um s��buxna, hvernig �ttarsilfri� er til komi� og hvers vegna form��ur �eirra hafa var�veitt �a� � �j��b�ningnum allt fram � �ennan dag.


M�r�� skipstj�ri

M�r�� skipstj�ri

Svona til a� skerpa t�manna t�kn m� rifja�upp a� sumari� 1627 voru ger�ar �rj�r innr�sir h�r � landi, -einhverjar verstu herna�ara�ger�ir sem landinn hefur m�tt �ola. �r�sirnar voru engin tilviljun. Um a�draganda��eirra segir svo � heimildum:

– Historian sj�lf byrjast �annin. Af uppt�kum �eirra fer�alags, kunna menn ekki a� segja me� fullum sanni. �� hafa nokkrir sem fr� �eim hafa sloppi� �a� svo fortali� a� tveir af �eim ��stu � Tyrkjans veldi hafi ve�sett �a� hvorir vi� a�ra hvort m�gulegt vera mundi a� s�kja til �slands �ann minnsta hellustein – �eir �essu kappi fram h�ldu gj�r�i annar �eirra �t t�lf skip sem reisa skyldu til �slands – �ar heyrst hefur eftir �eim grimmu mor�ingjum a� eitt barn h��an skyldi kosta � As�ul�ndum 300 dali.

�tla m�tti a� 12 skip hafi lagt �r h�fn � Barbar�inu og sigld �lei�is til �slands. Heimildir eru til um fj�gur skip af �essum toga sem komu a� �slandsstr�ndum �etta sumar. Eitt til Grindav�kur tv� til Austfjar�a, �ar sem �a� �ri�ja b�ttist vi� �r hafi �egar �au skip h�ldu su�ur me� landi til Vestmannaeyja. Lei�angrar �essir voru tveimur skipum r�kari �egar haldi� var til baka og h�f�u � lestum skipanna um 400 �slendinga sem seldir voru � �r�lam�rku�um Barbar�sins.

�sennilegt ver�ur samt a� teljast a� tveir af ��stu m�nnum Tyrkjaveldis hafi skipulagt �r�sirnar. En skipstj�rarnir voru b��ir kalla�ir Murate Reis upp � Barbar�sku, en Murate eru algeng Arab�sk og Tyrknesk n�fn, -reis er or� yfir skipstj�ri.

�a� er meir a� segja �l�klegt a� �essir tveir sj�r�ningja kapteinar hafi lagt � r��in � sameiningu um �slandsfer�ina sumari�1627. S� fyrri kom � j�n�, sk�mmu fyrir J�nsmessu, -til Grindav�kur og r�ndi b��i Danska kaupsta�inn og hert�k Danskt kaupskip, -auk �ess a� hernema 15 Grindv�kinga.

S��an sigldi s� kapteinn tv�skipa vestur fyrir Reykjanes inn � Skerjafj�r� og ger�i atl�gu a� Bessast��um�sem mist�kst. Skoti� var a� skipunum �egar �au n�lgu�ust Seiluna, h�rfu�u �au �� fr� og anna� �eirra, -sj�r�ningja skipi�, t�k ni�ri � L�nguskerjum.

�egar skipi� losna�i var haldi� vestur undir Sn�fellsnes, og eru talin hafa veri� �formu� sj�r�n vi� Vesturland. En h�tt hafi veri� vi� �egar vart var vi� herskip sem fylgdu erlendum fiskiskipum h�r vi� land. Var �� stefnan tekin su�ur � haf til heima hafnar, -Sal� � Marokk�.

Annar lei�angur og �llu �skyggilegri kom upp a� Austfj�r�um stuttu s��ar �etta sumar. Voru �ar � fer� tv� skip, -anna� firna st�rt. �au komu inn � Berufj�r� 6. j�l� um s�laruppr�s og k�stu�u akkerum �ti � fir�inum, -milli Dj�pavogs sunnan fjar�ar, og Beruness nor�an fjar�ar. (S� teki� mi� af J�l�anska t�matalinu, sem var nota� til 1700, �� hefur dagsetningin veri� 16. j�l�.)

Dj�pivogur

Dj�pivogur, g�mlu D�nsku verslunarh�sin til vinstri, Strandarfj�ll ofan Beruness sj�st yfir �okur�ndina, handan fjar�ar � Berufja�arstr�nd. Sj�r�ningjaskipin k�stu�u akkerum �ar sem far�egaskip�gera �a��essi �rin og setja fleiri hundru� far�ega � land � l�ttab�tum

Skoti� var strax �t b�tum og fari� a� D�nsku verslunarh�sunum � Dj�pavogi og allt f�lk �ar herteki� � svefnrofunum, -�samt skipverjum Dansks�kaupskips. Fari� var me� �etta f�lk �t � skipin. Sk�mmu s��ar voru b�tar sendir til beggja �tta �t fr� skipunum, b��i til Dj�pavogs og Beruness. Tali� er a� um 300 �raut�j�lfa�ir�hermenn hafi teki� ��tt � a�ger�inni.

Strax var� lj�st hva� fyrir �essu li�i vakti. Komst hluti af �eim sem v�knu� voru � Berunesi til fjalls, -upp � �okuna sem l� ni�ur � mi�jar hl��ar. �a�an yfir fj�llin til Brei�dals, ekki voru samt allir svo heppnir � Berunesi og var� gamalt�f�lk og veikbur�a fyrir bar�inu � Barb�runum og l�t �ar l�f sitt. E�a svo segja sagnir fr� fyrstu landt�ku �essa li�s � Berufjar�arstr�nd;

– og hittu fyrst�smalann fr� Berunesi, hv�r er var h�lfvaxinn piltur, P�ll a� nafni. Hann t�ku �eir og reyr�u b�ndum og l�tu liggja svo � vegi fyrir s�r til �ess �eir f�ru aftur til baka. – �ann pilt er �eir fyrst fundu, hann l� bundinn � einu klettaeinstigi til �ess �eir h�ldu aftur til skips, t�ku hann s��an og sk�ru fyrir �vert andliti�, flettu svo augabr�nunum ofan fyrir augun. S��an sk�ru �eir hans b��a huppa fyrir ne�an s��urnar og l�t hann �ar sitt l�f, �ar sem s��an kallast P�lsgj�gur.

Ekki er meiningin a� gera atbur�ar�sinni�� landi t�mandi skil � �essum pistli enda m� um hana fr��ast � Tyrkjar�nss�gu. Pistlinum�er �tla� a� varpa lj�si � hverjir voru skipstj�rar �essara skipa og hverskonar ill���i �hafnir �eirra h�f�u a� geyma.

Skipin h�ldu s��ar austur me� fj�r�um �ar til �au sn�ru vi� Rey�arfj�r�. �r hafi kom svo �ri�ja skipi� og h�lt �essi floti su�ur me� landinu allt til Vestmannaeyja me� aflei�ingum sem flestir �ekkja. �v� �egar �essi herflokkur kom til Vestmannaeyja�voru a�farirnar hrikalegar og flestar l�singar �hugna�urinn einn.

�egar skipin yfirg�fu Eyjar haf�i �essi her teki� vel � fj�r�a hundra� manns � lestar skipanna og drepi� um fimmt�u � landi, -fyrir austan og � Eyjum. � kve�juskyni sm�lu�u �eir gamalmennum inn � D�nsku verslunarh�sin og l�g�u a� �eim eld. �egar skipin sigldu �t me� Heimakletti flutu l�k � kj�lfarinu.�

– �eir t�ku a� kveikja eldinn sinn � hvoru h�si, en sem �ar var fyrir �eim ein kona sem �oldi ei a� ganga me� �eim herteknu gripu �eir hana strax me� s�nu tv�vetru barni og k�stu�u b��um � b�li�. En sem h�n og barnskepnan veinu�u, kallandi � gu� s�r til hj�lpar, grenju�u �eir me� �hlj��um, hrindandi �eim me� spj�tsoddum inn � b�li� sem �au �t skri�u, og pikku�u svo l�kamina � brunanum.

Tyrkja Gudda

J� hverjir voru �essir Muratar sem f�ru fyrir �essum �aldal��, og hva�n komu �eir? -� sumum �slenskum textum�eru �essir skipstj�rar kalla�ir Am�ra� og M�ra� Fleming. Kemur sk�rt fram a� �arna er ekki um sama manninn a� r��a, og sennilegast tvo svo til �skylda lei�angra.

Talsver�ar heimildir eru um Murate Reis (Am�ra�) fr� Sal� � Marokk�, �ann sem f�r fyrir �r�sinni � Grindav�k. S� ma�ur h�t upphaflega Jan Jansson og var fr� Haarlem � Hollandi. Hann haf�i veri� hertekin af sj�r�ningjum �r Barbar�inu �egar hann var � skipi � Lanzerote � Kanar�eyjum. S��an seldur � �r�lamarka�i � Sal�.

Jan Janson ger�ist tr�skiptingur, enda �a� eina lei�in til a� eiga manns�mandi l�f sem �r�ll � Barbar�inu. Hann n�tti flj�tlega kunn�ttu s�na og ger�ist sj�r�ningi sem vann sig upp � a� ver�a virtur flotaforingi � Sal�.

Talsvert er til um Jansson m.a. vegna �ess a� hann skrifa�i br�f til yfirvalda � Englandi og reyndi a� f� �ar h�li, en �a� var �v� sem n�st vonlaust fyrir M�slima � �essum t�ma a� f� h�li � Evr�pu, hva� �� tr�skiptinga sem stunda� h�f�u sj�r�n. Vita� er a� hann kom til Hollands og hitti fj�lskildu�s�na, en �ar haf�i hann veri� kv�ntur og �tti b�rn ��ur en hann var seldur � �r�ld�m.

Ein Hollensk d�ttir Jans Jansson heims�tti hann til Marokk�og settist a� � n�greni Sal� um t�ma. Hann var margkv�ntur � Marokk�og � m.a. afkomendur � Amer�ku sem settust � fyrstu a� � New York sem �� h�t New Amsterdam. Murat Reis komst ekki aftur til Evr�pu hann enda�i s�na �vi sem r�kur ma�ur � Marokk�.

Uppruni hins Murat Reis (M�ra� Fleming) er meira � huldu og �a� eru m.a. �slenskar heimildir sem gera �a� full lj�st a� um tvo menn er a� r��a �egar Murate Reis er annars vegar. Til eru heimildir � Algeirsborg um mikinn flotaforingja sem kalla�ur var Murate Flamenco Reis. S� var upprunalega fr� Antwerpen.

Tali� er a� Fleming hafi veri� atvinnulaus m�lali�i �r str��um Evr�pu. Hann hafi siglt til Als�r, gerst �ar tr�skiptingur, teki� upp nafni� Murate og fari� fyrir sj�r�num fr� Algeirsborg, enda var �a� �batasamt. Fram kemur � s�gnum af Tyrkjar�ninu a� st�r hluti �hafna hans hafi veri� Evr�pumenn, m.a. Danir, Englendingar og �j��verjar.

Sagnir �r Vestmanneyjum geta �ess hva� �essir Evr�pumenn voru miskunnarlausir, mun verri en nor�ur Afr�ku mennirnir sem � �h�fnunum voru. Einn Danskur ma�ur er s�rtaklega nafngreindur og talinn hafa veri� oft ��ur vi� �sland og lei�angrinum�til r��uneytis.

� su�vestur �rlandi � b�num Baltimore var ger� svipu� innr�s fj�rum �rum seinna, e�a 20. j�n� 1631, -um sumars�lst��ur. Nor�ur-�rski bla�ama�urinn og rith�fundurinn�Des Ekin hefur kafa� � �a� sj�r�n og gefi� �t um �a� b�k sem heitir: The Stolen Village - Baltimore and the Barbary Pirates.

baltimore cove

Baltimore, -The Cove er fyrir mi�ri mynd

Des Ekin kemst a� �eirri ni�urst��u a� s� sem �ar f�r hafi veri� Morate Reis. Hann telur a� v�su a� Morate Reis s� einn og sami ma�urinn, Jan Janson,�-og hafi b��i veri� flotaforingi � Sal� og Algeirsborg. �slenskir heimildir sanna �a� a� �essir Muratar voru sitt hvor ma�urinn og s� sem r�ndi Baltimore var M�r�� Fleming, �a� s�st � �v� a� hann �tti heimah�fn � Algeirsborg � Als�r �ar sem hann seldi f�lki� fr� Baltimore � �r�lamarka�i.

� Baltimore var r�nt 109 manns, sem er svipa�ur fj�ldi og vi� Berufj�r�. �a� s�rstaka vi� Baltimore r�ni� er a� f�lki� sem herteki� var �ar voru einungis Englendingar, en ekki �rar eins og �tla m�tti, �etta s�st m.a. � n�fnunum.

F�lk sem var selt � �r�lamarka�i�var yfirleitt nafngreint og haldi� um �a� b�khald � Barbar�inu. �v� st�r hluti af �g��a mansals g�tu veri� lausnagj�ld a� heiman. Ekki er vita� nema um tv�r konur fr� Baltimore sem sn�ru aftur.

B�kin Stolen Village er yfir 400 bls og frekar torlesin en vel �ess vir�i a� halda athyglinni til enda. �v� r�nin � Baltimore vir�ast hafa veri� �aulskipuleg a�ger�.�S� hluti b�jarins sem var r�ndur, var f�t�kt fiskimanna�orp og s� hluti bygg�ur Englendingum. �eir�h�f�u fengi� �ar �b�� samkv�mt fl�kinni atbur�ar�s og samningi � 21 �r.

Des Ekin lei�ir a� �v� sannf�randi l�kum eftir skriflegum skj�lum �essa t�ma, sem allt of langt m�l er a� gera skil � stuttum pistli, a� �rskur landeigandi, sem bj� �� � Sp�ni, hafi gert samning vi� Murate Reis um a� fjarl�gja Enska f�lki� �r b�num.

�v� Englendingarnir virtust hafa komi� �r sinni �annig fyrir bor� a� f�lki� �yrfti ekki a� yfirgefa The Cove � Baltimore samkv�mt samningnum, �a� �tti �v� sem n�st or�i� landi� samkv�mt �rskur�i Enskra yfirvalda �ess t�ma.

�a� var svo upp � dag, 21 �ri eftir a� samningurinn var ger�ur, og hann �ann dag �trunninn, -sem Murate Reis kom me� flota sinn og r�ndi �ann hluta Baltimore sem kalla�ist The Cove og var bygg�ur Englendingum. A�ra hluta Baltimore l�t hann � fri�i.

�a� sem Enskum yfirv�ldum undra�i mest var a� sj�r�ningarnir skildu ekki r��ast � b� � n�greninu, sem var mun r�kari. En �ar voru reyndar Ensk var�skip til varnar �v� �eir vissu af��Murate Reis�r�sandi um�me� skip s�n vi� strendur su�ur Englands og �rlands.

�a� m� �v� fastlega gera a� �v� sk�na a� Tyrkjar�nin vi� �slands strendur sumari� 1627 hafi veri� �r�lskipul�g� herna�ara�ger�. �� svo ekki s� v�st a� �essir tveir Muratar hafi veri� �eir sem ve�ju�u. Murate fr� Marokk� vir�ist hafa veri� annars e�lis.�

� �h�fnum M�r�� Fleming flotaforingja fr� Als�r voru allra �j��a kvikindi. Hans hert�kni var a� yfirvinna a�st��ur me� fj�lmenni og lamandi �gn. �eir sem s�ndu minnsta vott um m�t�r�a voru umsvifalaust drepnir e�a mis�yrmt�� grimmilegan h�tt.

Svo s�g�u sumar heimildir �r Eyjum a� �a� hafi veri� �slendingur sem l��sa�i 300 hermenn upp � Heimaey. � sta� �ar sem heimamenn �ttu s�r �ess s�st von a� �kunnugt herli�i� k�mist � �rskotsstund � land. �ar heitir n� R�ningjatangi.

R�ningjatangi

Brimur� og R�ningjatangi � sunnanver�ri�Heimaey �ar sem 300 hermenn t�ku land sumari� 1627

Sk�gab�k segir m.a. svo fr� h�rmungum Eyjakvenna �egar r�ningjarnir f�ru um Heimaey: -"Tv�r kvensniftir ur�u eftir sem seinf�rar voru. �nnur �eirra kvenna haf�i tv� b�rn, �au me� m��urinni emju�u �gurlega, en �eir t�ku b�rnin og brutu �eirra h�ls � sundur, s��an hv�rt bein m�lvu�u �eir � sundur vi� klettana og k�stu�u �eim s��ar � sj�, en m��urina me� gr��arlegum hlj��um svo ei m�tti standast �a� a� heyra. En �eir t�ku hana me� hinni, l�gu ��r � �essum h�rmungum sem ��r h�f�u, h�f�u ��r svo me� s�r a� D�nsku h�sum"

Heimildir:

Sk�gab�k

Reisub�k �lafs Egilssonar

Karl Sm�ri Hreinsson

Corsairs and Captives/Adam Nichols

Stolen Village/Des Ekin


D�mufr�


Spekingar spjalla


mbl.is Eins og Trump hafi einsett s�r a� ni�url�gja Selensk�
Tilkynna um �vi�eigandi tengingu vi� fr�tt

The Art of the Deal

�a� hefur veri� undarlegt a� fylgjast me� hveitibrau�sd�gum Valkyrju- stj�rnarinnar. Byrja� var � a� �ska eftir sparna�artill�gum fr� almenningi, og � kj�lfari� hamra� � �v� a� ekki yr�i fari� � nein n� fj�r�tl�t � �rinu, nema skorin yr�u ni�ur �tgj�ld � m�ti.

S��an fetu�u tv�r valkyrjur, -��r me� sk�ffuna og pottinn, -� f�tspor Davos d�kkul�sanna, sem smur�u kyssitaui� reglulega eins og kannski einhver gullfiskurinn man, -og h�ldu til K�nugar�s�til a� t�rast me� afskrifu�um str��sherra, sem hefur tali� fraukum Evr�pu tr� um a� vera a� verja fyrir ��r l��r��i�.

Innsti�koppur � b�ri, -j� einmitt s� me� r�kiskassann, -hefur ekki haft t�m til a� n�ta s�r sparna�ar till�gur almennings hva� �� skera ni�ur. Ef hann hefur ekki veri� upptekinn vi�a a� telja kr�nur � K�lul�nadrottninguna e�a Lukkupottinn, �� hefur hann veri� a� verja vini s�na � klaninu vegna ostasvindlsins. N� liggur loks fyrir ford�mi hvernig fari� var me� s�grettusvindli�, sem n�lega var teki� til d�ms, svo kannski fer a� gefast t�mi.

Bara fr� �ram�tum hafa veri� bornar � umbo�slausa str��sherrann � K�nugar�i, -ekki bara hundru� �slenskra millj�na, heldur ��sundir, -til vi�b�tar vi� fj�r�tl�t d�kkul�sanna fr� fyrri �rum. � me�an bl��ir �j��veginum sem aldrei fyrr, er gott sem �n�tur eftir fari� var a� smyrja holurnar a� innan me� matarol�u, og ��r kalla�ar innvi�ir a� h�tti d�ral�knanna.

Hva�a fari� hefur �rskei�is�� milli eyrnanna � sprengjud�kkum, -��andi me� r�kissj�� � wokesterum til Evr�pu, er ekki fyrir me�algreindan mann a� �tta sig �. Enda efast �g um a� �� reynt yr�i a� f� sk�ringar K�lul�nadrottningarinnar�og Lukkupottsins a� ��r skildu ��r sj�lfar. � me�an sitjum vi�, sem enn b�um � Barbar�inu, og horfum dofin �.

�slendingar vir�ast helst vilja l�ta erlent vald frelsa �� fr� sj�lfst��inu og kr�nunni � kassanum, -landinn b�inn a� steingleyma a� hvorki gekk n� rak a� komast �t �r moldarkofunum me� �eirri D�nsku e�a Skandinav�ska r�kisdalnum � �ldum ��ur. Enda eru flestir n�or�i� me� h�fu�i� � sama sta� og str�turinn vi� a� telja t�r � sandinum � Tene.

�a� var ekki fyrr en kr�nan t�k vi�, og moldarkofarnir voru a� hruni komnir, a� eitthva� f�r a� rofa til upp �r 1919, -og �� me� �eirri �slensku. Spurning hvort Lukkupotturinn og Valkyrjurnar, �ttu ekki allavega � �a� minnsta, a� taka eins og eitt Trump � fraukuna Fredriksen ��ur en ana� er � ESB.

�anga� leitar kl�rinn sem hann er kvaldastur, -var vel �ekkt or�atilt�ki � h�tindi fe�raveldisins. N� vir�ist fraukurnar � forynjuveldi ESB endanlega hafa tapa� �ttum og kasta str��s�singum � b��a b�ga vi� f�gnu� Valkyrjanna. � me�an semja �eir Selinsk�,�P�t�n�og Trump,�-The Art of the Deal.


Konudagatal

N� er upp komin s� sta�a � �slandi, a� konur gegna �llum helstu emb�ttum landsins. ��r eru ekki bara uppalendur okkar str�kanna,�heldur eru ��r l�ka r�kisl�greglustj�ri, l�greglustj�rar � borg og st�rstu�b�jum, borgar- og b�jarstj�rar, biskup, forseti, r��herrar og fora�tisr��herra �r�h�f�a valkyrjur r�kisstj�rnarinnar, �ar sem sprengjud�kkur�hafa fari� fyrir str��s�singum �essi �rin, -og bara til a� nefndu �a�, -�� ver�ur forma�ur Sj�lfst��isflokksins kona innan skamms.

J� og vel � minnst tappi er kallkyns, jafnvel �� hann s� �fastur �r plasti. Annars �tla�i �g � dag, sj�lfan konudaginn, -ekki a� fjargvi�rast�um kellingava�alinn,�� svo �slendingar vir�ist sta�r��nir a� f� upp � kok af konum � eitt skipti fyrir �ll eftir allan hr�tspungafnykinn �r H�degism�um. -M�r v�ri kannski n�r a� gera or� �j��sk�ldsins a� m�num �egar kemur a� str��s�yrstum konum; -gef�u �eim bl�m.

�g �tla�i a� nota �ennan pistil � fab�leringar um dagana en ekki sta�reyndir�um st��u konunnar n� � d�gum. En �ar sem konudagurinn er � dag �� er �essi �t�rd�r � form�la fyrirgefanlegur s�rstaklega ef or� sk�ldsins sem � eftir koma eru h�f� � huga. Einnig er n� fyrsti dagur m�na�arins�G�u, sem er annar m�nu�ur �tm�na�a, -� seinni hluta vetrar samkv�mt gamla �slenska t�matalinu.

Erfitt er a� finna eldri heimildir fyrir s�rst�kum degi konunnar, en fr� �v� upp �r mi�ri 20. �ld, -hva� �� a� haldi� hafi veri� upp � �ann dag. En au�vita� er s� dagur samt r�kr�tt framhald b�ndadags, � fyrsta degi �orra, -og � takt�vi� eftirb�tana,� yngissveinadag � fyrsta degi Einm�na�ar, og yngismeyjadag, sumardaginn�fyrsta, -fyrsta dags H�rpu.

L�klegast er a�konudagsbl�msala Lionsmanna eigi hei�urinn af �v� a� gera konudaginn a� �j��legum degi � hugum landans. En s� �j��r�kni kemur � raun fr� fj�r�flunars�lu Lionsmanna � USA sem �eir �stundu�u fyrir Valent�nusardag �ar vestra. S� dagur er � grennd vi� fyrsta dag G�u og �slenskir Lionsmenn t�ku upp eftir br��rum s�num � Amer�ku,�a� kaupa bl�m � heilds�lu upp �r mi�ri 20. �ld og ganga � h�s til a� selja kynbr��rum s�num svo �eir g�tu glatt s�na heittelsku�u � svok�llu�um konudegi, sem �eir vildu n�tt�rulega meina a� v�ri �j��lega hef�.

� m�nu sm�heimab� olli �essi bl�masala talsver�ri �lf�� � s�num t�ma, vegna �ess a� eina bl�mab�� b�jarins var � eigu konu, og karlar voru ekki a� kaupa bl�m � hverjum�degi � �� daga, enda helst a� �au v�ru keypt � l�kkistur. Bl�mas�lukonan taldi sig �v� sitja sorgm�dd me� s�rt enni� allt � kringum �ennan dag vegna upp�t�kis Lionsmanna, og hennar ma�ur kunni ekki vi� a� kaupa bl�m til a� gle�ja hana vi� �a� t�kif�ri.

Annars er sama hvar � heiminum er, og � hva�a t�ma, -�� er eitt sem flest samf�l�g hafa ramba� �, �a� er a� hafa vikudagana sj�, og a� lengi getur manneskjan � sig bl�mum b�tt. Kannski�er enn merkilegra a� dagarnir eiga s�r svipa�an uppruna. Eins er �a�athyglivert a� f�ar �j��ir hafa gengi� lengra � a� afm� go�s�gur vikudagana og �slendingar me� �v� a� breyta n�fnum �eirra til veraldlegri merkingar.

Bibl�an segir a� Gu� hafi skapa� heiminn � 6 d�gum og hv�lst dag af �v� loknu, �ess vegna s�u dagar vikunnar sj�. Svo er stundum sagt a� fj�ldi atri�a, sem me�alma�urinn getur sett � minni� s�u sj�, �ess vegna hafi dagar vikunnar or�i� sj�. Talan sj� er auk��essa frumtala og einungis h�gt a� deila henni me� einum � sig sj�lfa, og n�fn vikudaganna eru sj�, eitt fyrir hvern dag.

H�r � landi var n�fnum vikudagana breytt, a�allega fyrir tilverkna� J�ns �gmundssonar biskups. � 12. �ld hlutu flestir �slensku dagana �au n�fn sem notu� eru � dag. ��ur voru �eir me� svipu�um n�fnum og � n�grannal�ndunum e�a; Sunnudagur, M�nadagur, T�sdagur, ��insdagur, ��rsdagur, Freyjudagur, Lokadagur. Meir a� segja var reynt a� breyta Sunnudegi � Drottinsdag og M�nadegi � Annadag.

L�klegt er a� skipan vikunnar s� gy�ingleg og eigi s�r uppruna � gamla testamentinu �� svo a� vikudagarnir hafi bor�i� n�fn hei�inna go�a. �etta s�st best � �v� a���n�fnum daganna s� breytt �� stendur sunnudagur sem fyrsti dagaur vikunnar s� mi�a� vi� mi�vikudag, -en er or�in a� hv�ldardegi a� Kristnum si�. Gy�ingar halda sinn hv�ldardag � laugardegi.

� nor�url�ndunum eru n�fn dagana Sondag, Mandag, Tirsdag, Onsdag, Torsdag, Fredag og Lordag, enn �ann dag � dag kenndir vi� n�fn hinna fornu go�a nema Sunnudagur og M�nudagur sem kenndir eru vi� himintungl. � ensku eru dagarnir kenndir vi� s�mu go�, � s�mu r��, nema Lokadagur - Saturday�er kenndur vi� stj�rnuna Sat�rnus e�a r�mverska go�i� Saturn. Mi�vikudagur sem er Wedensday � ensku var t.d. ��ur skrifa�ur Wodensday, sem ��insdagur.

Uppruni vikudagana um v��a ver�ld er talinn eiga meira sammerkt en a� vera sj� talsins og sumsta�ar go�s�guleg n�fn, �v� go�in eru talin hafa haft s�na sk�rskotun til himintunglanna. �a� segir sig sj�lft a� sunnudagur er s�lardagur og m�nudagur er m�nadagur. Vikudagarnir � �slensku hafa flestir t�nt s�num upphaflegu go�s�gulegu einkennum, auk �ess sem a�eins tveir �eirra eigi enn s�na stjarnfr��ilega tengingar.

Einkenni dagana g�tu hafa veri� eitthva� � �ennan veg � gegnum t��ina:

Sunnudagur til sigurs, er fyrsti dagur vikunnar�/ S�l, gull = Sunnudagur; upplj�mun „hin sk�nandi“ gy�ja upplj�munar, �kvar�anir, lei�andi, afl. S�lin hefur veri� tilbe�in um allan heim og go� henni tengd. Ra var t.d. s�lgu� � fornegypskri go�afr��i sem r�� yfir himni og j�r�. Ra var gu� h�degiss�larinnar, um t�ma h�fu�gu� tr�arbrag�a Egypta.

M�nudagur til m��u, er annar dagur vikunnar�og fyrsti virki dagur vikunnar / M�ni, silfur = M�nadagur; hugur, tilfinningar, hjartn�mi, samhyg�. M�ninn hefur ekki veri� talinn �litlegur til tilbei�slu � gegnum t��ina. Or�i� „Luna“ er M�ninn � gr�sku og r�t enska or�sins „lunatic“ sem g�ti �tlagst hugsj�kur, ��tt beint � �slensku tunglsj�kur. „Hann er tunglsj�kur og illa haldinn. Oft fellur hann � eld og oft � vatn"(Matth 17:15)�

�ri�judagur til �rautar, er eins og nafni� gefur til kynna �ri�ji dagur vikunnar�/ Mars, j�rn = T�sdagur; hamingja, velfer�, r�ttl�ti, l�g, t�rleiki, hreysti (hin gu�legu alheimsl�g)l�gm�l n�tt�ru. T�r er gu� herna�ar, en einnig go� himins og �ings. T�r var hugpr��astur og djarfastur allra �sa. Str��smenn ristu galdrastaf hans � skefti sver�a sinna.

Mi�vikudagur til moldar, hefur �a� � nafninu a� bera upp � mi�ja viku / Merk�r, kvikasilfur = ��insdagur; vitund skilningur r�khugsun. ��inn er ��stur go�a � norr�nni go�afr��i, gu� visku, herk�nsku, str��s, galdra, sigurs og sk�ldskapar. ��inn birtist m�nnum sem gamall eineyg�ur f�ruma�ur � skikkju og me� bar�abrei�an hatt, sl�ttugur og gengur undir m�rgum n�fnum.

Fimmtudagur til frama, er fimmti dagur vikunnar�/ J�p�ter, tin = ��rsdagur; kraftur, �ekking, viska. ��r er �rumugu� � norr�nni go�afr��i. Hann er sterkastur allra �sa og er mest d�rka�ur a� fornu og n�ju. Himnarnir skulfu er hann rei� yfir himinhvolfi� og klettar og fj�ll brustu vi� �rumur og eldingar sem fylgdu honum, hamar hans Mj�lnir er t�kn �rumu og eldinga.

F�studagur til fj�r, er dagur sem skal nota til f�stu samkv�mt ka��lskum si� / Venus, kopar = Freyjudagur; �st, sk�pun, la�ar a� f�lk. Freyja var gy�ja �star og frj�semi � norr�nni go�afr��i. Valdamikil gy�ja, d�rku� af konungum og hetjum. H�n j�k frj�semd lands og sj�var, veitti hj�lp � hj�nabandi og vi� f��ingar. Verandi �stargy�ja er h�n s�g� hafa �tt marga �stmenn, var valkyrja sem �tti h�lfan valinn � m�ti ��ni.

Laugardagur til lukku, lokadagur vikunnar, / Saturnus, bl� = Lokadagur; efnishyggja, v�ld, veraldarhyggja. Er n� sag�ur til hreingerninga og var um t�ma nefndur �vottadagur. Loki var br�g��ttastur allra �sa, ekki hafa fundist merki �ess a� Loki hafi nokkursta�ar veri� tilbe�inn e�a d�rka�ur opinberlega sem go�, enda t�kn efnishyggju og undirferlis. Hn�tturinn Saturnus er stundum kalla�ur „hringa drottinn“ t�kngervingur brag�a, valda og gr��gi. �tla m�tti a� nafni� Satan v�ri �a�an�komi�, en ver�ur samt �sennilegt vi� �a� a� �essi dagur er hv�ldardagur �ess drottins sem skapa�i j�r�ina samkv�mt gamla testamentinu.

�a� er kannski ekki skr�ti� a� menn hafi a� mestu komist a� s�mu ni�urst��u um v��a ver�ld hva� eiginleika dagana var�ar, me� s�mu kenndir og sama himinhvolf til a� sty�jast vi�, -kennt �ri�judaginn vi� Mars, mi�vikudaginn vi� Merk�r, fimmtudaginn vi� J�p�ter, f�studaginn vi� Venus og laugardaginn vi� Sat�rnus�auk Sunnu og M�na.

Ef einhver kona l�tur h�r inn �� �ska �g henni til hamingju�me� alla daga bl�malaust, -anna� g�ti bara valdi� misskilningi, enda ekki svo langt s��an a� �j��sk�ldi� gaf t�ninn:

�g er f�ddur hj� frj�lsri �j��, � lj�mandi fallegu landi,

sem laust er vi� heimskingja, af�tur, gula og svarta.

En n� s�kir st�ft a� oss ar�um mikill vo�i og vandi,

�essi ves�ldarl��ur hefur birst h�r a� betla og kvarta.

M�r finnst ekki r�tt �egar heimurinn hagar s�r svona.

Hefnd vofir yfir. - Jafnvel forsetinn sj�lfur er kona !

� �rv�nting minni �g hr�pa�i � alvaldsins herra:

Hva� get �g gert ! - Svari� �a� minnti � hnerra.

��

Gef�u �eim bl�m.

Gefa �eim bl�m!

J�, gef�u �eim bl�mav�nd og r�s�nupoka me� hnetum.

�v� mi�ur er fluttur � g�tuna okkar korn�ngt kynvillingsgrey

Karlm�nnum, einsog m�r, ver�ur illt vi� �a� eitt a� sj�-ann.

�g spur�-ann �t� b�� svo allir heyr�u hvort hann v�ri hrein mey.

Helv�tis auminginn ro�na�i og mig langa�i langmest a� sl�-ann.

Hann dillar s�r alveinsog gra�naut me� grettum og hl�r.

�g greip-ann h�r ni�r� horni � myrkrinu � g�r.

�egar �g �tla�i a� berja-ann duglega og k�l-ann � klessu

�� kalla�i til m�n �essi r�dd eins og prestur vi� messu:

Gef�-onum bl�m.

Gef-onum bl�m!

J�, gef�-onum bl�mav�nd og r�s�nupoka me� hnetum.

�g er ekki me� neina ford�ma e�a fornaldarvi�horf � neinu.

A�eins fr�brug�inn m�nnum sem �ora ekki a� taka af skari�.

M�r finnst �a� sj�lfgefi� vi�horf a� halda landinu hreinu,

hreinsa burt mannl�fssorann svo vi� f�llum ekki � sama fari�

og st�r�j��ir margar sem vandann vilja ekki sj�.

Sl�k vi�horf mega aldrei h�rlendis f�tfestu n�.

En ef ma�ur segir eitthva� gegn �essum m�hame�s durtum og d�ti

�� drynur �essi r�dd fyrir ofan alltaf � m�ti.

Gef�u �eim bl�m.

Gefa �eim bl�m!

J�, gef�u �eim bl�mav�nd og r�s�nupoka me� hnetum. (H�r�ur Torfason)


Newspeak og or�hengilsh�ttur

Or� geta veri� samsett og eru �� oft s�g� meina eitthva� allt anna� en �au merkja. �a� a� tengja t.d. or�i� frelsi vi� samsetta or�i� �ryggi er vins�ll �t�rsn�ningur sem oft er beitt af valdh�fum. � me�an frelsi� er opi� �teljandi m�guleikum er �ryggi hlekkir�b�nir til af yfirv�ldum.

Or�i� �r-yggi er samsett; fyrrihlutinn -�r; -���ir t.d. a� vera �r, -menn eru t.d. �rge�ja samanber �stir. Yggi er komi� af uggur samanber �tti – �r-uggur er �v� �stur �tti samkv�mt� or�sifjum �essa samsetta or�s. A� v�su getur �r l�ka veri� forskeyti sem � �� a� merka l�till �tti.

�ryggi er ofnota� or� � �slensku n� um mundir, -r�tt eins og security � ensku. Security kemur �r lat�nu � gegnum fr�nsku � ensku og er �g�tis newspeak d�mi um �t�rsn�ning, -�� gamalt s�. Latneska or�i� se-curitas ���ir � raun �h��ur, s� sem �arfnast ekki a�sto�ar, sj�lfbjarga, -e�a �annig.

Or�hengilsh�ttur�valdhafa � gegnum t��ina er margskonar. Tala� er um �j��ar�ryggi, -jafnvel �j��ar�ryggisr��sr��, sem er frj�r�samsett or�skr�pi og m�rgum finnst�hlj�ma traustvekjandi. En er � raun vi�v�run�til almennings um �a� �egar opinbert vald��sir til m�gsefjunar. R�tt eins og or�sifjar samsetningarinnar segja s�u ��r raktar.

Skemmst er a� minnast �ess �egar �j��ar�ryggisr�� �slands f�r � samstarf vi� V�sindavef H� �ri� 2020, var�andi opinbera covid-19 umr��u. Markmi�i� var a� samr�ma uppl�singar, sem almenningi b�rust, og sigta �t ��skilega umr��u um opinberar uppl�singar.

Einnig�er r�tt a� minnast �ess, a� � kj�lfari� rei�yfir m�gsefjun, me� �r�eyki� reglulega � sei�hjallinum og �ann kl�ra skr�kjandi � fj�lmi�lum, �ar til k�tt var� � h�llinni me� DJ og alles, -e�a �annig.


Umbo�slausir lei�togar

N� r��ur �, sj�lfur verndarengill l��r��isins, hinn l��r��islega umbo�slausi Slenski, -hefur sagt a� engin fri�arsamningar ver�i undirrita�ir �n sinnar a�komu. Skrifr��isveldi� Evr�pu, sem engin � �slandi kaus, er a� fara � l�mingunum.

-Hva� me� alla peningana sem er b�i� a� fj�rfesta � �essu str��i? -Eiga �eir bara a�brenna upp � fri�i? -Hafa allir �j��arlei�togarnir sem s�kja fundinn s�tt s�r l��r��islegt umbo� til a� fj�rmagna str��rekstur � �kra�nu?

�a� er kostulegt a� heyra George Galloway fara yfir st��una sem var komin upp � Evr�pu n� � upphafi viku.


mbl.is Kristr�n tekur ��tt � ney�arfundi Macrons
Tilkynna um �vi�eigandi tengingu vi� fr�tt

Fj�rir J�nar og jafnmargar Margr�tar

Sj�r�ningjar

�ldin sautj�nda hefur h�r � landi veri� k�llu� brennu�ldin e�a �ld galdraf�rs, en �tti kannski me� r�ttu a� vera k�llu� sj�r�ningja�ldin. H�r � eftir fer �rstutt �vi�grip fj�gurra J�na �essu til undirstrikunar og � l�fi eins��eirra koma vi� s�gu fj�rar Margr�tar. Allir tengdust �essir J�nar me� einum e�a ��rum h�tti og �ttu sitt bl�maskei� � fyrri hluta 17. aldar.

� j�n�m�nu�i �ri� 1614 kom til Vestmannaeyja st�rt v�gb�i� sj�r�ningjaskip undir stj�rn tveggja Englendinga. Sj�r�ningjarnir settust upp � Heimaey, r�ndu �ar og ruplu�u. Me�al �ess sem �eir st�lu var kirkjuklukkan � Landakirkju.

Skipstj�ri sj�r�ningjaskipsins hefur veri� kalla�ur h�r � landi J�n Gentlemann, en h�t � raun James Gentleman og var h�r � r�nslei�angri �samt f�laga s�num William Clark. Sumar sagnir segja a� sj�r�ningjar��essir hafi komi� vi� � Papey og jafnvel � Dj�pavogi.

S�ra J�n Halld�rsson prestur � H�tardal segir svo fr� r�ninu � Biskupss�gum: -voru Vestmanneyjar r�ndar- Anno 1614 af �eim eingelska sj�reyfara J�ni Gentelmann, hver me� s�num reyfaraflokki gekk um eyjarnar � h�lfan m�nu�, sem settu kn�fa og sver� s�n � h�lsa og barka �eim �slensku�og stuttar byssur fyrir �eirra brj�st me� spotti og skellihl�tri, dr�pu �� hvorki n� s�r�u nokkurn mann n� sm�nu�u �rlegt kvenf�lk, en r�ntu og ruplu�u �llu.sem �eir vildu n�ta, en skemmdu og fordj�rfu�u �a� �eir vildu ekki. �eir t�ku burt �� st�ru Landakirkjuklukku. En �� J�n kom fram til Einglands var hann tekinn og drepinn me� s�num selskap. B�kstafir, sem steyptir voru � klukkunni, hermdu fr� hverri kirkju � �slandi h�n var tekin, var h�n �remur �rum s��ar send aftur til Vestmannaeyja eftir skipun Jacobs kongs � Einglandi.

�rl�g J�ns og Williams ur�u �au, a� nokkru s��ar voru �eir teknir h�ndum � Englandi, dregnir fyrir d�m og hengdir, me�al annars fyrir r�ni� � Vestmannaeyjum. Danakonungur haf�i skrifa� Jakob 1. Englandskonungi kv�rtunarbr�f�vegna r�nanna. Eyjamenn endurheimtu �v� kirkjuklukkuna, en �letrunin � klukkunni sanna�i hva�an h�n var.

Samkv�mt kv��i s�ra J�ns �orsteinssonar s�knarprests � Eyjum voru ensku sj�r�ningjarnir��ar � 28 daga. H�lt s�ra J�n �v� fram a� Vistmanneyingar�hef�u kalla� r�ni� yfir sig sj�lfir me� �gu�legu l�ferni, -og orti b��i kv��i um atbur�ina og �a� sem �tti eftir a� koma yfir Eyjamenn ef �eir b�ttu ekki r�� sitt.

Sp� s�ra J�ns �orsteinssonar �tti heldur betur eftir a� r�tast, 13 �rum seinna, 1627 r�ndu Tyrkir Vestamanneyjar og dr�pu �� s�ra J�n �samt fj�lda f�lks. Eftir��a� var hann kalla�ur J�n P�slarvottur, var hann sag�ur hafa li�i� p�slarv�ttisdau�a, og er hann eini sannlegi p�slarvotturinn � �slandi.

�egar sj�r�ningjar ��u um Vestmannaeyjar � Tyrkjar�ninu faldi s�ra J�n sig �samt fj�lskyldu og heimilisf�lki � Rau�helli, skammt fr� Kirkjub�, en r�ningjarnir ur�u �eirra varir vegna �ess a� gamall karl, sem var heimilisma�ur�J�ns, var svo forvitin um framfer�i Tyrkja a� �eir s�u til hans utan vi� hellinn.

�eir komu �anga� og fundu f�lki�, en tv�r konur h�f�u fali� sig � sprungu �ar n�rri og r�ningjarnir s�u ��r ekki, en ��r fylgdust me� �v� sem ger�ist. ��r s�g�u a� s�ra J�n hef�i gengi� � m�ti r�ningjunum, sem hef�u h�ggvi� hann �risvar � h�fu�i� en hann m�lti gu�sor� vi� hvert h�gg.

Hj� �� ford��an �ri�ja h�ggi�. �� sag�i presturinn: -�a� er n�g, herra Jes�! me�tak �� minn anda. Haf�i hann �� � sundur klofi� hans h�fu�. L�t hann svo l�f sitt, -segir � Tyrkjar�nss�gu. Fr�s�gnin er me� nokkrum �l�kindabl�, en hetjuleg framganga s�ra J�ns �orsteinssonar hefur vafalaust stu�la�i a� �v� a� hann f�kk p�slarvottsnafnb�tina.

Kona s�ra J�ns P�slavotts, Margr�t J�nsd�ttir, var flutt til Algeirsborgar �samt tveimur b�rnum �eirra, Margr�ti og J�ni yngra, og voru �au seld �ar � �r�lamarka�i. Prestfr�in d� innan f�rra �ra, d�ttirin Margr�t var seld sp�nskum�e�a fr�nskum kaupmanni sem giftist henni s��ar.

Galei�u�r�lar

� Mi�jar�arhafi t��ka�ist a� nota galei�ur sem voru me� f�breyttan seglab�na� svo treysta �urfti � �rar. Mikill marka�ur var �v� fyrir �r�la undir �rar galei�nanna. N�nast�eina �rr��i� fyrir �r�la var a� sn�ast til �slam�vildu �eir betra hlutskipti. A� vera galei�u�r�ll var �a� versta af �llu, �eir voru hlekkja�ir�berir�undir �rar, keyr�ir �fram me� svipu og g�tu veri� vi� r��ra klukkustundum saman. Brau�i�var d�ft � s�pu e�a v�n og �v� slengt � andliti� � �eim me� skafti svo ekki yr�i hl� � r��rinum. �egar �eir g�fust upp var gengi� �r skugga um a� �eir v�ri dau�ir og �eim hent � sj�inn.

J�n, sonur s�ra J�ns og Margr�tar, var 15 �ra �egar honum var r�nt. Hann kasta�i flj�tlega tr�nni, ger�ist M�slimi og komst til �eirra metor�a � Barbar�inu a� ver�a sj�r�ningi � Mi�jar�arhafi. Hann t�k upp nafni� Vestamann og var eftir �a� kalla�ur J�n Vestmann.

J�n Vestmann kom s�r vel � Barbar�inu. Fyrst � sta� vir�ist hann samt hafa b�i� vi� har�an kost, �a� m� r��a af br�fi sem Grindv�kingurinn J�n J�nsson, skrifa�i til foreldra sinna � �slandi �ri� 1630. �ar segir J�n svo um nafna sinn Vestmann: - �g skrifa�i fyrir J�n son s�ra J�ns heitins �orsteinssonar um hans s�lugu m��ur � gu�i sofna�a til hans br��ra og l�gmannsins herra G�sla H�konarsonar, �v� hans �gnarlegi patron lei� honum eigi a� skrifa langort br�f.

J�n Vestmann hefur vafalaust veri� reyndur af �v� hvort hann v�ri heill � hinni n�ju tr�. Hann hefur au�s�nilega sta�ist pr�fi�, �v� hann komst til �lits og f�kk mannaforr��. � Algeirsborg var � �essum t�mum mikil velmegun og au�ur, en �a� breytti samt ekki �v� a� �r�ll var �valt �r�ll �� svo a� hann gengist �slam�� h�nd og efna�ist.

Sj�r�ningjar, sem h�f�u a�setur � Algeirsborg, stundu�u r�n � siglingarlei�um til kristinna landa vi� Mi�jar�arhafi� og r�ndu einnig vi� strendur Vestur Evr�pu. J�n Vestmann var� br�tt � miklu �liti og var� foringi e�a skipstj�ri � r�nsfer�um um Mi�jar�arhafi�.

J�n Vestmann �l �� von � brj�sti a� hann slyppi �r Barbar�inu og k�mist aftur � heimasl��ir. Eitt sinn skipulag�i hann fl�tta �samt Norskum skipstj�ra, sem eins var komi� fyrir, hug�ust �eir komast til Danmerkur, en �a� komst upp um �� og �eir m�ttu �ola har�r��i � kj�lfari�.

J�n Vestamann vann s�r sm� saman aftur traust Tyrkja og h�f � n� sj�r�n � Mi�ja�arhafi. � eitt sinn f�ll hann � hendur �vinarins og st�� �� til a� hengja hann. �� bar a� Sp�nverja, sem komst a� �v� a� J�n var norr�nn�ma�ur � �nau�, og f�kk Sp�nverjinn�hann lausan undan hengingunni.

J�n Vestmann h�f fer�ina�heim,�kom vi� � Marseille og hitti�systur s�na, en �ar bj� �� Margr�t. �a�an h�lt hann til Kaupmannahafnar.�Hann �lentist�� Kaupmannah�fn�og var �ar mikils metinn �r�tt fyrir menntunarleysi, ��tti b��i reyndur og sigldur.

J�n Vestmann kom til�Danmerkur �ri� 1645, 18 �rum eftir a� honum var r�nt og hann seldur � �r�lamarka�i. Hann er sag�ur hafa kennt D�num a� sm��a hj�lb�rur, en �esskonar t�kniundri haf�i hann kynnst � �r�ld�mi Barbar�sins. Eins var hann skipa�ur af konungi til a� gera sj�kort vegna siglingareynslu sinnar

�a� var� sn�ggt um J�n Vestmann hann l�rbrotna�i � Kaupmannah�fn veturinn 1649, f�kk s�kingu � broti� og d� � kj�lfari� 37 �ra gamall, og komst �v� aldrei aftur heim. Hann var gefin saman�vi� danska konu � sj�krabe�i, sem h�t Margr�t. Seinna sama �r f�ddi h�n d�ttir �eirra sem einnig var sk�r� Margr�t.

Einn af �ekktustu menntam�nnum Danmerkur �essa t�ma, Ole Worm, sag�i � br�fi til Brynj�lfs Sveinssonar biskups � Sk�lholti, sem rita� er 10. ma� 1649: -V�r h�fum misst landa y�ar J�n Vestmann, vissulega fr�b�ran mann a� g�fum og margskonar �ekkingu. – �g harma l�t hans n�sta mj�g, �v� a� hann var n�inn vinur minn.

Pirateship

� �th�funum �urfti �flugri skip en galei�ur, sem treysta �urftu � �rar, -og til sj�r�na � Atlantshafi. �ess vegna og ��ttu g��ir skipstj�rnarmenn � �thafskipin vera fr� nor�ur- og vestur Evr�pu��

Sumari� 1615, �ri eftir a� J�n Gentleman ger�i sig heimakominn � Vestmanneyjum, sigldi J�n �lafsson, -ungur Vestfir�ingur, me� ensku skipi til Englands og �a�an l� lei� hans til Kaupmannahafnar. �ar sem hann ger�ist fallbyssuskytta � herskipum Kristj�ns IV Danakonungs.

Auk �ess a� starfa vi� l�fv�r� konungs l� lei� J�ns flj�tlega nor�ur til Svalbar�a. �ri� 1622 sigldi hann me� kaupskipi su�ur fyrir Afr�ku, og upp Indlandshaf til Ceylon,�-sem n� heitir Sr� Lanka. S��ar dvaldist hann � d�nsku n�lendunni Tranquebar � Indlandi.

� september �ri� 1624 slasa�ist�J�n illa vi� sprengingu � fallbyssu, -var hann 30 �ra. �� var hann fluttur til Danmerkur og kom til Kaupmannahafnar um sumari� �ri seinna, eftir hrakninga og�vetursetu � �rlandi. Hann kom svo til �slands aftur �ri� 1626 og settist a� � �lftafir�i vi� �safjar�ardj�p, sinni g�mlu heima sveit. Seinna r��i hann sig um t�ma til a� sj� um varnir Vestmanneyja.

J�n�skrifa�i reisub�k s�na � al���um�li lausu vi� gu�sor�astagl og �t�rd�ra menntamanna �essa t�ma. B�kin kom fyrst �t � �slandi � 20. �ldinni. Hann�var h�r � landi kalla�ur�Ind�afari, enda lengi vel eini �slendingurinn sem haf�i komi� til Indlands svo vita� v�ri.

J�n Ind�afari var g��ur s�guma�ur og eru l�singar hans � mannl�fi Kaupmannahafnar og si�um framandi �j��a skemmtilegar. Reisub�kin �ykir einst�� heimild um mannl�f og her�j�nustu � danska flotanum � 17. �ld. �tdr�tt �r henni hefur m�tt finna sem kennsluefni barna og unglinga � d�nskum sk�lum.

H�gt er a� sta�festa fr�sagnir J�ns Ind�afara me� samt�maheimildum, auk �ess sem � sj�r�ningjas�gum�hans er h�gt a� finna samsv�run enn �ann dag � dag, l�kt og er vi� fl�ann � milli S�mal�u og Jemen � hafsv��i H�ta: -Eitt eyland, liggjandi � �v� Rau�a hafi, kallast Zocotora og heyrir til Afr�ka. �a� me� lyktar h�r um meira a� tala. �t af �v� Rau�a hafi koma �r�tt � veg fyrir Ind�afara nokkur sm�skip og sk�tur, sem kallast barkar, hver skip �eir taka me� har�ri hendi og alla v�ru. � �eim eru egypskir og arab�skir menn. Sumum sleppa �eir t�mhentum, en suma afl�fa �eir, sem mor�ingjar og sj�reyfarar. �ar f� �eir oftlega miki� herfang, og n�r svo ber vi�, a� �essi sm�skip koma �t af �eim Rau�a sj� � m�ti �eim, en � vorri lei� ske�i �a� ei, og ei komum v�r vi� nokkur l�nd, fyrr en vi� komum a� Ceylon.

J�n Ind�afari kom vi� s�gu � Tyrkjar�ninu sumari� 1627. �egar Murat Reis, s� sem r�ndi Grindav�k, sigldi fyrir Reykjanes eftir r�n � Grindav�k, �� er tali� a� hann hafi �tla� a� r��ast � Bessata�i, h�fu�v�gi landsins, �� haf�i veri� hla�i� � fl�ti me� skrei�ap�kkum � milli fallbyssa, einungis til �ess a� s�ndist vera virki.

En Holgeir hir�stj�ri konungs, sem sat � Bessast��um, haf�i haft spurnir af sj�r�ninu � Grindav�k. �� var J�n Ind�afari n�kominn a� vestan � Bessata�i me� br�f fr� Ara s�slumanni � �gri og gaf r�� vi� varnirnar. �v� �ar var kominn fallbyssuskytta �r sj�her konungs � �gurstund og ma�ur sem var vanur herna�i. �� svo a� varnirnar � Bessat��um v�ru aumar, virku�u ��r.

Svo f�r, hvort sem �a� var J�n Ind�afara a� �akka, e�a �a� var einhver annar sem s� um fallbyssuskotin, sem beint var a� skipum�Murat, a�hann h�rfa�i fr�. �ar sem �a� var l�gsj�va��� t�k st�rra skipi� ni�ri � L�nguskerjum. Holgier hir�stj�ri �kva� a� a�hafast ekki frekar og f�r Morat skipstj�ri vestur me� landi �egar skipi� losna�i, ��ur en hann t�k k�rsinn til Sal� � Marokk�.

Tyrkir

�eir sj�r�ningjar sem kalla�ir voru Tyrkir voru ekki eiginlegir Tyrkir eins og vi� k�llum �� � dag. Skip �eirra komu fr� N-Afr�ku og voru a� talsver�u leiti m�nnu� sj�m�nnum fr� V-Evr�pu. Tyrkjanafni� kom til vegna �ess skipin �ttu heimahafnir innan Ott�manveldisins, -me� Sold�n sitjandi � Istanb�l, og var �v� kalla� Tyrkjaveldi.

Sumari� 1627 var mesta sj�r�ningjasumar sem�s�gur fara af � �slandss�gunni. Tveir sj�r�ningjalei�angrar komu fr� N-Afr�ku, annar fr� Sal� � Marokk�og hinn fr� Algeirsborg�� Als�r. Sj�r�ningjalei�angurinn fr� Marokk�r�ndi Grindav�k og reyndi vi� Bessasta�i. S� fr� Als�r�r�ndi � n�greni� Dj�pavogs og � Vestmannaeyjum. Alls var um 400 manns r�nt og f�lki� selt � �r�lam�rku�um N-Afr�ku. Tali� er a� um 50 hafi veri� drepnir � sj�r�nunum.

Skipstj�rar sj�r�ningjalei�angranna voru tveir og b��ir kalla�ir�Murat Rais. Murat er algengt arab�skt�og tyrkneskt nafn, Rais ���ir skipstj�ri. Vita� er a� s� Murat sem kom fr� Marokk�h�t Jan Janson���ur en hann t�k upp nafni� Murat. Hann ver Hollenskur a� uppruna fr� Haarlem.

Als�rski Murat var af svipu�um uppruna, til eru heimildir � Als�r um a� hann hafi veri� kalla�u Murat Flamenco e�a Flemming, hans�heimasl��ir voru � n�grenni Antwerpen. Sennilega hafa b��ir�Muratarnir�veri� undir s�mu s�k seldir og J�n Vestmann, �eim hafi veri� r�nt og seldir � �r�ld�m.

�� svo a� sj�r�ningjaskipstj�rar k�must � g�� efni eftir a� hafa sn�ist til �slam��� var ekki svo au�velt a� sn�a aftur heim, �� svo a� hugur og fj�rr�� st��u til �ess. Til eru heimildir um a� sj�r�ningjaskipstj�rar hafi reynt a� kaupa sig heim fyrir st�rf� og reynt a� n� samningum vi� yfirv�ld � heimal�ndunum.

�a� kemur fram � s�gu J�ns Vestmann, a� eftir hann kom til Danmerkur lenti hann � vanda �egar upp komst a� hann var umskorinn a� h�tti M�slima. Var fari� fram � um t�ma a� honum yr�i hengt stranglega, jafnvel me� l�fl�ti. En J�n komst � gegnum �au m�l me� lipur� og var aftur tekinn � Kristinna manna t�lu.

tyrkjarani

Svo segir�fr� a�f�rum Tyrkja vi� mannr�nin � Eyjum. -Me�al �eirra voru hj�nin J�n J�nsson og Oddn� �orsteinsd�ttir. V�kingarnir fundu �au me� barn sitt eitt skammt fr� b�, og var� �ar h�r� vi�ureign, en ekki l�ng. Hjuggu �eir h�fu�i� af J�ni b�nda, en mis�rymdu�konunni, slitu af henni h�r og fatna� og dr�gu hana s��an n�r dau�a en l�fi ni�ur � kaupsta�inn

Heimildir:

Saga Vestmanneyja

Tyrkjar�nssaga

Tyrkjar�ni� / J�n Helgason

Undir Tyrkjans sver�i / J�n G�slason

Karl Sm�ri Hreinsson

Adam Nichols

Wikipedia


��ruleysi

�egar �g sendi b�n m�na til alm�ttisins, sem n� er � m�� a� kalla g��a strauma �t � kosm�i�, er �a� ekki vegna �ess a� �g eigi einhvern r�tt � �v� a� h�n r�tist, heldur til �ess a� skerpa s�n m�na og gera allt sem � m�nu valdi stendur svo �a� g��a megi f� framgang, -og l�ta svo alm�tti� um �rlausnina.

Gu� gefi m�r ��ruleysi til �ess a� s�tta mig vi� �a� sem �g f� ekki breytt, kjark til a� breyta �v� sem �g get breytt. Og vit til a� greina �ar � milli. (Reinhold Niebuhr)


N�sta s��a

Innskr�ning

Ath. Vinsamlegast kveiki� � Javascript til a� hefja innskr�ningu.

Haf�u samband