Преглед на кодот на Елизабета Франкопанска

{{Infobox nobility
| name              = Елизабета Франкопанска
| title = Грофица на Цеље
| image                = Marija Vera - 1924 - Jelisava Frankopanka.jpg
| caption              = [[Глумица]]та [[Марија Вера]] во улогата на Елизабета во [[претстава]]та „''Вероника Десеничка''“ на [[Отон Жупанчич]] (1924 година)
| reign                = 
| reign-type           = 
| spouse               = [[Фридрих II Цељски]]
| issue                = [[Улрих II Цељски]]
| noble family         = [[Франкопани]]
| father               = Стефан II Крчки
| mother               = Катерина Карарска
| birth_date           = 1386
| birth_place          = [[Модруш]]
| death_date           = 1422
| death_place          = [[Крапина]]
| religion             = [[Римокатолицизам|Римокатолик]]
}}

'''Елизабета Франкопанска''' ({{Lang-sl|Elizabeta Frankopanska}}, {{Lang-hr|Jelisava Frankopanka}}, {{Lang-hu|Frangepán Erzsébet}}, 1386–1422 или 1423) ― првата сопруга на Фридрих II Цељски, син и наследник на грофот Херман II, бан на Славонија. Поради нејзиниот брак, таа станала золва на унгарската кралица Барбара Цељска. Нејзиниот брак бил попречен од несогласувањата со нејзиниот сопруг, а во 1422 или 1423 година била пронајдена убиена во нејзиниот кревет.<ref>Fugger Germadnik, Rolanda (2006), K zvezdam in nazaj: Ob 550-letnici smrti poslednjega grofa celjskega, Celje: Pokrajinski muzej Celje. стр. 16</ref> Главен осомничен за убиството бил нејзиниот сопруг, кој подоцна се оженил со Вероника Десеничка, жена со скромно потекло.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.slovenska-biografija.si/oseba/sbi776191/|title=Veronika Deseniška, pl. (Med 1380 in 1400–1425 &#124; 1428) - Slovenska biografija}}</ref> Аферата ги влошила односите меѓу Куќите од Цеље и Франкопаните и довело до долготрајна расправија помеѓу вдовецот на Елизабета, Фридрих и нејзиниот братучед Иван Франкопански.<ref>Dvorakova, Daniela (2019), Barbara Celjska. Črna kraljica, Celje: Mohorjeva družba. Pp. 133-35</ref> Во 19 и 20 век, судбината на Елизабета станала извор на многу книжевни и уметнички приспособувања во словенечката, [[Хрватска култура|хрватската]] и унгарската култура.

== Ран живот и веридба ==
Елизабета е родена како ќерка на Стефан, господар на [[Крк]], Модруш и Сењ во Хрватска, тогаш [[кралство]] во [[личен сојуз]] со Унгарија.<ref>Dvorakova, Daniela (2019), Barbara Celjska. Črna kraljica, Celje: Mohorjeva družba. P. 133</ref> Нејзината мајка била Катерина Карарска, ќерка на Франческо, господарот на [[Падова]].<ref>Šercer, Marija (2011), "Žene Frankopanke", In Modruški zbornik, Vol. 4-5 No. 4-5, 2011. Pp. 23-24</ref> Како единствено преживеано дете на Стефан, таа била „унапредена во син“ од кралот [[Карло III (Неапол)|Карло II]] во 1386 година, и на тој начин и го доделил правото да ги наследи поседите на нејзиниот татко.<ref name="hbl.lzmk.hr">{{Наведена мрежна страница|url=http://hbl.lzmk.hr/clanak.aspx?id=6306|title=Hrvatski biografski leksikon}}</ref>

Кога имала две години, била свршена за Фридрих, првородениот син на грофот Херман II Цељски, моќниот капетан (гувернер) на [[Крањска]] и братучед на кралицата Марија Унгарска, наследничката на Карло.<ref name="Peter 1999 P. 15">Štih, Peter (1999), "Ulrik II. Celjski in Ladislav Posmrtni ali Celjski grofje v ringu visoke politike" In. Štih, Peter & Grdina, Igor, eds., Spomini Helene Kottanner, Ljubljana: Založba Nove revije. P. 15</ref> Нејзиниот татко издвоил мираз од 40.000 (или 32.000, според други извори) [[Дукат|златни дукати]], огромна сума за тоа време.<ref name="hbl.lzmk.hr"/><ref>Dvorakova, Daniela (2019), Barbara Celjska. Črna kraljica, Celje: Mohorjeva družba. Pp. 133</ref><ref name="Marija 2011 Pp. 24">Šercer, Marija (2011), "Žene Frankopanke", In Modruški zbornik, Vol. 4-5 No. 4-5, 2011. Pp. 24</ref> Дополнително, миразот вклучувал половина од островот Крк, градот Бакар и блиските тврдини Трсат, Брибир и Винодол.<ref name="Peter 1999 P. 15"/> Невообичаено големиот мираз може да се објасни како дел од спогодбата меѓу Стефан, неговиот брат Иван и Херман од Цеље за поделбата на земјата на Стефан по неговата смрт.

Кога Стефан умрел во 1390 година, Елизабета била под покровителство на нејзиниот вујко Иван V Франкопански, додека нејзината мајка била принудена на егзил во Виндската Марка, упориште на династијата од Цеље.<ref name="Marija 2011 Pp. 24"/> Преговорите околу бракот на Елизабета на тој начин станале долготрајни, бидејќи било јасно дека нејзиниот вујко се обидувал да ја намали ветената сума и да задржи повеќе од наследството на неговиот покоен брат за себе. Конечно, првичната сума пари била намалена на половина, но Елизабета требало да го добие имотот Стеничњак во [[Славонија]], со стратешки важниот замок Скрад.<ref>Klaić, Nada (1991). Zadnji knezi Celjski v deželah Sv. Krone. Ljubljana-Celje: Založba Prese, pp. 40-41</ref>

Елизабета се омажила за грофовската куќата од Цеље околу 1405 година, веројатно во еден од имотите на Цеље во [[Крањска]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.slovenska-biografija.si/oseba/sbi776191/|title=Veronika Deseniška, pl. (Med 1380 in 1400–1425 &#124; 1428) - Slovenska biografija}}</ref> Грофот Херман на младата двојка им ги подарил замоците [[Стар град Самобор|Самобор]], [[Костањевица на Крка|Костањевица]], [[Ново Место]], Мехово и Кршко, каде што тие се населиле.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://sl.wikisource.org/wiki/Zgodovina_slovenskega_naroda#11._Celjski_grofi.|title=Zgodovina slovenskega naroda – Wikivir}}</ref>

== Проблематичен брак и смрт ==
Елизабета и Фридрих имале два сина, Улрих II, гроф на Цеље и Фридрих III; вториот умрел како дете, додека првиот останал единствен наследник на неговиот дедо.<ref>Grdina, Igor (1994). Celjski knezi v Evropi. Celje: Fit-Media, p. 250</ref> Се чини дека бракот бил несреќен, бидејќи сопружниците живееле одвоено од најрано 1414 година до крај.<ref>Klaić, Nada (1991). Zadnji knezi Celjski v deželah Sv. Krone. Ljubljana-Celje: Založba Prese, pp. 42</ref><ref>Šercer, Marija (2011), "Žene Frankopanke", In Modruški zbornik, Vol. 4-5 No. 4-5, 2011. Pp. 26</ref> Ситуацијата се влошила до тој степен што свекорот на Елизабета, Херман интервенирал во обид да ги помири сопружниците. Во 1422 година (или 1423 година, според други извори), Елизабета и Фридрих се сретнале во семејниот замок во Крапина, во [[Славонија|славонската]] жупанија [[Хрватско Загорје|Загорје]].<ref>Klaić, Nada (1991). Zadnji knezi Celjski v deželah Sv. Krone. Ljubljana-Celje: Založba Prese, p. 16</ref> Меѓутоа, наместо помирување, Елизабета била пронајдена убиена во нејзините одаи.<ref>Dvorakova, Daniela (2019), Barbara Celjska. Črna kraljica, Celje: Mohorjeva družba. Pp. 134</ref>

== Последици ==
Набргу по смртта на Елизабета, во Славонија и пошироко се проширила гласината дека ја убил нејзиниот сопруг, како што сведочи анонимниот хроничар на дворот во Цеље.<ref>Dvorakova, Daniela (2019), Barbara Celjska. Črna kraljica, Celje: Mohorjeva družba. Pp. 134-5</ref> Се вели дека Фридрих побегнал во [[Будим|Буда]], каде што живеела неговата сестра, кралицата Барбара. Хроничарот Еберхард Виндек кој тврдел дека бил сведок на судирот меѓу сопружниците, напишал дека Елизабета била избодена со [[нож]] во нејзиниот кревет во текот на ноќта и дека вечерта пред убиството таа ги изразила своите стравови на својата придружба: „Мои господари и пријатели, каква корист ќе донесе ова помирување [со Фридрих]? Добро знам дека утре наутро ќе ме најдете мртва покрај мојот сопруг“.<ref name="Dvorakova, Daniela 2019 P. 135">Dvorakova, Daniela (2019), Barbara Celjska. Črna kraljica, Celje: Mohorjeva družba. P. 135</ref> Историчарката Нада Клаиќ изразила скептицизам во однос на вистинитоста на овие запишами изјави.<ref>Klaić, Nada (1991). Zadnji knezi Celjski v deželah Sv. Krone. Ljubljana-Celje: Založba Prese, pp. 55-56</ref>

Смртта на Елизабета предизвикала раздор во и онака несигурниот сојуз меѓу Куќата од Цеље и Франкопаните, кои се натпреварувале за влијание во Хрватска и Славонија.<ref name="Dvorakova, Daniela 2019 P. 135"/> Роднината на Елизабета, Иван VI Франкопан го предизвикал Фридрих на [[двобој]].<ref name="Dvorakova, Daniela 2019 P. 135"/> По интервенцијата на шурата на Фридрих, [[Сигизмунд (Свето Римско Царство)|Зигизмунд од Луксембург]], спорот требало да го реши [[Кралство Данска|данскиот]] крал Ерик Померански, кој ја уживал довербата на двете страни.<ref>Dvorakova, Daniela (2019), Barbara Celjska. Črna kraljica, Celje: Mohorjeva družba. P. 139</ref> Се чини дека Ерик пресудил во корист на Фридрих, бидејќи тој се вратил на своите имоти набргу потоа. Таму се оженил со Вероника Десеничка, жена со многу пониска општествена положба. Тој го направи тоа без согласност на неговиот татко или на кралот. Ова го предизвикало гневот на Херман, што довело до затворање на Фридрих и убиство на Вероника од рацете на цељскиот патријарх.<ref>Dvorakova, Daniela (2019), Barbara Celjska. Črna kraljica, Celje: Mohorjeva družba. Pp. 136-37</ref>

== Културно наследство ==
Судбината на Елизабета е тема на поемата ''Елизабета Франкопанска'' (''Frangepán Erzsébet'', Франгепан Ержибет; 1836) од [[Унгарци|унгарскиот]] [[Романтизам|романтичен]] автор Шандор Кисфалуди. Таа е и спореден лик во драмата ''Вероника Десеничка'' (''Veronika Deseniška''), објавена во 1924 година од [[Словенија|словенечкиот]] автор [[Отон Жупанчич]]. Во драмата на Жупанчич, Елизабета и Вероника се претставени како жртви на предавството на Фридрих, а смртта на првиот како [[самоубиство]].

== Наводи ==
{{Наводи}}

[[Категорија:Цељски грофици]]
[[Категорија:Франкопани]]
[[Категорија:Хрваткињи од 15 век]]
[[Категорија:Починати во 1422 година]]
[[Категорија:Родени во 1386 година]]