Преглед на кодот на Кнежевство Србија (ран среден век)

{{Infobox former country|native_name=Кнежевина Србија<br />''Kneževina Srbija''|conventional_long_name=Кнежевство Србија|common_name=Србија|era=[[ран среден век]]|year_start=8 век {{sfn|Ćirković|2004|p=14}}{{sfn|Hupchick|2017|p=128}}|event_start=Основање|year_end={{circa}} 969|event_end=Визатиска анексија|date_end=|p1=Византија|image_p1=[[File:Simple Labarum.svg|20px|link=Byzantine Empire]]|s1=Рашки Катепанат|image_s1=[[File:Simple Labarum.svg|20px|link=Catepanate of Serbia]]|s2=Duklja|s3=Рашка|image_coat=Seal of Strojimir.gif|symbol_type=Грб на <br /> принцот [[Строимир]]|image_map=Balkans850.png|image_map_caption=|image_map2=|image_map2_caption=|capital=неколку градови|government_type=[[монархија]]|title_leader=[[Список на српски монарси|Принц]] ([[Кнез]])|leader1=[[Вишеслав]] <small>(прв познат по име)</small>|year_leader1={{circa}} 780|leader2=[[Властимир]]|year_leader2=831–850|leader3=[[Мутимир]] <small>(прв христијански)</small>|year_leader3=850–891|leader4=[[Часлав Клонимировиќ|Часлав]] <small>(последен)</small>|year_leader4=927–960|common_languages=[[српски]]|religion=[[Стара словенска вера|Паганство]] (пред 860s)<br /> [[христијанство]] ({{circa}} 870)|category=|demonym=[[Срби]]}}

'''Кнежевството Србија''' ({{Lang-sr|Кнежевина Србија|Kneževina Srbija}}) — една од [[Ран среден век|раните средновековни]] држави на [[Срби]]те, сместена во западните предели на [[Југоисточна Европа]]. Постоела од 8 век до околу 969–971 година и била управувана од [[династија Властимировиќ|династијата Властимировиќ]]. Нејзиниот прв владетел познат по име бил [[Вишеслав]] кој започнал да владее околу 780 година. Додека дотогаш, почнувајќи од 680–681 година, [[Прво Бугарско Царство|бугарската држава]] ги зазела земјите на исток, [[Властимир]] се спротивставил и ја поразил бугарската војска во тригодишна војна (839–842), а двете сили живееле во мир неколку децении. Тројцата синови на Властимир успеале заедно да владеат со Србија, иако не долго; Србија станала клучен дел во борбата за моќ меѓу [[Византија|Византијците]] и [[Бугари]]те, претежно сојузници со Византијците, што исто така резултирало со големи династички војни во период од три децении. Кнежевството било припоено во 924 година од [[Симеон I]] и било подложено на [[Прво Бугарско Царство|бугарска власт]] до 927 година кога српскиот кнез [[Часлав Клонимировиќ|Часлав]] бил воспоставен како владетел на српската земја и обединил неколку српски региони, станувајќи најмоќниот владетел на династијата Властимировиќ. {{Sfn|Fine|1991}} {{Sfn|Ćirković|2004}} {{Sfn|Curta|2006}}

Важен процес во овој период било [[Српска православна црква|христијанизацијата на Србите]], {{Sfn|Špehar|2010}} завршено со воспоставувањето на [[христијанството]] како држава-религија во втората половина на 9 век, а потоа и со основањето на првите српски епархии. Кнежевството било припоено од Византијците во {{Околу}} 969–971 и владеел како Катепанат Рас. {{Sfn|Krsmanović|2008}} Главните информации за историјата на кнежевството и династијата Властимировиќ се запишани во современото историско дело ''[[За управувањето со царството|De Administrando Imperio]]'' (напишано {{Околу}} 948–949). {{Sfn|Moravcsik|1967}} {{Sfn|Curta|2001}} {{Sfn|Živković|2010a}}

== Заднина ==
{{Историја на Србија}}
Словените ([[Склавини]]) се населиле низ целиот Балкан во текот на 6 и 7 век, {{Sfn|Janković|2004}} со што го означиле крајот на [[Византија|рановизантиското]] владеење во тие региони. {{Sfn|Špehar|2015b}} Историјата на раното средновековно српско кнежевство и династијата Властимировиќ е запишана во делото ''[[За управувањето со царството|De Administrando Imperio]]'' (''За управувањето со царството''), составена од византискиот цар [[Константин Порфирогенит|Константин VII Порфирогенит]] (р. 913–959). Делото го споменува првиот српски владетел, без име (познат конвенционално како „ Непознат архон“), кој ги предводел белите Срби во [[југоисточна Европа]] и ја добил заштитата на царот [[Ираклиј I|Ираклиј]] (р. 610–641), пред [[Прво Бугарско Царство|бугарската инвазија]] (680). {{Sfn|Ćirković|2004}} {{Sfn|Živković|2008a}} Српскиот владетел бил наречен „Кнез (''архон'') на Србија“ (αρχων Σερβλίας). {{Sfn|Moravcsik|1967}} ''Во „[[За управувањето со царството]]“'' се споменува дека овој владетел бил наследен од син, следен од внук, а историчарите генерално ги прифаќаат извештаите за наследување на принцовите од истото семејство, но нивните имиња се непознати до доаѓањето на [[Вишеслав]] ({{Околу}} 780-800). {{Sfn|Ćirković|2004}}

== Вишеслав, Радослав и Просигој (околу 780–830) ==
[[Податотека:Europe_814.svg|лево|мини| Словенските кнежевства во околу. 814 н.е.]]
Времето и околностите на првите тројца српски владетели се речиси непознати. Првиот од династијата познат по име бил [[Вишеслав]], кој го започнал своето владеење околу 780 година, како современик на [[Карло Велики]] (768–814). {{Sfn|Samardžić|Duškov|1993}} Србите во тоа време биле организирани во ''жупи'', конфедерација на селски заедници (приближно еквивалент на округ), на чело со локален ''жупан'' (магистрат или гувернер); власта била наследна, а ''жупанот'' му се потчинувал на српскиот кнез, и бил должен да му помага во војна. {{Sfn|Fine|1991}} Според ''„[[За управувањето со царството]]“'', „''крстена Србија''“ (во историографијата погрешно позната како ''[[Рашка]]'' {{Sfn|Novaković|1981}} ), ги вклучувала населените градови (καστρα/кастра) [[Достиника (тврдина)|Достиника]] (Δεστινίκον), Цернабускеј (Τζερναβουσκέη), Мегирет (Μεγυρέτους), Дрезнеик (Δρεσνεήκ), Лесник (Λεσνήκ) и [[Тузла|Салинс]] (Σαληνές), додека „''малата земја''“ (хориον/хорион) на [[Босна]] (Βοσωνα), дел од [[Србија]], ги имала градовите Катара (Κατερα) и Десник (Δέσνηκ). {{Sfn|Moravcsik|1967}} {{Sfn|Mrgić-Radojčić|2004}} Другите земји (или кнежевства) населени со [[Срби]] што биле споменати ги вклучувале „земјите“ Паганија, Захумлје и [[Травунија]], {{Sfn|Moravcsik|1967}} {{Sfn|Komatina|2014}} додека „земјата“ [[Дукља]] ја држеле Византијците (се претпоставува дека била населена и со Срби). {{Sfn|Fine|1991}} {{Sfn|Fine|1991}} Со оглед на големата територија, Србите најверојатно пристигнале како мала воена елита која успеала да организира и асимилира други веќе населени и побројни [[Словени]]. {{Sfn|Dvornik|Jenkins|Lewis|Moravcsik|1962}} {{Sfn|Fine|1991}} {{Sfn|Heather|2010}} Тие се граничиле со „Србија“ на север. {{Sfn|Moravcsik|1967}} Точните граници на раната српска држава не се позјати. {{Sfn|Novaković|1981}}

Иако [[Вишеслав]] се споменува само по име, ''„[[За управувањето со царството]]“'' споменува дека Србите му служеле на византискиот цар и дека во тоа време биле во мир со Бугарите, чии соседи биле и со кои имале заедничка граница. {{Sfn|Moravcsik|1967}} [[Прво Бугарско Царство|Првото Бугарско Царство]], под Телериг, планирала да колонизира некои од нивните земји со повеќе Словени од соседните [[Берзити]], бидејќи претходната бугарска експанзија предизвикала масовни словенски преселби и депопулација на Бугарија - во 762 година, повеќе од 200.000 луѓе побегнале во византиска територија и биле преместени во Мала Азија. {{Sfn|Ćirković|2004}} {{Sfn|Komatina|2014}} Бугарите биле поразени во 774 година, откако [[Константин V Копроним|Константин V]] дознал за нивниот планиран напад. Во 783 година, во [[Византија]] се случило големо словенско востание, кое се протегало од Македонија до Пелопонез, кое потоа било задушено од византискиот ''[[Патриции|патрик]]'' Ставракиј. {{Sfn|Ostrogorsky|1956}}

Вишеслав бил наследен од неговиот син Радослав, потоа од неговиот внук [[Просигој]], {{Sfn|Samardžić|Duškov|1993}} и еден од овие двајца најверојатно владеел за време на востанието на Људевит Посавски против [[Франки]]<nowiki/>те (819–822); {{Sfn|Ćirković|2004}} според ''Кралските франкиски анали'' на Ајнхард, напишани во 822 година, Људевит заминал од своето седиште во [[Сисак]] кај Србите (што некои историчари веруваат дека бил некаде во [[Босанска Краина|западна Босна]]), {{Sfn|Ćirković|2004}} при што Ајнхард споменал дека за Србите „''Се вели дека држат голем дел од Далмација''“ (''ad Sorabos, quae natio magnam Dalmatiae partem obtinere dicitur'' ). {{Sfn|Pertz|1845}} . Според Живковиќ, употребата на терминот [[Далмација]] во ''Кралските франкиски анали'' да се однесува и на земјата во која владееле Србите, како и на земјите под власта на хрватскиот војвода, веројатно била одраз на територијалните аспирации на Франките кон целиот област на поранешната римска провинција Далмација. {{Sfn|Živković|2011}} Иако опишаните граници означуваат голема површина, тоа е главно планински и непристапен терен, солиден со високите венци на [[Динариди]]<nowiki/>те. Во овој регион, Србите се населиле во само мали, изолирани и меѓусебно далечни речни долини, карстни полиња и плодни басени. Тие делови од територијата имале плодно земјиште, погодно за [[земјоделство]], додека тешко достапните предели и некои планински предели останале ненаселени. {{Sfn|Ćirković|2004}} Правнукот на Вишеслав, [[Властимир]], го започнал своето владеење во 830-тите, и тој е најстариот српски владетел за кој има позначајни податоци. {{Sfn|Živković|2008a}}

== Спротивставување на бугарската експанзија (805–829) ==
На исток, [[Прво Бугарско Царство|Бугарското Царство]] се засилило. Во 805 година [[Крум]] ги освоил Браничевци, Тимочани и [[Ободрити|Ободри]] на исток од Србија и ги протерал нивните племенски поглавари и ги заменил со администратори назначени од централната власт. {{Sfn|Bulgarian Academy of Sciences|1966}} Во 815 година, Бугарите и Византијците потпишале 30-годишен мировен договор, но во 818 година, за време на владеењето на [[Омуртаг]] (814–836), Браничевци и Тимочани заедно со другите племиња на границите се побуниле и се отцепиле од Бугарија,  главно поради административната реформа која им одзела голем дел од нивната локална власт.<ref name="Slijepcevic">{{Harvnb|Slijepčević|1958}}</ref> Тимочаните го напуштиле ''општеството'' (здружението, сојузот <ref name="Komatina19">{{Harvnb|Komatina|2010}}</ref> ) на [[Прво Бугарско Царство|Бугарското Царство]] и побарале, заедно со Дунавските [[ободрити]] и Гудушчани, заштита од [[Цар на Светото Римско Царство|светиот римски цар]] [[Лудвиг Побожниот]] (р. 813–840) и се сретнале со него во неговиот дворец во Херстал.<ref name="Komatina19"/> Тимочаните мигрирале на територијата на Франките, некаде во [[Долна Панонија]], а последен пат биле споменати во 819 година, кога биле убедени од Људевит да му се придружат во борбата против Франките.<ref name="Komatina19"/> Дунавските [[Ободрити]] останале во [[Банат]] и им се спротивставувале на Бугарите до 824 година кога ништо повеќе не се слушало за нив.<ref name="Komatina19">{{Harvnb|Komatina|2010}}</ref> Крум испратил пратеници кај Франките и побарал да се одреди точната граница помеѓу нив, а преговорите траеле до 826 година, кога Франките го занемариле.<ref name="Komatina19" /> Бугарите одговориле со потчинување на Словените што живееле во Панонија. Тогаш Бугарите испратиле бродови по реката [[Драва]] и, во 828 година, ја опустошиле [[Горна Панонија]] северно од [[Драва]].<ref name="Komatina19" /> Имало повеќе борби и во 829 година, и во тоа време Бугарите ги освоиле сите свои поранешни словенски сојузници.<ref name="Komatina19" /><ref>[[Einhard]], year 827</ref>

[[Прво Бугарско Царство|Бугарското Царство]] имало општа политика на проширување во која најпрво наметнувала плаќање данок на соседниот народ и обврска за обезбедување воена помош во форма на сојуз (општество), оставајќи им внатрешна самоуправа и локални владетели, и кога ќе истечела потребата за ваков однос, тие го прекинувале самоуправувањето на споменатиот народ и ја наметнувале својата директна и апсолутна власт, интегрирајќи го целосно во бугарскиот политички и културен систем.<ref name="Komatina19"/>

== Властимир, Мутимир и Првослав (830–892) ==
[[Податотека:Delegation_of_Croats_and_Serbs_to_Emperor_Basil_I,_Skylitzes.jpg|десно|мини| Царот [[Василиј I Македонецот|Василиј I]] примаделегации на Хрвати и Срби.]]
[[Властимир]] го наследил својот татко Просигој во {{Околу}} 830 година. {{Sfn|Živković|2008a}} Тој ги обединил српските племиња во околината. {{Sfn|Fine|1991}} Србите биле вознемирени и најверојатно се консолидирале поради ширењето на [[Прво Бугарско Царство|Бугарското Царство]] кон нивните граници со бугарското освојување на соседните Словени, {{Sfn|Bury|1912}} {{Sfn|Fine|1991}} и веројатно се обиделе да ја прекинат бугарската експанзија на југ (во [[Македонија]]). {{Sfn|Runciman|1930}} Царот [[Теофил (византиски цар)|Теофил]] (р. 829–842) бил признат како номинален сузерен (владетел) на Србите, {{Sfn|Bury|1912}} и најверојатно ги охрабрил да ги спречат Бугарите. {{Sfn|Runciman|1930}} Триесетгодишниот мировен договор меѓу Византијците и Бугарите, потпишан во 815 година, сè уште бил на сила. {{Sfn|Runciman|1930}}

Според [[Константин VII]], Србите и Бугарите живееле мирно како соседи до бугарската инвазија во 839 година (во последните години на Теофил). {{Sfn|Bury|1912}} Не е познато што точно ја поттикнало војната, {{Sfn|Runciman|1930}} бидејќи Порфирогенит не дава јасен одговор; дали тоа било  резултат на српско-бугарските односи, ''т.е.'', бугарското освојување на југоисток, или резултат на византиско-бугарското ривалство, во кое Србија била во сојуз со Византијците. Според Порфирогенит, Бугарите сакале да го продолжат освојувањето на словенските земји и да ги потчинат Србите. Бугарскиот цар  [[Пресијан|Пресијан I]] (р. 836–852) започнал инвазија на српска територија во 839 година, што довело до војна која траела три години, во која силите на Властимир успеале да го протераат Пресијан од Србија; Пресијан изгубил голем број од своите луѓе и не остварил територијални придобивки. {{Sfn|Runciman|1930}} {{Sfn|Fine|1991}} Србите имале предност во шумите и клисурите. {{Sfn|Runciman|1930}} Поразот на Бугарите, кои станале една од поголемите сили во 9 век, покажува дека Србија била организирана држава, целосно способна да ги брани своите граници и поседувала многу висока воена и административна организација. Денеска не е познато дали Србија во времето на Властимир имала фортификациски одбранбен систем и дали имала развиено воени структури со јасно дефинирани улоги на ''жупан''. По победата над Бугарите, статусот на Властимир се зголемил, а според Фине тој продолжил да се шири на запад, освојувајќи ја [[Босна (регион)|Босна]] и [[Херцеговина]] (позната како ''Хум''). {{Sfn|Fine|1991}} Во меѓувреме; [[Браничевски Округ|Браничево]], [[Голема Морава|Морава]], [[Тимок]], [[Вардар]] и [[Дрим|Подримлје]] биле окупирани од Бугарите. {{Sfn|Ashmore|1961}} Властимир ја оженил својата ќерка за Краина, син на локален ''жупан'' од [[Требиње]], Белоје, во околу. 847/848. Со овој брак Властимир ја подигнал титулата Краина во ''архонт'' . Така, семејството Белоевиќ имало право да владее со [[Травунија]]. {{Sfn|Živković|2008a}}

По смртта на Властимир владеењето било поделено на неговите тројца синови: [[Мутимир]], [[Строимир|Стројимир]] и Гојник. Браќата уште еднаш ги поразиле Бугарите {{Околу}} 853-854, и дури успеале да го заробат на бугарскиот кнез [[Владимир Расате|Владимир]], син на царот [[Борис I|Борис]]. {{Sfn|Fine|1991}} {{Sfn|Shepard|1995}} После тоа, Србите и Бугарите склучиле мир. Во наредниот период била завршена [[Српска православна црква|христијанизацијата на Србите]] . {{Sfn|Špehar|2010}} {{Sfn|Špehar|2015a}} До 870-тите Србите биле крстени и ја основале Рашката епархија (спомната на [[Цариградски собор (879-880)|Четвртиот собор во]] [[Цариград]], 878–880), по наредба на царот [[Василиј I Македонецот|Василиј I.]] Мутимир ја задржал заедницата со Источната црква (Цариград) кога [[Папа Јован VIII|папата Јован VIII]] го поканил да ја признае јурисдикцијата на епископијата Сирмиум. Србите и Бугарите ја прифатиле [[Старословенски јазик|старословенската]] литургија наместо грчката. Некаде откако ги поразил Бугарите, Мутимир ги избркал своите браќа, кои побегнале во Бугарија. Во својот двор го задржал синот на Гопник, [[Петар Гојниковиќ]], но тој успеал да побегне во [[Хрватска]]. Мутимир владеел до 890 година, а го наследил неговиот син Прибислав Мутимировиќ. Меѓутоа, Прибислав бил соборен од Петар кој се вратил од прогонството во Хрватска во {{Околу}} 892. {{Sfn|Fine|1991}}

== Петар, Павле и Захарија (892–927) ==
 
Името Петар сугерира дека христијанството почнало да навлегува во Србија, несомнено преку контактите на Србија со Бугарите и [[Византијците]]. Петар се обезбедил на престолот (откако се одвратил на предизвикот од Клонимир, синот на Стојмир) и бил признат од бугарскиот [[Симеон I|цар Симеон I.]] Бил потпишан сојуз помеѓу двете држави. Бидејќи ја имал веќе лојалноста на [[Травунија]], Петар започнал да ја шири својата држава на север и на запад. Тој ја анектирал долината на [[Босна (река)|реката Босна]], а потоа се преселил на запад обезбедувајќи верност од Нарентинците, жестоко независно, пиратерски словенско племе. Меѓутоа, проширувањето на Петар во [[Далмација]] го довело во судир со принцот Михаил од Захумлје, кој исто така станал моќен, владеејќи со крајбрежното кнежество Захлумија. {{Sfn|Ćirković|2004}} {{Sfn|Uzelac|2018}}

Иако бил сојузник со бугарскиот цар [[Симеон I]], Петар станувал сè понезадоволен од фактот дека во суштина му бил потчинет. Проширувањето на Петар кон брегот ги олеснило контактите со Византијците, по пат на стратегиите на [[Драч|Дирахиум]]. Барајќи сојузници против Бугарија, Византијците го опсипувале Петар со злато и ветувања за поголема независност доколку би се приклучил на нивниот сојуз, кое се покажало како убедлива стратегија. Петар можеби планирал напад на Бугарија со Маџарите, покажувајќи дека неговото царство се протегало на север до реката Сава. Меѓутоа, Михаил Захумлески го предупредил Симеон за овој план, бидејќи Михаил бил непријател на Петар и лојален вазал на Симеон. Следело повеќекратни бугарски интервенции и сукцесија на српски владетели. {{Sfn|Ćirković|2004}} {{Sfn|Uzelac|2018}}

Симеон ја нападнал Србија (во 917 г.) и го сменил Петар од престолот, ставајќи го [[Павле Брановиќ]] (внук на Мутимир) како принц на Србија, подреден на Симеон (иако некои научници сугерираат дека Симеон директно ја презел контролата над Србија во тоа време). Незадоволни од тоа, Византијците потоа го испратиле [[Захарија Прибислављевиќ]] во 920 година да го протера Павле, но тој не успеал и бил испратен во Бугарија како затвореник. Византијците тогаш успеале да го свртат кнезот Павле на своја страна. Захарија, пак, ја нападнал Србија со бугарска сила и го соборил својот братучед Павле во 922 година. Меѓутоа, и тој се свртел кон Византија. Казнената сила испратена од Бугарите била поразена. Така, овој период бил исполнет со континуиран циклус на династички судири меѓу наследниците на Властимир, поттикнати од Византијците и Бугарите, кои практично ги користеле Србите како пиони. Додека бугарската помош била поефикасна, византиската помош изгледала поповолна. Симеон склучил мир со Византијците за еднаш засекогаш да ги реши работите со Србија. Во 924 година испратил голема војска во придружба на [[Часлав Клонимировиќ|Часлав]], синот на Клонимир. Армијата го принудило Захарија да побегне во [[Кралство Хрватска (925–1102)|Хрватска]]. Потоа биле повикани српските жупани да го признаат Часлав за нов принц. Меѓутоа, кога тие пристигнале, сите биле затворени и одведени во Бугарија, како и Часлав. Голем дел од Србија била опустошена, а многу луѓе побегнале во Хрватска, Бугарија и Цариград. Симеон ја претворил Србија во бугарска провинција, така што Бугарија започнала да се граничи со Хрватска и Захумље. Потоа решил да ја нападне Хрватска, бидејќи таа била византиски сојузник и го засолнила српскиот принц. {{Sfn|Fine|1991}} {{Sfn|Whittow|1996}} {{Sfn|Shepard|1999}} {{Sfn|Ćirković|2004}}

== Часлав (927–960) ==
[[Податотека:Serb_lands_in_the_9th_century_(en).png|алт=|мини| Српското кнежество за време на владеењето на [[Часлав Клонимировиќ|Часлав]] (927–960)]]
Бугарското владеење над Србија траело само три години. По смртта на Симеон, [[Часлав Клонимировиќ]] (927- ок. 960-ти) ги навел српските бегалци назад во Србија. Тој ја обезбедил верноста на далматинските војводства и ставил крај на бугарското владеење во [[централна Србија]]. По смртта на Томислав, [[Хрватска]] била во речиси анархија, бидејќи неговите синови се натпреварувале за единствена власт, па Часлав можел да го прошири својот домен на север до реката [[Врбас]] (добивајќи ја верноста од поглаварите на различните босански жупаши). {{Sfn|Ćirković|2004}}

За време на овој апогеј на српската моќ, христијанството и културата навлегле во Србија, бидејќи српскиот принц живеел во мирни и срдечни односи со Византијците. Меѓутоа, како што станала силна, моќта на Србија (како и во другите рани словенски држави) била силна колку и нејзиниот владетел. Не постоело централизирано владеење, туку конфедерација на словенски кнежевства. Постоењето на обединетото Големо Кнежевство било зависно од верноста на помалите кнезови кон Часлав. Кога починал бранејќи ја Босна од упадите на [[Унгарци]]те некаде помеѓу 950 и 960 година, коалицијата се распаднала. {{Sfn|Ćirković|2004}}

По ова, постои празнина во историјата на заднина на Србија (во подоцнежните западни извори: ''Рашка''), {{Sfn|Kalić|1995}} бидејќи била припоена од Византија ({{Околу}} 970 г.). Династијата продолжила да владее со поморските региони, а во 90-тите, [[Јован Владимир]] се издигнал како најмоќниот српски принц, владеејќи над денешна [[Црна Гора]], источна [[Херцеговина]] и северна [[Албанија]]. Оваа држава станала позната како ''[[Дукља]]'', по античкиот римски град Доклеја. Меѓутоа, до 997 година, таа била подложена на [[Цар Самоил|царот Самуил]]. {{Sfn|Ćirković|2004}}

Кога Византијците конечно ги поразиле силите на Самуил, тие ја вратиле контролата над поголемиот дел од [[Балканот]] за прв пат по четири века. Српските земји биле управувани од ''стратег'' кој претседавал со темата Сирмиум. Меѓутоа, местните српски кнезови продолжиле да владеат како вазали на византискиот цар, одржувајќи локална автономија над нивните земји, додека само номинално биле византиски поданици. Тврдините биле одржувани во [[Белград]], Сирмиум, [[Ниш]] и [[Браничевски Округ|Браничево]]. Тие, во најголем дел, биле во рацете на локалното благородништво, кое често се бунтувало против византиската власт.

== Распаѓање и последици ==
Откако починал Часлав во околу 960 година, внатрешноста на Србија била припоена од Византијците и реорганизирана како Рашки Катепанат, (971–976). {{Sfn|Nesbitt|Oikonomides|1991}} {{Sfn|Krsmanović|2008}} {{Sfn|Ivanišević|Krsmanović|2013}} Србија ја изгубила својата централизирана власт и провинциите повторно потпаднале под власта на Византија. [[Јован Владимир]] подоцна се појавил како владетел на [[Дукља]], мала територија со центар во [[Бар (град)|Бар]] на јадранскиот брег, како византиски вазал. Неговото царство било наречено ''Србија'', ''Далмација'', ''Склавонија'' итн., и на крајот вклучило голем дел од [[Поморје|поморските провинции]], вклучувајќи ги [[Травунија]] и Захлумија. Неговото царство веројатно се протегало во внатрешноста за да вклучи и некои делови од ''Загорје'' (внатрешна Србија и Босна). Унапредената позиција на Владимир над другите словенски благородници во областа објаснува зошто царот Василиј му пришол за сојуз. Со врзани раце од војната во [[Анадолија]], царот Василиј барал сојузници за неговата војна против [[Цар Самоил|цар Самуил]], кој владеел со [[Прво Бугарско Царство|Самоиловото Царство]] кое се протегало над[[Македонија (регион)|Македонија]]. Како одмазда, Самуил ја нападнал Дукља во 997 година и ја турнал [[Далмација]] до градот [[Задар]], вградувајќи ги [[Босна и Херцеговина|Босна]] и [[Србија]] во неговото царство. Откако го победил Владимир, Самуил го вратил како вазален принц. Денеска не е познато каква била врската на Владимир со претходните кнезови на Србија, или со владетелите на Хрватска - многу од она што е напишано во Летописот на свештеникот од Дукља за генеалогијата на доклеанските владетели е митолошко. Владимир бил убиен од Владислав, внук и наследник на Самуил, во околу 1016 г. Последниот истакнат член на неговото семејство, неговиот вујко Драгимир, бил убиен од некои локални граѓани во [[Котор]] во 1018 година. Истата година, Византијците конечно го поразиле [[Прво Бугарско Царство|Самоиловото Царство]] и во еден маестрален потег повторно ја зазеле практично цела [[југоисточна Европа]]. {{Sfn|Ćirković|2004}}

== Управа ==
Српскиот владетел бил наречен „Кнез (''архон'') на Србите“ (αρχων Σερβλίας). {{Sfn|Moravcsik|1967}} Во [[Српска историографија|српската историографија]], наместо грчкиот ''архонт'' (архонт) се користи словенската титула ''[[кнез]]''. {{Sfn|Ćirković|2004}} ''Во „[[За управувањето со царството]]“ се'' споменува дека српскиот престол го наследува ''синот'', односно првородениот; неговите потомци го наследуваат него, иако нивните имиња се непознати до доаѓањето на [[Вишеслав]]. {{Sfn|Ćirković|2004}} Србите во тоа време биле организирани во ''жупи'', конфедерација на селски заедници (приближно еквивалент на округ), на чело со локален ''жупан'' (магистрат или гувернер); управителството било наследно, а ''жупанот'' му се одговарал пред српскиот кнез, на кого биле должни да му помагаат во војна. {{Sfn|Fine|1991}}

Историчарот Б. Радојковиќ (1958) предложил дека Србија  претставувала „''поделено кнежевство''“. Според него, Вишеслав можел да биде главен војсководец (''велики војвода'') кој со својата чета ја презел целата власт во свои раце и се претворил во наследен владетел, како ''Велики жупан''; на тој начин била формирана првата српска држава по 150 години трајно живеење во новата татковина и постоење на воена демократија. {{Sfn|Radojković|1959}} Сепак, работата на Б. Радојковиќ била дискредитирана од Сима Ќирковиќ во 1960 година {{Sfn|Ćirković|1960}}

== Религија ==
[[Податотека:PetrovaCrkva2008.jpg|десно|мини| Црквата на Светите Апостоли Петар и Павле (УНЕСКО)]]
Воспоставувањето на христијанството како државна религија датира од времето на [[Мутимир|принцот Мутимир]] и [[Список на византиски цареви|византискиот цар]] [[Василиј I Македонецот|Василиј I]] (р. 867–886), {{Sfn|Vlasto|1970}} {{Sfn|Constantine Porphyrogenitus}} кој, откако успеал да ги стави Србите под своја номинална власт, испратил свештеници заедно со адмирал [[Никит Орифа]], пред операциите против Сарацените во 869 година кога далматинските флоти биле испратени да го бранат градот [[Дубровник|Рагуза]] . {{Sfn|Ćirković|2004}}

Христијанизацијата делумно се должела на византиското и последователното бугарско влијание. {{Sfn|Vlasto|1970}} Важно е да се забележи дека барем за време на владеењето на Котсел од Панонија (861–874), комуникацијата меѓу Србија и Велика Моравија морало да била возможна. {{Sfn|Vlasto|1970}} Папата веројатно бил свесен за овој факт кога ја планирал епархијата на Методиј. Далматинскиот брег бил во византиски раце дури на север до [[Сплит]]. {{Sfn|Vlasto|1970}} Постои можност некои [[Свети Кирил и Методиј|кирилометодиски]] ученици да стигнале во Србија во 870-тите, можеби дури и испратени од самиот [[Свети Кирил и Методиј|Методиј]]. {{Sfn|Vlasto|1970}} Србија се смета за христијанска од околу 870 година {{Sfn|Vlasto|1970}}

Првата српска епископија била основана во политичкиот центар [[Стари Рас|Рас]], во близина на современиот [[Нови Пазар]] на [[Ибар|реката Ибар]]. {{Sfn|Vlasto|1970}} Првичната припадност е неизвесна - можеби била под подреденост или на Сплит или на Дурацо, кои биле тогашни византиски. {{Sfn|Vlasto|1970}} Раната црква на Светите апостоли Петар и Павле во Рас може да се датира од 9 до 10 век, со планот на [[ротонда]] карактеристичен за првите дворски капели. {{Sfn|Vlasto|1970}} Епископијата била основана кратко по 871 година, за време на владеењето на Мутимир, и била дел од генералниот план за основање епископии во словенските земји на царството, потврдено од [[Цариградски собор (879-880)|Цариградскиот собор]] во 879–880 година. {{Sfn|Vlasto|1970}} Епархијата на Браничево била основана во 878 година (како продолжение на Виминациум и Хореум Марги).
[[Податотека:Seal_of_Strojimir.gif|лево|мини| Печат на српскиот кнез [[Строимир]], од крајот на 9 век]]
Печатот на [[Строимир]] (р. меѓу 880 и 896 г.), братот на Мутимир, српската држава го купила на аукција во [[Германија]]. Печатот има патријаршиски крст во центарот и грчки натписи на кои пишува: „Боже, помогни му на Строимир (''CTPOHMIP'' )“. {{Sfn|Živković|2007}} <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2006/07/27/srpski/T06072602.shtml|title=Pečat srpskog kneza Strojimira|date=2006-07-27|work=Glas javnosti|langauge=bs|trans-title=Seal of the Serbian prince Strojimir|accessdate=2023-09-05|archive-date=2012-01-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20120119041312/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2006/07/27/srpski/T06072602.shtml|url-status=dead}}</ref>

[[Петар Гојниковиќ]] (р. 892–917) очигледно бил христијански принц. {{Sfn|Vlasto|1970}} Христијанството веројатно се проширило во негово време. {{Sfn|Fine|1991}} Исто така, бидејќи Србија се граничи со Бугарија, христијанското влијание - а можеби и мисионери - дошло од таму. {{Sfn|Fine|1991}} Ова се зголемило за време на дваесетгодишниот мир. {{Sfn|Fine|1991}} Претходната генерација (Мутимир, [[Строимир]] и Гојник) имала словенски имиња, но следните (Петар, Стефан, [[Павле Брановиќ|Павле]], [[Захарија Прибислављевиќ|Захарија]]) имале христијански имиња, што укажува на силни византиски мисии во Србија, како и кај Словените од Јадранскиот брег, во 870-тите. {{Sfn|Vlasto|1970}}

Бугарската анексија на Србија во 924 година била важна за идната насока на српската црква. {{Sfn|Vlasto|1970}} Во тоа време, во Србија најверојатно била прифатена кирилицата и словенскиот религиозен текст веќе биле познати. {{Sfn|Vlasto|1970}}

Значајни рани црковни градби го вклучуваат манастирот посветен на Свети Архангел Михаил на Превлака, изграден во почетокот на 9 век, на место на постари цркви од трикорабна структура со три апсиди на исток, кои датираат од III и VI век, Богородица. Хвостанска (6 век) и црквата Свети Петар и Павле. {{Sfn|Јанковић|2007}}

== Археологија ==

* Црква Свети Апостоли Петар и Павле во Рас
* Базилика Сочаница
* Градина, Себечевска река, во Рашка {{Sfn|Јанковић|2012}}
* Градина Мартиница, Зета {{Sfn|Јанковић|2012}}
* Градина, Брсеница, кај Сјеница {{Sfn|Јанковић|2012}}
* Градина на Јелица, кај Чачак {{Sfn|Јанковић|2012}}
* Градина на Поштењ, кај Петарова црква {{Sfn|Јанковић|2012}}

== Поврзано ==
* [[Список на српски монарси]]
* [[Имиња на Србија]]
* [[Дукља]]
* [[Србија во средниот век]]
* [[Бела Србија]] (пред 610 г.)
* [[Рашка|Српско големо кнежевство]] (1091–1217)
* [[Кралство Србија (средновековно)|Српско Кралство]] (1217–1345)
* [[Српско Царство]] (1345–1371)
* [[Српско Деспотство]] (1402–1459)

== Наводи ==
{{наводи}}

== Извори ==
Примарни извори
{{refbegin|40em}}
* {{Cite book|last=Ферјанчић|first=Божидар|author-link=Božidar Ferjančić|chapter=Константин VII Порфирогенит|title=Византијски извори за историју народа Југославије|year=1959|volume=2|location=Београд |publisher=Византолошки институт|pages=1–98|chapter-url=https://www.scribd.com/doc/15762910/SANU-Posebna-Izdanja-Vizantijski-Izvori-Za-Istoriju-Naroda-Jugoslavije-Tom-2}}
* {{cite book |author=Constantine Porphyrogenitus |title=De Administrando Imperio |trans-title=On Administering the Empire |chapter=Περὶ τῆς Δελματίας καὶ τῶν ἐν αὐτῇ παρακειμένων ἐθνῶν |trans-chapter=ch. 29: Of Dalmatia and of the adjacent nations in it |url=https://archive.org/details/porphyrogenitus-1967-dai/mode/2up}}
* {{Cite book|last=Кунчер|first=Драгана|year=2009|title=Gesta Regum Sclavorum|volume=1|location=Београд-Никшић|publisher=Историјски институт, Манастир Острог|url=https://www.scribd.com/document/27256737/Gesta-Regum-Sclavorum-I}}
* {{Cite book|editor-last=Moravcsik|editor-first=Gyula|editor-link=Gyula Moravcsik|title=Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio|year=1967|orig-year=1949|edition=2nd revised |location=Washington D.C. |publisher=Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies|isbn=9780884020219 |url=https://books.google.com/books?id=3al15wpFWiMC}}
* {{Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art|volume=1}}
* {{Cite book|editor-last=Pertz|editor-first=Georg Heinrich|editor-link=Georg Heinrich Pertz |title=Einhardi Annales|year=1845|location=Hanover|url=https://books.google.com/books?id=yBhKAAAAcAAJ}}
* {{Cite book|editor-last=Scholz|editor-first=Bernhard Walter|title=Carolingian Chronicles: Royal Frankish Annals and Nithard's Histories|year=1970|publisher=University of Michigan Press|isbn=0472061860 |url=https://books.google.com/books?id=sTzl6wFjehMC}}
* {{Cite book|editor-last=Шишић|editor-first=Фердо|editor-link=Ferdo Šišić|title=Летопис Попа Дукљанина (Chronicle of the Priest of Duklja)|year=1928|location=Београд-Загреб|publisher=Српска краљевска академија|url=https://books.google.com/books?id=HXwCSCgxTlcC}}
* {{Cite book|last=Живковић|first=Тибор|author-link=Tibor Živković|title=Gesta Regum Sclavorum|year=2009|volume=2|location=Београд-Никшић|publisher=Историјски институт, Манастир Острог|url=https://www.scribd.com/document/66926958/Tibor-Zivkovic-Gesta-Regum-Sclavorum-II}}
{{refend}}

;Секундарни извори
{{refbegin|40em}}
* {{cite book |last=Ashmore |first=Harry S. |year=1961 |title=Encyclopædia Britannica: a new survey of universal knowledge |volume=20 |url=https://books.google.com/books?id=Jh9GAQAAIAAJ }}
* {{Cite book|last=Bataković|first=Dušan T.|author-link=Dušan T. Bataković|title=The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics|date=1996|location=Paris|publisher=Dialogue|isbn=9782911527104|url=https://books.google.com/books?id=wB-5AAAAIAAJ}}
* {{Cite book|editor-last=Bataković|editor-first=Dušan T.|editor-link=Dušan T. Bataković|title=Histoire du peuple serbe|trans-title=History of the Serbian People|language=fr|date=2005|location=Lausanne|publisher=L'Age d'Homme|isbn=9782825119587|url=https://books.google.com/books?id=a0jA_LdH6nsC}}
* {{Cite book|last=Bulić|first=Dejan|chapter=The Fortifications of the Late Antiquity and the Early Byzantine Period on the Later Territory of the South-Slavic Principalities, and their re-occupation|title=The World of the Slavs: Studies of the East, West and South Slavs: Civitas, Oppidas, Villas and Archeological Evidence (7th to 11th Centuries AD)|year=2013|location=Belgrade|publisher=The Institute for History|pages=137–234|isbn=9788677431044|chapter-url=https://books.google.com/books?id=pLJCCwAAQBAJ&pg=PA137}}
* {{cite book |title=Études historiques |volume=3 |publisher=[[Bulgarian Academy of Sciences]] |year=1966 |url=https://books.google.com/books?id=SaniAAAAMAAJ |ref={{harvid|Bulgarian Academy of Sciences|1966}} }}
* {{Cite book|last=Bury|first=John B.|author-link=John B. Bury|title=A History of the Eastern Empire from the Fall of Irene to the Accession of Basil I. (A.D. 802-867)|year=1912|location=London|publisher=Macmillan|isbn=9781275594623|url=https://books.google.com/books?id=avftAgAAQBAJ}}
* {{cite journal|last=Ćirković|first=Sima|year=1960|title=Критике и прикази: Разматрања о деоном владању и деоним кнежевинама|journal=Istoriski glasnik|issue=1–2|publisher=Društvo istoričara NR Srbije|pages=195–198|url=http://www.docfoc.com/cirkovic-sima-1960-borislav-m-radojkovic-razmatranja-o-deonom-vladanju-i-deonim-knezevinama-ig-1-2-beogradpdf|url-status=dead|archive-date=16 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160616163143/http://www.docfoc.com/cirkovic-sima-1960-borislav-m-radojkovic-razmatranja-o-deonom-vladanju-i-deonim-knezevinama-ig-1-2-beogradpdf}}
* {{Cite book|last=Ćirković|first=Sima|author-link=Sima Ćirković|year=2004|title=The Serbs|location=Malden|publisher=Blackwell Publishing|isbn=9781405142915|url=https://books.google.com/books?id=2Wc-DWRzoeIC}}
* {{Cite book|last=Crnčević|first=Dejan|chapter=Architecture of Cathedral Churches on the Eastern Adriatic Coast at the Time of the First Principalities of South Slavs (9th-11th Centuries)|title=The World of the Slavs: Studies of the East, West and South Slavs: Civitas, Oppidas, Villas and Archeological Evidence (7th to 11th Centuries AD)|year=2013|location=Belgrade|publisher=The Institute for History|pages=37–136|isbn=9788677431044|chapter-url=https://books.google.com/books?id=pLJCCwAAQBAJ&pg=PA37}}
* {{Cite book|last=Curta|first=Florin|author-link=Florin Curta|title=The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region, c. 500–700|year=2001|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=9781139428880|url=https://books.google.com/books?id=rcFGhCVs0sYC}}
* {{Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250}}
* {{Cite book|last=Curta|first=Florin|author-link=Florin Curta|title=Eastern Europe in the Middle Ages (500-1300)|year=2019|location=Leiden and Boston|publisher=Brill|isbn=9789004395190|url=https://books.google.com/books?id=-sqiDwAAQBAJ}}
* {{cite book|last1=Dvornik|first1=F.|last2=Jenkins|first2=R. J. H.|last3=Lewis|first3=B.|last4=Moravcsik|first4=Gy.|last5=Obolensky|first5=D.|last6=Runciman|first6=S.|editor-last=Jenkins|editor-first=R. J. H.|title=De Administrando Imperio: Volume II. Commentary|url=https://books.google.com/books?id=DWVxvgAACAAJ|year=1962|publisher=University of London: The Athlone Press}}
* {{cite journal|last1=Ferjančić|first1=Božidar|author-link1=Božidar Ferjančić|year=1997|title=Basile I et la restauration du pouvoir byzantin au IXème siècle|trans-title=Vasilije I i obnova vizantijske vlasti u IX veku |journal=Zbornik radova Vizantološkog instituta|issue=36|pages=9–30|location=Belgrade |language=fr}}
* {{The Early Medieval Balkans}}
* {{Cite book|last=Fine|first=John Van Antwerp Jr.|author-link=John Van Antwerp Fine Jr.|title=When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods|year=2005|location=Ann Arbor, Michigan|publisher=University of Michigan Press|isbn=0472025600|url=https://books.google.com/books?id=wEF5oN5erE0C}}
* {{cite book|last=Heather|first=Peter|authorlink=Peter Heather|title=Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe|url=https://books.google.com/books?id=Y5poAgAAQBAJ|year=2010|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-974163-2}}
* {{Cite book|last=Hupchick|first=Dennis P.|year=2017|title=The Bulgarian-Byzantine Wars for Early Medieval Balkan Hegemony: Silver-Lined Skulls and Blinded Armies|location=New York|publisher=Springer|isbn=9783319562063|url=https://books.google.com/books?id=Wa4sDwAAQBAJ}}
* {{Cite journal|last1=Ivanišević|first1=Vujadin|last2=Krsmanović|first2=Bojana|title=Byzantine Seals from the Ras Fortress|journal=Зборник радова Византолошког института|year=2013|volume=50|issue=1|pages=449–460|url=http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0584-9888/2013/0584-98881301449I.pdf}}
* {{Cite book|editor-last=Ivić|editor-first=Pavle|editor-link=Pavle Ivić|title=The History of Serbian Culture|year=1995|location=Edgware|publisher=Porthill Publishers|isbn=9781870732314|url=https://books.google.com/books?id=7nItAQAAIAAJ}}
* {{Cite journal|last=Janković|first=Đorđe|title=The Slavs in the 6th Century North Illyricum|journal=Гласник Српског археолошког друштва|year=2004|volume=20|pages=39–61|url=http://www.rastko.rs/arheologija/delo/13047}}
* {{Cite book|last=Јанковић|first=Ђорђе|title=Српско Поморје од 7. до 10. столећа (Serbian Maritime from 7th to 10th Century)|year=2007|location=Београд|publisher=Српско археолошко друштво|url=http://www.rastko.rs/arheologija/djankovic/djankovic-pomorje.pdf}}
* {{Cite journal|last=Јанковић|first=Ђорђе|title=О проучавању и публиковању утврђених места у Србији из VII-X столећа|journal=Гласник Српског археолошког друштва|year=2012|volume=28|pages=313–334|url=https://www.academia.edu/24393106}}
* {{cite book|last1=Kaimakamova|first1=Miliana|last2=Salamon|first2=Maciej|title=Byzantium, new peoples, new powers: the Byzantino-Slav contact zone, from the ninth to the fifteenth century|url=https://books.google.com/books?id=85giAQAAIAAJ|year=2007|publisher=Towarzystwo Wydawnicze "Historia Iagellonica"|isbn=978-83-88737-83-1}}
* {{Cite book|last=Kalić|first=Jovanka|author-link=Jovanka Kalić|chapter=Rascia – The Nucleus of the Medieval Serbian State|title=The Serbian Question in the Balkans|year=1995|location=Belgrade|publisher=Faculty of Geography|pages=147–155|chapter-url=https://www.rastko.rs/istorija/srbi-balkan/jkalic-raska.html}}
* {{Cite journal|last=Komatina|first=Predrag|title=The Slavs of the mid-Danube basin and the Bulgarian expansion in the first half of the 9th century|journal=Зборник радова Византолошког института|year=2010|volume=47|pages=55–82|url=http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0584-9888/2010/0584-98881047055K.pdf}}
* {{Cite journal|last=Komatina|first=Predrag|title=Settlement of the Slavs in Asia Minor During the Rule of Justinian II and the Bishopric των Γορδοσερβων|journal=Београдски историјски гласник: Belgrade Historical Review|year=2014|volume=5|pages=33–42|url=https://dais.sanu.ac.rs/bitstream/handle/123456789/6307/bitstream_19777.pdf}}
* {{Cite book|last=Komatina|first=Predrag|chapter=The Church in Serbia at the Time of Cyrilo-Methodian Mission in Moravia|title=Cyril and Methodius: Byzantium and the World of the Slavs|year=2015|location=Thessaloniki|publisher=Dimos|pages=711–718|chapter-url=https://www.academia.edu/13442372}}
* {{Cite book|last=Krsmanović|first=Bojana|title=The Byzantine Province in Change: On the Threshold Between the 10th and the 11th Century|year=2008|location=Belgrade|publisher=Institute for Byzantine Studies|isbn=9789603710608|url=https://books.google.com/books?id=kjsjAQAAIAAJ}}
* {{Cite journal|last=Mrgić-Radojčić|first=Jelena|title=Rethinking the Territorial Development of the Medieval Bosnian State|journal=Историјски часопис|volume=51|year=2004|pages=43–64|url=https://www.academia.edu/759820}}
* {{cite book|last=Novaković|first=Relja|title=Gde se nalazila Srbija od VII do XII veka|year=1981|publisher=Narodna knjiga i Istorijski institut|url=http://www.rastko.rs/istorija/rnovakovic/rnovakovic-srbija.html}} [https://books.google.com/books?id=RXFpAAAAMAAJ Google Books]
* {{Cite book|last=Obolensky|first=Dimitri|author-link=Dimitri Obolensky|title=The Byzantine Commonwealth: Eastern Europe, 500-1453|year=1974|orig-year=1971|location=London|publisher=Cardinal|isbn=9780351176449|url=https://books.google.com/books?id=RlBoAAAAMAAJ}}
* {{Cite book|last=Ostrogorsky|first=George|author-link=George Ostrogorsky|year=1956|title=History of the Byzantine State|location=Oxford|publisher=Basil Blackwell|url=https://books.google.com/books?id=Bt0_AAAAYAAJ}}
* {{Cite book|last=Petrović|first=Vladeta|chapter=Terrestrial Communications in the Late Antiquity and the Early Middle Ages in the Western Part of the Balkan Peninsula|title=The World of the Slavs: Studies of the East, West and South Slavs: Civitas, Oppidas, Villas and Archeological Evidence (7th to 11th Centuries AD)|year=2013|location=Belgrade|publisher=The Institute for History|pages=235–287|isbn=9788677431044|chapter-url=https://books.google.com/books?id=pLJCCwAAQBAJ&pg=PA235}}
* {{Cite book|last=Popović|first=Marko|title=The Fortress of Ras|year=1999|location=Belgrade|publisher=Archaeological Institute|isbn=9788680093147|url=https://books.google.com/books?id=UpIiAQAAIAAJ}}
* {{Cite book|last1=Popović|first1=Marko|last2=Marjanović-Dušanić|first2=Smilja|author-link2=Smilja Marjanović-Dušanić|last3=Popović|first3=Danica|title=Daily Life in Medieval Serbia|year=2016|location=Belgrade|publisher=Clio & Institute for Balkan Studies|isbn=9788671025256|url=https://books.google.com/books?id=9wJfvgAACAAJ}}
* {{cite journal|last=Radojković|first=Borislav M.|year=1959|orig-year=1958|title=Разматрања о деоном владању и деоним кнежевинама|journal=Istorijski časopis|volume=VIII|publisher=Naučno delo|url=https://books.google.com/books?id=qOl6CgAAQBAJ&pg=PA1}}
* {{Cite book|last=Runciman|first=Steven|author-link=Steven Runciman|title=A History of the First Bulgarian Empire|year=1930|location=London|publisher=G. Bell & Sons|isbn=9780598749222|url=https://books.google.com/books?id=Y-NBAAAAYAAJ}}
* {{Cite book|last=Runciman|first=Steven|author-link=Steven Runciman|title=The Emperor Romanus Lecapenus and His Reign: A Study of Tenth-Century Byzantium|year=1988|orig-year=1929|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780521357227|url=https://books.google.com/books?id=XHVzWN6gqxQC}}
* {{Cite book|editor-last=Samardžić|editor-first1=Radovan|editor-link1=Radovan Samardžić|editor-last2=Duškov|editor-first2=Milan|title=Serbs in European Civilization|year=1993|location=Belgrade|publisher=Nova, Serbian Academy of Sciences and Arts, Institute for Balkan Studies|isbn=9788675830153|url=https://books.google.com/books?id=O3MtAQAAIAAJ}}
* {{Cite book|last=Shepard|first=Jonathan|author-link=Jonathan Shepard|chapter=Slavs and Bulgars|title=The New Cambridge Medieval History|year=1995|volume=2|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=228–248|isbn=9780521362924|chapter-url=https://books.google.com/books?id=ZEaSdNBL0sgC&pg=PA228}}
* {{Cite book|last=Shepard|first=Jonathan|author-link=Jonathan Shepard|chapter=Bulgaria: The other Balkan Empire|title=The New Cambridge Medieval History|year=1999|volume=3|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=567–583|isbn=9780521364478|chapter-url=https://books.google.com/books?id=u-SsbHs5zTAC&pg=PA567}}
* {{cite book |last=Slijepčević |first=Đoko M. |title=The Macedonian question:the struggle for southern Serbia |url=https://books.google.com/books?id=pi0xAAAAIAAJ |publisher=American Institute for Balkan Affairs |year=1958 }}
* {{Cite book|last=Špehar|first=Perica N.|chapter=By Their Fruit you will recognize them - Christianization of Serbia in Middle Ages|title=Tak więc po owocach poznacie ich|year=2010|location=Poznań|publisher=Stowarzyszenie naukowe archeologów Polskich|pages=203–220|chapter-url=https://www.academia.edu/1333518}}
* {{Cite book|last=Špehar|first=Perica N.|chapter=Remarks to Christianisation and Realms in the Central Balkans in the Light of Archaeological Finds (7th-11th c.)|title=Castellum, Civitas, Urbs: Centres and Elites in Early Medieval East-Central Europe|year=2015a|location=Budapest|publisher=Verlag Marie Leidorf|pages=71–93|chapter-url=https://www.academia.edu/11529436}}
* {{Cite book|last=Špehar|first=Perica N.|chapter=(Dis)continuity of the Life in Late Antique Danubian Fortresses in Early Middle Ages: From Belgrade to the Confluence of the Timok River|title=Archaeology of the First Millennium A.D.|volume=4|year=2015b|location=Brăila|publisher=Istros|pages=329–350|chapter-url=https://www.academia.edu/20370696}}
* {{Cite book|last=Špehar|first=Perica N.|chapter=Reocupation of the Late Antique Fortifications on the central Balkans during the Early Middle Ages|title=Fortifications, Defence Systems, Structures, and Features in the Past|year=2019|location=Zagreb|publisher=Institute of Archaeology|pages=113–124|chapter-url=https://www.academia.edu/39216054}}
* {{Cite book|last=Stanojević|first=Stanoje|author-link=Stanoje Stanojević|title=Serbian Rulers from the 9th to the 20th Century|year=2019|orig-year=1927|location=Belgrade|publisher=Princip Pres|url=}}
* {{Cite book|last=Stephenson|first=Paul|title=Byzantium's Balkan Frontier: A Political Study of the Northern Balkans, 900–1204|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2000|isbn=9780521770170|url=https://books.google.com/books?id=ILiOI0UgxHoC}}
* {{Cite book|last=Stephenson|first=Paul|title=The Legend of Basil the Bulgar-Slayer|year=2003a|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780521815307|url=https://books.google.com/books?id=Z0PmrXKnczUC}}
* {{Cite book|last=Stephenson|first=Paul|chapter=The Balkan Frontier in the Year 1000|title=Byzantium in the Year 1000|year=2003b|publisher=BRILL|pages=109–134|isbn=9004120971|chapter-url=https://books.google.com/books?id=CSZQ-VPFKoMC}}
* {{A History of the Byzantine State and Society}}
* {{Cite book|last=Uzelac|first=Aleksandar B.|chapter=Prince Michael of Zahumlje – a Serbian ally of Tsar Simeon|title=Emperor Symeon's Bulgaria in the History of Europe's South-East: 1100 years from the Battle of Achelous|year=2018|location=Sofia|publisher=St Kliment Ohridski University Press|pages=236–245|chapter-url=https://www.academia.edu/36829282}}
* {{Cite book|last=Vlasto|first=Alexis P.|author-link=Alexis P. Vlasto|title=The Entry of the Slavs into Christendom: An Introduction to the Medieval History of the Slavs|year=1970|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780521074599|url=https://books.google.com/books?id=fpVOAAAAIAAJ}}
* {{Cite book|last=Whittow|author-link=Mark Whittow|first=Mark|title=The Making of Orthodox Byzantium, 600–1025|year=1996|location=Basingstoke|publisher=Macmillan|isbn=9781349247653|url=https://books.google.com/books?id=-ktdDwAAQBAJ}}{{Мртва_врска|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{cite book|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|title=Portreti srpskih vladara (IX—XII vek)|year=2006|publisher=Zavod za udžbenike|location=Belgrade|url=https://books.google.com/books?id=d-KTAAAACAAJ|isbn=86-17-13754-1}}
* {{Cite journal|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|title=The Golden Seal of Stroimir|journal=Historical Review|year=2007|volume=55|pages=23–29|publisher=The Institute for History|location=Belgrade|url=http://www.iib.ac.rs/docs/IstorijskiCasopis55%282007%29.pdf|access-date=7 March 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180324160341/http://www.iib.ac.rs/docs/IstorijskiCasopis55(2007).pdf|archive-date=24 March 2018|url-status=dead}}
* {{Cite book|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|title=Forging unity: The South Slavs between East and West 550-1150|year=2008a|location=Belgrade|publisher=The Institute of History, Čigoja štampa|url=https://books.google.com/books?id=JlIsAQAAIAAJ}}
* {{Cite journal|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|title=Constantine Porphyrogenitus' Kastra oikoumena in the Southern Slavs Principalities|journal=Историјски часопис|year=2008b|volume=57|pages=9–28|url=http://www.iib.ac.rs/assets/files/IC57(2008)-T.Zivkovic-ConstantinePorphyrogenitusKastraOikoumenaInTheSouthernSlavsPrincipalities.pdf}}
* {{Cite journal|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|title=Constantine Porphyrogenitus' Source on the Earliest History of the Croats and Serbs|journal=Radovi Zavoda Za Hrvatsku Povijest U Zagrebu|year=2010a|volume=42|pages=117–131|url=https://hrcak.srce.hr/file/94923}}
* {{Cite book|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|chapter=On the Beginnings of Bosnia in the Middle Ages|title=Spomenica akademika Marka Šunjića (1927-1998)|year=2010b|location=Sarajevo|publisher=Filozofski fakultet|pages=161–180|chapter-url=https://www.scribd.com/document/46910715/On-the-Beginnings-of-Bosnia}}
* {{Cite book|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|chapter=The Origin of the Royal Frankish Annalist's Information about the Serbs in Dalmatia|title=Homage to Academician Sima Ćirković|year=2011|location=Belgrade|publisher=The Institute for History|pages=381–398|isbn=9788677430917|chapter-url=https://books.google.com/books?id=t_ZCCwAAQBAJ}}
* {{Cite book|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|title=De conversione Croatorum et Serborum: A Lost Source|year=2012|location=Belgrade|publisher=The Institute of History|url=https://www.academia.edu/1231887}}
* {{cite journal|last=Živković|first=Tibor|year=2012b|title=Неретљани – пример разматрања идентитета у раном средњем веку|trans-title=Arentani - an Example of Identity Examination in the Early Middle Ages |journal=Istorijski časopis|volume=61|pages=11–25}}
* {{Cite journal|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|title=On the Baptism of the Serbs and Croats in the Time of Basil I (867–886)|journal=Studia Slavica et Balcanica Petropolitana|year=2013a|issue=1|pages=33–53|url=http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2013_1/Zivkovic.pdf}}
* {{Cite book|last=Živković|first=Tibor|author-link=Tibor Živković|chapter=The Urban Landcape [sic] of Early Medieval Slavic Principalities in the Territories of the Former Praefectura Illyricum and in the Province of Dalmatia (ca. 610-950)|title=The World of the Slavs: Studies of the East, West and South Slavs: Civitas, Oppidas, Villas and Archeological Evidence (7th to 11th Centuries AD)|year=2013b|location=Belgrade|publisher=The Institute for History|pages=15–36|isbn=9788677431044|chapter-url=https://books.google.com/books?id=pLJCCwAAQBAJ&pg=PA15}}
{{refend}}

== Надворешни врски ==
{{Commons category}}
* [http://macedonia.kroraina.com/en/sr/index.html Steven Runciman, A History of the First Bulgarian Empire, London 1930.]
* {{cite web|last=Janković|first=Đorđe|title=Serbian Maritime from 7th to 10th Century: Summary of the Monograph|year=2007|url=http://www.rastko.rs/arheologija/djankovic/djankovic-pomorje-info_en.html}}

[[Категорија:Поранешни кнежевства]]
[[Категорија:Србија во 10 век]]
[[Категорија:Србија во 9 век]]
[[Категорија:Србија во 8 век]]
[[Категорија:Босна и Херцеговина во средниот век]]
[[Категорија:Србија во раниот среден век]]
[[Категорија:Црна Гора во средниот век]]
[[Категорија:Кнежевство Србија (среден век)| ]]
[[Категорија:Статии со извори на француски (fr)]]
[[Категорија:Статии со извори на странски јазици (ISO 639-2)]]