Преглед на кодот на Плиниј Помладиот

{{Infobox Person
|name           = Плиниј Помладиот
|native_name    = Gaius Plinius Caecilius Secundus
|image          = Como - Dome - Facade - Plinius the Elder.jpg
|caption        = Статуа на Плиниј Помладиот на фасадата на црквата Санта Марија Маџоре во Комо.
|birth_date     = 61 н.е. 
|birth_place    = [[Комо]]
|death_date     = ~112 н.е.
|death_place    = [[Витинија]], [[Мала Азија]]
|occupation     = Политичар и писател
|spouse         = 
|parents        = Лукиј Кекилиј Килон и Плинија Маркела
|children       = 
}}
'''Гај Плиниј Кекилиј Секунд''' ([[лат.]] ''Gaius Plinius Caecilius Secundus'', [[63]] — ~[[113]]), попознат како '''Плиниј Помладиот''' — [[Стар Рим|римски]] [[правник]], [[автор]] и [[природознание|природонаучник]].

== Биограија ==

Плиниј е роден во [[Комо|Комум]], [[Италија]], како син на земјопоседнк по име Лукиј Кекилиј и неговата жена Плинија. Плиниј Помладиот исто така бил внук (по мајчина линија) на [[Плиниј Постариот]]. Татко му умира млад; како резултат на тоа, Плиниј веројатно живеел со мајка си. Неговиот заштитник бил [[Лукиј Вергиниј Руф]], познат по дигањето на бунт против [[Нерон]]. По првичното туторување дома, Плиниј допатувал до [[Рим]] каде го продолжил образованието и учел [[реторика]] кај големиот учител и автор [[Квинтилијан]] и [[Никет Сакердос]] од Смирна. Во ова време Плиниј се зближил со вујко му, [[Плиниј Постариот]] и кога постариот умрел при ерупцијата на [[Везув]], неговиот имот му припаднал на младиот Плиниј. Во истиот документ стои дека вујко му го [[посвојување|посвојува]], чест обичај во римската култура.

Плиниј се сметал за скромен и умерен човек и се искачил низ ранговите на империјалните цивилни и воени позиции, ''[[курсус онорум]]'' (видете подолу). Тој бил пријател со историчарот [[Такит]] и го вработил биографот [[Светониј]] во неговиот персонал. Плиниј исто така се среѓавал со други познати личности од тоа време, како филозофите [[Артемидор]] и [[Еуфрат (филозоф)|Еуфрат]] додека бил во [[Сирија]].

Се оженил трипати, за првпат кога имал 18 години, по вторпат со ќерката на Помпеја Келерина и по третпат со Калпурнија, внука на Калпурниј Фабат од [[Комо|Комум]]. Последниот брак е зачуван во неговите писма, кадде тој ја искажува неговата приврзаност кон жена си и неговото жалење што не можат да имаат деца.

Плиниј умрел ненадејно за време на неговата служба во [[Витинија|Витинија-Понт]], околу 112 г.

== Кариера ==

Кариерата на Плиниј започнува на 18-годишна возраст и продолжила низ т.н. ''[[курсус хонорум]]''.

{| class="wikitable" style="text-align:left" align="center"
|-
| ~ [[81]] ||  Еден од надгледните судии на [[центумвиратен суд|центумвиратниот суд]] (''decemvir litibus iudicandis'')
|-
| ~ [[81]] || Стандардно назначен како дел од персоналот на [[Трета Галска легија|Третата Галска легија]] во [[Сирија]], веројатно во времетраење од шест месеци
|-
| [[80-ти]] || Командант на коњанички ескадрон (''sevir equitum Romanorum'')
|-
| Доцни [[80-ти]] || Примен во [[Римски Сенат|Сенатот]]
|-
| [[88]] or [[89]] || [[Квестор]] при персоналот на [[римски цар|царот]] (''quaestor imperatoris'')
|-
| [[91]] || Народен [[Трибун]] (''tribunus plebis'')
|-
| [[93]] || [[Претор (функција)|Претор]]
|-
| [[94]]-[[96]] || [[Префект]] на воената ризница (''praefectus aerari militaris'')
|-
| [[98]]-[[100]] || [[Префект]] на Сатурновата ризница (''praefectus aerari Saturni'')
|-
| [[100]] || [[Конзул]] заедно со Корнут Тертул
|-
| [[103]]-[[104]] || Јавно назначен [[Авгур]]
|-
| [[104]]-[[106]] || Управник на бреговите на [[Тибар]] (''curator alvei Tiberis'')
|-
| [[104]]-[[107]] || Трипати член на [[правосудство|правосудниот]] [[совет]] на [[Цар Трајан]]
|-
| [[110]] || Амбасадор на [[римски цар|царот]] (''legatus Augusti'') во [[Витинија|Витинија-Понт]]
|}

Плиниј бил активен во римското правосудство, особено во наследното право. Подоцна, тој бил добро познат како тужител (и бранител) на судењата на повеќе провинциски гувернери како [[Бебиј Маса]], гувернер на [[Баетика]], [[Мариј Приск]], гувернер на [[Африка]], [[Гај Кекил Класик]], гувернер на [[Баетика]], [[Гај Јулиј Бас]] и [[Варен Руф]], двајцата гувернери на [[Витинија|Витинија-Понт]].

Плиниј нуди најдобро документирани примери за животот во Римското Царство. Плиниј практично ги прешол сите полиња на организацијата на раното Римско Царство. Ова било големо достигнување земајќи предвид дека тој морал да се справува со неколку сосема различни цареви, особено омразениот [[Доминицијан]]. И покрај сето ова тој успешно се издигал од ранг во ранг. [[Такит]], во неговото дело ''[[Агрикола]]'' славно укажува на тоа дека „дури и со лоши цареви може да има велики луѓе“. Ова, меѓу другото, се однесувало и на Плиниј.

== Дела ==
[[Податотека:pliny.jpg|thumb|right|250px|Статуа на Плиниј во постари години]]
Како литерат, Плиниј почнал да пишува на возраст од 14 години со [[трагедија]] на [[Старогрчки јазик|грчки]]. През неговиот живот тој напишал доста [[поезија]], од која најголемиот дел не е зачуван. Тој исто така бил знаменит ''[[оратор]]'', и се прогласил за следбеник на [[Кикерон]], но знаеме дека неговата проза била пофразирана и помалку директна отколку онаа на [[Кикерон]]. Единствениот негов зачуван говор е ''Panegyricus Trajani.'' Овој говор бил одржан во [[Римски Сенат|Сенатот]] во [[100]] г. и претставува опис на ликот и делото на [[Цар Трајан]] со ласкав тон, каде особено го претставувал како контраст на [[Доминицијан]]. Како и да е, ова е рлевантен документ кој ни овозможува добар увид во делата на царот на неколку полиња на неговите административни моќи како што се даноците, правото, воената дисциплина и [[трговија]]та. Плиниј ова дело го дефинирал како [[есеј]] за еден ''optimus princeps'' (совршен владетел). Во него, Плиниј го дели животот на три етапи: прва и втора младост и старост. Притоа, тој додава дека првите два периода му припаѓаат на царот, додека со третиот период, според римските закони, секој човек има право слободно да располага.<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 233.</ref>

=== Писма ===
{{Главна|Писма (Плиниј)}}Најголемата целина од дела на Плиниј се неговите ''Писма'' (''Epistulae''), кој е серијал од пораки кон неговите пријатели и познаници. Овие писма се уникатни по нивното сведоштво за [[Стар Рим|римската]] административна историја и секојдневен живот во [[I век]]. Нивниот стил драстично се разликува од стилот на ''Panegyricus'' и некои дури се имаат произјаснето дека Плиниј бил зачетникот на нов жанр: писмото напишано за издавање. Ова писмо претставува поинаков запис од [[историја|историскиот]]; жанр кој не обраќа внимание на објективноста, но кој и покрај тоа оди во нејзина полза.

Писмата, во кои има многу детали за неговите [[Римска вила|вили]] на село се важни документи за [[Историја на градинарство|историјата на градинарскиот дизајн]]. Тие претстаувваат најстар извор на светот за тоа како градините се користеле во античкиот свет и за тоа што сè се земало предвид при нивната изработка.

Писмата обично се третираат како две половини: писмата во книгите 1 до 9, кои Плиниј ги спремал за издавање, и писмата во Книга 10, кои се напишани до царот [[Трајан]] за време на неговото гувернерство во [[Витинија|Витинија-Понт]]. Оваа последна книга не била планирана за издавање.

==== Книги 1-9 ====

Од овие книги може да се истакнат писмата во кои се опушува ерупвијата на [[Везув]] и смртта на Плиниевиот вујко и ментор, [[Плиниј Постариот]] (VI.16). Првото писмо (I,1) за [[Гај Септикиј Клар]] е интересно заради тоа што ги содржи причините за собирање на писмата.

Содржианта на овој дел од писмата еволуирала през времето. Плиниевата кариера како младич е наполно опишана во овие писма, во кои тој оддава почит на познати лица како [[Марцијал]], штитеникот на Плиниј (III.21). Тука исто така среќаваме совети за пријателите, разни споменувања на настани и личности, дискусии на тема политичка поддршка како и коментари на повеќе аспекти од римскиот живот со користење на утврден [[реторика|книжевен стил]]. Меѓутоа, веќе во последните две книги темата е поинтимна.

Хронолошки, се смета дека книгите 1 до 3 се напишани помеѓу [[97]] и [[102]], книгите 4 до 7 помеѓу [[103]] и [[107]], додека книгите 8 и 9 го покриваат периодот од [[108]] до [[109]] г. Овие книги веројатно била испрекинато издавани во [[99]] и [[109]] г.

==== Книга 10 ====

Како што веќе споменавме, писмата од десеттата книга во целост се адресирани до царот [[Цар Трајан|Трајан]] и се смета дека тие се оригинални, од збор до збор. Како такви, тие удат уникатен увид во административните функции на една римска [[провинција]] во тоа време, како и интригите на римскиот систем на покровителство и пошироките културни обичаи во самиот [[Рим]]. Покрај тоа, тука можеме јасно да ја видиме и корупцијата и апатијата која се јавувала на разните нивоа на [[римска провинција|провинцијалниот систем]]. Од особено значење е писмото X.96, кое е најраното надворешно известие за [[христијанство|христијанските]] обичаи и причините за [[погубување]]то на христијаните.

За среќа, [[Цар Трајан|Трајановите]] одговори на прашањата на Плиниј исто така се објавуваат, сочинувајќи уште повредна антологија и поголема читливост. Така, писмата ни даваат прекрасен увид во карактерите на Плиниј и царот.

Стилистички гледано, десеттата книга е многу поедноставна од нејзините претходници заради тоа што не била предвидена за издавање. Денес се смета дека оваа книга била објавена по смртта на Плиниј. [[Светониј]], кој бил член на Плиниевиот персонал, се смета за можен уредник.

== Поврзано ==
* [[Плиниј Постариот]]

== Бибилографија ==

* {{наведена книга
 | editor = Simon Hornblower и Anthony Spawforth (ед.)
 | title = Oxford Classical Dictionary
 | origyear = 1949
 | edition = Трето издание
 | year = 2003
 | publisher = Oxford University Press
 | location = Oxford , England
 | id = ISBN 0-19-860641-9
 | pages = 1198
}}
* {{наведена книга
 | last = Gaius Plinius Caecilius Secundus
 | title = The Letters of the Younger Pliny
 | others = превед. Betty Radice
 | origyear = 1963
 | year = 1969
 | publisher = Penguin Books
 | location = Лондон, Англија
 | id = ISBN 0-14-044127-1
}}

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
* {{gutenberg author| id=Pliny+the+Younger | name=Плиниј Помладиот}}
* [http://www.thelatinlibrary.com/pliny.html Делата на Плиниј Помладиот] од „[[The Latin Library]]“ {{la}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Римски писатели]]
[[Категорија:Авгури]]
[[Категорија:Римски научници]]
[[Категорија:Писатели на латински јазик]]
[[Категорија:Римјани од 1 век]]
[[Категорија:Римјани од 2 век]]
[[Категорија:Несигурна година на смрт]]
[[Категорија:Родени во 61 година]]
[[Категорија:Починати во 113 година]]