Преглед на кодот на Црн носорог

{{Taxobox
|author= Црн носорог
| status = CR
| status_system = iucn3.1
| trend = up
| status_ref = <ref name=IUCN/>
| image = Black Rhino Diceros bicornis.JPG
| image_width = 240px
| regnum = [[Животни]]
| phylum = [[Хордати]]
| classis = [[Цицачи]]
| ordo = [[Perissodactyla]]
| familia = [[Rhinocerotidae]]
| genus = '''''Diceros'''''
| species = '''''D. bicornis'''''
| binomial = ''Diceros bicornis''
| binomial_authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], 1758
| subdivision_ranks = [[Подвид]]ови
| subdivision = 
''[[Diceros bicornis michaeli]]''<br />
''[[Diceros bicornis longipes]]'' [[extinction|†]]<br />
''[[Diceros bicornis minor]]''<br />
''[[Diceros bicornis bicornis]]''
| range_map = Leefgebied_zwarte_neushoorn.JPG
| range_map_width = 225px
| range_map_caption = Распространетост на црниот носорог
}}

'''Црниот носорог''' ({{науч|Diceros bicornis}}) е вид на [[носорог]] кој ги населува териториите на источна и централна [[Африка]] вклучувајќи ги [[Кенија]], [[Танзанија]], [[Камерун]], [[Јужна Африка]], [[Намибија]] и [[Зимбабве]]. Иако се нарекува црн, сепак тој има сиво-бела боја на кожа.
 
Името на овој носорог е дадено за да се разликува од [[Бел носорог|белиот носорог]] (''Ceratotherium simum''). Ова именување е малку збунувачко со оглед на фактот дека бојата на овие два вида е доста слична. Зборот бел (''white'' на [[англиски јазик|англиски]]) е погрешен превод на [[холандски јазик|холандскиот]] збор ''weit'', што значи широк, и се однесува на описот на горната усна на овој вид, која е различна од испакнатата усна на црниот носорог.
 
На [[7 јули]] [[2006]] година [[Меѓународен сојуз за заштита на природата|Меѓународниот сојуз за заштита на природата]] (IUCN) објави дека еден од четирите подвида Западноафриканскиот црн носорог (''[[Diceros bicornis longipes]]'') е привремено ставен на списокот на [[изумрени видови]]<ref name="Times">{{наведени вести|url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,3-2260631,00.html|title=West African black rhino 'is extinct'|last=|first=|date=7 јули 2006|work=The Times|accessdate=2007-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20080905035926/http://www.timesonline.co.uk/article/0,,3-2260631,00.html|archive-date=2008-09-05|dead-url=|url-status=dead}}</ref>.
 
Се претпоставува дека постојат околу 3600 единки на црн носорог.
 
== Таксономија ==
Постојат четири под вида на црниот носорог<ref name=Hillma994>{{наведено списание | url = http://www.science.smith.edu/departments/Biology/VHAYSSEN/msi/pdf/i0076-3519-455-01-0001.pdf |format=PDF| journal = [[Mammalian Species]] | volume= 1–8 | title= ''Diceros bicornis'' | author = Hillman-Smith, A.K. Kes; and Colin P. Groves. | year = 1994 | doi = 10.2307/3504292}}</ref>:
* [[Јужноцентрален африкански црн носорог]] (''Diceros bicornis minor'') – овој вид е најброен, и во минатото бил распространет од централен [[Танзанд]] до источниот дел на [[Јужна Африка]].
* [[Јужнозападен африкански црн носорог]] (''Diceros bicornis'') – прилагодени се на суви и полусуви савани кои ги има во [[Намибија]], јужна [[Ангола]], западна [[Боцвана]] и западниот дел на [[ЈАР]]
* [[Источноафрикански црн носорог]] (''Diceros bicornis michaeli'') – во минатото бил распространет од јужен [[Судан]], [[Етиопија]], до [[Кенија]] и [[Танзанија]]. Денес најмногу го има во Танзанија.
* [[Западен африкански црн носорог]] (''Diceros bicornis longipes'') – бил распространет во западниот дел на [[Камерун]], но на [[8 јули]] [[2006]] година [[МСЗП]] привремено го става на списокот на [[изумрени видови]] <ref name=Times/>.

== Особености ==
Возрасен црн носорог до рамењата е висок 140-170 сантиметри и е со должина со 3,3 до 3,6 метри<ref name=WAZA>{{Наведена мрежна страница | url = http://www.waza.org/virtualzoo/factsheet.php?id=118-003-003-001&view=Rhinos&main=virtualzoo | title = Black Rhinoceros | work = [[World Association of Zoos and Aquariums]] | accessdate = 2007-10-09 | author = Dollinger, Peter and Silvia Geser | archive-date = 2009-07-16 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090716032025/http://www.waza.org/virtualzoo/factsheet.php?id=118-003-003-001&view=Rhinos&main=virtualzoo | url-status = dead }}</ref>. Просечната тежина на возрасните единки е од 800 до 1364 килограми, но понекогаш достигнуваат и до 1818 килограми. Женките се помали од мажјаците (види [[полов диморфизам]]). Овој вид има два рога изградени од [[кератин]]. Предниот рог е поголем со просечна должина од 50 сантиметри, но во ретки случаи достигнува и до 140 сантиметри.
 
Најголемиот рог кој бил измерен достигнувал должина од скоро 1,5 метри<ref name="EllisNTB"/>. Понекогаш може да се развие и најмал трет рог. Овие рогови се користат за одбрана, заплашување, ископување на корења и кршење гранки. Бојата на [[кожа]]та најмногу зависи од составот на почвата каде што живеат и од поединечните навики за тркалање во калта. Црниот носорог е доста помал од [[Бел носорог|белиот носорог]], и има долга испакната горна усна со која посегнува по листовите и гранките кога се храни<ref name="EllisNTB">{{наведена книга| last = Ellis| first = Richard| authorlink = Richard Ellis (biologist) | title = No Turning Back: The Life and Death of Animal Species| publisher= Harper Perennial | year = 2004| location = New York| pages = 205–208| isbn =0-06-055804-0 }}</ref>. Црниот носорог се разликува од белиот и по помалиот череп и уши. Исто така, овој вид нема грпка на рамењата која е карактеристична за белиот носорог.
 
Нивната тенка повеќеслојна кожа ги заштитува од трње и остри треви. На кожата имаат голем број надворешни [[паразит]]и. Птици од семејствата на [[говедари (птици)|говедарите]] (''Buphagus'') и [[чапји]]те (''Ardeidae'') кои живеат заедно со носорозите ги отстрануваат овие паразити. Носорозите имаат многу лош вид, па затоа повеќе се потпираат на нивниот слух и осет за мирис. Овие животни имаат големи уши кои можат да ги вртат во сите насоки и лесно да детектираат звук. Исто така имаат и голем нос и одличен осет за мирис кој им помага да откријат [[грабливци]].
 
== Распространетост ==
[[Податотека:BlackRhino-USFWS.jpg|thumb|right|Црн носорог]]
Во поголемиот дел на XX век црниот носорог бил најраспространет од сите видови на [[носорози]]. Се претпоставува дека во 1900-тите во [[Африка]] имало неколку илјади единки <ref name=IUCN>{{IUCN2008|assessors=IUCN SSC African Rhino Specialist Group|year=2008|id=6557|title=Diceros bicornis|downloaded=28 ноември 2008}}</ref>. За време на втората половина на 20 век нивниот број драстично се намалил, од проценети 70 000<ref name=Panda>{{Наведена мрежна страница | url = http://panda.org/downloads/species/ecop13blackrhinofactsheet.pdf | format = PDF | title = WWF Factsheet; Black Rhinoceros Diceros Bicornis | work = [[Светски фонд за природа]] | year = 2004 | accessdate = 2007-10-09 | archive-date = 2008-11-19 | archive-url = https://web.archive.org/web/20081119092217/http://panda.org/downloads/species/ecop13blackrhinofactsheet.pdf | url-status = dead }}</ref> во 1960-тите на 10 000-15 000 единки во 1981 година. Во почетокот на 1990-тите бројот бил под 2500 а во 2004 година објавено е дека се останати само 2410 единки на црн носорог. Според меѓународната фондација за носорози (International Rhino Foundation) африканската популација малку закрепнала, па во 2003 година имало 3610 единки <ref name=IRF>{{Наведена мрежна страница | url = http://www.rhinos-irf.org/rhinoinformation/blackrhino/index.htm | work = [[International Rhino Foundation]] | accessdate = 2007-10-09 | title = Black Rhino Information | archive-date = 2007-08-10 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070810025630/http://www.rhinos-irf.org/rhinoinformation/blackrhino/index.htm | url-status = dead }}</ref>. Според извештајот на [[МСЗП]] од јули 2006 западниот африкански црн носорог е ставен на списокот на изумрени животни<ref>{{наведени вести|url=http://environment.guardian.co.uk/conservation/story/0,,1847043,00.html|title=West African black rhino feared extinct|author=Andrew Meldrum|first=|date=12 јули 2006|work=The Guardian|accessdate=2007-10-09|archive-url=|archive-date=|dead-url=}}</ref>.
 
Црниот носорог бил доведен до работ на изумирање како резултат на нелегалниот лов поради неговите рогови, но и поради уништувањето на неговото природно живеалиште. Рогот се употребува до традиционалната кинеска медицина, и се смета дека може да освести пациенти кои се во кома, како и да лечи треска<ref name="Oregonian">{{наведени вести|url=http://www.oregonlive.com/news/oregonian/index.ssf?%2Fbase%2Fnews%2F1182914731179260.xml&coll=7|title=Shop owner pleads guilty to selling black rhino horn|author=Michael Milstein|first=|date=27 June  2007|work=|accessdate=2007-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20070930032132/http://www.oregonlive.com/news/oregonian/index.ssf?%2Fbase%2Fnews%2F1182914731179260.xml&coll=7|archive-date=2007-09-30|dead-url=|publisher=The Oregonian|language=en|url-status=dead}}</ref>. Наводните лековити својства кои се препишуваат на рогот никогаш не биле потврдени од страна на медицинските науки. На средниот исток овие рогови се користат за изработување на украсни дршки за ножеви и ками. 
 
== Однесување ==
[[Податотека:Spitzmaulnashorn (fcm).jpg|right|thumb|Црн носорог се одмара во зоолошката градина во Франкурт]]
Носорозите се самотни животни,  освен за време на сезоната на парење. Мајките и младите понекогаш живеат во мали групи, но само кратко време. Мажјаците не се толку дружељубиви како женките, иако и тие понекогаш дозволуваат во нината околина да има и други носорози. Овие животни не се многу територијални, и често делови од нивните територии се препокриваат со територии на други единки . Големина на овие територии може да варира во зависност од сезоната и достапноста на храна и вода. Вообичаено на територии каде има големо количество на храна и вода, има поголема концентрација на носорози. Во [[Серенгети]] овие територии се од 43-{{км2|133}}, додека во [[Нгоронгоро]] се помеѓу 2,6 и {{км2|44}}. 
 
Црните носорози имаат репутација на екстремно агресивни животни. Тие напаѓаат од страв, збунетост и паника. Поради нивниот многу слаб вид, тие напаѓаат секогаш кога ќе осетат некаква закана. Забележани се случаи кога овие животни напаѓаат и стебла од дрва или [[термит]]ски живеалишта. Црните носорози често се борат меѓусебе, и имаат највисока стапка на смртност како резултат на борба (највисока од сите цицачи): околу 50 % од мажјаците и 30% од женките умираат од повреди здобиени за време на борба<ref>Joel Berger and Carol Cunningham, "Natural Variation in Horn Size and Social Dominance and Their Importance to the Conservation of Black Rhinoceros," Conservation Biology 12:708-11 (1998).</ref>. Возрасен црн носорог нема природни [[грабливци]]<ref>[http://www.awf.org/content/wildlife/detail/rhinoceros AWF: Wildlife: Rhinoceros<!-- Bot generated title -->]</ref>, освен еден непроверен ицидент кога возрасен носорог е убиен од [[Нилски крокодил]] <ref>Wood, The Guinness Book of Animal Facts and Feats. Sterling Pub Co Inc (1983), ISBN 978-0-85112-235-9</ref>.
 
Црните носорози се доста брзи, и трчајќи можат да достигнат брзина од 56&nbsp;км/ч.
 
=== Исхрана ===
[[Податотека:Black rhino.jpg|thumb|left|250px|Црн носорог пасе трева]]
Црниот носорог е [[хербивор]]но животно што значи дека се храни со лисјести растенија, гранки, фиданки, трнести грмушки и овошје. Нивната исхрана помага во намалување на количината на [[дрвенести растенија]] што резултира со растење на повеќе трева, што е корисно за другите животни. Се знае дека овие животни јадат и до 220 различни видови на растенија. Носорозите можат да издржат без вода и до 5 дена, за време на големите суши. Црниот носорог најчесто ги населува пасиштата, саваните и тропските територии. 
 
Црниот носорог се храни наутро и навечер. За време на најтоплиот дел од денот, тие се неактивни и најчесто времето го поминуваат одмарајќи, спиејќи или валкајќи се во калта. Валкањето во кал е значаен дел од животот на овие животни. Ова им помага да го оладат телото за време на денот, но и да се заштитат од [[паразит]]и. Ако поради суша нема кал, тогаш тие се валкаат во прав. Кога се хранат, црните носорзи ги употребуваат усните за да ги соберат сите листови од гранките. 
 
=== Размножување ===
[[Податотека:Ostafrikanisches Spitzmaulnashorn.JPG|left|250px|thumb|Црн носорог во зоолошката градина во Цирих]]
Возрасните единки се самотни животни, и се собираат само за време на парењето. Парењето не е од сезонски карактер но раѓањето е речиси секогаш кон крајот на дождовната сезона, односно во суви услови.
 
Паровите за време на парењето остануваат заедно од 2-3 дена па до неколку недели. За време на овој период тие се парат неколкупати.
 
Периодот на носење трае 15-16 месеци. Младите по раѓањето тежат 35 до 50 килограми. Младите прекинуваат да цицаат на возраст од 2 години. Мајката останува со младенчето 2-3 години, додека не се роди ново младенче. Младите понекогаш може да бидат плен на хиенахиени или лавови. Полова зрелост мажјаците достигнуваат на возраст од 5-7 години, а женките на возраст од 7-8 години. Во дивината, животниот век е од 35 до 50 години<ref name=WAZA/>.
 
== Наводи ==
{{reflist}}
* {{Citation | last = Emslie | first = R. and Brooks, M. | year = 1999 | title = African Rhino. Status Survey and Conservation Action Plan | publisher= IUCN/SSC African Rhino Specialist Group. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK | isbn = 2831705029}}
* {{Citation | last = Rookmaaker | first = L. C. | year = 2005 | title = Review of the European perception of the African rhinoceros | journal = Journal of Zoology | volume = 265 | number = 4 | pages= 365–376 | doi = 10.1017/S0952836905006436 }}
=== Надворешни врски ===
* [http://www.rhinoresourcecenter.com/species/black-rhino/ Black Rhino Info] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20141015011942/http://www.rhinoresourcecenter.com/species/black-rhino |date=2014-10-15 }} & [http://www.rhinoresourcecenter.com/images/Black-Rhino/t1_4/year/desc/1.php Black Rhino Pictures] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140407140008/http://www.rhinoresourcecenter.com/images/Black-Rhino/t1_4/year/desc/1.php |date=2014-04-07 }} on the [http://www.rhinoresourcecenter.com Rhino Resource Center] website.
* The [[International Rhino Foundation]] dedicated to the conservation of rhinos http://www.rhinos-irf.org/ {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071011002729/http://www.rhinos-irf.org/ |date=2007-10-11 }}
* {{Наведена мрежна страница | url = http://spot.colorado.edu/~humphrey/fact%20sheets/rhino_black/black_rhino.htm | title = Black Rhinos Fact Sheet; developed for the San Diego Zoological Society Intranet | accessdate = 2007-10-09 | archive-date = 2007-12-09 | archive-url = https://web.archive.org/web/20071209203308/http://spot.colorado.edu/~humphrey/fact%20sheets/rhino_black/black_rhino.htm | url-status = dead }}
* {{Наведена мрежна страница | url = http://www.zoo.nsw.gov.au//imagedata/Rhi.pdf | format = PDF | work = Zoological Parks Board of New South Wales | title = Black Rhinoceros | accessdate = 2007-10-09 | archive-date = 2006-08-19 | archive-url = https://web.archive.org/web/20060819075404/http://www.zoo.nsw.gov.au//imagedata/Rhi.pdf | url-status = dead }}
* [http://www.savetherhino.org/ www.savetherhino.org]
* [http://www.wildlifenow.com/ WildLifeNow] Website for the [[Tony Fitzjohn]]/[[George Adamson]] African Wildlife Preservation Trust, supporting the [[Mkomazi Game Reserve]] and Mkomazi Rhino Sanctuary in Tanzania
* [http://ecos.fws.gov/species_profile/servlet/gov.doi.species_profile.servlets.SpeciesProfile?spcode=A081 U.S. Fish & Wildlife Service Species Profile] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061002224420/http://ecos.fws.gov/species_profile/servlet/gov.doi.species_profile.servlets.SpeciesProfile?spcode=A081 |date=2006-10-02 }}

{{Непарнокопитни}}

[[Категорија:Непарнокопитни]]
[[Категорија:Носорози]]
[[Категорија:Таксони опишани од Карл Линеј]]