Унгарија

Унгарија
Унгарија; Magyarország (унгарски)
Знаме	Грб
	Гесло: нема; Историски Cum Deo pro Patria et Libertate (Латински, Со помош на Господ за татковината и слободата) или Regnum Mariae Patronae Hungariae (Латински, Кралството на Марија, патронот на Унгарија);
	Химна: Химна („Isten, áldd meg a magyart“); („Боже, благослови го Унгарецот“); ;
	Местоположбата на Унгарија (темнозелена) – на Европскиот континент (зелена и темносива); – во Европската Унија (зелена) — [Легенда] Местоположбата на Унгарија (темнозелена) – на Европскиот континент (зелена и темносива); – во Европската Унија (зелена) — [Легенда]
Главен град; (и најголем)	Будимпешта; 47°26′N 19°15′E / 47.433° СГШ; 19.250° ИГД
Службен јазик	Унгарски (Magyar)
Народности (2022)	95.2% Унгарци; 2.2% Роми; 1.5% Германци; 1.2% Други;
Демоним	Унгарци
Уредување	Парламентарна република
Основање
пристапила во ЕУ	1 мај, 2004
Површина
Население
БДП (ПКМ)	проценка за 2008 г.
БДП (номинален)	проценка за 2008 г.
Џиниев коеф. (2014)	27.9; низок · 16та
ИЧР (2021)	▲ 0.846; многу висок · 46та
Валута	Форинта (HUF)
Часовен појас	CET (UTC+1)
Датумски формат	yyyy.mm.dd, ; yyyy.mm.dd (CE)
Се вози на	десно
НДД	.hu1
Повик. бр.	36
1.	Се користи и .eu како дел од Европската Унија.

Проверена верзија на оваа страница, одобрена на 9 мај 2024, се засноваше на оваа преработка.

Унгарија (унгарски: Magyarország [ˈmɒɟɒrorsaːɡ] ^ⓘ) е држава во Средна Европа, што се граничи со Австрија, Украина, Романија, Србија, Хрватска, Словенија и Словачка. Локално е позната како Земја на Унгарците. Главен град на Унгарија е Будимпешта. Химна на Унгарија е Isten, áldd meg a magyart (Боже, благослови го Унгарецот). Во Унгарија живеат околу 10.241.000 жители на територија од околу 93.000 км2.

Историја

Пред 895

Денешната територија на Унгарија во стариот век била провинција Панонија, дел од Римското Царство. Во 4 век на таа територија се населиле Хуните под водство на Атила. Подоцна таа територија ја населиле и германски племиња. По Германците дошле и Аварите и Словените, што подоцна резултирало со доаѓање на Угрите, односно денешните Унгарци.

Основањето на унгарската држава е поврзано со доселувањето на Угрите од Понтско-касписката степа како конфедерација на седум племиња. Нивната силно централизирана-степска империја била предводена од Алмош и неговиот син Арпад: основачи на династијата на Арпадите. Арпадите тврделе дека се директни потомци на Атила.^[7]^[8]^[9] Унгарците ја запоседнале Панонската Низина на претходно планиран начин, со долга миграција помеѓу 862–895 година.^[10] Според угрофинската теорија, тие потекнуваат од население кое зборувало уралски и го населувало подрачјето помеѓу реката Волга и Уралските планини.^[11]

Среден век

Угрите се населиле во 896 година.

Во 1001 година Унгарците го прифатиле христијанството и кнезот Иштван I се крунисал во крал.

Во 1241–1242, кралството претрпило голем удар со Монголската инвазија. Половина од унгарското население од 2 милиони луѓе биле жртви на инвазијата.^[12] Кралот Бела IV дозволил влез на Кумани и Јаси во земјата, кои бегале од Монголите.^[13] Низ вековите, тие биле целосно асимилирани.^[14] По повлекувањето на Монголите, кралот Бела наредил изградба на стотици камени замоци и утврдувања, за да се одбрани од можна втора монголска инвазија. Монголите се вратиле во Унгарија во 1285, но со новоизградениот систем од замоци и нова тактика (тешко вооружени витези) успешно биле одбиени. Монголските војски биле поразени^[15] во близина на Пешта од војската на кралот Ладислав IV.

Во 1526 година за време на Мохачката битка Турците извоиле победа над Унгарија и со тоа престанала да постои како држава. Територијата на Унгарија била поделена на три дела од кои еден дел целосно потпаднал под власт на Турција, друг под власт на Хабсбуршката монархија и третиот бил полунезависна држава во вазалски однос со Турција. Кон крајот на 17 век сите три дела биле дел од Хабсбуршката монархија и тогаш Унгарците ја менуваат религијата прифаќајќи го лутеранството и калвинизмот.

Современа историја

Во 1848 година Унгарците дигнале востание против Монархијата за национални права, но не успеале во тоа. По востанието политиката на монархијата кон Унгарците се менува и тогаш е формирана Австроунгарија.

Во Првата светска војна Австроунгарија била дел од Силите на оската заедно со Германија и Италија. Кога Австроунгарија ја изгубила војната, државата се поделила на два дела: Австрија и Унгарија, додека делови потпаднале во рамките на Југославија, Романија и Чехословачка.

Во Втората светска војна Унгарија повторно ја поддржала Германија и по вторпат ја загубила војната. По војната Унгарија била под раководство на Комунистичката партија на Унгарија. Од 1990 година е демократско повеќепартиско општество.

Географија и клима

Околу половина од територијата на Унгарија е составена од рамница, поточно од Панонската низина. Највисоката надморска висина на Унгарија во рамницата е 183 метри.

Трансданубија е ридски предел и има мали планини. Овие се најисточните точки на Алпите на запад, Средните планини во центрот и Мешек планините на југ. Највисок врв во овој регион е Ирот ко со висина од 882 метри.

Највисоките и најголемите планини во Унгарија се Карпатите кои се наоѓаат во северна Унгарија, на словачката граница. Највисок врв е Кекеш со 1.014 метри.

Унгрија е поделена на два дела од реката Дунав. Покрај Дунав во Унгарија течат и Драва и Тиса и езерото Балатон. Климата на Унгарија е континентална.

Политички систем

Претседателот на Унгарија има церемонијална улога и е избран од парламентот на секои пет години. Премиерот е избран од парламентот на Унгарија и може да биде сменет само ако му се изгласа недоверба. Извршната власт, односно владата, е највисоката институција на Унгарија и премиерот е претседател на Владата. Премиерот го избира кабинетот на министри, но може истите да ги распушти. Националното собрание на Унгарија е еднодомна институција и има 386 пратенички места и се избираат на парламентарни избори за мандат од четири години.

Административна поделба

Административно, Унгарија е поделена на 19 региони и град Будимпешта. Овие региони се трета административна поделба на територијата на Унгарија.

Регионите понатака се поделени на подрегиони меѓу кои повторно Будимпешта е свој подрегион. Унгарија има вкупно 173 подрегиони. Овие подрегиони во 1996 година биле групирани во седум статистички региони за економски и статистички цели. Тие седум региони ја прават втората административна поделба на Унгарија.

Покрај регионите и подрегионите, во Унгарија има 23 градови кои се сметаат за посебни региони. Водачите на овие градови имаат соодветни законски сили, но сепак градовите спаѓаат во регионот каде се наоѓаат, освен Будимпешта.

Стопанство

Унгарија ги одржала своите први избори во 1990 година, после комунистичкиот режим во државата и успешно ја трансформирала својата планска економија во пазарна. Во државата широкораспространети се странските инвестиции и странскиот посед на компании и трговско земјиште.

Унгарија постојано има раст на економија. Приватниот сектор во државата сочинува околу 80% од БДП на Унгарија. Од странските инвестиции кои се слеваат во Средна Европа, една третина одат во Унгарија. Унгарија има јака монетарна, фискална, бизнис и трговска политика со лесно инвестирање.

Официјална валута во Унгарија е унгарската форинта.

Население и јазик

Верници во Унгарија

Католици			80,5 %
Источни Католици			0,27 %
Православни			0,16 %
Клаванисти			16,2 %
лутеранци			3 %
Евреи			0,1 %
Други			0,2 %

95% од населението на Унгарија се Унгарци со мајчин јазик унгарски. Најголеми малцински етнички заедници во Унгарија се Ромите со 2.1% и Германците 1.2%. Покрај нив во Унгарија живеат и Словаци, Хрвати, Романци, Украинци и Срби. Неофицијално, Ромите сочинуваат околу 10% од населението. Со Договорот од Карловиц голем број на Германци се доселиле во Унгарија.

Службен јазик во Унгарија е унгарски јазик.

п р у Најголеми градови во Унгарија Hungarian Central Statistical Office
	Бр.		Округ	Нас.	Бр.		Округ	Нас.
Будимпешта Дебрецин	1	Будимпешта	Будимпешта	1,752,286	11	Солнок	Јас-Наѓкун-Солнок	71,285	Сегед Мишколц
	2	Дебрецин	Хајду-Бихар	201,432	12	Ерд	Пешта	68,211
	3	Сегед	Чонград	160,766	13	Татабања	Комаром-Естергом	65,845
	4	Мишколц	Боршод-Абауј-Земплен	154,521	14	Шопрон	Ѓер-Мошон-Шопрон	62,671
	5	Печ	Барања	142,873	15	Капошвар	Шомоѓ	61,441
	6	Ѓер	Ѓер-Мошон-Шопрон	132,038	16	Веспрем	Веспрем	59,738
	7	Њиреѓхаза	Саболч-Сатмар-Берег	116,799	17	Бекешчаба	Бекеш	58,996
	8	Кечкемет	Бач-Кишкун	110,687	18	Залаегерсег	Зала	57,403
	9	Секешфехервар	Фејер	96,940	19	Егер	Хевеш	52,898
	10	Сомбатхељ	Ваш	78,407	20	Нагканижа	Зала	46,649

Култура во Унгарија

Културата во Унгарија има свој специфичен стил, богата со различни елементи и стилови. Поради богатата историја, унгарската култура има богата фолклорна традиција изразена во архитектурата, начинот на живот, поезија, литература и сликарство. Унгарската музика е доста богата, почнувајќи од класичната музика на Франц Лист до унгарската ромска музика и танцеви. Исто така, литературата е многу богата и шаренолика со голем број на автори меѓу кои има и светски познати писатели и поети.

Религија

Мнозинството од населението на Унгарија биле христијанизирани во текот на 10 век. Првиот унгарски крал, Свети Иштван I го зел западното христијанство, иако неговата мајка, Саролт, била крстена по источниот обред. Унгарија останала претежно католичка земја до 16 век, односно до појавата на реформацијата и Лутеранството, каде калвинизмот бил прифатен од скоро цела популација. Во втората половина на 16 век, сепак, Езуитите предводени преку својата кампања на Контрареформација меѓу Унгарците, успеале нивниот процент да го намалат. До 17 век, Унгарија веќе била католичка земја. Во некои од источните делови на земјата околу Дебрецен, сѐ уште постојат протестантски заедници. православието во Унгарија е на религијата главно на некои национални малцинства во земјата, особено, Романци, Руси, Украинци и Срби.

Според последните податоци, 5.289.521 од населението на Унгарија се римокатолици, 268.935 - источни католици, 15.928 - православни, 1.622.796 калвинисти, 304.705 - лутеранци, 17.705 - баптисти, 5.840 - адвентисти, 34.530 - други протестантски деноминации, 24.340 - други христијански деноминации, 12.871- евреи, 13.567 - други нехристијански деноминации, 1.483.369 - атеисти, 1.734.333 - не одговориле на прашањето за нивната религиозна принадлежност.

Унгарија како тема во уметноста и во популарната култура

„Унгарски благородник“ - песна на унгарскиот поет Шандор Петефи.^[16]

Белешки

↑ Во Унгарија луѓето можат да пријават повеќе етнички идентитети, па затоа збирот надминува 100%.

Наводи

↑ European State Mottos^{[мртва врска]}
↑ Vukovich, Gabriella (2018). Mikrocenzus 2016 – 12. Nemzetiségi adatok [2016 microcensus – 12. Ethnic data] (PDF). Hungarian Central Statistical Office (унгарски). Budapest. ISBN 978-963-235-542-9. Посетено на 10 January 2019.
↑ „Population by type of settlement - annually“. Hungarian Central Statistical Office. 24 December 2015. Посетено на 24 December 2015.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 „Report for Selected Countries and Subjects“. Imf.org. Посетено на 2008-11-21.
↑ „Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC)“. Eurostat Data Explorer. Посетено на 4 December 2015.
↑ „Human Development Report 2021/2022“ (PDF) (англиски). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Посетено на 8 September 2022.
↑ Horváth-Lugossy, Gábor; Makoldi, Miklós; Neparáczki, Endre (2022). Kings and Saints - The Age of the Árpáds (PDF). Budapest, Székesfehérvár: Institute of Hungarian Research. ISBN 978-615-6117-65-6.
↑ Neparáczki, Endre; Maróti, Zoltán; Kalmár, Tibor; Maár, Kitti; Nagy, István; Latinovics, Dóra; Kustár, Ágnes; Pálfi, György; Molnár, Erika; Marcsik, Antónia; Balogh, Csilla; Lőrinczy, Gábor; Tomka, Péter; Kovacsóczy, Bernadett; Kovács, László; Török, Tibor (12 November 2019). „Y-chromosome haplogroups from Hun, Avar and conquering Hungarian period nomadic people of the Carpathian Basin“. Scientific Reports. 9 (1): 16569. Bibcode:2019NatSR...916569N. doi:10.1038/s41598-019-53105-5. PMC 6851379. PMID 31719606.
↑ Neparáczki, Endre; Maróti, Zoltán; Kalmár, Tibor; Kocsy, Klaudia; Maár, Kitti; Bihari, Péter; Nagy, István; Fóthi, Erzsébet; Pap, Ildikó; Kustár, Ágnes; Pálfi, György; Raskó, István; Zink, Albert; Török, Tibor (18 October 2018). „Mitogenomic data indicate admixture components of Central-Inner Asian and Srubnaya origin in the conquering Hungarians“. PLOS ONE. 13 (10): e0205920. Bibcode:2018PLoSO..1305920N. doi:10.1371/journal.pone.0205920. PMC 6193700. PMID 30335830.
↑ Történelem 5. az általános iskolások számára [History 5. for primary school students] (PDF) (Hungarian). Oktatási Hivatal (Hungarian Educational Authority). 2020. стр. 15, 112, 116, 137, 138, 141. ISBN 978-615-6178-37-4.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
↑ Origins and Language. Source: U.S. Library of Congress.
↑ The Mongol invasion: the last Arpad kings, Encyclopædia Britannica – "The country lost about half its population, the incidence ranging from 60 percent in the Alföld (100 percent in parts of it) to 20 percent in Transdanubia; only parts of Transylvania and the northwest came off fairly lightly."
↑ Autonomies in Europe and Hungary. By Józsa Hévizi.
↑ cs. „National and historical symbols of Hungary“. Nemzetijelkepek.hu. Архивирано од изворникот на 29 July 2008. Посетено на 20 September 2009.
↑ Pál Engel (2005). Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary. I.B.Tauris. стр. 109. ISBN 978-1-85043-977-6.
↑ Šandor Petefi, Sloboda i ljubav. Beograd: Rad, 1969, стр. 21-22.

Галерија

Бунар во Хортобаѓ (Hortobágy)
Езеро Балатон (Balaton)
Сегед (Szeged)

Сегед (Szeged)
Ѓер (Győr)

Ѓер (Győr)
Мишколц (Miskolc)

Мишколц (Miskolc)

Поврзано

Надворешни врски

Собрание
Шеф на држава и кабинет Архивирано на 14 мај 2011 г.
„Светска книга на факти“ на ЦИА — запис за „Унгарија“ (англиски)
Унгарија на UCB Архивирано на 19 јули 2011 г.
Историја на Унгарија:документи
Историја на Унгарија
Превод на литературни творби на унгарски Архивирано на 9 декември 2000 г.

[2] Во Унгарија луѓето можат да пријават повеќе етнички идентитети, па затоа збирот надминува 100%.

[1] European State Mottos^{[мртва врска]}

[census_2016-3] Vukovich, Gabriella (2018). Mikrocenzus 2016 – 12. Nemzetiségi adatok [2016 microcensus – 12. Ethnic data] (PDF). Hungarian Central Statistical Office (унгарски). Budapest. ISBN 978-963-235-542-9. Посетено на 10 January 2019.

[4] „Population by type of settlement - annually“. Hungarian Central Statistical Office. 24 December 2015. Посетено на 24 December 2015.

[autogenerated1-5] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 „Report for Selected Countries and Subjects“. Imf.org. Посетено на 2008-11-21.

[eurogini-6] „Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC)“. Eurostat Data Explorer. Посетено на 4 December 2015.

[UNHDR-7] „Human Development Report 2021/2022“ (PDF) (англиски). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Посетено на 8 September 2022.

[:02-8] Horváth-Lugossy, Gábor; Makoldi, Miklós; Neparáczki, Endre (2022). Kings and Saints - The Age of the Árpáds (PDF). Budapest, Székesfehérvár: Institute of Hungarian Research. ISBN 978-615-6117-65-6.

[9] Neparáczki, Endre; Maróti, Zoltán; Kalmár, Tibor; Maár, Kitti; Nagy, István; Latinovics, Dóra; Kustár, Ágnes; Pálfi, György; Molnár, Erika; Marcsik, Antónia; Balogh, Csilla; Lőrinczy, Gábor; Tomka, Péter; Kovacsóczy, Bernadett; Kovács, László; Török, Tibor (12 November 2019). „Y-chromosome haplogroups from Hun, Avar and conquering Hungarian period nomadic people of the Carpathian Basin“. Scientific Reports. 9 (1): 16569. Bibcode:2019NatSR...916569N. doi:10.1038/s41598-019-53105-5. PMC 6851379. PMID 31719606.

[10] Neparáczki, Endre; Maróti, Zoltán; Kalmár, Tibor; Kocsy, Klaudia; Maár, Kitti; Bihari, Péter; Nagy, István; Fóthi, Erzsébet; Pap, Ildikó; Kustár, Ágnes; Pálfi, György; Raskó, István; Zink, Albert; Török, Tibor (18 October 2018). „Mitogenomic data indicate admixture components of Central-Inner Asian and Srubnaya origin in the conquering Hungarians“. PLOS ONE. 13 (10): e0205920. Bibcode:2018PLoSO..1305920N. doi:10.1371/journal.pone.0205920. PMC 6193700. PMID 30335830.

[:2822-11] Történelem 5. az általános iskolások számára [History 5. for primary school students] (PDF) (Hungarian). Oktatási Hivatal (Hungarian Educational Authority). 2020. стр. 15, 112, 116, 137, 138, 141. ISBN 978-615-6178-37-4.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)

[12] Origins and Language. Source: U.S. Library of Congress.

[13] The Mongol invasion: the last Arpad kings, Encyclopædia Britannica – "The country lost about half its population, the incidence ranging from 60 percent in the Alföld (100 percent in parts of it) to 20 percent in Transdanubia; only parts of Transylvania and the northwest came off fairly lightly."

[14] Autonomies in Europe and Hungary. By Józsa Hévizi.

[15] s. „National and historical symbols of Hungary“. Nemzetijelkepek.hu. Архивирано од изворникот на 29 July 2008. Посетено на 20 September 2009.

[16] Pál Engel (2005). Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary. I.B.Tauris. стр. 109. ISBN 978-1-85043-977-6.

[17] Šandor Petefi, Sloboda i ljubav. Beograd: Rad, 1969, стр. 21-22.

[1]

[бел. 1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]