Прејди на содржината

Поздрав со три прста (Србија)

Од Википедија — слободната енциклопедија
Поздрав со три прсти на митингот Косово е Србија во 2008 година во Белград

Поздравот со три прста е познат како српски поздрав, кој оригинално ја изразува Светата Троица, која се користи при давањето заклетва и симбол на српското православие, која денес е едноставно израз, гест за етничките Срби и Србија, направен со продолжување на палецот, показалецот и средниот прст на едната или на двете раце. Поздравот обично оди заедно со српското знаме, користејќи неколку семантички слоеви за да го прикаже неговото историско значење, а истовремено се користи и симбол на српскиот етнонационализам за време на Фестивалот на трубите во Гуча.[1]

Потекло

[уреди | уреди извор]

Православна симболика

[уреди | уреди извор]

Во српската и православната традиција бројот три е исклучително важен.[2] При потпишувањето на крстот во православието се користат три прста, симболизирајќи ја Троицата. Србите, кога давале заклетва, историски ги користеле трите прста (собрани, како при вкрстување) заедно со честитките „Свето тројство моја“ или „за чесниот крст и златна слобода“ за време на формални и религиозни настани.[2] Поздравот често се правел со двете раце, кренати над главата.[2] Српските селани го запечатија залогот со подигнување на три прсти на лицето, а лицето беше „тежиште на честа“ во балканската култура.[3] Српска поговорка вели „Нема крста без три прста“.[4] Караѓорѓе бил назначен за водач на српските бунтовници откако сите тие ги кренаа „трите прсти во воздух“ и со тоа дале заклетва.[5]

Трите прсти се сметаа за симбол на српството во 19 век. Његош спомнал „прекрстувањето со три прста не остана“ кога зборувал за исламизацијата на Србите, централна тема во Планинскиот венец (1847).[6] Сликата на Паја Јовановиќ, Таковското востание (1888), го прикажува Милош Обреновиќ како држи воено знаме и поздравува со три прста.[2] Српско-католичкото движење во Дубровник, кое поддржуваше дека Србите имаат три вери (православието, католицизмот и исламот), ги критикуваше пансербистите кои според нив „вистински им веруваа само на оние Срби кои вкрстуваат со три прста“.[7] Расказ објавена во 1901 година опкружува средба на српски деспот со еден Шилаѓи, на кој францисканските монаси му ги отсекле трите прсти на деспотот, откако разговарале за вистинскиот начин на премин.[8]

Српскиот митрополит Николај Велимировиќ (1881–1956) повикал на српски поздрав во кој требаше да се кренат три прста покрај поздравот: „Така помогни ни Боже!“.[9] Во 1937 година, Велимировиќ ја започна проповедта протестирајќи против католичката поддршка за одвојување на државата и религијата во Југославија со „Крени три прста православни Срби!“.[10]

За време на Втората светска војна, Католичката црква во Независна Држава Хрватска бараше Србите да се откажат од вкрстувањето со три прста.[11] Во писмото на четниците до југословенските партизани се нагласува дека вистинската власт е во Лондон (во егзил) и дека ќе ги убијат сите што нема да се прекрстат со три прста.[12] Усташка песна отишла Неста крста са три прста („Помина крстот со три прста“) која се однесувала на муслиманскиот дневен абдест и на православниот начин на поставување на крстот.[13]

Модерна форма

[уреди | уреди извор]

Вук Драшковиќ, лидерот на политичката партија Српско движење за обнова, во интервју од 2007 година рекол дека првпат го користел во 1990 година на основачкиот состанок на партијата, инспириран од сликата на Паја Јовановиќ.[14] За време на уличните демонстрации во Белград во март 1991 година, поддржувачите на Драшковиќ масовно ги користеле трите прсти, што ги претставуваше трите барања што Српското движење за обнова ги постави пред владата.[15]

Употреба

[уреди | уреди извор]
Изборен митинг на Борис Тадиќ.

Според политикологот Анамарија Дутчеак Сегесте, значењето на поздравот е различно: иако го користеле националистите, тој не можел да биде монополизиран како таков; користен бил без агресивни националистички конотации, т.е. на спортски настани, од противниците на Милошевиќ, од претседателот Борис Тадиќ за време на Летните олимписки игри 2008 итн.

Поздравот го користат членовите и поддржувачите на речиси сите српски политички партии на нивните митинзи за време на изборните кампањи. Тоа може да се види на секакви улични демонстрации и прослави.

Хрватите, Бошњаците и косовските Албанци, кои војуваа со Србите во минатото, поздравот го сметаат за провокативен.[16] Написот во вестите на Политика од 1998 година зборувал за „вечното демонизирање“ на поздравот, „кој веќе влезе во каталогот на планитарните гестови“, заедно со затворената тупаница, испружената дланка и знакот V.[17]

Југословенски војни

[уреди | уреди извор]

За време на југословенските војни, поздравот бил широко користен како српски симбол. Во увертирата на босанската војна, босанските Срби биле охрабрени да гласаат на референдумот во 1991 година преку постери на кои биле прикажани трите прсти.[18] За време на војните, српските војници ги кревале трите прсти во знак на победа.[19][20]

Кога руските мировни трупи влегоа во Сараево во 1994 година, тие го користеа поздравот кога ги поздравуваа српските војници,[21] и поради тоа беа означени како просрпски; УНПРОФОР користеше српски поздрав кога ги поздравуваше Србите, а знакот V кога ги поздравуваше Бошњаците, покажувајќи непристрасност.[22]

Во 2006 година, Обединетите нации го објавиле случајот насловен IT-00-39-T од Меѓународниот трибунал за гонење на лица одговорни за сериозни прекршувања на меѓународното хуманитарно право извршени на територијата на поранешна Југославија од 1991 година, опишувајќи неколку злосторства извршени од Српските воени и полициски сили врз бошњачки и хрватски цивили на 20 јули 1992 година, во селата Кератем, Омарска и Трнопоље. Уапсените биле погубени, понижувани и принудувани да плукаат по босанското знаме и да го прават знакот со три прста.[23]

Имаше случаи кога заробениците од несрпска националност беа принудени да го користат поздравот.[24] Според документарецот на БиБиСи за масакрот во Сребреница, објавен од Хјуман рајтс воч на 16 август 1995 година, силите на босанските Срби превезувале босански цивили со автобуси до селото Тиска. За време на патувањето, цивилите виделе дека четниците го покажале симболот со три прста, а кога пристигнале, српските полициски сили ги принудиле да ги предадат да предадат злато и накит и заканувајќи им се дека ќе им ги отсечат градите на жените.[25][26]

Во 2008 година, босанскиот весник Ослобоѓење објавил известување за апсењето на Радован Караџиќ. На 24 јули, весникот обвинувајќи ги спореди водачите на Република Српска со оние од времето на војната во првиот весник на кој е прикажан Милорад Додик до Караџиќ со фотографија на Додик како поздравува со три прста за време на војната.[27]

На 22 октомври 1999 година, Хјуман рајтс воч доби фотографии од администрацијата на ОВК во Пеќ на кои се прикажани српски војници како носат автоматска пушка, како поздравуваат со три прсти и стојат пред запалените куќи.[28] Официјални лица на ОВК изјавија за Хјуман рајтс воч дека фотографиите биле пронајдени во домовите на етнички српски граѓани во областа Пеќ, откако српските и југословенските сили се повлекле од Косово на 12 јуни.

Во 1999 година, по бомбардирањето на НАТО на Србија, Колин Вудард напишал за илјадници Срби Американци кои го исполнија паркот спроти Белата куќа на авенијата Пенсилванија, извикувајќи „Косово е Србија“ и „Стоп за бомбардирањето“, носејќи воени капи и правејќи го поздрав со три прста. Српските православни свештеници на собирот зборуваа пред толпата, велејќи дека „Србија е цивилизирана нација“.

Во 2001 година, по завршувањето на војната во Косово, силите на ОВПМБ требаше да се предадат на КФОР, но се случи инцидент кога српските сили застрелале висок командант на ОВПМБ (кој не сакаше да се договори со КФОР) како тој случајно влетал во село каде српските генерали ја воделе парадата со поздравување со три прста на Србинот.[29]

Употреба во спортот

[уреди | уреди извор]
НБА кошаркарот Александар Павловиќ го покажува поздравот со три прста
Фудбалерите и навивачите на српскиот ФК White Eagles по победа

На познатата фотографија на тимот на Црвена звезда од Белград, кој ја прославува својата победа на Европскиот куп 1990-91, се гледаат осум играчи кои го користат српскиот поздрав, додека хрватскиот играч, Роберт Просинечки, не.[30]

По освојувањето на Европското првенство во кошарка во 1995 година, целата тогашна југословенска репрезентација ги покажа трите прста. Александар Ѓорѓевиќ вели дека трепкал со трите прста „да не биде провокативен. Само: тоа е Србија, тоа сме ние, тоа сум јас – ништо друго. Тоа е моја гордост.“ Српскиот тенисер Новак Ѓоковиќ крева три прста по неговите победи.[31]

Во 2001 година, Боби Деспотовски од австралискиот фудбалски тим Перт Глори (од српско потекло) бил санкциониран од Австралиската фудбалска федерација за давање поздрав на публиката претежно од хрватска заедница на домашен натпревар на Мелбурн Најтс и поттикнување тепачка; Деспотовски и тренерот Бернд Станге потоа беа нападнати од навивачите на Најтс, принудувајќи го следниот натпревар да се пресели во Лондон.[32]

Српскиот ватерполист Александар Шапиќ во 2007 година изјавил дека „Знам дека го користеле војниците во војна, но не кревам три прсти затоа што мразам некого. Ги почитувам сите народи и знам што има во моето срце.“[33]

Поздравот наиде на контроверзии во Турција откако Душко Тошиќ, играјќи за Бешикташ, го искористи поздравот по победата на Србија над Албанија во гостинскиот натпревар во квалификациите за УЕФА 2016 година; Навивачите на Бешикташ му се заканија преку турските медиуми.[34]

Имаше случаи во поранешна Југославија каде поддржувачите парадоксално позајмуваат симболи и слогани од другите етнички групи: во мај 2003 година, навивачите на босанските Хрвати на клубот Широки Бријег, за време на натпреварот против бошњачкиот ФК Жељезничар Сараево, скандираа „убиј го Турчинот“ и го кренаа поздрав со три прста.[16]

Современа употреба

[уреди | уреди извор]

Победничката на Евровизија од 2007 година, Марија Шерифовиќ, го користела поздравот кога славела поени; Контроверзно, таа го искористи поздравот кога доби максимални 12 поени од босанските гледачи, по што босанските медиуми објавија дека се користи како директна провокација.[35][36] Шведско-српското национално здружение го нарече „смешно“, велејќи дека поздравот не треба да се погреши на тој начин, туку се смета за ништо повеќе од „променет знак V “, иако поздравот со три прста е постар од V знак.[37]

Раде Лесковац, претседател на партија на српското малцинство во Хрватска, предизвикал контроверзии во 2007 година кога околу Вуковар беа поставени изборни плакати со него со поздрав.[38]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ JELENA, GLIGORIJEVIĆ (2019). Contemporary Music Festivals as Micronational Spaces: Articulations of National Identity in Serbia's Exit and Guča Trumpet Festivals in the Post-Milošević Era. Finland: UNIVERSITY OF TURKU. стр. 199–200. ISBN 978-951-29-7594-5. Посетено на 4 January 2020.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 A. Palić (2013-12-07). „Prkos raširio tri prsta“. Novosti.
  3. ↑ Traian Stoianovich (1 September 1994). Balkan Worlds. M.E. Sharpe. стр. 48. ISBN 978-0-7656-3851-9.
  4. ↑ Vladimir Ćorović (1921). Pokreti i dela. Izdavačka knjižarnica Gece Kona. стр. 9.
  5. ↑ M. Đ Milićević (1876). Knez̆evina Srbija. 1. Sloboda. стр. 251.
  6. ↑ Лазо М Костић (2000). Његош и српство. Српска радикална странка. стр. 250. ISBN 978-86-7402-035-7.
  7. ↑ Izviesca brzopisna i analiticna ... zasjedanja zemaljskoga sabora dalmatinskoga od dneva ... do ... 18 ..., u koji dan zasjedanje bi odgodjeno. (Stenograph. und analyt. Mitteilungen der ... Session der dalmatischen Landesversammlung.)- U Zadru, Narodnogo Lista 1870-(serbocroat. et ital.). Narodnogo Lista. 1899. стр. 604.
  8. ↑ Brankovo kolo za zabavu, pouku i književnost. 7. 1901. стр. 103.
  9. ↑ Радмила Радић (2006). Живот у временима: Гаврило Дожић 1881-1950. Институт за новију историју Србије. стр. 178. ISBN 978-86-7005-047-1. Тако нам Бог помогао!
  10. ↑ Vjekoslav Perica (2002). Balkan Idols: Religion and Nationalism in Yugoslav States. Oxford University Press. стр. 18. ISBN 978-0-19-517429-8.
  11. ↑ Ivan Cvitković (1986). Ko je bio Alojzije Stepinac. Izdavačka djelatnost. стр. 113.
  12. ↑ Hodimir Sirotković; Institut za historiju radničkog pokreta (Zagreb, Croatia) (1964). Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobodenja Hrvatske: zbornik dokumenata 1943. Institut za historiju radničkog pokreta. стр. 458. U tom pismu se naglašava, da četnici imaju vladu u Londonu i da će ubijati sve one koji se ne krste s tri prsta.
  13. ↑ Jozo Tomasevich (2001). War and Revolution in Yugoslavia: 1941 - 1945. Stanford University Press. стр. 353, 35. ISBN 978-0-8047-7924-1.
  14. ↑ „Tri prsta za pobedu“ (српски). Večernje novosti. 2007-11-17.[мртва врска]
  15. ↑ „Tri Srbije?“. B92 Editorial. 10 October 2002.
  16. ↑ 16,0 16,1 John Hughson; Fiona Skillen (14 October 2015). Football in Southeastern Europe: From Ethnic Homogenization to Reconciliation. Routledge. стр. 47, 90. ISBN 978-1-317-74929-5.
  17. ↑ NIN. Nedeljne informativne novine. 2454–2465. Politika. 1998. стр. 41. Ријеч је о вишегодишњој демонизацији „поздрава с три прста", који је већ ушао у каталог планетарних геста, заједно са стиснутом шаком, испруженим дланом, и прстима у положају за слово В, а првим се означава „љевичарски" ...
  18. ↑ „960531“. ICTY. Архивирано од изворникот на 9 March 2001. Наводот journal бара |journal= (help)
  19. ↑ Danas. 494–504. 1991. стр. 37.
  20. ↑ Martin Grgurovac (1992). Vinkovački ratni dnevnik: dnevnički zapisi od 30.IV.1991. do 16.V.1992. Slavonska nadlada "Privlačica". стр. 131.
  21. ↑ „A Three-Finger Salute“. The Christian Science Monitor. 2 February 1994.
  22. ↑ United States. Congress. House. Committee on National Security (1 January 1997). United States Policy Toward the Former Yugoslavia: Hearings Jeld June 7, 1995, July 11, 1995, October 17, 18, 1995, November 2, 8, 15, 30, 1995, December 6, 1995 and September 25, 1995. U.S. Government Printing Office. стр. 149. ISBN 978-0-16-054094-3.
  23. ↑ Mr Hans Holthuis, Judge Alphons Orie, Presiding Judge Joaquín Martín Canivell Judge Claude Hanoteau (2006). Before: Registrar: Judgement of: International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of International Humanitarian Law Committed in the Territory of the Former Yugoslavia since 1991 (PDF) (Prosecutor v. Momčilo Krajišnik. Case: IT-00-39-T Date: 27 September 2006 Original: English. изд.). United Nations. стр. 184.
  24. ↑ Michigan Law Review. 96. University of Michigan, Department of Law. 1998. стр. 2049.
  25. ↑ Mrs. Dorothee de Sampayo Garrido-Nijgh, Judge Gabrielle Kirk McDonald, Presiding Judge Ninian Stephen Judge Lal Chand Vohrah (1997). International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of International Humanitarian Law Committed in the Territory of Former Yugoslavia since 1991 (PDF) (Case No. IT-94-1-T: The Office of the Prosecutor: Mr. Grant Niemann Mr. William Fenrick Counsel for the Accused: Mr. Michaïl Wladimiroff Mr. Alphons Orie Ms. Brenda Hollis Mr. Michael Keegan Mr. Steven Kay Ms. Sylvia de Bertodano Mr. Alan Tieger Mr. Milan Vujin Mr. Nikola Kosti}. изд.). Посетено на 4 January 2020.
  26. ↑ The Fall of Srebrenica and the Failure of UN Peacekeeping | Bosnia and Herzegovina (англиски) (Human Rights Watch. 350 Fifth. изд.). 1995. Посетено на 4 January 2020.
  27. ↑ Marcus Tanner, Nidzara Ahmetasevic (2009). History oversHadowed by trivia. Regional Media Coverage of Radovan Karadzic Arrest (PDF) (Publisher: birN bih in cooperation with the Konrad Adenauer Foundation, sarajevo, 2009. PublicAtioN editors: Nidzara Ahmetasevic and Marcus tanner editoriAl teAM: Gordana igric, Ana Petruseva MoNitors: Nidzara Ahmetasevic and Merima husejnovic ProoFreAdiNG: Nadira Koric (bosnian/croatian/serbian) and Anna Mctaggart (english) trANslAtioN: sunita hasic and haris Nezirovic dtP: lorko Kalas. изд.). Sarajevo. стр. 34–35. Посетено на 4 January 2020.
  28. ↑ Watch, Human Rights (1999). A VILLAGE DESTROYED: War Crimes in Kosovo (PDF) (Vol. 11, No. 13 (D). изд.).
  29. ↑ Churcher, Bob (2003). Conflict Studies Research Centre. A continuing cause for concern. Kosovo/Preshevo (PDF) (Preshevo/Kosovo Lindore - A Continuing Cause For Concern Conflict Studies Research Centre ISBN 1-904423-22-1 February 2003. изд.). стр. 6. Посетено на 4 January 2020.
  30. ↑ Jonathan Wilson (9 April 2012). Behind the Curtain: Football in Eastern Europe. Orion. стр. 74. ISBN 978-1-4091-0904-4.
  31. ↑ „Lekar iz Tuzle: Otvoreno pismo Novaku Đokoviću“. Story. Архивирано од изворникот на 2014-09-15. Посетено на 2022-02-14.
  32. ↑ http://theworldgame.sbs.com.au/article/2001/05/08/bobby-admits-salute. Отсутно или празно |title= (help)
  33. ↑ NIN: nedeljne informativne novine. Politika. September 2007. Знам да су то користили војници у рату, али ја три прста не ди- жем зато што неког мрзим. Ја све љу- де поштујем, и знам шта ми је у срцу
  34. ↑ „NE PRESTAJU DA PRETE TOŠIĆU Tri prsta su zabranjena u Turskoj!“. Alo.
  35. ↑ „Tajni znakovi Eurosonga: Kome je Marija podigla tri prsta?“. SINA. Архивирано од изворникот на 8 October 2007.
  36. ↑ Georg Cederskog (13 May 2007). „Schlagertävlingen hotar bli politiserad“. Dagens Nyheter.
  37. ↑ Serbernas riksförbund i Sverige; и др. (17 May 2007). „Missförstå inte våra serbiska tre fingrar“. Aftonbladet.
  38. ↑ „Nepoželjna "tri prsta" u hrvatskoj izbornoj kampanji“ (српски). RTS. 2007-11-16.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Поздрав_со_три_прста_(Србија)&oldid=5299929“