Jump to content

"ഫിറോസ്‌ ഗാന്ധി" എന്ന താളിന്റെ പതിപ്പുകൾ തമ്മിലുള്ള വ്യത്യാസം

വിക്കിപീഡിയ, ഒരു സ്വതന്ത്ര വിജ്ഞാനകോശം.
നാൾപ്പതിപ്പുകൾ കാണുക
← മുൻപത്തെ വ്യത്യാസംഅടുത്ത വ്യത്യാസം →
Content deleted Content added
വ്യത്യാസം കാണൽവിക്കിഎഴുത്ത്
(ചെ.) Informer1000 (സംവാദം) നടത്തിയ തിരുത്തലുകൾ നീക്കം ചെയ്തിരിക്കുന്നു; നിലവിലുള്ള പതിപ്പ് InternetArchiveBot സൃഷ്ടിച്ചതാണ്
റ്റാഗ്: റോൾബാക്ക്
No edit summary
വരി 35: വരി 35:
|footnotes =
|footnotes =
}}
}}
ഇന്ത്യൻ രാഷ്ട്രീയപ്രവർത്തകനും, സ്വാതന്ത്ര്യസമര സേനാനിയും പത്രപ്രവത്തകനുമായിരുന്നു '''ഫിറോസ് ഗാന്ധി''' (ജനനം:ഫിറോസ് ജഹാംഗീർ ,<ref name="Guha">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8FKepYC6wzwC&pg=PA33|title=India after Gandhi: The History of the World's Largest Democracy|last=Guha|first=Ramachandra|publisher=Pan Macmillan|year=2011|ISBN=0330540203|location=|pages=|at=p.&nbsp;33, footnote 2 (chapter 14)|quote=|via=}}: "Feroze Gandhi was also from the Nehrus' home town, Allahabad. A Parsi by faith, he at first spelt his surname 'Ghandy'. However, after he joined the national movement as a young man, he changed the spelling to bring it in line with that of Mahatma Gandhi."</ref> [[12 ഓഗസ്റ്റ്]] [[1912]] – [[8 സെപ്റ്റംബർ]] [[1960]]). ദി നാഷണൽ ഹെറാൾഡ്, ദി നവജിവൻ എന്നീ പത്രങ്ങൾ അദ്ദേഹം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചിരുന്നു. 1950 നും 1952 നും ഇടയിൽ പ്രവിശ്യാ പാർലമെന്റ് അംഗമായും പിന്നീട് ലോക്സാംഗവുമായിരുന്നു. ഇന്ത്യൻ പ്രധാനമന്ത്രിയായിരുന്ന [[ഇന്ദിരാഗാന്ധി|ഇന്ദിരാഗാന്ധിയുടെ]] ഭർത്താവും മുൻ പ്രധാനമന്ത്രി രാജീവ്ഗാന്ധിയുടെ പിതാവും കൂടിയായിരുന്നു ഫിറോസ് ഗാന്ധി.<ref>[http://www.hinduonnet.com/thehindu/mag/2002/10/20/stories/2002102000110500.htm A forgotten patriot: Feroze Gandhi made a mark in politics at a comparatively young age..] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100826094918/http://www.hinduonnet.com/thehindu/mag/2002/10/20/stories/2002102000110500.htm |date=2010-08-26 }} [[The Hindu]], 20 October 2002.</ref> ഇവർക്ക് [[രാജീവ് ഗാന്ധി]], [[സഞ്ജയ് ഗാന്ധി]] എന്നീ രണ്ട് മക്കളുണ്ടായിരുന്നു.
ഇന്ത്യൻ രാഷ്ട്രീയപ്രവർത്തകനും സ്വാതന്ത്ര്യസമര സേനാനിയും പത്രപ്രവത്തകനുമായിരുന്നു '''ഫിറോസ് ജഹാംഗീർ ഗാന്ധി''' (ജനനം:ഫിറോസ് ജഹാംഗീർ ,<ref name="Guha">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8FKepYC6wzwC&pg=PA33|title=India after Gandhi: The History of the World's Largest Democracy|last=Guha|first=Ramachandra|publisher=Pan Macmillan|year=2011|ISBN=0330540203|location=|pages=|at=p.&nbsp;33, footnote 2 (chapter 14)|quote=|via=}}: "Feroze Gandhi was also from the Nehrus' home town, Allahabad. A Parsi by faith, he at first spelt his surname 'Ghandy'. However, after he joined the national movement as a young man, he changed the spelling to bring it in line with that of Mahatma Gandhi."</ref> [[12 ഓഗസ്റ്റ്]] [[1912]] – [[8 സെപ്റ്റംബർ]] [[1960]]).1950 നും 1952 നും ഇടയിൽ പ്രവിശ്യാ പാർലമെന്റ് അംഗമായും പിന്നീട് ലോക്സാംഗവുമായിരുന്നു[[നാഷണൽ ഹെറാൾഡ്|. ദി നാഷണൽ ഹെറാൾഡ്]], ദി നവജിവൻ എന്നീ പത്രങ്ങൾ അദ്ദേഹം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചിരുന്നു. ഇന്ത്യൻ പ്രധാനമന്ത്രിയായിരുന്ന [[ഇന്ദിരാഗാന്ധി|ഇന്ദിരാഗാന്ധിയുടെ]] ഭർത്താവും മുൻ പ്രധാനമന്ത്രി രാജീവ്ഗാന്ധിയുടെ പിതാവും കൂടിയായിരുന്നു ഫിറോസ് ഗാന്ധി.<ref>[http://www.hinduonnet.com/thehindu/mag/2002/10/20/stories/2002102000110500.htm A forgotten patriot: Feroze Gandhi made a mark in politics at a comparatively young age..] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100826094918/http://www.hinduonnet.com/thehindu/mag/2002/10/20/stories/2002102000110500.htm |date=2010-08-26 }} [[The Hindu]], 20 October 2002.</ref> ഇവർക്ക് [[രാജീവ് ഗാന്ധി]], [[സഞ്ജയ് ഗാന്ധി]] എന്നീ രണ്ട് മക്കളുണ്ടായിരുന്നു. ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസ് അംഗമായിരുന്നു.


== ആദ്യ ജീവിതം ==
== ആദ്യ ജീവിതം ==
[[File:The marriage ceremony of Feroze Gandhi and Indira Gandhi, March 26, 1942 at Anand Bhawan, Allahabad.jpg|thumb|left|വിവാഹത്തിന്റെ ചിത്രം]]
[[File:The marriage ceremony of Feroze Gandhi and Indira Gandhi, March 26, 1942 at Anand Bhawan, Allahabad.jpg|thumb|വിവാഹത്തിന്റെ ചിത്രം]]
1912 ൽ [[മുംബൈ]]യിലെ ഒരു [[പാർസി]] കുടുംബത്തിൽ ഫിറോസ് ജഹാംഗീർ ഗാന്ധി എന്ന പേരിലാണ് അദ്ദേഹം ജനിച്ചത്. പിതാവ് ജെഹാംഗീർ ഫരേദാൻ ഗാന്ധിയും മാതാവ് രതിമായിയുമായിരുന്നു.<ref>World Family Tree Volume 64, Tree 2015</ref>. കില്ലിക് നിക്സണിലെ മറൈൻ എഞ്ചിനീയറായിരുന്ന അദ്ദേഹത്തിന്റെ പിതാവ് ജഹാംഗീറിന് പിന്നീട് വാറന്റ് എഞ്ചിനീയറായി സ്ഥാനക്കയറ്റം ലഭിച്ചു.{{sfn|Bhushan|2008|p=8}}<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/93|title=Indira: The life of Indira Nehru Gandhi|author=Frank, Katherine|publisher=Houghton Mifflin Co.|year=2002|isbn=0-395-73097-X|page=[https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/93 93]|quote=[He was] the youngest child of a marine engineer named Jehangir Faredoon Gandhi and his wife Rattimai.}}</ref> മാതാപിതാക്കളുടെ അഞ്ചുമക്കളിൽ ഇളയവനായിരുന്ന ഫിറോസിന്റെ സഹോദന്മാർ ഡൊറാബ്, ഫരീദുൻ ജഹാംഗീർ<ref>{{cite web|url=http://www.indianexpress.com/oldStory/82389/|title=Sonia assures help for father-in-law’s grave|accessdate=29 November 2012|date=21 November 2005|publisher=Indian Express|archive-url=https://archive.today/20120908073054/http://www.indianexpress.com/oldStory/82389/|archive-date=8 September 2012|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.indianexpress.com/oldStory/78998/|title=This Mrs Gandhi only wants her pension|accessdate=29 November 2012|date=28 September 2005|publisher=Indian Express|archive-url=https://archive.today/20130126040941/http://www.indianexpress.com/oldStory/78998/|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> എന്നിവരും തെഹ്മിന കെർഷാപ്, ആലു ദസ്തൂർ എന്നിവർ സഹോദരിമാരുമായിരുന്നു. തെക്കൻ ഗുജറാത്തിലെ ഭാരുച്ചിൽ നിന്ന് (ഇപ്പോൾ തെക്കൻ ഗുജറാത്ത്) മുംബൈയിലേയ്ക്ക് കുടിയേറിയ ഈ കുടുംബത്തിന്റെ മുത്തച്ഛന്റെ വകയായ പൂർവ്വിക ഭവനം ഇപ്പോഴും കോട്പരിവാദിൽ നിലനിൽക്കുന്നു.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=2hNuAAAAMAAJ|title=Rajiv Gandhi, the end of a dream|author=[[Minhaz Merchant]]|publisher=Viking|year=1991}}</ref>
1912-ൽ [[മുംബൈ]]യിലെ ഒരു [[പാർസി]] കുടുംബത്തിൽ ഫിറോസ് ജഹാംഗീർ ഗാന്ധി എന്ന പേരിലാണ് അദ്ദേഹം ജനിച്ചത്. പിതാവ് ജെഹാംഗീർ ഫരേദാൻ ഗാന്ധിയും മാതാവ് രതിമായിയുമായിരുന്നു.<ref>World Family Tree Volume 64, Tree 2015</ref> കില്ലിക് നിക്സണിലെ മറൈൻ എഞ്ചിനീയറായിരുന്ന അദ്ദേഹത്തിന്റെ പിതാവ് ജഹാംഗീറിന് പിന്നീട് വാറന്റ് എഞ്ചിനീയറായി സ്ഥാനക്കയറ്റം ലഭിച്ചു.{{sfn|Bhushan|2008|p=8}}<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/93|title=Indira: The life of Indira Nehru Gandhi|author=Frank, Katherine|publisher=Houghton Mifflin Co.|year=2002|isbn=0-395-73097-X|page=[https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/93 93]|quote=[He was] the youngest child of a marine engineer named Jehangir Faredoon Gandhi and his wife Rattimai.}}</ref> മാതാപിതാക്കളുടെ അഞ്ചുമക്കളിൽ ഇളയവനായിരുന്ന ഫിറോസിന്റെ സഹോദന്മാർ ഡൊറാബ്, ഫരീദുൻ ജഹാംഗീർ<ref>{{cite web|url=http://www.indianexpress.com/oldStory/82389/|title=Sonia assures help for father-in-law’s grave|accessdate=29 November 2012|date=21 November 2005|publisher=Indian Express|archive-url=https://archive.today/20120908073054/http://www.indianexpress.com/oldStory/82389/|archive-date=8 September 2012|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.indianexpress.com/oldStory/78998/|title=This Mrs Gandhi only wants her pension|accessdate=29 November 2012|date=28 September 2005|publisher=Indian Express|archive-url=https://archive.today/20130126040941/http://www.indianexpress.com/oldStory/78998/|archive-date=26 January 2013|url-status=dead}}</ref> എന്നിവരും തെഹ്മിന കെർഷാപ്, ആലു ദസ്തൂർ എന്നിവർ സഹോദരിമാരുമായിരുന്നു. തെക്കൻ ഗുജറാത്തിലെ ഭാരുച്ചിൽ നിന്ന് (ഇപ്പോൾ തെക്കൻ ഗുജറാത്ത്) മുംബൈയിലേയ്ക്ക് കുടിയേറിയ ഈ കുടുംബത്തിന്റെ മുത്തച്ഛന്റെ വകയായ പൂർവ്വിക ഭവനം ഇപ്പോഴും കോട്പരിവാദിൽ നിലനിൽക്കുന്നു.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=2hNuAAAAMAAJ|title=Rajiv Gandhi, the end of a dream|author=[[Minhaz Merchant]]|publisher=Viking|year=1991}}</ref>


1920 കളുടെ തുടക്കത്തിൽ, പിതാവിന്റെ മരണശേഷം, ഫിറോസും മാതാവും അദ്ദേഹത്തിന്റെ മാതാവു വഴിയുള്ള അവിവാഹിതയായ അമ്മായിയും അലഹബാദ് നഗരത്തിലെ ലേഡി ഡഫറിൻ ഹോസ്പിറ്റലിലെ ശസ്ത്രക്രിയാ വിദഗ്ധയുമായ ഷിറിനോടൊത്തു താമസിക്കാൻ അലഹബാദിലേയ്ക്കു താമസം മാറ്റി. ആദ്യ വിദ്യാഭ്യാസം [[അലഹബാദ്|അലഹബാദിലായിരുന്നു]]. വിദ്യാ മന്ദിർ ഹൈസ്കൂളിലെ പഠനത്തിനുശേഷം അദ്ദേഹം എവിംഗ് ക്രിസ്ത്യൻ കോളേജിൽ നിന്ന് ബിരുദം നേടി.<ref name="fare1">{{cite book|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/94|title=Indira: The life of Indira Nehru Gandhi|author=Frank, Katherine|publisher=Houghton Mifflin Co.|year=2002|isbn=0-395-73097-X|page=[https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/94 94]|quote=Feroze was a student at Bidya Mandir High School and Ewing Christian College.}}</ref> 1930 ൽ പഠനം നിർത്തി സ്വാതന്ത്ര്യസമരത്തിൽ ചേർന്നു.<ref>"Indira: The Life of Indira Nehru Gandhi" by Katherine Frank</ref> . സ്വാതന്ത്ര്യ സമരകാലത്താണ് അദ്ദേഹം ഇന്ദിരയെ പരിചയപ്പെട്ടത്. ഇവർ 1942 ൽ ഹിന്ദു ആചാര പ്രകാരം വിവാഹം കഴിച്ചു.<ref>{{Cite web|url=http://www.nytimes.com/1984/05/02/world/around-the-world-mrs-gandhi-not-hindu-daughter-in-law-says.html|title=AROUND THE WORLD; Mrs. Gandhi Not Hindu, Daughter-in-Law Says|publisher=New York Times|accessdate=2009-03-29|date=May 2, 1984}}</ref>
1920-കളുടെ തുടക്കത്തിൽ പിതാവിന്റെ മരണശേഷം ഫിറോസും മാതാവും അദ്ദേഹത്തിന്റെ മാതാവു വഴിയുള്ള അവിവാഹിതയായ അമ്മായിയും അലഹബാദ് നഗരത്തിലെ ലേഡി ഡഫറിൻ ഹോസ്പിറ്റലിലെ ശസ്ത്രക്രിയാ വിദഗ്ധയുമായ ഷിറിനോടൊത്തു താമസിക്കാൻ അലഹബാദിലേയ്ക്കു താമസം മാറ്റി. ആദ്യ വിദ്യാഭ്യാസം [[അലഹബാദ്|അലഹബാദിലായിരുന്നു]]. വിദ്യാ മന്ദിർ ഹൈസ്കൂളിലെ പഠനത്തിനുശേഷം അദ്ദേഹം എവിംഗ് ക്രിസ്ത്യൻ കോളേജിൽ നിന്ന് ബിരുദം നേടി.<ref name="fare1">{{cite book|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/94|title=Indira: The life of Indira Nehru Gandhi|author=Frank, Katherine|publisher=Houghton Mifflin Co.|year=2002|isbn=0-395-73097-X|page=[https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/94 94]|quote=Feroze was a student at Bidya Mandir High School and Ewing Christian College.}}</ref>


== കുടുംബവും ജോലിയും ==
⚫
ഇവർ പിന്നീട് വിവാഹത്തിനു ആറു മാസത്തിന് ശേഷം [[ക്വിറ്റ് ഇന്ത്യാ സമരം|ക്വിറ്റ് ഇന്ത്യാ സമരത്തിൽ]] പങ്കെടുത്തതിന് അറസ്റ്റ് ചെയ്യപ്പെടുകയും ജയിലാകുകയും ചെയ്തു. വിവാഹശേഷം കുറച്ചുകാലം ഇവർ മുംബൈയിൽ താമസിച്ചു. അവിടെവച്ചാണ് മൂത്തമകനായ രാജീവ് 1944ൽ ജനിച്ചത്. പിന്നീട് ഇവർ ദില്ലിയിലേയ്ക്ക് താമസം മാറി. അവിടെവച്ച് 1946ൽ ഇളയമകൻ സഞ്ജയ് ജനിച്ചു.
1930 ൽ കോൺഗ്രസ് സ്വാതന്ത്ര്യസമര സേനാനികളുടെ സംഘടനയായ വാനാർ സേന രൂപീകരിക്കപ്പെട്ടു. എവിംഗ് ക്രിസ്ത്യൻ കോളേജിന് പുറത്ത് പിക്കറ്റിംഗ് നടത്തുന്ന സ്ത്രീ പ്രകടനങ്ങൾക്കിടയിൽ ഫിറോസ് [[കമല നെഹ്രു|കമല നെഹ്‌റുവിനെയും]] ഇന്ദിരയെയും കണ്ടുമുട്ടി. അന്ന് വെയിലിൻ്റെ ചൂടേറ്റ് കമല ബോധരഹിതയാകുകയും ഫിറോസ് സഹായിക്കുകയും അടുത്ത ദിവസം ഇന്ത്യൻ സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിൽ ചേരാൻ അദ്ദേഹം പഠനം ഉപേക്ഷിച്ചു.


1930-ൽ അലഹബാദ് ജില്ലാ കോൺഗ്രസ് കമ്മിറ്റിയുടെ തലവൻ [[ലാൽ ബഹാദൂർ ശാസ്ത്രി|ലാൽ ബഹദൂർ ശാസ്ത്രിയോടൊപ്പം]] (ഇന്ത്യയുടെ രണ്ടാം പ്രധാനമന്ത്രി) ജയിലിൽ അടയ്ക്കപ്പെടുകയും സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിൽ പങ്കെടുത്തതിൻ്റെ പേരിൽ പത്തൊൻപത് മാസം [[ഫൈസാബാദ്]] ജയിലിൽ കഴിയുകയും ചെയ്തു. മോചിതനായ ഉടൻ അദ്ദേഹം സംയുക്ത പ്രവിശ്യയിൽ (ഇപ്പോൾ [[ഉത്തർ‌പ്രദേശ്|ഉത്തർപ്രദേശ്]]) കാർഷിക വാടക രഹിത കാമ്പെയ്‌നുമായി ഏർപ്പെട്ടു. നെഹ്‌റുവിനോടൊപ്പം ചേർന്ന് പ്രവർത്തിക്കുമ്പോൾ 1932-ലും 1933-ലും രണ്ട് തവണ ജയിലിൽ അടയ്ക്കപ്പെട്ടു.
തന്റെ രണ്ടാമത്തെ [[ഹൃദയാഘാതം|ഹൃദയാഘാതത്തെ]] തുടർന്ന് അദ്ദേഹം 1960 ൽ മരണമടഞ്ഞു.


⚫
സ്വാതന്ത്ര്യ സമരകാലത്താണ് അദ്ദേഹം ഇന്ദിരയെ പരിചയപ്പെട്ടത്. ഇവർ 1942-ൽ ഹിന്ദു ആചാര പ്രകാരം വിവാഹം കഴിച്ചു.<ref>{{Cite web|url=http://www.nytimes.com/1984/05/02/world/around-the-world-mrs-gandhi-not-hindu-daughter-in-law-says.html|title=AROUND THE WORLD; Mrs. Gandhi Not Hindu, Daughter-in-Law Says|accessdate=2009-03-29|date=May 2, 1984|publisher=New York Times}}</ref> ഇവർ പിന്നീട് വിവാഹത്തിനു ആറു മാസത്തിന് ശേഷം [[ക്വിറ്റ് ഇന്ത്യാ സമരം|ക്വിറ്റ് ഇന്ത്യാ സമരത്തിൽ]] പങ്കെടുത്തതിന് അറസ്റ്റ് ചെയ്യപ്പെടുകയും ജയിലാകുകയും ചെയ്തു. വിവാഹശേഷം കുറച്ചുകാലം ഇവർ മുംബൈയിൽ താമസിച്ചു. അവിടെവച്ചാണ് മൂത്തമകനായ രാജീവ് 1944ൽ ജനിച്ചത്. പിന്നീട് ഇവർ ദില്ലിയിലേയ്ക്ക് താമസം മാറി. അവിടെവച്ച് 1946ൽ ഇളയമകൻ സഞ്ജയ് ജനിച്ചു.
1930 ൽ കോൺഗ്രസ് സ്വാതന്ത്ര്യസമര സേനാനികളുടെ സംഘടനയായ വാനാർ സേന രൂപീകരിക്കപ്പെട്ടു. എവിങ് ക്രിസ്ത്യൻ കോളേജിനു പുറത്തുള്ള സ്ത്രീകളുടെ പ്രകടനത്തിൽ കമല നെഹ്രുവും ഇന്ദിരയും ഫിറോസ് കൂടിക്കാഴ്ച നടത്തിയിരുന്നു.1930 ൽ അദ്ദേഹം ഇന്ത്യൻ സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിൽ ചേരുകയും ചെയ്തു. മഹാത്മാഗാന്ധി പ്രചോദിതനായി ഫിറോസ് സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിൽ പങ്കെടുത്തതിനു ശേഷം. ലാൽ ബഹദൂർ ശാസ്ത്രി അലഹബാദ് ജില്ലാ കോൺഗ്രസ് കമ്മിറ്റി തലവൻ, 19 മാസം ഫൈസാബാദ് ജയിലിൽ താമസിച്ചു. മോചിതനായതിനു ശേഷം അദ്ദേഹം യുനൈറ്റഡ് പ്രോവിൻസിൽ (നിലവിൽ ഉത്തർപ്രദേശിൽ) കാർഷിക വൃത്തികെട്ട കാമ്പെയ്നുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു പ്രവർത്തിച്ചു. 1932 നും 1933 നും നെഹ്റുവിനൊപ്പം അദ്ദേഹം ജോലി ചെയ്യുന്നതിനിടെ രണ്ടുതവണ ജയിലിൽ അടയ്ക്കപ്പെട്ടു.


⚫
സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തരം ജവഹർലാൽ ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യത്തെ പ്രധാനമന്ത്രിയായി. ഫിറോസും ഇന്ദിരയും അവരുടെ രണ്ട് ചെറിയ കുട്ടികളുമായി അലഹബാദിൽ സ്ഥിരതാമസമാക്കി. ഫിറോസ് പിന്നീട് ജവഹർലാൽ നെഹ്‌റു സ്ഥാപിച്ച ദി നാഷണൽ ഹെറാൾഡിൻ്റെ മാനേജിംഗ് ഡയറക്ടറായി.
1942 മാർച്ച് 26 ന് ഫിറോസ് ഗാന്ധിയുടേയും ഇന്ദിര നെഹ്റുവിന്റെയും വിവാഹ ചടങ്ങ് 1942 മാർച്ച് 26-നായിരുന്നു.

ഫിറോസ് ആദ്യം 1933-ൽ ഇന്ദിരയ്ക്ക് നിർദ്ദേശം നൽകി. എന്നാൽ അവളും അമ്മയും നിരസിച്ചു. അവൾ വളരെ ചെറുപ്പമായിരുന്നെന്ന് പതിനാലു വയസായിരുന്നു. [14] നെഹ്റു കുടുംബത്തോട്, പ്രത്യേകിച്ച് ഇന്ദിരയുടെ അമ്മ കമലാ നെഹ്രുവിനോട് ചേർന്ന്, 1934-ൽ ബോവാലിയിലെ ആരോഗ്യപരിപാലനം, 1935 ഏപ്രിൽ 28-ന് യുവതിയുടെ സന്ദർശനം മോശമാവുകയും, 1936 ഫെബ്രുവരി 28-ന് മരണമടഞ്ഞപ്പോൾ, ബേഡൻ വെയ്ലറിലെ സാനിേറിയോറിയത്തിലും, ഒടുവിൽ ലൊസാനിലും സന്ദർശിക്കുവാനും സഹായിച്ചു. [16] തുടർന്നുള്ള വർഷങ്ങളിൽ ഇംഗ്ലണ്ടിലായിരിക്കേ ഇന്ദിരയും ഫിറോസും പരസ്പരം കൂടുതൽ അടുക്കുകയും ചെയ്തു. അവർ 1942 മാർച്ചിൽ ഹിന്ദു ചടങ്ങുകൾ പ്രകാരം വിവാഹിതരായി...

ഇന്ദിരയുടെ പിതാവ് ജവഹർലാൽ നെഹ്രു വിവാഹം നിഷേധിക്കുകയും മഹാത്മാഗാന്ധിയെ സമീപിക്കുകയും ചെയ്തു. 1942 ആഗസ്റ്റ് മാസത്തിൽ ദമ്പതികളെ അറസ്റ്റ് ചെയ്ത് ജയിലിൽ അടച്ചു. അലഹബാദിന്റെ നയിൻ സെൻട്രൽ ജയിലിൽ ഒരു വർഷത്തോളം ജയിലിലായിരുന്നു. തുടർന്ന് ഈ ദമ്പതികൾക്ക് 1944 ലും 1946 ലും രണ്ട് കുട്ടികൾ ജനിച്ചു രാജീവ് ഗാന്ധി - സജയ് ഗാന്ധി എന്നിവർ... J

⚫
സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനു ശേഷം ജവഹർലാൽ ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യത്തെ പ്രധാനമന്ത്രിയായി. ഫിറോസ്, ഇന്ദിര എന്നീ രണ്ടു കുട്ടികൾക്കൊപ്പം അലഹബാദിൽ സ്ഥിരതാമസമാക്കി. ഫിറോസ് തന്റെ മാതാവ് സ്ഥാപിച്ച ഒരു ദിനപത്രമായ നാഷണൽ ഹെറാൾഡിന്റെ മാനേജിംഗ് ഡയറക്ടർ ആയി.


പ്രവിശ്യാ പാർലമെന്റിൽ (1950-1952) അംഗമായ ശേഷം ഫിറോസ് ഉത്തർ പ്രദേശിലെ റായ് ബറേലി നിയോജകമണ്ഡലത്തിൽ നിന്ന് 1952 ൽ സ്വതന്ത്ര ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യ പൊതു തിരഞ്ഞെടുപ്പിൽ വിജയിച്ചു. ഇന്ദിര ഡൽഹിയിൽ നിന്ന് ഇറങ്ങുകയും തന്റെ പ്രചാരണ സംഘാടകനായി പ്രവർത്തിക്കുകയും ചെയ്തു. ഫിറോസ് ഉടൻ തന്നെ സ്വന്തം അവകാശത്തിൽ ഒരു പ്രധാന ശക്തിയായി മാറി. തന്റെ അമ്മായിയമ്മയുടെ സർക്കാരിനെ വിമർശിക്കുകയും അഴിമതിക്കെതിരായ പോരാട്ടത്തിന്റെ ആരംഭം തുടങ്ങുകയും ചെയ്തു.
പ്രവിശ്യാ പാർലമെന്റിൽ (1950-1952) അംഗമായ ശേഷം ഫിറോസ് ഉത്തർ പ്രദേശിലെ റായ് ബറേലി നിയോജകമണ്ഡലത്തിൽ നിന്ന് 1952 ൽ സ്വതന്ത്ര ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യ പൊതു തിരഞ്ഞെടുപ്പിൽ വിജയിച്ചു. ഇന്ദിര ഡൽഹിയിൽ നിന്ന് ഇറങ്ങുകയും തന്റെ പ്രചാരണ സംഘാടകനായി പ്രവർത്തിക്കുകയും ചെയ്തു. ഫിറോസ് ഉടൻ തന്നെ സ്വന്തം അവകാശത്തിൽ ഒരു പ്രധാന ശക്തിയായി മാറി. തന്റെ അമ്മായിയമ്മയുടെ സർക്കാരിനെ വിമർശിക്കുകയും അഴിമതിക്കെതിരായ പോരാട്ടത്തിന്റെ ആരംഭം തുടങ്ങുകയും ചെയ്തു.
വരി 64: വരി 59:


ലൈഫ് ഇൻഷുറൻസ് കോർപ്പറേഷനുമായി തുടക്കം കുറിച്ച നിരവധി നാഷനലൈസേഷൻ ഡ്രൈവുകൾ ഫിറോസിനു ആരംഭിച്ചു. ജാപ്പനീസ് റെയിൽവേ എൻജിനിയുടെ ഇരട്ടി വില ഈടാക്കാൻ ടാറ്റ എൻജിനീയറിങ് ആൻഡ് ലോക്കോമോട്ടീവ് കമ്പനി (ടെൽക്കോ) ദേശസാൽക്കരിക്കപ്പെടുമെന്ന് ഒരു ഘട്ടത്തിൽ അദ്ദേഹം അഭിപ്രായപ്പെട്ടു. ടാറ്റയും പാഴ്സി ആയിരുന്നതുകൊണ്ട് ഇത് പാർസി സമുദായത്തിൽ ഒരു സമരം ഉയർത്തി. പല പ്രശ്നങ്ങളിലും അദ്ദേഹം സർക്കാരിനെ വെല്ലുവിളിച്ചു. ബഞ്ചിന്റെ ഇരു വശങ്ങളിലും പാർലമെന്റിനേരമായി ബഹുമാനിക്കപ്പെട്ടു.
ലൈഫ് ഇൻഷുറൻസ് കോർപ്പറേഷനുമായി തുടക്കം കുറിച്ച നിരവധി നാഷനലൈസേഷൻ ഡ്രൈവുകൾ ഫിറോസിനു ആരംഭിച്ചു. ജാപ്പനീസ് റെയിൽവേ എൻജിനിയുടെ ഇരട്ടി വില ഈടാക്കാൻ ടാറ്റ എൻജിനീയറിങ് ആൻഡ് ലോക്കോമോട്ടീവ് കമ്പനി (ടെൽക്കോ) ദേശസാൽക്കരിക്കപ്പെടുമെന്ന് ഒരു ഘട്ടത്തിൽ അദ്ദേഹം അഭിപ്രായപ്പെട്ടു. ടാറ്റയും പാഴ്സി ആയിരുന്നതുകൊണ്ട് ഇത് പാർസി സമുദായത്തിൽ ഒരു സമരം ഉയർത്തി. പല പ്രശ്നങ്ങളിലും അദ്ദേഹം സർക്കാരിനെ വെല്ലുവിളിച്ചു. ബഞ്ചിന്റെ ഇരു വശങ്ങളിലും പാർലമെന്റിനേരമായി ബഹുമാനിക്കപ്പെട്ടു.

== മരണവും പൈതൃകവും ==
1958-ൽ ഫിറോസിന് ഹൃദയാഘാതമുണ്ടായി. 1960-ൽ രണ്ടാമത്തെ ഹൃദയാഘാതത്തെ തുടർന്ന് ഡൽഹിയിലെ വില്ലിംഗ്ഡൺ ആശുപത്രിയിൽ വച്ച് ഫിറോസ് ഗാന്ധി മരണപ്പെട്ടു.


== അവലംബങ്ങൾ ==
== അവലംബങ്ങൾ ==

09:03, 27 ഓഗസ്റ്റ് 2024-നു നിലവിലുണ്ടായിരുന്ന രൂപം

ഫിറോസ് ഗാന്ധി
ഫിറോസ് ഗാന്ധിയും ഇന്ദിരയും
Member of the ഇന്ത്യൻ Parliament
for പ്രതാപ്ഗഡ് ജില്ല (west) / റായി ബറേലി ജില്ല (east)[1]
ഓഫീസിൽ
1952-04-17 – 1957-04-04
Member of the ഇന്ത്യൻ Parliament
for Rae Bareli[2]
ഓഫീസിൽ
1957-05-05 – 1960-09-08
പിൻഗാമിBaij Nath Kureel
വ്യക്തിഗത വിവരങ്ങൾ
ജനനം(1912-08-12)12 ഓഗസ്റ്റ് 1912
മരണം8 സെപ്റ്റംബർ 1960(1960-09-08) (പ്രായം 47)
അന്ത്യവിശ്രമംഅലഹബാദ്
ദേശീയതഇന്ത്യൻ
രാഷ്ട്രീയ കക്ഷിഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസ്സ്
പങ്കാളിഇന്ദിരഗാന്ധി
കുട്ടികൾസഞ്ജയ് ഗാന്ധി,
രാജീവ് ഗാന്ധി

ഇന്ത്യൻ രാഷ്ട്രീയപ്രവർത്തകനും സ്വാതന്ത്ര്യസമര സേനാനിയും പത്രപ്രവത്തകനുമായിരുന്നു ഫിറോസ് ജഹാംഗീർ ഗാന്ധി (ജനനം:ഫിറോസ് ജഹാംഗീർ ,[3] 12 ഓഗസ്റ്റ് 1912 – 8 സെപ്റ്റംബർ 1960).1950 നും 1952 നും ഇടയിൽ പ്രവിശ്യാ പാർലമെന്റ് അംഗമായും പിന്നീട് ലോക്സാംഗവുമായിരുന്നു. ദി നാഷണൽ ഹെറാൾഡ്, ദി നവജിവൻ എന്നീ പത്രങ്ങൾ അദ്ദേഹം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചിരുന്നു. ഇന്ത്യൻ പ്രധാനമന്ത്രിയായിരുന്ന ഇന്ദിരാഗാന്ധിയുടെ ഭർത്താവും മുൻ പ്രധാനമന്ത്രി രാജീവ്ഗാന്ധിയുടെ പിതാവും കൂടിയായിരുന്നു ഫിറോസ് ഗാന്ധി.[4] ഇവർക്ക് രാജീവ് ഗാന്ധി, സഞ്ജയ് ഗാന്ധി എന്നീ രണ്ട് മക്കളുണ്ടായിരുന്നു. ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസ് അംഗമായിരുന്നു.

ആദ്യ ജീവിതം

വിവാഹത്തിന്റെ ചിത്രം

1912-ൽ മുംബൈയിലെ ഒരു പാർസി കുടുംബത്തിൽ ഫിറോസ് ജഹാംഗീർ ഗാന്ധി എന്ന പേരിലാണ് അദ്ദേഹം ജനിച്ചത്. പിതാവ് ജെഹാംഗീർ ഫരേദാൻ ഗാന്ധിയും മാതാവ് രതിമായിയുമായിരുന്നു.[5] കില്ലിക് നിക്സണിലെ മറൈൻ എഞ്ചിനീയറായിരുന്ന അദ്ദേഹത്തിന്റെ പിതാവ് ജഹാംഗീറിന് പിന്നീട് വാറന്റ് എഞ്ചിനീയറായി സ്ഥാനക്കയറ്റം ലഭിച്ചു.[6][7] മാതാപിതാക്കളുടെ അഞ്ചുമക്കളിൽ ഇളയവനായിരുന്ന ഫിറോസിന്റെ സഹോദന്മാർ ഡൊറാബ്, ഫരീദുൻ ജഹാംഗീർ[8][9] എന്നിവരും തെഹ്മിന കെർഷാപ്, ആലു ദസ്തൂർ എന്നിവർ സഹോദരിമാരുമായിരുന്നു. തെക്കൻ ഗുജറാത്തിലെ ഭാരുച്ചിൽ നിന്ന് (ഇപ്പോൾ തെക്കൻ ഗുജറാത്ത്) മുംബൈയിലേയ്ക്ക് കുടിയേറിയ ഈ കുടുംബത്തിന്റെ മുത്തച്ഛന്റെ വകയായ പൂർവ്വിക ഭവനം ഇപ്പോഴും കോട്പരിവാദിൽ നിലനിൽക്കുന്നു.[10]

1920-കളുടെ തുടക്കത്തിൽ പിതാവിന്റെ മരണശേഷം ഫിറോസും മാതാവും അദ്ദേഹത്തിന്റെ മാതാവു വഴിയുള്ള അവിവാഹിതയായ അമ്മായിയും അലഹബാദ് നഗരത്തിലെ ലേഡി ഡഫറിൻ ഹോസ്പിറ്റലിലെ ശസ്ത്രക്രിയാ വിദഗ്ധയുമായ ഷിറിനോടൊത്തു താമസിക്കാൻ അലഹബാദിലേയ്ക്കു താമസം മാറ്റി. ആദ്യ വിദ്യാഭ്യാസം അലഹബാദിലായിരുന്നു. വിദ്യാ മന്ദിർ ഹൈസ്കൂളിലെ പഠനത്തിനുശേഷം അദ്ദേഹം എവിംഗ് ക്രിസ്ത്യൻ കോളേജിൽ നിന്ന് ബിരുദം നേടി.[11]

കുടുംബവും ജോലിയും

1930 ൽ കോൺഗ്രസ് സ്വാതന്ത്ര്യസമര സേനാനികളുടെ സംഘടനയായ വാനാർ സേന രൂപീകരിക്കപ്പെട്ടു. എവിംഗ് ക്രിസ്ത്യൻ കോളേജിന് പുറത്ത് പിക്കറ്റിംഗ് നടത്തുന്ന സ്ത്രീ പ്രകടനങ്ങൾക്കിടയിൽ ഫിറോസ് കമല നെഹ്‌റുവിനെയും ഇന്ദിരയെയും കണ്ടുമുട്ടി. അന്ന് വെയിലിൻ്റെ ചൂടേറ്റ് കമല ബോധരഹിതയാകുകയും ഫിറോസ് സഹായിക്കുകയും അടുത്ത ദിവസം ഇന്ത്യൻ സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിൽ ചേരാൻ അദ്ദേഹം പഠനം ഉപേക്ഷിച്ചു.

1930-ൽ അലഹബാദ് ജില്ലാ കോൺഗ്രസ് കമ്മിറ്റിയുടെ തലവൻ ലാൽ ബഹദൂർ ശാസ്ത്രിയോടൊപ്പം (ഇന്ത്യയുടെ രണ്ടാം പ്രധാനമന്ത്രി) ജയിലിൽ അടയ്ക്കപ്പെടുകയും സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിൽ പങ്കെടുത്തതിൻ്റെ പേരിൽ പത്തൊൻപത് മാസം ഫൈസാബാദ് ജയിലിൽ കഴിയുകയും ചെയ്തു. മോചിതനായ ഉടൻ അദ്ദേഹം സംയുക്ത പ്രവിശ്യയിൽ (ഇപ്പോൾ ഉത്തർപ്രദേശ്) കാർഷിക വാടക രഹിത കാമ്പെയ്‌നുമായി ഏർപ്പെട്ടു. നെഹ്‌റുവിനോടൊപ്പം ചേർന്ന് പ്രവർത്തിക്കുമ്പോൾ 1932-ലും 1933-ലും രണ്ട് തവണ ജയിലിൽ അടയ്ക്കപ്പെട്ടു.

സ്വാതന്ത്ര്യ സമരകാലത്താണ് അദ്ദേഹം ഇന്ദിരയെ പരിചയപ്പെട്ടത്. ഇവർ 1942-ൽ ഹിന്ദു ആചാര പ്രകാരം വിവാഹം കഴിച്ചു.[12] ഇവർ പിന്നീട് വിവാഹത്തിനു ആറു മാസത്തിന് ശേഷം ക്വിറ്റ് ഇന്ത്യാ സമരത്തിൽ പങ്കെടുത്തതിന് അറസ്റ്റ് ചെയ്യപ്പെടുകയും ജയിലാകുകയും ചെയ്തു. വിവാഹശേഷം കുറച്ചുകാലം ഇവർ മുംബൈയിൽ താമസിച്ചു. അവിടെവച്ചാണ് മൂത്തമകനായ രാജീവ് 1944ൽ ജനിച്ചത്. പിന്നീട് ഇവർ ദില്ലിയിലേയ്ക്ക് താമസം മാറി. അവിടെവച്ച് 1946ൽ ഇളയമകൻ സഞ്ജയ് ജനിച്ചു.

സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തരം ജവഹർലാൽ ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യത്തെ പ്രധാനമന്ത്രിയായി. ഫിറോസും ഇന്ദിരയും അവരുടെ രണ്ട് ചെറിയ കുട്ടികളുമായി അലഹബാദിൽ സ്ഥിരതാമസമാക്കി. ഫിറോസ് പിന്നീട് ജവഹർലാൽ നെഹ്‌റു സ്ഥാപിച്ച ദി നാഷണൽ ഹെറാൾഡിൻ്റെ മാനേജിംഗ് ഡയറക്ടറായി.

പ്രവിശ്യാ പാർലമെന്റിൽ (1950-1952) അംഗമായ ശേഷം ഫിറോസ് ഉത്തർ പ്രദേശിലെ റായ് ബറേലി നിയോജകമണ്ഡലത്തിൽ നിന്ന് 1952 ൽ സ്വതന്ത്ര ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യ പൊതു തിരഞ്ഞെടുപ്പിൽ വിജയിച്ചു. ഇന്ദിര ഡൽഹിയിൽ നിന്ന് ഇറങ്ങുകയും തന്റെ പ്രചാരണ സംഘാടകനായി പ്രവർത്തിക്കുകയും ചെയ്തു. ഫിറോസ് ഉടൻ തന്നെ സ്വന്തം അവകാശത്തിൽ ഒരു പ്രധാന ശക്തിയായി മാറി. തന്റെ അമ്മായിയമ്മയുടെ സർക്കാരിനെ വിമർശിക്കുകയും അഴിമതിക്കെതിരായ പോരാട്ടത്തിന്റെ ആരംഭം തുടങ്ങുകയും ചെയ്തു.

സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനു ശേഷം, പല ഇന്ത്യൻ ബിസിനസ് സ്ഥാപനങ്ങളും രാഷ്ട്രീയനേതാക്കളുമായി അടുത്തായിരുന്നു. ഇപ്പോൾ അവരിൽ ചിലർ ധനപരമായ അഴിമതികൾ തുടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്. 1955 ഡിസംബറിൽ ഫിറോസ് കാണിച്ച ഒരു കേസിൽ, ഒരു ബാങ്കിന്റെ ചെയർമാനും ഇൻഷുറൻസ് കമ്പനിയായ രാം കിഷൻ ഡാൽമിയയും ഈ കമ്പനികളെ ബെന്നെറ്റും കോൾമാനെ ഏറ്റെടുത്ത് ഫണ്ടിലേക്ക് ഏറ്റെടുത്ത് ഫൗണ്ടേഷനു വേണ്ടി അനധികൃതമായി പണം കൈമാറ്റം ചെയ്യാൻ തുടങ്ങിയതായും അറിയുന്നു

1957-ൽ റായ്ബറേലിയിൽ നിന്നും വീണ്ടും തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടു. 1958 ൽ പാർലമെന്റിൽ എൽഐസി ഇൻഷ്വറൻസ് കമ്പനി ഉൾപ്പെട്ട ഹരിദാസ് മുണ്ട്രെ അഴിമതി ഉയർത്തി. നെഹ്രുവിന്റെ ഗവൺമെൻറിൻറെ ശുദ്ധമായ ഒരു ചിത്രമായിരുന്നു ഇത്. ഒടുവിൽ ധനമന്ത്രി ടി.ടി കൃഷ്ണമാചാരിയുടെ രാജിയിലേക്കു നയിച്ചു. ഇന്ദിരയുമായുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ വിള്ളൽ പിന്നീട് പൊതുജനങ്ങൾക്ക് അറിവുണ്ടാക്കി, ഈ വിഷയത്തിൽ മാധ്യമ താല്പര്യം കൂട്ടിച്ചേർത്തു.

ലൈഫ് ഇൻഷുറൻസ് കോർപ്പറേഷനുമായി തുടക്കം കുറിച്ച നിരവധി നാഷനലൈസേഷൻ ഡ്രൈവുകൾ ഫിറോസിനു ആരംഭിച്ചു. ജാപ്പനീസ് റെയിൽവേ എൻജിനിയുടെ ഇരട്ടി വില ഈടാക്കാൻ ടാറ്റ എൻജിനീയറിങ് ആൻഡ് ലോക്കോമോട്ടീവ് കമ്പനി (ടെൽക്കോ) ദേശസാൽക്കരിക്കപ്പെടുമെന്ന് ഒരു ഘട്ടത്തിൽ അദ്ദേഹം അഭിപ്രായപ്പെട്ടു. ടാറ്റയും പാഴ്സി ആയിരുന്നതുകൊണ്ട് ഇത് പാർസി സമുദായത്തിൽ ഒരു സമരം ഉയർത്തി. പല പ്രശ്നങ്ങളിലും അദ്ദേഹം സർക്കാരിനെ വെല്ലുവിളിച്ചു. ബഞ്ചിന്റെ ഇരു വശങ്ങളിലും പാർലമെന്റിനേരമായി ബഹുമാനിക്കപ്പെട്ടു.

മരണവും പൈതൃകവും

1958-ൽ ഫിറോസിന് ഹൃദയാഘാതമുണ്ടായി. 1960-ൽ രണ്ടാമത്തെ ഹൃദയാഘാതത്തെ തുടർന്ന് ഡൽഹിയിലെ വില്ലിംഗ്ഡൺ ആശുപത്രിയിൽ വച്ച് ഫിറോസ് ഗാന്ധി മരണപ്പെട്ടു.

അവലംബങ്ങൾ

  1. ↑ "Biographical Sketch of First Lok Sabha". Retrieved 2009-04-16.
  2. ↑ "Biographical Sketch of Second Lok Sabha". Retrieved 2009-04-16.
  3. ↑ Guha, Ramachandra (2011). India after Gandhi: The History of the World's Largest Democracy. Pan Macmillan. p. 33, footnote 2 (chapter 14). ISBN 0330540203.: "Feroze Gandhi was also from the Nehrus' home town, Allahabad. A Parsi by faith, he at first spelt his surname 'Ghandy'. However, after he joined the national movement as a young man, he changed the spelling to bring it in line with that of Mahatma Gandhi."
  4. ↑ A forgotten patriot: Feroze Gandhi made a mark in politics at a comparatively young age.. Archived 2010-08-26 at the Wayback Machine. The Hindu, 20 October 2002.
  5. ↑ World Family Tree Volume 64, Tree 2015
  6. ↑ Bhushan 2008, പുറം. 8.
  7. ↑ Frank, Katherine (2002). Indira: The life of Indira Nehru Gandhi. Houghton Mifflin Co. p. 93. ISBN 0-395-73097-X. [He was] the youngest child of a marine engineer named Jehangir Faredoon Gandhi and his wife Rattimai.
  8. ↑ "Sonia assures help for father-in-law's grave". Indian Express. 21 November 2005. Archived from the original on 8 September 2012. Retrieved 29 November 2012.
  9. ↑ "This Mrs Gandhi only wants her pension". Indian Express. 28 September 2005. Archived from the original on 26 January 2013. Retrieved 29 November 2012.
  10. ↑ Minhaz Merchant (1991). Rajiv Gandhi, the end of a dream. Viking.
  11. ↑ Frank, Katherine (2002). Indira: The life of Indira Nehru Gandhi. Houghton Mifflin Co. p. 94. ISBN 0-395-73097-X. Feroze was a student at Bidya Mandir High School and Ewing Christian College.
  12. ↑ "AROUND THE WORLD; Mrs. Gandhi Not Hindu, Daughter-in-Law Says". New York Times. May 2, 1984. Retrieved 2009-03-29.

പുറം കണ്ണികൾ

ജീവചരിത്രവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഈ ലേഖനം അപൂർണ്ണമാണ്‌. ഇതു വികസിപ്പിക്കുവാൻ സഹായിക്കുക.  

"https://ml.wikipedia.org/w/index.php?title=ഫിറോസ്‌_ഗാന്ധി&oldid=4110129" എന്ന താളിൽനിന്ന് ശേഖരിച്ചത്