Польш хуудасны эх кодыг харах

{{Short description|Төв Европ дахь улс}}
{{Энэ гарчиг}}

{{Use dmy dates|date=July 2022}}
{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Польш Улс
| common_name            = Польш
| native_name            = {{native name|pl|Rzeczpospolita Polska}}
| image_flag             = Flag of Poland.svg
| flag_type              = [[Польшийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]
| flag_border            = Flag of Poland (normative).svg
| image_coat             = Herb Polski.svg
| symbol_type            = [[Польшийн төрийн сүлд|Сүлд]]
| national_anthem        = {{lang|pl|Mazurek Dąbrowskiego}}<br />"[[Польшийн төрийн дуулал|Домбровскийн мазур бүжиг]]"<div style="padding-top:0.5em;">{{center|[[File:Mazurek Dabrowskiego.ogg]]}}</div>
| demonym                = {{hlist|[[Польшууд‎]]}}

<!-- Maps and coordinates -->| image_map              = {{Switcher|[[File:EU-Poland (orthographic projection).svg|frameless]]|Дэлхийн бөмбөрцөг|[[File:EU-Poland.svg|upright=1.15|frameless]]|Европын газрын зураг|default=1}}
| map_caption            = {{map caption |location_color=хар ногоон |region=Европ |region_color=хар саарал |subregion=[[Европын Холбоо]] |subregion_color=ногоон |legend=EU-Poland.svg}}
| capital                = [[Варшав]]
| coordinates            = {{Coord|52|13|N|21|02|E|type:city}}
| largest_city           = capital

<!-- Language -->| languages_type         = [[Албан ёсны хэл]]
| languages              = [[Польш хэл]]<ref>[[s:en:Constitution of the Republic of Poland/Chapter 1|Constitution of the Republic of Poland]], Article 27.</ref>

<!-- Population, ethnic groups -->| population_census      = {{DecreaseNeutral}} 38,036,118<ref>{{cite web|url=https://stat.gov.pl/en/topics/other-studies/informations-on-socio-economic-situation/statistical-bulletin-no-112022,4,145.html|title=Statistical Bulletin No 11/2022|website=Statistics Poland|access-date=23 December 2022}}</ref>
| population_census_year = 2022
| population_census_rank = 38
| population_density_km2 = 122
| population_density_sq_mi = 315.9 <!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers]]. -->
| population_density_rank = 98	
| ethnic_groups          = {{unbulleted list
  | 98% [[Польшууд‎]]
  | 2% бусад/хариулаагүй
 }}
| ethnic_groups_year     = 2011
| ethnic_groups_ref      = <ref name="GUS97">{{cite book |url=https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5670/22/1/1/struktura_narodowo-etniczna.pdf |title=Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 |trans-title=National-ethnic, linguistic and religious structure of Poland. National Census of Population and Housing 2011 |publisher=Central Statistical Office |year= 2015 |isbn=978-83-7027-597-6 |page=36 |language=pl}}</ref>

<!-- Religion -->| religion               = {{ublist|item_style=white-space:
|{{Tree list}}
* 88.7% [[Христийн шашин]]
** 87.6% [[Польш дахь католик сүм|Католик]]
** 1.1% бусад [[Христийн урсгалын жагсаалт|урсгал]]
{{Tree list/end}}
|2.4% [[Шашин шүтлэггүй байдал|шашингүй]]
|0.2% [[Польш дахь шашин шүтлэг|бусад]]
|8.7% хариулаагүй
}}
| religion_year          = 2011
| religion_ref           = <ref name="GUSRel">{{cite book |url=https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5670/22/1/1/struktura_narodowo-etniczna.pdf |title=Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 |trans-title=National-ethnic, linguistic and religious structure of Poland. National Census of Population and Housing 2011 |publisher=Central Statistical Office |year= 2015 |isbn=978-83-7027-597-6 |page=93 |language=pl}}</ref>
<!-- Government type, leaders -->
| government_type        = [[Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс]]
| leader_title1          = [[Польшийн ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = {{nowrap|[[Анджэй Дуда]]}}
| leader_title2          = [[Польшийн Ерөнхий Сайд|Ерөнхий Сайд]]
| leader_name2           = [[Дональд Туск]]
| legislature            = [[Польшийн Парламент|Парламент]]
| upper_house            = [[Польшийн Сенат|Сенат]]
| lower_house            = [[Сейм]]

<!-- Events -->| sovereignty_type       = [[Польшийн түүх|Түүх]]
| established_event1     = [[Польшийн христианчлал|Польшийн баптисм]]
| established_date1      = 4 сарын 14, 966 он
| established_event2     = {{nowrap|[[Польшийн хаант улс]]}}
| established_date2      = 4 сарын 18, 1025 он
| established_event3     = [[Польш-Литвын холбоот улс]]
| established_date3      = 7 сарын 1, 1569 он
| established_event4     = {{nowrap|[[Польшийн хуваалт]]}}
| established_date4      = 10 сарын 24, 1795 он
| established_event5     = {{nowrap|[[Хоёрдугаар Бүгд Найрамдах Польш Улс|Хоёрдугаар бүгд найрамдах улс]]}}
| established_date5      = 11 сарын 11, 1918 он
| established_event6     = {{nowrap|[[Цөллөгт байгаа Польшийн засгийн газар|Цөллөгт байгаа засгийн газар]]}}
| established_date6      = 9 сарын 17, 1939 он
| established_event7     = {{nowrap|[[Бүгд Найрамдах Польш Ард Улс|Ардын Бүгд Найрамдах Улс]]}}
| established_date7      = 2 сарын 19, 1947 он
| established_event8     = {{nowrap|[[Польшийн түүх (1989–одоо үе)|Гуравдугаар бүгд найрамдах улс]]}}
| established_date8      = {{nowrap|12 сарын 31, 1989 он}}<ref>{{cite web|url=http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19890750444|title=The Act of December 29, 1989 amending the Constitution of the Polish People's Republic.|publisher=Internetowy System Aktów Prawnych|access-date=18 October 2020}} {{in lang|pl}}</ref>

<!-- Area -->| area_km2               = 312696
| area_footnote          = <ref>{{cite web|url=http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2018-roku,7,15.html|title=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 roku|last=GUS}}</ref>
| area_rank              = 69
| area_sq_mi             = 120,696.41 <!-- Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers]]. -->
| percent_water          = 1.48 (2015)<ref>{{cite web |title=Surface water and surface water change |access-date=11 October 2020 |publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]] (OECD) |url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#}}</ref>
<!-- GDP -->| GDP_PPP                = {{increase}} $1.705 их наяд<ref name="IMFWEOPL">{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=964,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2023&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=World Economic Outlook Database, April 2023|date=April 2023|website=IMF.org|publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref>
| GDP_PPP_year           = 2023
| GDP_PPP_rank           = 21
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $45,343<ref name="IMFWEOPL" />
| GDP_PPP_per_capita_rank = 41
| GDP_nominal            = {{increase}} $748.8 тэрбум<ref name="IMFWEOPL" />
| GDP_nominal_year       = 2023
| GDP_nominal_rank       = 22
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $19,912<ref name="IMFWEOPL" />
| GDP_nominal_per_capita_rank = 50
<!-- Gini -->| Gini                   = 27.2 <!--number only-->
| Gini_year              = 2020
| Gini_change            = decrease <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref               = <ref name="eurogini">{{cite web|url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en|title=Gini coefficient of equivalised disposable income|publisher=[[Eurostat]]|access-date=21 June 2022|archive-date=9 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201009091832/https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en|url-status=live}}</ref>

<!-- HDI -->| HDI                    = 0.876<!--number only-->
| HDI_year               = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year. -->
| HDI_change             = increase<!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                = <ref>{{cite web|url=https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2021-22|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|access-date=11 September 2022|date=8 September 2022|format=PDF|last1=Nations |first1=United}}</ref>
| HDI_rank               = 34

<!-- Currency -->| currency               = [[Польш злоты|Злоты]]
| currency_code          = PLN

<!-- Time zone, date format, other -->| time_zone              = [[Төв Европын Цаг|ТЕЦ]]
| utc_offset             = +1
| utc_offset_DST         = +2
| time_zone_DST          = [[Төв Европын Зуны Цаг|ТЕЗЦ]]
| date_format            = өө.сс.жжжж ([[Манай эрин|МЭ]])
| drives_on              = баруун
| calling_code           = [[Польш дахь утасны дугаар|+48]]
| cctld                  = [[.pl]]
}}

'''Бүгд Найрамдах Польш Улс''' ({{lang-pl|Rzeczpospolita Polska}}) — [[Төв Европ|Төв]] [[Европ]]т оршдог [[улс]]. Умард хэсэг нь [[Балтын тэнгис]]ээр хүрээлэгдэж, зүүн хойд талаараа [[Оросын Холбооны Улс]] ([[Калининград муж]]), [[Литва]], зүүн хэсгээрээ [[Беларусь]], [[Украин]], өмнөд талаараа [[Словак]], [[Чех]], баруун талаараа [[Герман]] гэх долоон улстай газраар хиллэдэг.  Польшийн нийт газар нутаг нь 312,679 км² бөгөөд үүгээрээ дэлхийд 69-д, Европт 9-т орно. Хүн ам нь 38.5 сая гаруй бөгөөд үүгээрээ дэлхийд 33-т жагсдаг. Нийт иргэдийн 87 % католик шашинтай. Нийслэл нь -[[Варшав]] хот, үүнээс гадна [[Краков]], [[Лодзь]] буюу Үж, [[Вроцлав]], [[Познань]], [[Шчецин]] зэрэг том хотуудтай.   
[[Зураг:2017-07-30-21h55m18.jpg|thumb|left|[[Краков]], Хааны ордон]]
[[Зураг:Warsaw palace.jpg|thumb|left|[[Варшав]], Хааны ордон]]

966 онд захирагч [[I Мешко]] [[Католик шашин|Католик шашинтан]] болсноор Польш улс анх бүрэлдэн тогтсон гэгддэг. Польш нь 1025 онд вагт улс болсон бөгөөд 1569 онд Литвын гүнлигтэй холбоо байгуулж нэгдсэнээр [[Польш-Литвын холбоот улс]]ыг байгуулжээ. 1791 оны 5-р сарын 3-нд Европ тив дахь анхны Үндсэн хууль баталсан байна. Энэ холбоот улс нь 1795 онд нурж, газар нутаг нь [[Прусс]], [[Орос]], [[Австри]] гурвын хооронд хуваагджээ. Польш нь 1918 онд [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн]]ы дараа [[Версалийн гэрээ|Версалийн Гэрээний]] дагуу тусгаар тогтнолоо олж авсан боловч [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]]д [[Нацист Герман]], [[ЗХУ]] хоёрт эзлэгдэж тусгаар тогтнолоо дахин алдсан гэж үздэг. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн|Дэлхийн хоёрдугаар дайны]] үеэр Польш нь 6 сая гаруй иргэнээ алдсан бөгөөд хэдэн жилийн дараа ЗХУ-ын удирдлага дор "[[Зүүн эвсэл]]"-ийн [[социализм|Социалист]] Бүгд найрамдах улс болсон байна. 1989 онд коммунист дэглэм нуран унаж Польшийн шинэ Үндсэн Хуулинд зааснаар "Польшийн гурав дахь Бүгд найрамдах улс" бий болжээ. Польш нь 16 муж буюу войевүдство-с ({{lang-pl|województwo}}) бүрэлдсэн холбооны парламентын засаглалтай орон юм.

Польш Улс нь анх НҮБ байгуулахад оролцсон 51 гишүүний нэг бөгөөд 1999 оны 3-р сарын 12-ноос [[НАТО]], 2004 оны 5-р сарын 1-ээс [[Европын Холбоо|Европын Холбооны]] гишүүн бөгөөд 2007 оны 12-р сарын 21-нээс [[Шенгений бүс|Шенгений орнуудын]] нэг болсон. Эдийн засгийн тогтвортой хөгжилтэй, аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн орон.    

Польшийн [[мөнгөн тэмдэгт|мөнгөн тэмдэгтийг]] [[Польш злот|злот]] гэдэг. 1 злот нь 0.27 орчим ам доллартай тэнцэх ханштай. Задгай мөнгийг нь грош гэнэ.

== Засаг захиргааны хуваарь ==
Польшийн нэгдүгээр түвшний (том) [[засаг захиргааны нэгж]]ийг [[польш хэл|польшоор]] ''"województwo"'' гэдэг. Үүний эртний утга нь монголоор «цэргийн ноёны эзэмшил нутаг» гэнэ. "Орос-Монгол толь" (1982)<ref name="нэр">[[Цэндийн Дамдинсүрэн|Ц.Дамдинсүрэн]], А.Лувсандэндэв нарын зохиосон "Орос-Монгол толь"-ын 1982 оны II хэвлэл.</ref>-т ''воевод'' - «мужийн цэргийн ноён» гэж, ''воеводство'' - «муж» гэж орчуулагдсан байдаг. 1999 оноос доорх нэр бүхий 16 муж болон өөрчлөн байгуулагджээ<ref>{{Cite web |url=http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19980960603 |title=Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. z 1998 r. Nr 96, poz. 603) |access-date=10 Арван нэгдүгээр сар 2017 |archive-date=4 Долдугаар сар 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190704131824/http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19980960603 |url-status=dead }}</ref>:

{{Colonnes|taille=18|
# [[Зураг:POL województwo małopolskie COA.svg|20px]] [[Бага Польш муж|Бага Польш]] - төв хот нь [[Краков]]
# [[Зураг:POL województwo warminsko-mazurskie COA.svg|20px]] [[Варми-Мазури муж|Варми-Мазури]] - төв хот нь [[Ольштын]]
# [[Зураг:POL województwo dolnośląskie COA.svg|20px]] [[Доод Силези муж|Доод Силези]] - төв хот нь [[Вроцлав]]
# [[Зураг:POL województwo wielkopolskie COA.svg|20px]] [[Их Польш муж|Их Польш]] - төв хот нь [[Познань]]
# [[Зураг:POL województwo kujawsko-pomorskie COA.svg|20px]] [[Куяви-Померан муж|Куяви-Померан]] - төв хот нь [[Быдгощ]]
# [[Зураг:POL_województwo_łódzkie_COA.svg|20px]] [[Лодзь муж|Лодзь]] - төв хот нь [[Лодзь]]
# [[Зураг:POL województwo lubelskie COA.svg|20px]] [[Люблин муж|Люблин]] - төв хот нь [[Люблин]]
# [[Зураг:POL województwo lubuskie COA.svg|20px]] [[Любуш муж|Любуш]] - төв хотууд нь  [[Зелёна-Гура]], [[Гожув-Велькопольски]]  
# [[Зураг:POL województwo mazowieckie COA.svg|20px]] [[Мазови муж|Мазови]] - төв хот нь [[Варшав]]
# [[Зураг:POL województwo opolskie COA.svg|20px]] [[Ополе муж|Ополе]] - төв хот нь [[Ополе]]
# [[Зураг:POL województwo zachodniopomorskie COA.svg|20px]] [[Өрнөд Померан муж|Өрнөд Померан]] - төв хот нь [[Шчецин]]
# [[Зураг:POL województwo podkarpackie COA.svg|20px]] [[Подкарпат муж|Подкарпат]] (Карпатынзах) - төв хот нь [[Жешув]]
# [[Зураг:POL województwo podlaskie COA.svg|20px]] [[Подласки муж|Подласки]] (Ойнзах) - төв хот нь [[Белосток]]
# [[Зураг:POL województwo pomorskie COA.svg|20px]] [[Померан муж|Померан]] - төв хот нь [[Гданьск]]
# [[Зураг:POL_wojewodztwo_świętokrzyskie_COA.svg|20px]] [[Светокришки муж|Светокришки]] - төв хот нь [[Кьелце]]
# [[Зураг:POL_województwo_śląskie_COA.svg|20px]] [[Силези муж|Силези]] - төв хот нь [[Катовице]]
}}

== Хотууд ==
<gallery perrow="6">
Зураг:Pałac Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie 9.JPG|[[Варшав]]
Зураг:Kraków_Sukiennice.jpg|[[Краков]]
Зураг:5 Lublin 04.jpg|[[Люблин]]
Зураг:Lublin Castle 5 Lublin 28.jpg|[[Люблин]]
Зураг:Pałac Ogińskich..JPG|[[Седльце]]
Зураг:Light Move Festival35(js).jpg|[[Лодзь]]
Зураг:Poznan 10-2013 img10 Town hall.jpg|[[Познань]]
Зураг:Pałac w Rogalinie (4).jpg|[[Рогалин]] хотын ойролцоо [[Познань]]
Зураг:The Tall Ships’ Races 2017, Wały Chrobrego, Szczecin 01.jpg|[[Шчецин]]
Зураг:2009-05-30-polska-by-RalfR-30.jpg|[[Шчецин]]
Зураг:Katedra we Fromborku.JPG|[[Фромборк]]
Зураг:Monumento Neptuno, Gdansk, Polonia, 2013-05-20, DD 05.jpg|[[Гданьск]]
Зураг:Bazylika mariacka gdansk ubt.jpeg|[[Гданьск]]
Зураг:Torun-Rynek-ratusz-2.jpg|[[Торунь]]
Зураг:7-11 Grodzka Street in Bydgoszcz 01.jpg|[[Быдгощ]]
Зураг:Rynek Starego Miasta We Wroclawiu (152991773).jpeg|[[Вроцлав]]
Зураг:Wrocław - Archikatedra św. Jana Chrzciciela (1).jpg|[[Вроцлав]]
Зураг:Teatr Polski w Bielsku-Białej 2.jpg|[[Бельско-Бяла]]
Зураг:Muzeum Slaskie w Katowicach.jpg|[[Катовице]]
Зураг:Zamość. Ratusz..jpg|[[Замосец]]
</gallery>

== Мөн үзэх ==
* [[Вермахтын Польш руу хийсэн халдлага]]

== Цахим холбоос ==
{{Commons|Polska|Польш}}
{{Wiktionary}}
* [https://www.gov.pl/ Польшийн засгийн газрын цахим хуудас]
* [https://stat.gov.pl/ Польшийн статистикийн газар]

== Эшлэл ==
<references />

{{Европ}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
{{Хөтлөгч мөр Европын холбооны улсууд}}
{{Хөтлөгч мөр Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа ба хөгжлийн байгууллага}}
[[Ангилал:Польш| ]]
[[Ангилал:Европын орон]]
[[Ангилал:Европын зөвлөлийн гишүүн]]
[[Ангилал:Европын Холбооны гишүүн орон]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]
[[Ангилал:ЭЗХАХБ-ын гишүүн орон]]