Хайсан хүлэг хаан
| Хайсан ᠬᠠᠶᠢᠰᠠᠩ | |
|---|---|
 Юаны үеийн Төмөр хааны хөрөг | |
| Хаанчлал | 1309 оны 2 сарын 17 – 1311 оны 1 сарын 17 |
| Хаан суусан | 1309 оны 2 сарын 17 |
| Бусад хэргэм | хүлэг хаан ᠬᠥᠯᠥᠭ ᠬᠠᠭᠠ |
| Төрсөн огноо | 1281 оны 8 сарын 4 |
| Өнгөрсөн огноо | 1311 оны 1 сарын 17 (29 насалсан) |
| Өнгөрсөн газар | Ханбалиг (одоогийн Бээжин) |
| Өмнөх | Өлзийт Төмөр хаан |
| Удаах | Аюурбарбад буянт хаан |
| Хатан | Чжэнгэ Шүншири Тангуд хатан |
| Хүүхэд | Хүслэн хаан Төвтөмөр хаан |
| Ургийн овог | Боржигин |
1281 оны цагаагчин могой жил төрсөн. Монголын их хаадын нэг байсан гэж үздэг ба тэрбээр мөн Юан улсын хаан байсан. Тэр 1308 оны шар бичин жил хаанд сууж 1311 оны цагаагчин гахай жил таалал төгсжээ. Хайсан хүлэг хаан нь Чингэмийн 2-р хөвгүүн Дармабалын 2-р хөвгүүн, Хонгирод овгийн Даги, Аюурбарбад хааны ах нь юм.
Түүнийг Монгол руу Юаны баруун фронтыг хамгаалж байсан цэргүүдийг удирдуулахаар, мөн Хайдав болон түүний доорхи Төв Азийн хаадууд, эздүүд, хангуудын эсрэг, тэдний довтолгоог хамгаалах үүрэгтэйгээр илгээсэн. Тэр 1301 Хайдавын цэрэгтэй удаан тулалдсаны эцэст ялсан байна. Улмаар Хайдав дайнд авсан шархаа даалгүй, түүнээсээ болж нас нөгчсөн. Хайсан хааны гаргасан энэ их амжилтыг нь үнэлэн сайшааж түүнийг Хөлөг Хаанд 1304 онд өргөмжилсөн байна.
Хаан ширээний залгамжлал нь Юань гүрэнд томоохон асуудал болж байсан ба хожим нь дотоод тэмцэл болон томоохон маргааны эх үүсвэр болсон юм. Энэ нь Хубилайгийн хаанчлал төгсөхөд илэрхий болсон юм. Хубилай анхнаасаа түүний ууган хүү болох Шэнжинийг хаан ширээгээ залгамжлуулах хүсэлтэй байсан боловч гэвч Шэнжин 1285 онд хаан эцгээсээ өмнө таалал төгссөн. Иймээс Шэнжиний хүү болох Төмөр хаан Хубилай хааны үхлээс хойш 10 гаруй жил (1294-өөс 1307 оны хооронд) улсаа удирдсан юм. Төмөр хаан өвөг эцгийнхээ хийсэн маш их ажлуудыг үргэлжлүүлэхээр зориг шулуудан шийдсэн бөгөөд мөн тэрээр Монголын баруун Хаант төртэй эв найрамдлын харилцаа тогтоожээ. Гэсэн хэдий ч бутрал эв нэгдэлгүй байдал Төмөр хааны хаанчлалаас эхэлсэн байна.
Хайсан Хүлэг хаан Төмөр хааныг таалал төгссөний дараа Юань улсын хаан болжээ. Тэрээр Хубилай хааны ажлыг үргэлжлүүлэх нь байтугай харин ч эсрэгээрээ түүний хийсэн зүйлийг нураажээ. Түр зуурын хаанчлалын (1307-оос 1311 хүртэл) үед Юань гүрэн санхүүгийн бэршээлүүдтэй тулгарч эхэлсэн нь Хайсан Хүлэг хааны хийсэн зарим зүйлүүдтэй холбоотой байсан. Хайсан Хүлэг хааныг нас нөгчих үед, Хятад улс маш их өрөнд орсон байсан ба Юань гүрэн олны бухимдлыг хүргэж эхэлсэн.