Сандо амбан
| Сандо амбан | |
|---|---|
 Сандо амбан | |
| Төрсөн | 1876 он Манж Чин Улс, Өвөр Монгол, Шулуун цагаан хошуу |
| Нас барсан | тодорхойгүй тодорхойгүй |
| Үндэстэн | Монгол |
Сандо буюу Сандуй нь Монголын Хүрээнд сууж байсан Манж Чин улсын сүүлийн амбан сайд байсан хүн юм.
Намтар
Манжийн хааны албанд хүчин зүтгэсэн нь
Сандо нь 1876 онд Өвөр Монголын Шулуун цагаан хошуу/Чекиан мужийн Ханчоуд, англиар Ханжоу, Жөжян муж-д төрсөн монгол цустай хүн байжээ. Сандо нь манжийн найман тугийн цэргийн Цагаан тугад хамаарах хүн байсан байна. Түүнийг Манж Чин улсын Ю Чу-Ян гэдэг нэртэй багш сургаж байсан төдийгүй бие дааж суралцжээ. Мөн түүнийг Японы Токио хотод боловсрол эзэмшсэн хүн гэсэн мэдээлэл байдаг. Тэрээр бага залуугаасаа Манжийн төрийн албанд зүтгэсэн байна. Эхний үед Ханчоугийн захирагч байгаад дараа нь Ханчоугийн цэргийн академийн захирал, давхар Чкиан мужийн Гадаад хэргийн хорооны захиралын албыг хашиж байсан байна. 1902 онд Ханчоуг орхин Бээжингийн Эзэн хааны Их сургуулийн хянах түшмэл болжээ. 1907 онд иргэний захиргааны зөвлөлийн зөвлөхөөр ажиллажээ. Харин 1908 онд Футутун буюу Куехячены орлогч дэслэгч генералаар томилсон.
Ар Монголын Хүрээний Амбан сайдаар суусан ба Монголын Цагаагчин гахай жилийн хувьсгал
1909 онд Ар Монголын Хүрээнд суух амбан сайдаар томилогдсон байна.Энд байхдаа Манж чин улсын бодлогыг монголд хүчээр хэрэгжүүлэхийг оролдсон боловч Богд гэгээн болон монголын ноёд, лам нарын хүчтэй эсэргүүцэлтэй тулгарсан байна. Энэ үед 1911 онд Манжийн ноёрхолыг хятадад унагасан тул 1911 оны 12 сарын 1 буюу Цагаагчин гахай жилийн өвлийн тэргүүн сарын 13-ний өглөө нь Халхын Хүрээний бүх хэргийг түр удирдан шийдэх газар буюу Түр засгийн газраас Түшээт хан аймгийн чуулган дарга Чагдаржав, мөн аймгийн жанжин чин ван Ханддорж, Сэцэн хан аймгийн чуулганы дэд дарга Гомбосүрэн, тус аймгийн жанжин Гомбосүрэн, ван Цэрэнсодном, гүн Намсрай, Да лам Цэрэнчимэд нар Манжийн Сандо амбаныг 3 хоногийн хугацаанд Монгол газар улс орноос гарч явахыг тулган шаарджээ. Сандо амбан мөн өдрөө Оросын консулд очиж хамгаалалт хүсэж, консулын байранд хоноод 12 сарын 4-ний өдөр Хиагтаар дамжин Манжуур буцжээ.
Хятадын албанд зүтгэсэн жилүүд
Хятадад Манжийн ноёрхолыг түлхэн унагаж Бүгд найрамдах Хятад улсыг байгуулснаас хойш Сандо нь хятадын албанд зүтгэж эхэлсэн байна. Түүнийг 1912 оны 10 сард Мүгдэнгийн Дэд дэслэгч генералаар томилсон ба мөн оны 11 сард Чинчоугийн Футутунгаар давхар томилогдсон байна. Энэ албан тушаалд тэрээр цөөнгүй жил ажиллсан ба 1920 оны 9 сард Манжуурын захирагч маршал Жан Золингийн дэмжлэгтэйгээр Бээжин дэх Ажилчин ба цагаачдын товчооны даргаар томилогджээ. 1921 оны 12 сард Иргэний хорооны дарга, 1922 оны 6 сард Өлсгөлөнтэй тэмцэх хорооны захирал, мөн оны 10 сард Маршалын коллежийн Чианчунаар томилогдон ажиллажээ. Сандогийн амьдралын сүүлийн жилүүдийн тухай баримт мэдээлэл тодорхойгүй байна.
Шагнал
Сандогийн хятадын төлөө зүтгэлийг үнэлэн 1921 оны 7 сард Ташоу Паокян Чиахо одонгийн хоёрдугаар зэрэг, 1922 оны 11 сард Ташоу Чиахо одонгийн нэгдүгээр зэргээр тус тус шагнаж байжээ.
Сонирхолтой баримтууд
- Сандо амбан нь баруун европжсон хүн байсан бололтой байдаг. Тэрээр хүрээнд ирсэний дараа гудамжинд бие засахийг хориглож, анхны нийтийн бие засах газрыг байгуулж байсан ба гудамжуудад гэрэлтүүлэг хийж, сонин эрхлэн гаргаж байсан байна. Мөн автомашин сонирхож байсан гэдэг.
- Сандо амбан Хүрээнээс хөөгдөөд буцаж явах замдаа Харбин хотод Японы сэтгүүлчид өгсөн ярилцлага нь Японы архивт байгаагаас үзвэл: “Сандо миний бие хэргийг шийтгэгч сайдаар хоёр жилийн хугацааг Их Хүрээнд өнгөрөөсөн боловч тэр хугацаанд нэг ч удаа хоолоо тавтай идэж үзсэнгүй. Учир нь хол газарт бүхий тэнд (Монголд) манай ордны ачлал болон сүр хүч хүрэхгүй тул Монголын хутагтын дарангуйлал хэтэрхий бөгөөд хөрш орон болох Оросын оролцоо туйлдаа хүрсэн” гэж хэлсэн бий.
- Сандо амбанг анх ирээд Богд гэгээнд бараалхахад Эх дагина Дондогдулам хамт байсан боловч амбанг хүндлэн босоогүйгээс амбан, гэгээн хоёр муудалцан цаашид таарамжгүй харилцах болсон гэсэн аман яриа байдаг.
- Сандо амбанг Хүрээнээс хөөгдсөний дараа монголчуудын дунд
“Үдэш болгон ноцоод байдаг Үмхий лаампаг нь унтраа биз ээ хө Үй олныг жанжлаад байдаг Өнөө муу амбан чинь хайчсан билээ хө” гэсэн хошин дуу гарсан.
Мөн үзэх
Эшлэл
- "Who's Who in China". Шанхай хот. 1925 он
Уран зохиол
- С.Буяннэмэх. “Ойрхи цагийн товч түүх буюу Сандо амбан” жүжиг. 1922 он
- Б.Ренчин. Сандо амбан. роман. УБ хот. 1973 он