စိုတ်
စိုတ် (အၚ်္ဂလိက်: Mind) ဂှ် ဣဒ္ဓိဇၞော်မံၚ်၊ ယဝ်ရမာန်စိုတ်မ္ဂး ဘဝပိုဲလေဝ် ဣဒ္ဓိဇၞော်ကီုရ၊ ပိုယ်မၞိဟ်တအ်ဂှ် စိုတ်ဟေၚ် ဒှ်ပဓာနအဓိက၊ စိုတ်ဟေၚ် ဒှ်တဴက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဘဝ၊ စိုတ်ဟေၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုအရာနွံပၟိက် ဟွံမွဲပၟိက်တအ်ရ[၁]။
ပိုယ်သတ်တအ်ဂှ် စိုတ်ဟေၚ် ဒှ်တၚ်အဓိက ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ရ။ "စိတ္တေန နိယတော လောကော" ရံၚ်ကဵုပိုဒ်သာ်ဝွံတုဲ ပ္ဍဲလောကဏအ် စိုတ်ဟေၚ်ဒှ်အဓိက စိုတ်ဟေၚ်ရေၚ်တၠုၚ်အာမံၚ်ဂတ၊ ပိုဲသတ်တအ်ဂွံဒှ်မံၚ်တသိုက် ဒဒိုက် ဒးအာစိုပ်မံၚ် ပ္ဍဲဘုံဒဒိုက်၊ ဂွံဒှ်မံၚ်တသိုက်တအ်ဂှ် ဟိုတ်နူစိုတ်ရ[၂]။
စိုတ်ညိၚ်မ္ဂး ရုပ်လေဝ်ညိၚ်၊ စိုတ်အာမ္ဂး ရုပ်လေဝ်အာ၊ စိုတ်တိက်မ္ဂး ရုပ်လေဝ်တိက်၊ စိုတ်က္တဵုမ္ဂး ရုပ်လေဝ်က္တဵု[၃]။
စိုတ်ခိုဟ်စိုတ်ပြဲ မိန်ညးမမၞုံကဵုဓဝ်ခန္တဳမေတ္တာ ကရုဏာတအ် မိန်ညးမအောန်ကဵုဓဝ်မာနတအ် မိန်ညးမကဵုဇြဟတ်ကဵုဓဝ်သစ္စပန်၊ မဂ္ဂၚ်ဒစာံတအ်၊ မိန်ညးခမဳမကဵုဇြဟတ်ဓဝ်လောကုတ္တဵုတုဲ ဒ္ဂေတ်တအ်ဂှ် အပ္ဍဲဗွိုၚ်မၞိဟ်တအ် ကလိဂွံအထိုၚ်အသးလၟိုန်ရ၊ ကျာ်တြဲလေဝ် ဟီုထိုၚ်သးရ[၄]။
"စိုတ်" ဟီုဂှ် မုရော ?
ဗွဲအဘိဓာန် MonDict မ္ဂး ကောန်စိုတ် (n) Mind ဂှ် ထပ်ပံက်လဝ် "ဂၠံဝိဇ္ဇာ၊ စိတ္တ၊ နာံ၊ ပူမှ်၊ ဘဝၚ်၊ ဘဝၚ်္ဂ၊ မနော၊ ကသပ်ညာတ်" သာ်ဝွံနွံကီုရ[၅]။
ဂကူစိုတ်
ကိလေသစိုတ် (စိုတ်မလေပ်သ္ပအာရီုကဵုပ္ညပ်ဟေၚ်)၊ ဝိပဿနာစိုတ် (စိုတ်မလေပ်သ္ပအာရီုကဵု ရုပ်ပရမတ်+နာမ်ပရမတ်ဟေၚ်)၊ မဂ်ဖဵုစိုတ် (စိုတ်မလေပ်သ္ပအာရီုကဵု နိဗ္ဗာန်ဟေၚ်) သာ်ဝွံ ဗွဲစိုတ်ပိဂကူလေဝ် ပါ်ကေတ်မာန်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ[၆]။
ဗွဲသိပ္ပံ
ဗွဲဗုဒ္ဓဘာသာ
သဘဴဓဝ်ရုပ်ကဵုနာမ်ဏအ် ဂွံက္တဵုဒှ်ကၠုၚ်လေဝ် ဟိုတ်နူဓဝ်ဟိုတ်ပန်ပြကာ မတွံဂး ကမ်၊ စိုတ်၊ ဥတု၊ အာဟာရ ပြုပြောၚ်စဳရေၚ်လဝ်တုဲဂှ်ရ ဍေံဒးက္တဵုဒှ်ကၠုၚ်မံၚ်ရ[၇]။
စိတ္တံ - ဝိဇာနနလက္ခဏံ၊ ပုဗ္ဗၚ်္ဂမရသံ၊ သန္ဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ နာမရူပပဒဋ္ဌာနံ။
ကမၠောန်စိုတ်
နိဿဲ
- ↑ သုည (၂၀၁၉) မၞိဟ်ကေုာံကမၠောန်၊ တၠမူ-သ္ဍိုက်ဇန်၊ မုက်လိက်- ၁၂၅
- ↑ ဂကောံပညာပါရမဳ (၁၃၆၇) လိက်ကၞပ်ပရိယတ္တိ ကၞပ် (၁၂)၊ တိုက်လိက်ဘာဗိုလ်လ္ၚဳ-ဍုၚ်ဒဂုၚ်၊ မုက်လိက် ၈-၉၊
- ↑ ကောလိတ၊တၠဂုဏ်အ္စာ (၂၀၁၅) ကၠေမ်ဓမ္မရတန "စၟတ်သမ္တီဖျေံလိက်ပေၚ် (၁၀) သၞာံ၊ မုက်လိက် - ၈၈
- ↑ တိုၚ်ထဝ် (၂၀၁၉) ဝါဒဂကူမန်-လိက်ပရေၚ်ပံၚ်ကောံဂမၠိုၚ်၊ မုက်လိက်-၂၂၀
- ↑ MonDict by JaMonRott, version 3.0.0
- ↑ သြဝါဒ၊ဘဒ္ဒန္တ (၂၀၀၇) သ္ကံတဲကောန်မုန်ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ပြကိုဟ်။ မုက်လိက်- ၂၈။
- ↑ ဝံသဝဏ္ဏ၊နာဲ (၂၀၁၉) ပကိဏ္ဏကဓမ္မရသ ကေုာံ ကဗျလၚ်္ကာကထာဂမၠိုၚ်၊ ပြကိုဟ်။ မုက်လိက် ၁၅၀။