Lihat sumber bagi Punan

{{rujukan|Perlu rujukan di web kerana banyak rencana palsu dicipta}}
{{Distinguish|Penan}}

{{Infobox ethnic group
|group    = '''Orang Punan'''<br /><small>'''Orang Punan Bah'''</small>
|image    = [[File:Elderly Punan man.jpg|250px]]
|caption  = Seorang tua Punan membuat upacara Bungan. Gambar diambil di kampung [[Punan Sama]].
|population  = '''Kira-kira 5,000'''
|popplace = {{flagcountry|MYS}}<br />{{smaller|[[Sarawak]] (Bahagian [[Kapit]] dan [[Bintulu]])}}<hr/>
{{flagcountry|IDN}}<br/>{{smaller|[[Kalimantan Barat]] dan [[Kalimantan Timur]]}}
|langs    = [[bahasa Bah-Biau Punan|Punan Bah]], [[bahasa Melayu|Melayu]], [[bahasa Indonesia|Indonesia]], [[Bahasa Inggeris Malaysia|Inggeris]]
|rels     = [[Kristian]] dan [[Animisme]]
|related  = Sekapan, Kejaman, Lahanan'
}}

'''Punan''' atau '''Punan Bah'''<ref>Nicolaisen ,IDA.1976. Borang dan Fungsi Punan Bah Tradisi Etno-sejarah di Muzium Sarawak Journal Vol XXIV No.45 (New Series). Kuching.</Ref> ialah kumpulan [[etnik]] yang terdapat di [[Sarawak]], [[Malaysia]]. <!--Mereka berbeza, tidak berkaitan dengan [[Penan]] dan juga Punan lain yang dipanggil ditemui di [[Kalimantan]] sebahagian Indonesia [[Borneo]].--> Nama mereka berpunca dari dua sungai di sepanjang tebing yang mereka telah hidup zaman berzaman. Mereka mempunyai nama-nama lain iaitu '''Bungulan Mikuang''' atau '''Mikuang''' dan '''Buan Aveang'''. Tetapi istilah ini hanya digunakan dalam ritual hari ini.

Punan (atau Punan Bah) tidak pernah menjadi pengembara.{{OR}} Pada zaman dahulu asas hidup mereka ke atas ekonomi yang bercampur-campur. Mereka mengamalkan pertanian dengan [[padi bukit]] sebagai tanaman utama, ditambah dengan pelbagai tumbuh-tumbuhan tropika yang termasuk [[ubi kayu]], [[keladi]], [[tebu]], [[tembakau]], dan lain-lain. Memburu babi terutama yang liar, memancing, dan menghimpunkan sumber hutan adalah faktor-faktor lain yang penting dalam ekonomi mereka.{{fact}}

Walau bagaimanapun, pada lewat 1980-an banyak Punan, terutamanya yang lebih muda, lebih berpendidikan dan secara beransur-ansur berhijrah ke kawasan bandar seperti [[Bintulu]], [[Sibu]], [[Kuching]] dan [[Kuala Lumpur]] dalam mencari kehidupan yang lebih baik. Walau bagaimanapun, mereka tidak meninggalkan rumah panjang mereka sama sekali. Ramai yang masih pulang ke rumah terutamanya semasa perayaan utama seperti [[Pesta Menuai]] atau perayaan Bungan kerana ia dikenal di kalangan Punan.

Punan ialah sebuah masyarakat yang berstrata ''laja'' (bangsawan), ''panyen'' (biasa), dan ''lipen'' (hamba). Ini fakta yang menentukan tradisi sejarah mereka yang telah dipelihara. Sama seperti kebanyakan sejarah [[Zaman Pertengahan Eropah]] yang dikaitkan terutamanya dengan pelbagai raja-raja pemerintah, jadi ia adalah tradisi sejarah dan mitos Punan yang berkait rapat dengan bangsawan sebagai ketetapan mereka.{{fact}}

== Perhubungan kepada kaum Punan lain ==

[[Image: klrg.jpg | 250px | thumb |''[[Kelirieng]]'' atau pengebumian tiang di Pandan, [[Bintulu]]. ''Kelirieng'' ini telah didirikan untuk bangsawan Punan di Pandan agar dikenali oleh orang Punan.]]
''Kelirieng'' ialah adat pengebumian unik Punan kuno yang diangkat oleh etnik lain iaitu Kejaman, Lahanan dan Kayan.{{OR}}
Terdapat salah faham yang popular bahawa semua Punan yang dipanggil di pulau Borneo berkaitan dan merujuk pada suku yang sama. Di [[Sarawak]], sebagai contoh, terdapat kekeliruan antara Punan dan [[Penan]]. Sebaliknya, seluruh pulau [[Borneo]], Punan panjang sering digunakan untuk merujuk pada puak-puak (yang tidak diketahui atau belum diklasifikasikan) seperti Punan Busang, Penihing, Sajau Hovongan, Uheng Kareho, Merah, Aput, Tubu, Bukat, Ukit, Habongkot, Penyawung sebagai Punan.{{OR}}

Hasilnya, kini terdapat lebih daripada 20 suku kaum atau etnik yang berbeza (tiada kaitan antara satu sama lain) yang ditemui di pulau [[Borneo]] - masih dipanggil Punan. Puak-puak ini termasuk;
* Punan Busang
* Punan Penihing
* Punan Batu
* Punan Sajau
* Punan Hovongan Kapuas Hulu, Kalimantan Barat
* Punan Uheng Kereho Kapuas Hulu, Kalimantan Barat
* Punan Murung Raya, [[Kalimantan Tengah]]
* Punan Aoheng (Suku Dayak Pnihing) Kalimantan Timur
* Punan Merah (Siau)
* Punan Aput
* Punan Merap
* Punan Tubu
* Punan Ukit atau Bukitan
* Dayak Bukat
* Punan Habongkot
* Punan Panyawung

== Klasifikasi Etnik ==
Secara rasmi, seperti di bawah Ordinan Tafsiran Sarawak, Perkara 161A<ref>Fasal 6 Perlembagaan Malaysia Perlembagaan Persekutuan Malaysia</ref> Punan adalah kumpulan di bawah [[orang Kajang|Kajang]] bersama Sekapan, Kejaman, Lahanan dan Sihan.

Secara tidak rasmi, mereka juga termasuk dalam istilah politik yang dicipta [[Orang Ulu]] - dipopularkan oleh persatuan politik yang dikenali sebagai Persatuan Kebangsaan Orang Ulu (OUNA). Persatuan [[Kayan (Borneo)|Kayan]] dan [[orang Kenyah|Kenyah]] dikuasai persatuan yang mereka tubuhkan pada tahun 1969.{{OR}}

==Rumah panjang Punan==
Punan kebanyakannya ditemui di sekitar [[Bintulu]], Sarawak. Orang Punan hanya boleh didapati di Pandan, Jelalong dan Kakus di [[Bahagian Bintulu]]; sepanjang [[Sungai Rajang]], [[rumah panjang]] kawasan bertitik merangkumi dari [[Merit, Malaysia | Merit]] Daerah untuk menurunkan [[Belaga]] bandar.

Punan yang dipercayai menjadi salah satu daripada orang-orang yang terawal yang telah menetap di bahagian tengah Borneo, [[Sungai Rajang]] dan [[Sungai Balui|Balui]] bersama-sama dengan Sekapan, Kejaman dan Lahanan. Walau bagaimanapun jisim migrasi [[Kayan (Borneo)|Kayan]], diikuti oleh petarung [[orang Iban|Iban]] ke dalam kawasan Rejang dan Balui kira-kira kira-kira 200 tahun lalu, memaksa masyarakat Punan yang tinggal di kawasan berundur ke [Kakus]] dan kemudiannya [Kemena]] lembangan.{{fact}}

Seperti pada tahun 2006, terdapat lebih daripada 10 penempatan Punan ([rumah panjang]]) ditemukan di sepanjang Sungai Rejang, Kakus, Kemena dan Jelalong. Penempatan ini (rumah panjang) ialah:

* [[Punan sama|Punan Sama Lovuk]]
* Lovuk Punan Ba, Punan
* Lovuk Punan Biau,
* Punan Lovuk Meluyou,
* Punan Lovuk Lirung Belang - Tr Ado Anak Bilong 
* Punan Lovuk Tr Gabriel Jayan
* Punan Lovuk Tr Magdelina Kiah
* Punan Lovuk Tr Kitup
* Punan Lovuk Mina Tr Arjey
* Punan Lovuk Pandan,Sebauh (juga Rumah Nyipa Tingang), dan
* Lo'o Punan (Jelalong juga dikenali sebagai Rumah Adi).

Jumlah penduduk Punan dianggarkan sekitar 3000 - 5000 orang.

== Bahasa ==
[[Image: BGN.jpg | 250px | thumb | kanan | Perhimpunan [[Bungan]] oleh pengikut Bungan di Punan Sama. [[Suku Punan]] Belaga]]

Punan bercakap dalam [[bahasa Bah-Biau Punan]], salah satu [[bahasa Rejang-Sajau]]. Walaupun sering dikelirukan dengan [[bahasa Penan|Penan]], bahasa Punan lebih dekat dengan bahasa yang dituturkan oleh Melanau, Sekapan dan Kejaman.

Berikut beberapa perkataan ayat yang dituturkan dalam bahasa Punan:{{fact}}

# ''Nu denge nu''? - Apa khabar kamu?
# ''Nu ngaro no''? - Siapakah nama kamu?
# ''Piro umun no''? - Berapakah umur kamu?
# ''Tupu koman si'' - Sudahkah kamu makan?
# ''Tupu mu'om si kou''? - Sudah mandikah kamu?
# ''Ta'i kuow''? - Pergi mana kamu?
# ''basuow'' - ikan
# ''bavui'' - babi
# ''payuow'' - rusa
# ''janiey'' - burung
# ''meturui'' - tidur
# ''mekayo'' - berjalan
# ''ba'aw'' - bangun
# ''doang ma'ao'' - jangan bising.

== Agama & Kepercayaan ==
Agama tradisional Punan ialah satu bentuk animisme yang dikenali sebagai ''besavik''. Era Brooke menyaksikan ketibaan mubaligh Kristian yang membawa pendidikan dan perubatan moden ke Sarawak. Tetapi masyarakat Punan kekal dengan agama tradisional mereka dan kemudiannya mengamalkan agama kultus - Bungan dibawa oleh Jok Apui, Kenyah dari Kalimantan.

Walau bagaimanapun, akhir 1990-an menunjukkan peningkatan dalam bilangan Punan yang menukar kepada agama Kristian. Ini sebahagiannya disebabkan mereka menjadi lebih berpendidikan dan dimodenkan. Pada tahun 2006 hampir separuh Punan kini beragama Kristian, meninggalkan hanya warga tua, kurang berpendidikan masih kekal memperhatikan agama Bungan.

Punan mempunyai adat pengebumian yang unik. Pada hari-hari awal mereka tidak mengebumikan golongan bangsawan atau ''laja''. Sebaliknya mereka membina tiang yang dikenali sebagai ''kelirieng'' yang berketinggian 50 meter untuk meletakkan pemimpin kesayangan mereka. Di Sarawak dianggarkan kurang daripada 30 ''kelirieng'' terbiar berdiri. Punan masih mengamalkan upacara pengebumian menengah, di mana mayat disimpan di rumah panjang mereka untuk sekurang-kurangnya 3-7 hari. Ini sebahagiannya untuk memberi lebih banyak masa untuk saudara-mara jauh untuk memberi penghormatan terakhir mereka kepada si mati.

==Rujukan ==
<div class="references-small"> <references /> </div>

[[Kategori:Orang Ulu]]