Taalstarfte
Taalstarfte is 't verskiensel det d'r van een taal gien moedertaalpraoters oaverblieft, zodet de taal starft as alledaagse gebruukstaal van een gemienskop.
Deur de globalisaotie en 't vermengen van gemienskoppen giet 't antal talen in de wereld rap achteruut, waorbi'j minderheidstalen die minder anzien hebt as dominaante talen, uut de tied raakt. Van de naor skatting 6500 espreuken talen vandage geleuft ze det nog in de ienentwintigste ieuw meer as de helfte vört zal raken, en een nog groter antal in een proces van verval kump. Alle maonden zolden d'r now twei talen vörtraken.
Veilige, bedreigde en starvende talen
As veule jongen een taal blieft praoten en daorveur ok - beveurbield van de oaverheid - de ruumte kriegt, blif de taal 'veilig'. Talen die as niet meer deur kiender eleerd wördt, wördt as 'starvend' eziene, en kunt nao íen enkele ginneraotie uutstarven as d'r gien varregaonde maotriegels eneumen wördt. Tussen de veilige en starvende talen in viej de 'bedreigde' talen.
Starfte deur taalwissel
't Mieste kump taalstarfte veur as tweitaligen allennig nog de sociaol dominaante taal praot. Dit hej vake as de dominaante taal meer prestige hef as de minderheidstaal. 't Kan weden dej allennig wark kriegt aj de 'dikke' taal praot, of det ze oe dan niet veur dom anziet. Olders praot de ondereskeuven taal niet meer mit heur kiender um heur veur een sociaol-economische achterstaand te behoeden. D'r is vake ok gien infrastructuur zoas skoelonderwies in de starvende taal. De ni'je ginneraotie gruuit op zunder kennis van de olde taal, of heur kennis is betuun.
Starfte deur opnaome in de dominaante taal
Talen veraandert aalgedurig en lient woorden van menare, mar maanks begunt een taal zien kenmarken kwiet te raken deurdet e aal meer lient van de dominaante taal, en daor dus aal meer op begunt te lieken. Dit proces kan plaatsvienden as de twei talen sowieso op menare liekt. Ie koomt 't wal tegen mit Creoolse talen die weer wördt op-esloekt deur de talen daoras ze heur van hadden of-eskeiden, mar ok mit buurtalen die slim op menare liekt.
Bi'j starfte deur opnaome in de dominaante taal, begunt de woorden en grammatica van de starvende taal te verdwienen. Veur ni'je uutviendings wördt 't woord van de meer prestigieuze taal oavereneumen, zodet de woordenskat verdunt. Kiender die de taal van heur volk niet goed meer praot, lient woorden en grammatica van de dominaante taal. Op een gegèven moment liekt de van oldsher espreuken taal zoveule op de dominaante taal, dej niet meer van twei ofzunderlijke talen kunt spreken. Een mengvörm van twei zokke talen, waorin de dominaante taal dudelijker anwezig is, kan nog lange blieven bestaon en wördt maanks een regiolect enuumd. Wat ook nog lange bestaon kan blieven, bint accentkenmarken die van de starvende taal ofkumstig bint.
Verzet tegen taalstarfte
't Gebeurt wal det ze gaanks gaot um een gengele taal te redden, umdet partie lu 't toch zunde viendt as de taal zol verdwienen. De taal wördt dan gebruukt op menieren die aj veur die tied niet zaggen, zoas op tillevisie en op plaatsnaambredties. Dit kan jonge mèensen 't gevuul geven det dizze taal bi'j heur cultuur heurt en in 't mederne leven kan passen. In Europa hebt now veule talen die partie as starvende ziet, wille van 't Europees Haandvest veur regionaole talen of talen van minderheden.
Bron
|
Dit stok is eskreven in 't Zuudwest-Zuud-Drèents van de Drèents-Oaveriesselse grèensstreek. |