Weener

Weener ok Weiner is en Lüttstadt in' Noordwesten vun dat Bundsland Neddersassen. Se is de eenzige Stadt vun de historsch Region Rheiderland un erstreckt sück linkssiets vun de Eems. Politisch hörrt Weener siet 1932 to'n Landkreis Leer un weer tovör de Kreisstadt vun den Kreis Weener, de mit dat Rheiderland meest identisch is. De Kreis weer to'n Tietpunkt vun de Uplöösen de lüttste vun Preußen.

In Weener leven 15.430 Minschen (Stand 31.12.2013) up en Rebeet vun 81,24 km². In de Karnstadt Weener leven mit rund 6700 Inwahner knapp 43 Perzent vun all Weeneraner. De Stadt is dör Ingemeenden in dat Johr 1973 stark wussen. 4,4 Perzent vun de Inwahner vun de grensnah Stadt sünd ut de Nedderlannen.

In verleden Johrhunnerten harr Weener en Hafen an de Eems un leeg an de linkseemsch Hannelsroute in dat südlich liggen Mönsterland. Weener weer vör allen dör sien Veeh- un Peermärkte bekannt un hett landwertschaplich Hannelsgöder exporteert. Intüschen spelen Hafen as Worenumslagsoort un Veehhannel kien Rull mehr. Wertschaptlich is Weener vun' Eenzelhannel för de Region Rheiderland, vun de Landwertschap un vun' Tourismus präägt. In de Stadt gifft dat ok eenzelt Industriebedrieven.

Up kulturell Rebeet hett Weener dör dat Organeum Bedüüden. Dorbi hannelt sück dat um en Kultur- un Billenszentrum mit en Museum för Tasteninstrumente, dat inmidden vun de Örgellandschap Oostfreesland liggt, en vun de bedüüdenst Örgellandschapen weltwiet. In de um 1230 baut St.-Georgs-Kark befind sück doröver herut en Örgel vun Arp Schnitger, de as en vun sien Laatwarken gellt. Neben de Georgskark is ünner de Sakralbauwarken de Stapelmoorer Kark to nömmen: De romano-gotische Krüüzkark gellt as en vun de herutragendst Karkenbauwarken vun Oostfreesland.

Geographie

Laag ut Utdehnen

De Stadt Weener liggt in dat süüdwestlich Oostfreesland. Se is de eenzige Stadt ut de Region an dat westlich Ufer vun de Eems. Se betekent sück sülvst ok as „Grüne Stadt im Rheiderland“ un is dat Zentrum vun den düütschen Deel vun de Region. Nich wiet vun de Stadt weg liggen de de Dollart un de Grenz to der nedderlannsch Provinz Grunneng. Dicht bi liggen Grootstäder sünd Ollnborg un Grunneng in de Nedderlannen. Dat Regionale Ruumordnungsprogramm vun den Landkreis Leer deelt de Karnstadt Weener de Funktschoon vun en Grundzentrum för dat Stadtrebeet to. Dat Stadtgebiet vun Weener umfaat den südöstlichenDeel vun dat Rheiderland un hett in Noord-Süüd-Richt en Längt vun 15,2 Kilometern, in Ost-West-Richt bedrocht de Utdehnen maximal 10,6 Kilometer.

Geologie, Böden un Hydrologie

Dat Weeneraner Stadtrebeet vereent de dree typisch Landschapsformen vun Oostfreesland in sück: Marsch, Moor un Geest. De geologisch Ünnergrund wurrd dör Sedimente ut dat Pleistozän un Holozän bestimmt. Dat Karnrebeet vun de Stadt liggt up en Geestrügg entlang de Eems, de in de Saale-Iestiet dör den Druck vun dat vun Noorden vördringen Ies upstuukt wurr. Disse Geestrügg erstreckt sück vun Diele in' Süüden nit to de Karnstadt un Beschotenweg in' Norden. Unmittelbar vör de Karnstadt reckt he en Hööcht vun 6,0 m  över NN. Dat Stadtrebeet sülvst liggt up en Hööcht vun 2,1 bit 2,4 m över NN. Dat hannelt sück um Podsolböden in dröög Laag mit Ortsteen dorünner. Südlich vun Stapelmoorerheid slutt sück en lütt Striepen Podsolböden in fuchtig Laag an, de örtlich ok Anmoor un aftörft Flachen upwiest. In den butersten Südwesten bi Dielerheid gifft dat bito en Hoogmoor, un ok in' Norden vun dat Stadtrebeet bi Weenermoor. In dat nördlich Stadtrebeet sluuten sück östlich vun Weenermoor överschlickte Randmoore (Överflootensmoore) an. Wieder in Richt Eems gifft dat Knickmarschböden un sluutend Övergangs-Brackmarschböden. In' Süden vun de Stadt finnen sück dicht bi de Eems Flussmarschböden.

Dat Stadtrebeet is vun en engmaschig Nett ut Schlööt un Sieldeepen dörtrucken, de ok to de Entwässern dringend nödig sünd. De Schöppwarken Diele un Stapelmoor, de de nah Öörd nömmt Sieldeepen toflooten, entwässern dat südliche Stadtrebeet to de Eems. In den nördlichen Karnstadtberiek gifft dat en wieder Schöppwark, dat vun dat Buschfelder Sieldeep spiest wurrd. Dit Schöppwark entwässert den zentralen Beriek vun de Stadt. Krüüst wurrd dat Buschfelder Sieldeep vun den Dwarsdeep, dat in etwa parallel to de Eems verlöppt, un de in West-Ost-Richt verloopen Sieldeepen mitnanner verbinnd. Dat Dwarsdeep krüüzt in de nördlich Nahbergemeend Jemgum ünner annern dat Grootsoltborger Sieldeep, dat somit ok Deelen vun dat nördliche Weeneraner Stadtrebeet entwässert. Blots en ganz minnen Deel vun de Stadtflach entwässert to'n Dollart: Dat hannelt sück dorbi um de westlichst Deelen vun de Gemarkungen Tichelwarf un Holthuserheid. Se entwässern lestlich över dat in de Nahbergemeend Bunde verloopen Wymeerer Sieldeep. Tostännig för dat Entwässern is de Sielacht Rheiderland, de gemeensam mit de Rheider Diekacht ehrn Sitt in de Nahbergemeend Jemgum hett.

Nahbargemeenden

Weener in't Rheiderland

Weener grenst an söss Kommunen. Dat sünd klockwies, anfangend in' Westen, Bunn, Jemgum, Leer un Westoverledingen (jensiets vun de Eems). Disse veer Kommunen liggen in' Landkreis Leer. Bavento grenst Weener an Papenburg (güntsiets vun de Ems) un Rhede, beid in' Landkreis Emsland.

Stadtgleedern

De Stadt Weener besteiht ut de Karnstadt un 14 wiederen Stadtdeelen. Angeven sünd de Inwahnertallen van' 31. Dezember 2009.

Stadtdeel Inwahner Weener 6720 Möhlenwarf 1878 Tichelwarf 1712 Holthusen 1128 Stapelmoor 1116

Stadtdeel Inwahner Stapelmoorerheid 846 Diel 561 Holthuserheid 398 Weenermoor 367 Karkborgum 280

Stadtdeel Inwahner Vellaag 223 Dielerheid 187 Beschotenweg 181 Halt 134 Swartwold 70

Oortschapen in' kommunalrechtlichen Sinn sünd dorbi Beschotenweg, Diele, Holthusen, Karkborgum, Stapelmoor, St. Georgiwold, Vellage, Weener un Weenermoor. Dorbi hannelt sück dat um de Kommunen, de sück 1973 to de nee Stadt Weener tosommenslooten hemm. De anner Oortsdeelen hemm fröher to en vun de Oortschapen hörrt.

Bruuk vun de Flachen

Flächennutzung 2011

Gebruuk as	Hektar
Gebäude- un Freeflach	871
dorvan Wahnflach	566
dorvan Gewarf- un Industrieflach	61
Bedrievsflach	6
Erhalensflach	68
dorvan Gröönanlaag	48
Verkehrsflach	444
dorvan Straat, Weg, Platz	379
Landwertschapsflach	5914
dorvan Moor	4
Waterflach	396
Waldflach	193
Flachen mit anner Gebruuk	232
dorvan Karkhööf	align="right" | 6
dorvan Unland	94
Gesamtflach	8124

De Flachengebruukstabell wiest, dat Weener in' Bundsvergliek – as meest all oostfreesch Kommunen – över en överdörsnittlichen Andeel an Landwertschagsflachen verfügt. De bedrocht 72,8 Perzent un liggt dormit düütlich över den bundsrepublikaanschen Dörsnitt vun 52,3 Perzent, aber licht ünner den oostfreeschen Dörsnitt vun rund 75 Prozent. Knapp 4,9 Perzent vun de Gesamtflach vun Weener sünd mit Schlööt un Deepen vun Water bedeckt, womit de Bundsdörsnitt vun 2,4 Perzent Waterflachenandeel um recht nau dat Düppelte överschreeden wurrd. Extrem ünnerdöörsnittlich utpräägt is dorgegen de Waldandeel in dat Stadtrebeed. Mit 2,37 Perzent liggt de sogor ünner den oostfreeschen Middelwert vun 2,6 Perzent, de sienersiets in' düütschlandwieden Vergliek bannig leeg is. De Waldandeel an de Gesamtflach vun de Bundsrepubliek Düütschland liggt bi 30,1 Perzent.

Klima

Weener liggt in de matigen Klimazoon, in' Infloot vun de Noordsee. In' Sömmer sünd de Temperaturen över Dag leeger, in' Winterfaken höhger as in dat wiedere Inland. Dat Klima is vun de middeleuropääsch Westwindzoon präägt.

Nah de Klimaklassifikatschoon vun Köppen befinnd sück de Stadt in de Indeelen Cfb. (Klimazone C: warm-gemäßigtes Klima, Klimatyp f: fuchtig-gemäßigtes Klima, Ünnertyp b: warm Sömmer). Binnen disse Zoon wurrd dat den Klimabezirk Niedersächsisches Flachland Nordsee-Küste toordnet, de maritim präägt is un dör relativ köhl un regenriek Sömmer, matige milde, sneearme Winter, vörherrschen West- un Südwestwinde as ok hooch Johresniederschläge uttekent.

Weerdaten wurrn för dat in de Nahberschap liggen Leer trucken, dat ähnliche klimatisch Bedingen upwiest: De Temperaturen liggen dor to Tiet in' Johresmiddel bi 9 °C mit Höögstwerten in de Maanden Juli un August um de 20 °C un middleren Leegstwerten um −2 °C in' Dezember un in' Januar. De meesten Regendaag gifft dat mit jewiels 14 in' November un in' Dezember, de wenigesten in' März un Mai, wo da an negen Daag Regen gifft. De Tall vun de dörsnittlich Sünnenstünn pro Dag schwankt tüschen een (Dezember/Januar) un söss Stünn (Mai/Juni). De middlere fröstfree Tiet wurrd mit 170 bit 187 Daag angeven. De middlere Niederschlagsmenge liggt bi 738 mm/Johr, de middlere jährliche Sünnschiendüer bi 1550 bit 1600 Stünn.

Schuulrebeeden

Up dat Rebeet vun de Stadt Weener liggt dat Natuurschuulrebeet (NSG) Püttenbollen, en Moorkomplex. Dat NSG Süderkolk, dat to'n Deel ok up dat Rebeet vun de Nahbergemeend Bunde liggt, is en langsam verlannen Kolk. Buterdem hett Weener en Andeel vun etwa een Achtel an dat NSG Eemsauen tüschen Herbrum un Vellage.

Andeel hett Weener bavento an dat 8.750 ha groot Landschapsschuulrebeet „Rheiderland“, dat sück ok up de Nahbergemeenden Bunde un (vör allen) Jemgum erstreckt. Dat hett luut NLWKN „nationale bis internationale Bedeutung (…) für nordische Gänse, die hier überwintern und denen landwirtschaftliche Nutzflächen zur Nahrungssuche dienen. Die Grünlandbereiche haben nationale bis internationale Bedeutung als Zwischenrastplatz namentlich für Goldregenpfeifer, Großer Brachvogel, Regenbrachvogel und Kiebitz.“

As schuult Landschapsbestanddeelen sünd doröver herut de Hessepark in de Karnstadt utwiest, en Eekenallee in Stapelmoor as ok teihn wiedere Boomreegen un eenzig Bööm in Holthuserheid, Holthusen un de Karnstadt. Söss wiedere Boomgruppen un eenzig Bööm in de Karnstadt staht as Natuurdenkmale ünner Schuul, ebenso as en Kastanienhain in Stapelmoor.

Geschichte

Oor- un Fröhgeschichte

Dat sück up de Geest befinnen Karnstadtrebeet vun liggt up oorolt Siedelnsrebeet. Dör tallriek Funde is en Besiedlen vun den Geestrügg siet de Steentiet nahwiest. In den Oortsdeel Diele, en Hoopendörp, wurrn ebenfalls Funde ut de Steentiet maakt.

Boomfällversöök mit de Rekonstruktschoon vun en (bandkeramischen) Dechsel in' experimentalarchäologischen Feldversöök

Ut de Middelsteentiet sünd ok langs vun de Eems Funde maakt wurrn, de up de Anwesenheit vun Minschen hendüüden. Dat sülvig gellt för de in de Nahberschap liggen Noordoostnedderlannen, de aber düütlich beter utforscht sünd. Ut den Emder Hafen wurrn bi Baggerarbeiten twee donauländsch Dechsel burgen, doröver herut en Flintbiel un en Tongefäß ut de Trichterbekerkultur. „Möglicherweise konnte der Emsuferwall bei einem Stillstand des Meeresspiegelanstiegs auf den Ablagerungen der Calais-II-Transgression besiedelt werden. Etwa eintausend Jahre später war das auf den Ablagerungen der Calais-III-Transgression offenbar wieder möglich.“ In dat dich bi liggen Landschaftspolder in de Nahbargemeend Bunde wurr 1992 „eine Geweihaxt aus dem Geweih eines erlegten Rothirsches aus dem Mesolithikum oder der jüngeren Bronzezeit“ gefunden.

De Flussmarsch vun de Eems wurr af de öllere vörröömsch Iesentiet, ruchweg in dat 7. Johrhunnert v. Chr., na Plan besiedelt. De Minschen hemm up en schmalen Striepen up den Eemsuferwall siedelt, de sowohl Schuul vör dat Water vun den Stroom beeden dee as ok hooch noog weer, um de Moräste vun dat Sietland to ümgahn. Dat harr sück westlich vun den Eemsuferwalls bildt, as sück dör en Anstieg vun den Meeresspegel dat Eemswater tonehmend stauen dee un de natüürlich Affluss vun dat Regenwater ut dat Achterland immer mehr in't Stocken keem. De Siedler funnen, vun den Stroom ankeeken landinwärts, en vun de Tied beinfloot Schilfzoon, Weekholtauen mit Wilgenstrüük un -wald as ok Hartholtauen mit Ulmen, Ellern, Eeken un Eschen vor.

Zitat: Die ersten Siedler rodeten die auf den Sedimenten der Dünkirchen-0-Transgression gewachsenen Auenwälder. Dabei bevorzugten sie die Hartholzaue auf den hohen Lagen des Uferwalls als Siedlungsplätze und Ackerland. Hier war es trockener, und Eschen, Eichen und auch Ulmen boten geeignetes Bauholz für den Hausbau in nächster Nähe. Die niedrigere Weichholzaue am Flußufer und die Bruchwälder am Rande des Sietlandes lieferten Weiden- und Erlenholz für die Flechtwände der Häuser und andere Bedürfnisse. Aus den farnreichen Röhrichten, den Großseggenrieden und den Erlenbrüchen des Sietlandes im Westen gewann man Stallstreu, Heu und vermutlich auch Schilf für die Dächer der Häuser.|Wolfgang Schwarz|Die Urgeschichte in Ostfriesland, S. 154

För de Middlere Bronzetiet is dat Rebeet vun dat Süder Hilgenholt en wichtig Fundplaats. Ofschons en Grootdeel vun dat Areals överboet is, kunnen dor fiev Huusgrundreeten vun de Elp-Kultur (1600–900 v. Chr.) dokumenteert wurrn. Bavento wurrn eenfack, steilwandig Näpfe, de deelwies mit Fingerkniffen verziert sünd, un groot, glattwandig düppelkonisch Potten funnen. De Elpkultur gellt as regionale Grupp vun de europääsch Hügelgräberbronzetiet, de sück westlich vun de Werser, nördlich vun de Middelbaregn un in den Nordost- un Middelnedderlannen entwickelt hett.

De Huusgrundreeten wurrn as groot, 20–30 Meter lang Hööf mit Veehstallen un Spieker düüt. Unmittelbor an de Siedeln hett sück en Feld mit Graffen anslooten, dat worhschienlich de jüngere Bronzetiet totoordnen is. Süüdööstlich vun dat Fundrebeet wurrn Spieker un en Grafffeld ut de fröhe Iesentiet mit twalf Urnenbestattungen un dree Liekenbrandlager opdeckt.

De Marschsiedeln dicht an de Ems hemm sowohl Veehtucht as ok Ackerbau tolaaten. Ünner dat Veeh weern Koodeerten un Schaap vörherrschend. In en Siedeln in dat nördlich vun Weener liggen Hatzum wurrn 53 Perzent Knaken vun Koodeerten un 22 Perzent Schaapknaken bi Utgraven opdeckt. Dorgegen leeg de Andeel an Peer- (acht Perzent) un Hunnenknaken (dree Perzent) bannig leeg. Wiels de Kooi up de sööt Weeden vun de Flussmarsch freeten kunnen, wurrn Schaapen up minnerwertig Grund hollen. Vun de Koodeerten hett man Fleesch, Melk, Knaken un Fell bruukt, buterdem weern se Treck- un Lastdeerten. Of dat ok up Peer todrapen is, hett man nich faststellen kunnt. Von de Schaapen hett man todem noch de Wull bruukt. Över anner Huusdeerten, so as Höhner, weet man ok noch nichts. De Fischfang weer, liekers man dich an den Stroom leev, nich vun Bedüüden. Neben Planten, de ok up de Geest anbaut wurrn, as etwa Emmer oder Nacktgasten, funnen sück – wegen de beter Anbaubedingen in de de Marsch – ok Henwies up den Anbau vun Ackerbohnen un Linnen.

Blots unwesentlich nördlich vun dat Weeneraner Stadtrebeet, bi Jemgum, liggt de Fundplatz Bentumersiel, de up de Anwesenheit vun Römern in de Antike hendüüt.

Middelöller

Dorstellen vun den Diekbau in den Ollnborger Sassenspegel

De Oort Weener is wiet över 1000 Johr olt. Dat weern Mönken ut dat Kloster Werden, de um dat Jahr 900 en eerst holten Kark up den hüüdiegen Ollen Karkhoff baut hemm. De Kark weer Johannes den Dööper geweiht. Eerstmals in en Oorkunn wurr Weener 951 nömmt, in dat Heevregister vun dat Kloster Werden. Ut de Ansiedeln entwickelt sück över de Johrhunnerten tonächst en Straatendörp um de hüüdige Norder-, Süder- un Kreuzstraße. Um dat Johr 1000 fung man an, Dieken to bauen. Dat führ to en starker Siedelnstätigkeit ok an de Ünnereems. De genossenschaplich organisiert Diekbau wurrd as en vun de wesentlich Grundlagen vun de Freesch Freeheit ansehn, de vun autonomen Landsgemeenden präägt weer. De olt holten Kark wurr nah un nah to lütt för de wassen Bevölkerung. In dat fröh 13. Johrhunnert gung man dorher in Weener as in völ anner oostfreesch Öörd ok, doran, olt holten Karken dör Steenbauten to ersetten: De Georgskark stammt ut de Johren üm un bi 1230.

Etwa vun dat 11. bit laatestens to'n 14. Johrhunnert wurrn in dat hüüdig Stadtrebeet mehrere Moorkolonien anleggt, de nah de dormals nee Kolonisatschoonsform dör dat Upstreekrecht bestimmt wurrn. Dorbi drüffen Siedler, de sück an' Geestrand dicht bi en Moor ansiedelt harrn, hör Parzellen parallel tonanner so lang in't Moor vördrieven, bit se up natüürliche Hinnernisse oder up Parzellen vun anner Siedler stööten deee, de vun anner Richt ut dat Moor kultiveert harrn. Dat Moor wurr kultiveert, indem de Törf afdragen un dat Land mit natürlichen Dünger ut angrenzend Gröönlandzonen vun de Moormarschrebeeden versörgt wurr.

To de Oortschapen, de sück dör dat Upstreekrecht utbreeden deen, tellen Weenermoor, St. Georgiwold, Stapelmoorerheid un Holthuserheid. En Besünnerheit geev dat dorbi in St. Georgiwold, mehr noch in Weenermoor: Dör Boddenafsenken un Vernässung weern de Siedler dwungen, hör Upstreeken immer wieder in dat aftörft Moor to drieven un ut wertschaplich Grünnen (immer langere Weeg tüschen Feld un Hoff) hör Wahnplätze wieder in dat all aftörft Areal to verleggen. In Weenermoor wurr de Siedeln dorum in de Loop vun de Kolonisatschon gliek dreemal verleggt.

Dör Flootkatastrophen un Pestutbröök in dat 14. Johrhunnert un de dormit verbunnen wertschapliche Inbröök bill sück dat Oostfreesch Hööftlingswesen ut, indem eenzelt Familien ut dat olthergebrocht Prinzip vun de Freesch Freeheit utbreeken dee un sück to Anführern vun den (to överkieken) Ruum upswungen. In dat Rheiderland hemm sück aber nie nich Hööftlingsgeslecher rutbildt, de en ähnlich Bedüüden kreegen, as de in dat nördliche Oostfreesland, etwa de tom Brok oder Attena. De Stellung vun de Hööftlinge in dat Rheiderland binnerhalv vun dat gesamtoostfreessch Machtgefüges vun de Daag weer en ünnerordnete Vör allen weern se lokal Grootgrundbesitter. Stattdessen keem dat Rheiderland in den Inflootberiek vun den Moormerlander Hööftlings Focko Ukena, de nah de Slacht up de Wild Ackern 1427 för en körten Tiet de mächtigste Hööftling vun Oostfreesland weer. He weer denn aber in den folgen Machtkamp gegen den Freeheitsbund vun de Söben Oostfreeslande ünner Führung vun de Cirksena ünnerleegen. De Cirksena kunnen sück sluutend as dat führen Geslecht vun Oostfreesland dörsetten un wurrn 1464 mit de Graafschap Oostfreesland belehnt. En Johr tovör wurr de Hööftling Wiart Memminga, de up de Memmingaborg in Weener seet, in'n Toog vun dat Festsetten vun de Grenz tüschen dat Bisdom Mönster un Oostfreesland bi Brual un Diele nömmt.

Vun de Machtövernahm vun de Cirksena 1464 bit to dat Enn' vun den Dartigjohrigen Krieg (1648)

Nahdem sück de Cirksena as Herrschapshuus över Oostreesland dörsett harr, fungen se an, en Amtsverwalten in de Region uptobauen. Dat süüdliche Rheiderland mit Weener wurr vun de 1433 baut Festung Leerort as Sitt vun en grääflich Amtmann ut verwalt.

Wegen de Grenzlaag vun dat Rheiderland gegen de Nedderlannen in' Westen un dat Hoochstift Mönster in' Süüden weer Weener van dat 15. bit in dat laat 17. Johrhunnert mehrfack Schauplatz vun kriegerisch Utnannersetten, ünner de de Oort un de ümliggen Dörper swoor to lieden harrn. Vun besünner Bedüüden för de Verteidigung vun Oostfreesland gen Süüden weer de vermootlich all in dat 14. Johrhunnert upricht Dieler Schanze in den hüüdigen Stadtdeel Diele.

Bi kriegerisch Utnannersetten 1492 leet de Bischop vun Mönster, Heinrich von Schwarzburg, de Kommende Dünebroek, Bunn un Wymeer in dat Rheiderland plünnern un nehm ansluutend Weener in. Eggerik Beninga bericht doröver in sien Cronica der Fresen:

Zitat: 1492 up den dag Dionisii is Bisschup Hindrik van Schwartzenberg viantliker wyse (feindlicherweise) van Wedde na dat Closter Dunenbroek ingetagen, un heft de beide Karkspelen Hogebunde und Wymeer geroevet, und sint voort na Weener getagen, hebben de Flecken mit der karken verbranndt. Alle Ornamente, Kelke und Monstrantie mede genamen.|Eggerik Beninga|Cronica der Fresen.

Enno II. vun Oostfreesland

Wiels de Sassisch Fehde (1514–1517) trucken Landknechte vun de Swaart Garde dör dat Rheiderland. Wiels de Geldrische Fehde tüschen den Grafen Enno II. un Johann Cirksena un deren Intimfeind Balthasar von Esens as ok de sien Verbündetem, den Hartog Karl von Geldern (1531–1534) weer dat Rheiderland Schauplatz vun kriegerisch Verwicklungen. 1533 trucken de Truppen vun den Hartog von Geldern un Balthasar vun Esens ünner den Söldnerführer Meinhart von Hamme mit 2000 Mann in dat Rheiderland. De Truppen vun Enno hemm den Infall an de Dieler Schanze tonächst afwehrt, en wiederen Infall vun von Hamme weer aber spoodvull. He marscheer dör dat hüüdige Stadtrebeet up Jemgum to, wo dat in den laateren Verloop to de Schlacht vun Jemgum keem, bi de de gräflich Truppen ünnerleegen weern.

In den Achtigjohrigen Krieg, den Unafhängigkeitskamp vun de Nedderlannen gegen Spanien, keem dat Rheiderland glieks to Anfang in den Fokus vun de Kriegsparteien. Nah de Slacht vun Heiligerlee sünd de Geusen ünner Ludwig von Nassau gen Osten flücht un hemm sück in dat Rheiderland inqarteert. Se wurrn vun en spaansch Heer ünner den Böverbefehl vun Fernando Álvarez de Toledo, Hartog vun Alba bit nah Oostfreesland verfolgt un in de Slacht vun Jemgum an' 21. Juli 1568 meest kumplett vernicht. De Truppen vun den Hartog hemm ansluutend dree Daag lang in dat Rheiderland plünnert un brandschatzt. Ok in de Folgetiet sünd nedderlannsch Truppen mehrfack in dat rheiderländsch Rebeet utwiekt. De Dieler Schanze wurr utbaut, um en mögelk nochmaligen spaanschen Infall to entgahn.

Nahdem Graaf Edzard de Groote den Oort all 1508 dat Marktrecht verleeht harr, hett Gräfin Anna de reformeert Karkengemeend nah 1570 de Waage nebst Waagegerechtigkeit tospraaken. Mit den Utbau vun den Haben 1570 entwickel sück de Oort to en wichtigen Hannelsstandoort för de landwertschaplichen Produkte ut de Gegend.

In' Dartigjohrigen Krieg weer Ostfreesland woll nich Schauplatz vun Kamphandlungen, dat wurr aber vun de Truppen as Ruheruum bruukt. Dreemal (1622–1624, 1627–1631 un 1637–1651) trucken frömd Truppen in Ostfreesland in, dorünner harr ok dat Weeneraner Rebeet to lieden. Besünners stark bedroopen weer de Region vun de Besetten dör de Mansfelder. De beid folgen Besetten van 1627 bit 1631 dör kaiserliche Truppen ünner Tilly bedüüden ebenfalls Belastungen dör Kontributschonen, jümmers so as de vun 1637 bit 1651 dör de inquarteert hessischen Truppen ünner Wilhelm V. von Hessen-Kassel. Wiels dat för den Grootdeel vun Oostfreessland heeten dee, de Besatter hullen „Manneszucht und vermieden Ausschreitungen“, so gull dat för Weener nich: 1637 hemm hessische un 1647 kaiserliche Truppen den Oort innommen un den meest vullstännig daalbrennt. 108 Hüüs wurrn dör de Flammer roovt. Deswegen is in dat Stadtwappen en Phönix as Symbol för dat Upstahn ut dat Füer enthollen. Ansonsten stell sück de Situatschoon ünner de beid Besetten materiell anners dor as ünner Mansfeld: Dat wurrn woll Kontributschonen indreeven, aber dat Geld wurr ok weer in de Region utgeevn. Wiels den Krieg is in Oostfreesland de Pest utbraaken, Doodstallen för dat vörliggen Rebeet sünd aber nich dokumenteert. Weener wurr 1650 as en lütt Ackerbörgersiedeln mit 300 Inwahner beschreeven, deren Existenzgrundlaag vör allen de Landwertschap weer.

Wertschaplich Upstieg un Daalgang nah 1648

De mönstersche Fürstbischop Christoph Bernhard von Galen full in dat utgahn 17. Johrhunnert noch tweemal in dat Rheiderland in…

…um vun Fürst Georg Christian vun Oostfreesland en Schuld in Hööcht vun 300.000 Daaler intodrieven.

En lest Mal wurr dat Weeneraner Rebeet in dat utgahn 17 Johrhunnert to'n Schauplatz vun en kriegerisch Utnannersetten, in de de Dieler Schanze en wichtige Rull speel. De wegen sien Kriegslüst ok Bomben-Bernd nömmt Fürstbischop vun Mönster, Christoph Bernhard von Galen, hett versöcht, dör en Infall in dat Rheiderland en Schuld in Hööcht vun 300.000 Rieksdaaler intodrieven, de dat oostfreesch Fürstenhuus dör den Togewinn vun dat Harlingerland entstahn weer. Fürst Georg Christian kunn dat Geld aber nich tosommen kriegen, wiel de Bedrag all wiels den Dartigjohrigen Krieg Mansfeld in de Finger kommen weer. De mönsterschen Truppen wurr aber mit Hülp vun de nedderlannsch Generalstaaten un den Hartog Eberhard vun Württemberg verdreeven. De Generalstaaten hemm Georg Christian de Schuldensumm leehnt un kreegen dorför 1664 dat Dörp Diele un de Schanze. Acht Johr later wurr de Schanze bi en wiedere Utnannersetten vun den Bischop vun Mönster mit den Generalstaaten vun de bischöplich Truppen kört un kleen hauen un dornah nich weer upbaut.

Weener hett sück gau vun de Kriegswirren verhalt un beleev in dat utgahn 17. un in dat 18. Johrhunnert en wertschaplichen Upswung, de hööftsächlich up den Hannel mit Peer torüchgahn dee. De Rheiderländer Peer gullen as besünners goot Kutsch- un Rietpeer. Se harrn in dat In- un Utland en hervörragen Roop. Jedes Johr wurrn mindst 1000 Peer verköfft, ünner annern nah Brannenborg, Hannober un Sassen bit hen to de Adligen vun Venedig. Aber ok Kunden in dat südlich Italien as ok Frankriek hemm up de Peer ut Weener sett. Peertuch un -hannel hemm sück dorbi up wenig Familien konzentreert, to nömmen sünd vör allen de Naams Lübbers, Hesse, Groeneveld, Goemann un Hitjer. Wiels den Spaansch Arvfolgekrieg hett de oostfreesch Fürst 1704 en Verbot erlaaten, an Frankriek un sien Verbündeten Peer to leefern. Stattdessen wurrn düütlich mehr Peer an dat Huus Habsburg verköfft, dat de in Italien för sien Eroberungen bruuken dee. Ut disse Tiet sünd lange un gefohrvull Peertrecks över Augsborg un wieder över de Alpenpässe nah Italien överleefert.

De wertschapliche Upswung dör den Peerhannel hett sück ok in de Tonahm vun de Inwahnertall bemarkbor maakt. Tell de Flecken fiev Jahr nah Anfang vun de preußisch Herrschap 1749 noch 1487 Inwahner, so weer de Tall bit 1805 up 2337 ansteegen. Dormit harr Weener nah Inwahnertall de 1749 noch grötteren Flecken Esens un Wittmund överhaalt un tell sogor etwa 150 Inwahner mehr as de Residenzstadt Auerk. Weener weer nah Emden, Leer un Nörden nunmehr to'n veertgröttsten Oort vun Oostfreesland upsteegen. De Stadt weer dat Zentrum vun dat Rheiderland un versörg de ümliggen Dörper, wat an de Tall vun de Kooplüüd un Handwarker in den Flecken aftolesen weer: So geev dat bispeelswies 1805 ünner de etwa 2300 Inwahner 17 Taumaker, 43 Snieder, 40 Schoster, 32 Backer un 37 Timmerlüüd (jewiels Meester un Gesellen tosommenrekent). Mehr as 40 Kramerlüüd hemm de Bevölkerung versörgt. De Bedüüden vun de Schippfohrt lett sück doran aflesen, dat dat tosommen 71 Schipper un Stüerlüüd up egen oder frömd Scheep geev, eenfack seemännsch Beropen nich mit inrekent.

Anfang vun dat 19. Johrhunnert bleev de wertschaplich Entwicklung vun Weener stahn. Mit den Freeden vun Tilsit, as Preußen 1807 sien Rebeeden westlich vun de Elv an Napoleon aftreeden dee, gung de Daalgang wieder vöran. Ofschons Weener 1813 befreet wurr un in den Besitt vun Hannober övergung, hett sück de Oort nich weer verhaalt. Hannel un Schippfohrt gungen wieder torüch, de Haben keem mehr oder weniger to'n Stillstand.

Vun dat Königriek Hannober bit to dat Düütsch Kaiserriek (1815 bit 1918)

Ok as 1866 de Oort weer to Preußen keem, stell sück tonächst kien wertschapliche Beterung in. Eerst 1876 kreeg Weener dör den Bau vun de Bahnlien vun Leer nah Nieuweschans en Ansluss an de Iesenbahnlien tüschen Emden un Mönster. De Eems weer för de groot Schippfohrt nich deep noog, vun den Düörpm-Eems-Kanal hemm anner Städer, as Emden oder Leer Vördeel trucken.

Weener wurr 1885 Sitt vun den in Tosommenhang mit de preußisch Kreisreform nee grünnd Kreis Weener, de de Region Rheiderland umfaaten dee. Dat weer dormit de lüttste Kreis vun Preußen. De vörherige, vun dat Königriek Hannober övernommen Ämterstruktur wurr dormit uplööst.

Weener blieev en Zentrum vun den Veehhannel in Oostfreesland. Jedes Johr wurrn etwa 3500 bit 4000 Stück Rheiderländer Veeh dör Weeneraner Händler in anner Gegenden vun Düütschland un deels noch wieder weg verköfft. Ok weer Weener en Zentrum vun den Botterhannel wiet över de Grenzen vun Oostfreesland herut. In de 1880er-Johren wurr Botter ok nah England leefert, mit de fortschreeden Industrialiseeren vun Düütschland steeg denn de inländsch Nahfraag. Vör allen Westfalen, aber ok de noorddütsch Hansestäder weern en bevörtoogt Afsatzrebeet. De landwertschapliche Upswung wurr ok dör den – vun völ Buern anfangs skeptisch ansehn – Gebruuk vun Kunstdünger verbetert. Um de Buern vun deren Insatz to övertüügen, wurrn an Landwertschapsscholen eegen Kurse för den Umgang mit den Dung-Ersatz geven.

Wiels dat gesamte 19. Johrhunnert un ok bit in dat 20. Johrhunnert rin geev dat groot soziale un wertschaplich Gegensatzen tüschen riek Grootbuern un arm Landarbeitern. In Berichten vun Landarbeitern heet dat, dat de Arbeitsdaag vun 4 bit 18 Ühr düern, ünnerbraken vun 90 Minüüt Middagspaus. De Landarbeiter sleepen, so se kien eegen (und wenn doch, en tomeest bannig ärmlich) lütt Huus harrn, faken mit dat Veeh in' Stall. All mit etwa 13 Johren, direkt nah den Schoolbesöök, wurrn de Kinner över so nömmt „Gesindemakler“ an Buern vermiddelt. Neben anner gesundheitlich Problemen weer ok Alkoholismus wiet verbreedt.

Weimarer Republiek un Natschonalsozialismus

1929 kreeg Weener Stadtrechte, de Bevölkerungstall, de to de Tiet bi rund 4000 leeg, nehm langsam to. 1932 wurr dör en Verordnung vun dat preußisch Staatsministerium de Kreis Weener uplööst un mit den Landkreis Leer tosommenslooten. Bit dorhen weer dat de lüttste Kreis in dat Düütsch Riek.

De Natschonalsozialisten hemm Enn' 1930 en NSDAP-Oortsgrupp grünnd un fungen middels de SA af November vun dat Johr mit teelt Propagandaarbeit in Weener an. In' Vörfeld vun de Kommunalwahl 1933 wurrn nah Huusdörsöken Kommunisten un Liddmaaten vun anner linker Parteien verhaft. En Dag vör de Wahl wurrn Rede- un Versammelnsverbote erlaaten. De NSDAP-Ortsgrupp weer to de Tiet deep zerstreeden, so dat se dat nich schafft hett, en gemeensam List uptostellen. So sünd de Gruppeeren Nationale Einheit as ok de Kamplist Buisenga mit natschonalsozialistischen Wahlprogrammen antreeden un hemm bi de Kommunalwahl tosommen en överwältigen Mehrheit reckt. Eerste Amtshandlung vun de nee Räte weer de Ernennung vun Adolf Hitler un Paul von Hindenburg to Ehrenbörger vun de Stadt Weener. De Norderstraat wurr in Adolf-Hitler-Straße un de Westerstraat in Hindenburgstraße umnömmt. De Verfolgung vun politisch Gegner wurr dör en nee Verhaftenswell noch intensiveert. De Kommunisten un hör Sympathisanten wurrn in Schutzhaft nommen un in verscheeden Konzentratschoonslager verbrocht. Dat vun Sozialdemokraten domineert Bündnis Reichsbanner Schwarz-Rot-Gold löös sück up.

NSDAP-Goleiter Carl Röver ut Ollnborg hett 1933 de NSDAP-Oortsgrupp Weener für en Dag uplööst, indem he de de Oortsgrupp Leer ünnerstellen dee. Um hör „rückhaltloses“ Intreden för den natschonalsozialistischen Staat to överprüfen, mussen all Beamten vun de Stadtverwalten vun Weener in' Rathuussaal antreden un en Bitrittsformular to de NSDAP utfüllen. De siet 1925 amteeren Börgermeester Werner wurr dwangswies in den Ruhestand versett. Sien Nachfolger weer denn Enno Klinkenborg ut Dorenberg.

Bilaag vun de oostfreesch Daagblatt van' 20. Juli 1935: „Rein deutsche Geschäfte in Leer“. En ähnlich Översicht wurr ok för Weener schreven.

An' 28. März 1933 hett Anton Bleeker, de SA-Standartenführer in Auerk (af Juli 1934 för Ollnborg-Oostfreesland), en Schächtverbot för all oostfreesisch Schlachthööf un dat Verbrennen vun all Schächtmessen anordnt. Af 1935 wurr de Veehmarkt in Weener överwacht, so dat kien jöödsch Händler de noch in Anspröök nehm. Dordör wurr de wertschaplich Laag vun de jöödsch Bedrieven slechter. In dat sülvige Johr hett de Ostfriesische Tageszeitung an' 20. Juli den Uproop „Volksgenossen, kauft nicht in folgenden jüdischen Geschäften“ afdruckt un führ dorbi all noch in de Öörd vun Oostfreesland bestahn jöödschen Geschäfte up. För Weener wurrn 23 jöödsche Geschäfte nömmt, twee Drüddel dorvan weern in' Veehhannel tätig, söss as Schlachter.

In de Nacht van' 9. up den 10. November 1938 keem dat ok in Weener to de vun de Rieksleiden vun de Natschonalsozialisten befahlen Utschreeden gegen de Jööden, de later as „Reichskristallnacht“, „Reichspogromnacht“ oder Novemberpogrome 1938 betekent wurrn. Natschonalsozialisten hemm in de Reichspogromnacht de Synagoge kört hauen un Weeneraner Jöden verhaft. Nah de Novemberpogromen löös sück de jöödsche Gemeend in Weener gau up. In' September 1939 hemm noch 37 Lüüd vun jöödsch Gloven in Weener leevt.

Vun de 131 Jööden, de 1933 in Weener leevt harrn, sünd 12 dor en natüürlichen Dood storven, 24 sünd in Exillänner in Översee utwannert, 16 dorvan nah Süüdamerika. Ok dree Jööden, de in de Nedderlannen flücht weern, hemm den Holocaust överleevt. Mindest 48 keemen aber in Konzentratschonslagern oder bi Deportatschonen üm. Dat Schicksal vun de annern kennt man nich.

Nahkriegstiet

In de unmittelbor Nahkriegstiet weer de Landkreis Leer ünner de dree oostfreeschen Landkreise an' starksten mit Ostflüchtlingen beleggt, wiel he – in' Gegensatz to de Landkreisen Auerk un Wittmund – nich as Interneerensrebeet för kriegsfangene düütsch Suldaten deen. Allerdings nehm de Landkreis Leer in de Folgezeit ünner all neddersassisch Kreisen de meest Personen up, de all in de Ostrebeeden arbeits- oder beropslos weern. Ok de Andeel vun de Över-65-Johrigen leeg höhger as in den Dörsnitt in Neddersassen. Dorgegen hett de Landkreis Leer ünner all neddersassisch Landkreisen den mindstens Andeel an männlichen Ostflüchtlingen in dat Öller vun 20 bit 45 Jahren upnommen. De Situatschoon stell sück dorbi in verscheeden Stadtdeelen vun Weener völlig ünnerscheedlich dor: Wiels in de Gemeend St. Georgiwold wegen de annommen landwertschaplichen Leistungsstärke 45 Perzent vun de Inwahner Ostflüchtlinge weern, leeg de Andeel in de vun dat Moor präägt Gemeenden leeger.

Freesenbrügg van 1950/51

De isoleert Laag vun dat Rheiderland dör de trennen Eems wurr in de eersten Nahkriegsjohren dör de Sprengung vun de Freesenbrügg in de letzt Kriegsdaag düütlich verschlimmert. Um nah Leer to kommen, muss en Ümweg över dat eemsländsch Haren in Koop nommen wurrn, wo dat en Behelpsbrügg öve de Eems geev. Wiel de Straaten dör dar Eemsland to de Tiet faken noch grundlos weern, düern Transporte in dat gegenüberliggen Leer an dat anner Eemsufer meest een Dag. De Freesenbrügg wurr eerst in de Johren 1950/51 nee upbaut un kreeg neben den Schienenstrang ok en Foot- un Radweg.

Wiels den Upbau vun de Bundswehr wurr Weener af 1957 Standoort vun en grötter Materialdepot, in dat 1958 ok en Feernmeldekompanie intruck, de 350 Soldaten umfaaten dee un dor bit 1969 statschoneert weer. In de Johren weer Weener somit Garnisonsstadt. De Bundsmarine fung 1968 mit den Bau vun en wieder Materialdepot an, dat sück in de Loop vun de folgen Johren mit dat all bestahn Depot to'n gröttsten Arbeitgeber vun Weener entwickel. In de 1960er Johren wurr ok de Infrastruktur vun de Stadt bedüüdend wieder maakt, vör allen dör dat 1963 baut Waterwark, dat de bit dorhen noch faken antodrapen Zisternenversörgen aflöösen dee, as ok 1969 dör den Bau vun de Realschool Rheiderland. De Aula vun de School wurrd sietdem ok as Theatersaal för de Stadt bruukt.

Siet de Kommunalreform wurr de Infrastruktur vun de Stadt wieder utbaut. So entstunn all in de 1970er Johren en nee Seniorenzentrum för dat Rheiderland. Investitschonen in Freetiet- un Verhalensinrichten, de sück över mehrere Johren trecken deen, hemm en Henwennen to'n Tourismus mögelk maakt, dat sietdem en tosätzlich Standbeen vun de lokale Wertschap is. Wiels in de 1990er Johren de grötteren Weeneraner Traditschonsfirmen Baumschulen Hesse un de Puddingfabrik Polak dicht maaken mussen, wussen anner inseeten Ünnernehmen as Weener Plastik, de Papierfabrik Klingele un de Baudeelenhersteller Wildeboer deels düütlich un hemm tosommen en gröttere dreestellig Tall vun Mitarbeitern in de 15.000-Inwahner-Stadt beschäftigt. Groot Bedüüden för de verkehrliche Anbinnen vun Weener harr de Bau vun de Bundsautobahn 31 up den Afsnitt tüschen Papenburg över Weener nah Leer in de Tiet van 1989 bit 1991, inklusive vun den to de Tiet fardigstellten Eemstunnels. Ok de endgültige Fardigstellen vun de Gesamtstrecke vun de A31 in dat Johr 2004 droog dorto bi, de Verkehrsanbinnen vun Weener to verbetern.

Ingemeenden

An' 1. Januar 1973 hemm sück de Stadt Weener un de ümliggen söben Gemeenden Beschotenweg, Diele, Holthusen, Kirchborgum, St. Georgiwold, Stapelmoor, Vellage un Weenermoor to de Stadt Weener tosommenslooten. De nömmt fröheren Gemeenden behullen hör eegen Oortsräde, de sück um rein örtliche Belange kümmern.

Inwahnerentwicklung

Weener is de gröttste vun de dree Kommunen, de dat Rheiderland billen. Mit mehr as 15.700 Inwahner (Stand: 31. Dezember 2011) is se de fievtgröttste Kommune vun den Landkreis Leer nah de Kreisstadt un de ländlich Gemeenden Moormerland, Westoverledingen un Rhauderfehn. In Oostfreesland is Weener de teihntgröttste Kommune un de sössgröttste vun de teihn Städer. Binnerhalv vun den Landkreis Leer is se een vun dree Städer neben Leer un Borkum.

Relativ verlässliche Inwahnertallen för Oostfreesland liggen siet Anfang vun de eerst preußischen Herrschap (1744) vör. De in' Tweeten Weltkrieg wietgahn heel bleeven Stadt nehm en gröttere Tall vun Heimatverdreevenen up, wodör de Inwahnertall wieder ansteeg. En wiedere Tonahm geev dat 1973 dör de Ingemeenden vun ümliggen Kommunen.

Eerstmals överdrapen wurr de Marke vun 15.000 Inwahner in dat Johr 1996.

Johr Inwahnertall Vörlaag:FN 1821 2.345 1848 2.991 1871 3.209 1885 3.724 1905 3.872 1919 3.678

Johr Inwahnertall - 1933 4.290 1939 4.338 1946 5.635 1950 5.966 1956 5.357 1960 5.461

Johr Inwahntertall 1961 5.461 1970 5.667 1980 14.115 1990 14.320 2009 15.673

4,4 Perzent vun de Inwahner vun Weener hemm en nedderlannschen Pass. In afsoluten Tallen bedüüd dat, dat knapp 700 Lüüd ut den Nedderlannen in Weener leven. Verkloorbor is dat dör de düütlich minner Immobilienpries in Oostfreesland in' Vergliek to dat nahberland. Dör de goot Verkehrsverbinnen över de A 280/Rijksweg 7 fallt dat Pendeln licht.

Entwickeln vun den Oortsnaam

In de Heeveregistern vun dat Kloster Werden wurr de Oort in dat 10. Johrhunnert in Uuianheri nömmtt. In dat 10./11. Johrhunnert wurr Weener in Oorkunnen Uuenari schreeven. För 1282 is de Beteken in Wenre överleefert. Siet 1460 is de hüüdige Naam begäng.

Dat Grundwoort vun den Oortsnaam wurrd vun dat oltfreesch here oder dat oltplattdüütsch hara afleit, deren Bedüüden mit Anhööcht angeven wurrd. Dorto keem as Bestimmungswoort de indogermaansch Wuddel uei- oder ui, de mehrere Bedüüden hett. För Weener kommen sowohl Wald-, Wild-, Stamm oder Weehn in Fraag. De Oortsnaam is also entweder as waldige Anhööcht oder as weeht Anhööcht to düüden.

Politik

As dat gesamte Rheiderland (un Oostfreesland in sien Gesamtheit) is Weener bi Wahlen en traditschonelle Hoochborg vun de SPD. De Sozialdemokraten stellen ok den Landdagsafordneten. Wiel de Landkreis Leer mit den nördlichen Deel vun dat kathoolsch präägt Eemsland en Bundsdagswahlkreis bildt, treckt aber meest en CDU-Afordneter in den Bundsdag in.

Binnerhalv vun dat Stadtrebeet gifft dat aber eenig utpräägt Hoochborgen vun de beid Volksparteien CDU un SPD, de all siet Anfang vun de Bundsrepubliek Düütschland fasttostellen sünd. De klorste Dominanz hemm de Christdemokraten in St. Georgiwold, dat noch immer vun de Landwertschap un eenzelt Hööf präägt is. In' Gegensatz dorto sünd de fröheren Landarbeitersiedeln Beschotenweg, Möhlenwarf un Tichelwarf siet Johrteihnten SPD-Hoochborg. In den nömmt Oortschapen hemm sück all in de eerst goot twee Johrteihnten vun dat Bestahn vun de Bundsrepubliek Düütschland de jewiels upführt Parteien regelmatig dörsett. In den Karnoort Weener mit sien Hannelsstruktur weer in de eerst 20 Johr (bit 1969) bi Bundsdagswahlen de CDU immer an' starksten un wurr eerst bi de „Willy-Brandt-Wahl“ 1972, de de SPD in Oostfreesland en Rekordergevnis un dat Indringen in so eenig vörherige CDU-Bastion inbroch, vun de Sozialdemokraten aflööst. De CDU keem in de Anfangsjohren vun de Bundsrepubliek todem to pass, dat se in' Landkreis Leer gauer un dörgriepender organiseert weer as in anner oostfreesch Landkreisen. Laatestens siet 1972 bzw. siet den Tosommensluss vun de Kommunen to de Stadt Weener 1973 is dat Stadtgebiet in sien Gesamtheit SPD-domineert.

In jüngerer Tiet hett dat in' Rheiderland wurr Diskussion över de Fusion vun de dree rheiderländsch Kommunen (Stadt Weener, Gemeenden Bunde un Jemgum) in Gang sett, anstött vun de dormaligen Weeneraner Börgermeister Wilhelm Dreesmann. Entspreken Vörslääg harr dat aber ok all in de Vergangenheit geven. Begrünnd wurr de Vörstött mit mögelk finanziellen Vördeelen dör Tosommenleggen un Insporen, aber ok dör betere Gestaltensspeelrüüms in bestimmten kommunalpolitischen Berieken, etwa bi de Planung vun Schoolintoogsrebeeden. Dat droop aber ok up Kritik un Skepsis. De Börgermeester vun Jemgum un Bunde Johann Tempel un Gerald Sap bleeven tonächst torüchhollend.

Stadtraat

Raathuus in Weener

De Raat vun de Stadt Weener besteiht ut 32 Raatsfruen un Raatsherren. Dat is de fastleggt Tall för en Stadt mit en Inwahnertall tüschen 15.001 un 20.000 Inwahner. De 32 Raatsliddmaaten wurrn dör en Kommunalwahl för jewiels fiev Johr wählt. De aktuelle Amtstiet fung an' 1. November 2011 an un geiht to Enn' an' 30. Oktober 2016.

Stimmberechtigt in' Stadtrat is buterdem de hööftamtlich Börgermeester Ludwig Sonnenberg.

De letzte Kommunalwahl an' 11. September 2011 broch dat folgen Ergevnis:

Partei	Andeelig Stimmen	Antall Sitten	Verännern Stimmen
SPD	44,7 %	14	−8,3 %
CDU	21,2 %	7	+1,6 %
Unafhängig Wählergemeenschap (UWG)	18,5 %	6	−0,5 %
Bündnis 90/De Grönen	9,7 %	3	+4,1 %
De Linke	2,8 %	1	+2,8 %
Soziale Fraktion Weener	3,0 %	1	+3,0 %

Bi de Kommunalwahl an' 11. September 2011 verlor de SPD hör bitherige afsolute Mehrheit. Se hett blots noch 14 vun de 32 (mit Börgermeester 33) Sitten in' Stadtrat. Gewinner vun de Wahl weern insbesünnere de Grönen, de Linke un de Soziale Fraktion Weener, en Afspalten vun de SPD ut de verleden Wahlperiood, in lüttgeren Utmaat ok de CDU. De Wahlbedeeligen leeg bi 48,7 Perzent un dormit düütlich ünner den Dörsnitt in Neddersassen mit 52,5 Perzent.

Börgermeester

Hööftamtlich Börgermeester vun de Stadt Weener is Ludwig Sonnenberg (Parteilos). Bi de letzten Börgermeesterwahl an' 25. Mai 2014 kunn he sück in' eersten Wahlgang mit 56,6 % vun de Stimmen gegen dree Gegenkandidaten dörsetten. De Wahlbedeeligen leeg bi 52,8 %. Sonnenberg hett sien Amt an' 1. November 2014 antreeden un löös dormit sien Amtsvörgänger Wilhelm Dreesmann af, de nich mehr antreeden weer.

Vertreeder in' Land- un Bundsdag

Weener tellt to'n Landdagswahlkreis Leer/Borkum. To de Landdagswahl in Neddersassen 2013 sünd dor elf Parteien antreeden. Dorvan harrn söss Parteien Direktkandidaten upstellt. Direkt wählt Afordnete is Johanne Modder (SPD).

Weener hörrt to den Bundsdagswahlkreis Ünnereems (Wahlkreis 25), de ut den Landkreis Leer un den nördlichen Deel vun den Landkreis Eemsland besteiht. De Wahlkreis wurr to de Bundsdagswahl 1980 nee tosneeden un is sietdem unverännert. Bitlang hemm sück in dissen Wahlkreis ahn Utnahm CDU-Kandidaten dörsett. Wiels in meest all Kommunen vun den Landkreis Leer de SPD vör de CDU leeg, führ letztere in de Kommunen vun dat nördlichen Eemsland bannig düütlich – völ düütlicher, as de SPD in' Leeraner Ruum vör de CDU leeg. In' Bundsdag wurrd de Wahlkreis vun de direkt wählt CDU-Afordnete Gitta Connemann ut Leer vertreeden. Över de Landeslist truck tosätzlich SPD-Kandidat Markus Paschke ut Riep in den Bundsdag in.

Wappen

Dat Wappen vun Weener

Blasoneeren: In Blau up golden, mit schräg krüüzt swaart Scheiten beleggt Flamm stahnd en in de bövere Hälft sülvern, ünnern root, golden bewehrt Phönix mit root Tung.

Beschrieven: De Phoenix erinnert an de Brandschatzungen wiels den Dartigjohrigen Krieg un den Wedderupstieg vun de Stadt. De Farven Blau, Witt un Root sünd ok de Stadtfarven vun Weener, de in disse Reegfolg van baben nah ünnern un to gliek Deelen dwarsstriept de Stadtflagg billen.

Städerpartnerschapen

Weener is bitlang Städerpartnerschapen mit dat franzöösch Les Pieux as ok mit de finnisch Kommune Eurajoki ingahn. Beid Partnerschapen wurrn an’ 15. Juli 1992 besegelt. Gegensiedig Besöök sünd de Regel. Um de Früendschap mit Les Pieux kümmert sück de 2005 grünnd Düütsch-Franzöösch Fruendskrink Rheiderland.

Religionen

Kathoolsch St.-Josephskark

Baptistenkark Weener

As dat gesamte Rheiderland is ok de Stadt Weener calvinistisch präägt. De meest Karkengemeenden hörrn to de Evangeelsch-reformeert Kark. Blots in den Oortsdeel Weener gifft dat ok en lutherisch Gemeend. Dor hemm ok de kathoolsch Gemeend as ok de Evangeelsch-Freekarklich Gemeend (Baptisten) un en Pingstgemeend ehrn Sitt. En jöödsch Gemeend gifft dat siet de Tiet vun den Natschonalsozialismus nich mehr. Tallen to muslimischen Inwahner liggen nich vör. De nächstliggen Moscheen befinnen sück in Emden (Eyüp-Sultan-Moschee) un Papenburg.

Christendom

De Stadt Weener is as dat gesamte Rheiderland överweegend evangeelsch-reformeert. Reformeerte Karkengemeenden gifft dat in de Stadtdeelen Weener (Karnstadt), Kirchborgum, Möhlenwarf, Holthusen, Vellage, Weenermoor un Stapelmoor. De in de olt Stadtkarn liggen St.-Georgs-Kark wurr up den hööchsten Punkt vun de Stadt baut. In’ Toog vun de Reformatschoon wurr de Kark wohrschienlich in dat Johr 1528 evangeelsch. Eerst Pastor weer Johannes Schulten, de 1524 bit 1562 in Weener warken dee un noch as kathoolsch Preester in de Stadt schickt wurr, sück aber bald den neen Glooven anslooten hett. In de Tiet tüschen 1560 un 1592 hemm negen Vikare ehrn Deenst in Weener, leist, de aber wegen hör minn Inkommen un hör Armoot den Oort aber weer verlaaten mussen. In dat Tietöller vun den Pietismus weern de Karkengeschichtsschriever Eduard Meiners (1717–1723) un sien Nachfolger Wilhelmus Schortinghuis (1723–1734) mit sien Lehre von der Befindlichkeit inflootriek. Tietgliek mit de beid hett ok Henricus Klugkist warkt, de van 1706 bit 1746 Pastor in Weener weer un de sien Graffsteen sück in de Kark befinnen deiht. Klugkist sien Levenswannel un Glooven hemm up völ authentisch un övertüügend wirkt, sodat dat Gemeendeleven uplbläun dee un de Gemeend en tweeten Pastor anstellen kunn. Samuel Eilshelmius weer in de Johren 1749 bit 1787 Nahfolger vun Klugkist un ok Pietist. An’ Enn’ vun dat 19. Johrhunnert, to Tiet vun den Superintendenten Reemt Peters Wolbertus Smidt (1840–1927), wies Weener in’ Vergliek mit dat restliche Oostfreesland en hooch Goddesdeenstbesöök vun 30–50 % up, so dat de Kark grötter maakt wurrn muss. De reformeert Karkengemeend in den Stadtberiek vun Weener hörrn bit hüüd etwa 3700 Liddmaaten an. Siet 1956 steiht en Gemeendehuus för karklich Veranstaltungen, gemeendliche Belange un de Administratschoon to Verfügung.

De kathoolsch Gemeend is de eenzige in dat Rheiderland un betrüet dorher all Katholiken ut dissen Landstreek. Hör eenschippig Goddeshuus wurr 1842/43 nah Plääns vun den Architekten Mecklenburg baut. He is den Hilligen Joseph weeht.

De evangeelsch-lutherisch Gemeend hörrt to de jung Karken vun Weener. De Grundsteenleggen för hör Erlöser-Kark funn eerst an’ 21. September 1952 statt. Hör offizielle Konstitueeren erfolg nah en längeren Rechtsstriet mit de reformeert Landskark an’ 1. Oktober 1955. Bit dorhen wurrn de lutherischen Weeneraner ünner annern vun de Gemeenden in Bingum, Holtgaste, Leer un Pogum seelsorgsch betrüet. To den Amtsbezirk vun de evangeelsch-lutherisch Karkengemeend Weener hörrt ok Stapelmoor.

De Evangeelsch-Freekarklich Gemeend mit Gemeendenhüüs in Weener un Möhlenwarf hörrt to de öldsten Baptistengemeenden vun Oostfreesland. Hör Anfänge gaht up en vun Julius Köbner vulltrucken Gläubigendööpt in dat Johr 1846 torüch. Dööpoort weer de so nömmt Lotts Tilke an dat Weeneraner Deep. An den Upbau vun de Gemeend weern ünner annern de baptistisch Pioniere Johann Ludwig Hinrichs un Pieter de Neui bedeeligt. Eerst Prediger vun de Gemeend weer de ut Markt Berolzheim in Bayern stammen Missionsarbeiter Johann Carl Cramer, de allerdings blots för en körten Tiet warken dee un as „unerwünschter Ausländer“ all 1850 vun de Behörden ut de Stadt rutschmeeten wurr. As he Weener verlaaten muss, weer de Gemeend, de noch as Statschoon vun de Baptistengemeend Ihren führt wurr, all up 50 döfft Liddmaaten anwussen. 1880 kunn dat eerst Goddeshuus vun de Gemeend, de sien oorsprünglich Gestalt dör An- un Umbauten hüüd nich mehr to erkennen is, sien Bestimmen övergeven wurrn. Bit dorhen harr man sück in en Privathuus versammelt. 1896 kreeg de Baptistengemeend Weener hör Eegenständigkeit. Neben hör Gemeeendarbeit in Weener un den Stadtdeel Möhlenwarf bedrifft de Gemeend siet 2000 ok den Kinnergoorn Jona.

Neben den Baptisten arbeit as wieder Freekark de Christusgemeinde (Bund Freikirchlicher Pfingstgemeinden) in Weener.

De Zeugen Jehovas sünd mit en Königriekssaal ebenfalls in Weener präsent.

Jodendom

Grafsteen up den jöödschen Karkhoff in de Graf-Edzard-Straat

Hööftartikel: Jöödsch Gemeend Weener

De jöödsch Gemeend in Weener bestunn van dat 17. Johrhunnert bit to’n 7. April 1942. Eerstmals leeten sücl Jööden gegen Enn’ vun den Dartigjohrigen Krieg in Weener daal. Se hemm, betrucken up de Inwahntertall vun den Oort, en vun de hööchsten prozentualen Bevölkerungsandeelen in Oostfreesland stellt, 1925 leeg de Andeel bi 3,5 % vun de Gesamtbevölkerung vun Weener. Nah 1933 fung de Utgrenzen un Verfolgen vun de Jööden an. Völ sünd wegtrucken. Mindest 48 jöödsch Inwahner wurrn in den Holocaust ümbrocht. Nah den Tweeten Weltkrieg leev blots noch een torüchkehrt Jööd in Weener. Hüüd gifft dat in Weener kien jöödsch Gemeend mehr. Vun dat jöödsch Leven in de Stadt tüügen noch Gedenkstäen un dree jöödsche Karkhööf.

Kultur un wat antokieken sück lohnt

Museen un Theater

Heimatmuseum Weener, fröher Armenhuus

Weener is Sitt vun dat Heimatmuseum Rheiderland, dat in dat 1791 baut ehmalg Armenhuus ünnerbrocht is. Wiest wurrd de Entwicklungsgeschichte vun de Region vun de Steentiet bit hüüd. En Swoopunkt liggt dorbi up de Wertschapsgeschichte un hier vör allen up dat Ticheleewesen un de Landwertschap. Bedüüdenst Utstellungsstück is de in dat 16. Johrhunnert entstahn Altarupsatz vun de öldste Kark in dat Rheiderland, de Liudgeri-Kark in Jemgum-Holtgaste.

Dat Organeum is en Kultur- un Billenszentrum, de en Museum mit historsch un nahbaut Tasteninstrumenten anslooten is. Sitt is en grootbörgerliche neogotische Stadtvilla an de Norderstraat. Leid wurrd dat vun Winfried Dahlke un dragen vun de Oostfreeslandstiftung vun de Ostfreesch Landschap un de Landschaplich Brandkass, de evangeelsch-reformeert Kark in Weener un de Stadt Weener. De Instrumentensammlung umfaat Kabinettörgeln, Cembali, Clavichorde, Klaveren, een Physharmonika un Harmonien un will de ünnerscheedlich Instrumente un deren Geschichte för en breet Apenlichkeit anschaulich maaken. Daröver herut is dat Organeum Organisatschoonszentrale för Konzerte, Führungen, Meesterkurse, Fortbildungen, touristische Exkursionen un Upführensoort vun ünnerscheedlich kulturell Veranstaltungen.

In den Oortsdeel Weenermoor befind sück dat eenzig Füerwehrmuseum vun den Landkreis Leer. Dat is in en olt Sprützenhuus ünnerbrocht, dat um 1929/30 baut wurr. Nahdem in Weenermoor 1969 en nee Füerwehrhuus baut wurrn weer, gung dat mit dat olt Huus gau barg daal, so dat dat 1996 afreeten wurr. Af Februar 1997 wurr dat an glieker Stäe wedder upricht un beherbargt siether dat Museum.

Weener is Speeloort vun de Landesbühne Niedersachsen Nord, de in Willemshaven hör Heimat hett. Speelt wurrd in de Aula vun de Kreisrealschool Rheiderland, wiel Weener kien eegen Theaterbowark hett. Disse Aula wurrd todem ok vun örtlich Laientheatern un för anner Veranstaltungen bruukt.

Karken un Örgeln

Westsiet vun de St.-Georgskark

De St.-Georgs-Kark wurr um un bi 1230 as Backsteenkark baut un in de Loop vun de Johrhunnerten mehrfack umbaut. Vun den orsprünglichen Apsissaal kann man blots noch Reste finnen. 1462 entstunn de polygonale Chor. Wiels den Stadtbrand 1492 wurr de Binneninrichtung zerstört. De Errichtung vun den Toorn weer 1738 up de gegenöverliggen Straatensiet. Wiel 1765 de Versöök scheef gung, mit en mächtigen Streevpieler dast Chorgewölbe aftostütten, truck man in dat Karkenschipp en Holttünnengewölbe in, dat 1780 ok noch up den Chor utdehnt wurr. De stütten Konsolen för dat Chorgewölbe sünd noch erkennbar. Mit en Deel vun den Chorruum wurr ok de Gemeenderuum vergröttert, as an dat een Fenster unmiddelbar neben de Örgel to sehn is, dat vun de Tünn sneeden wurrd. Wiel de Gemeenderuum to lütt weer, harr en Deel vun de Gemeend bit dorhen den Goddesdeenst achter de Örgel sittend verfolgen mööten. De gotisch Lettner wurr afbraken, de Örgel 1782 in Richt Chorraum torüchversett un de Triumphbagen an de nee Grenze tüschen Gemeend- un Chorruum achter de Örgel upführt. 1893 wurr de Kark an de Nordsiet dör en Querschipp in de hüüdige T-förmige Gestalt wieder maakt. Renaissance-Kanzel un Abendmahlsdisch stammen ut de eerst Hälft vun dat 17. Johrhunnert, wiels dat Gestöhl barock is. To den Vasa Sacra hörrn Beeker ut dat 17. bis 19. Johrhunnert as ok je twee Brotteller van 1844 un 1903. Eenige kunstgeschichtlich bemarkenswert Graffsteen befinnen sück in de Kark un up den oorsprünglichen Karkhoff buterhalv.

Örgel vun de St.-Georgs-Kark

De Orgel vun de St.-Georgs-Kark is de wertvullste Inrichtungsgegenstand. Se is en Laatwark vun Arp Schnitger ut dat Johr 1710, an dat ok all sien Söhns bedeeligt weern. Nah en wesselvullen Geschichte mit verscheedenen Umbauten un Restaureeren hett se hüüd 29 Register up twee Manualen un Pedal. De swungen Pedaltoorns in' Rokokostil stammen vun Johann Friedrich Wenthin un beeden mit de streng hollen barocken Manualwarken en eegendömlich Gesamtbild. Ofschons blots söss Register vun Schnitger erhollen weern, gelung dat den Örgelbauer Jürgen Ahrend in de afsluuten Restaureerensphase (1978–1983) en technisch un klanglich övertüügen Gesamtkonzept, dat sück an dat Ideal vun den Schnitgerklangs orienteert. As besünners meesterhaft gellt de Rekonstruktschoon vun de Manualtungen anhand vun vergliekbor Register in anner Schnitgerörgeln.

De kathoolsch Kark St. Joseph wurr 1842/43 in' Stil vun den romantischen Historismus baut. 1846 wurr de Baptistengemeend grünnd, de 1880 en eerste Kapelle uprichten de. De nee Kapelle ut dat Johr 1956 is 1981/82 in twee Bauafsnitte vergröttert wurrn. De Grundsteenleggen för de evangeelsch-lutherisch Erlöserkark weer 1952. Nah Rechtsstriedereen mit de Reformeert Kark kunn dat Goddeshuus eerst 1955 inweeht wurrn.

Krüüzkark in Stapelmoor

Buterhalv vun de Karnstadt gifft dat twee romano-gotische Karken. De Vellager Kark geiht up en Saalkark ut dat 13. Johrhunnert torüch, worup de lütt rundbagig Fenster un de Teensnittfries henwiesen. Woll in dat 14. Johrhunnert wurr de Toorn anbaut. In gootsch Tieden hett man eenig Umbauten vörnommen. De Örgel vun de Gebr. Rohlfing wurr 1885–1888 anfertigt. De Stapelmoorer Kark in de Form vun en greeksch Krüüz ahn rechte Winkel dateert um 1300 un gellt as een vun de bedüüdenst Sakralbauten vun Oostfreesland. Gegenöver de architektonisch ähnlichen Krüüzkark in Bunn bleev de Kark in Stapelmoor vun ingriepen Umbauten verschont. De butere Anlaag is eenheitlich un verhältnismäßig schlicht hollen, mit spitzbagig Fenstern un Portalen, Konsolfriesen ünner dat Daakgesims un Trappenfriesen up de Quergeevels, en Westtoorn mit Saddeldaak as ok den begäng Drillingsfenster an de Oostsiet. In dat Binnere wiesen dat Oost- und Westjoch achtrippige Domikalgewölbe up, wiels de dree Querschippjoche mit Kuppelgewölben ahn Rippen afslooten wurrn. Original erhollen sünd de Deckenmalereen mit Fabelwesen, geometrisch Symbolen un Plantenornamenten. De Dööpsteen ut Bentheimer Sandsteen wurr in dat 13. Johrhunnert maakt un de Kanzel um 1600 anfertigt. Achter den Prospekt vun de Örgel ut dat Johr 1848 wurr 1994 vun Bartelt Immer, Reinalt Klein un Claude Jaccard en Replik vun de Louis-Alexandre Clicquot-Örgel (1734) mit 23 Registern up dree Manualen inbaut, de eerste Örgel vun Düütschland in konsequent barock-franzööschen Stil.

In' Toog vun de nah Westen vorrücken Moorkoloniseeren in St. Georgiwold un Weenermoor trucken de Dörper mit hör Karken mit. De Kark in Weenermoorvan 1824 is all de darte Kark vun den Oort, wiel de beid Vörgängenbowarken upgeeven wurrn. De pneumatische Rohlfing-Örgel van 1906 is vullständig erhollen. De St. Georgiwolder Kark wurr 1689 to’n eersten Mal as Backsteenkark baut, aber ahn Fundamente, so dat se 1960 nee upricht wurrn muss. De lütt Örgel vun de Firma Jehmlich stammt ut de 1970er Johren. De Kirchborgumer Kark in’ Stil vun den Klassizismus stammt van 1827, wiels de Toorn (1766) noch vun de Vorgängerkark stammt. De lütt Örgel vun de Bröers Rohlfs (1876–1878) is wietgahn erhollen. 1882 wurr in Holthusen de eerste Kark upricht, nahdem gröttere Spenden den Bau mögelk maakt harr. As de Kark in’ Tweeten Weltkrieg kanaadsch Suldaten as Kino deen, wurr de Örgel Opfer vun Vandalismus. 1970 hett de Firma Alfred Führer achter den Prospekt vun Johann Diepenbrock en nee Wark baut. In Möhlenwarf wurr de reformeert Karkengemeend eerst 1905 grünnd un kreeg 1908 hör hüüdig Goddeshuus.

Profanbowarken

De Kaakebagen

Fronehuus mit Renaissancefassade

Dat Hafenbecken vun Weener wurr all um 1570 anleggt, is aber in de Loop vun de Johrhunnerte mehrfack umbaut wurrn. För den Umslagbedriev wurrd de Haven nich mehr bruukt, he deent nu as Freetiethaven. An den Haven staht Börger- und Spiekerhüüs.

In Weener sünd neben de Karken en Völtall vun Börgerhüüs ut fröheren Johrhunnerten erhollen. Besünners an de Norderstraat, de Hööftstraat vun de Oltstadt, gifft dat architektonisch herutragen Bowarken. Dorto tell dat Fronehuus an de Norderstraat 19. De eengeschossige Backsteenbau is inschriftlich up dat Johr 1660 dateert. De Straatenfront wurr 1965 afdragen un ansluutend rekonstrueert. In' Toog vun de Baumatnahmen wurr dat Huus wat lüttger maakt, de Krüüzstockfenster wurrn weer herstellt. En eengeschossig Geevelhuus van 1719 steiht an de Norderstraat 56. Dat wiest en swungen Geevel up, de sien Ortgang mit üppigem Blatt- und Blöötensmuck utstatt is.

An de Nee Straat liggt dat ehmalge Armenhuus, dat as Heimatmuseum bruukt wurrd. Dat hannelt sück um en to de Straat apen Dreeflögelanlaag ut dat Jahr 1791. Dat Müerwark is dör flaak Pilaster gleedert. Ebenfalls an de Nee Straat (Nummer 12) leet de Veehhändler Hesse en neugotisch Villa ut dat 19. Johrhunnert errichten. Se verfügt över zinnenortige lütt Toorns, Spitzbagenblenden un en monumentalen Ingang. Dat Bowark wurrd vun dat Organeum bruukt. En wiedere, wenn ok lüttgere neugotische Villa steiht an de Süderstraat 18.

In de Stadtdeelen Stapelmoor un Möhlenwarf gifft dat Galerieholländer-Windmöhlen. De Möhlen in Möhlenwarf hett 1972 den Bedriev instellt un wurr siet dat Johr vun Karl Dall as Tweetwahnsitt bruukt. De in Hamborg-Eppendorf leven Komiker hett de Möhlen 2010 an en Privatmann verköfft. Dat öldste authentisch dateerte Börgerhuus in Oostfreesland is dat Steenhuus in Stapelmoor. Dat stammt ut dat Johr 1429 un wurr vun Anfang an as Wahnen vun den dortigen Pastor oder Kanoniker bruukt.

De in' Rokokostil baut Kaakebagen an de Georgskark hett fröher den karklichen vun den weltlichen Beriek vun de Weeneraner Markt trennt. De wurr 1984 restaureert. De Kaake is en ehmalger Markt- un Gerichtsplatz an den Verkehrsknüttpunkt Leer-Holland-Westfalen. Hier wurrn Veeh- un Peermärkte afhollen. Up den Platz vör den Bagen wurrn in dat Middelöller Gesettbreeker an den Pranger stellt.

Spraak

Verbreedensrebeet vun dat Oostfreesche Platt

In Weener wurrd neben Hoochdüütsch ok Oostfreesch Platt snackt (in Weener: proot). Tomindst ünner Utwussen is Platt ok Alldagsspraak. De Stadt fördert – ok mit Ünnerstütten vun dat Plattdütskbüro vun de Oostfreesch Landschap – den Gebruuk un dormit dat Erhollen vun de plattdüütsche Spraak.

Sport

In de Karnstadt gifft dat mehrere Sportvereens, dorünner TuS Weener, Angelsportvereen Rheiderland, Surf- un Kanuclub Rheiderland, Seglervereen Weener un Peersportvereen Weener. Siet 1972 gifft dat in Weener en Oortsgrupp vun de DLRG mit knapp 900 Liddmaaten (2010). De TuS Weener hett as gröttst Sportvereen vun de Stadt mehr as 1300 Liddmaaten. Etwa 760 dorvan hörrn to de Turn-Afdeelen, wat disse Sparte vun den TuS to de gröttste Turn-Afdeelen in den Landkreis Leer maakt. In den 1885 grünnd Universalsportvereen wurrn todem Football, Tennis, Swemmen, Volleyball, Basketball, Badminton, Kampsport un Gesundheitssport anboden. Doröver herut hett de TuS as eenzig Vereen in' Rheiderland en Lichtathletik-Afdeelen. De TuS Weener hett mit den TV Bunde en gemeensam Handballafdeelen, de in' Speelbedriev ünner de Naam HSG Weener/Bunde uploopen deiht.

Wiederhen hemm mehrere Oortsdeelen hör eegen Vereens, meestens mit mehreren Afdeelen. To nömmen sünd Teutonia Stapelmoor, Heidjer SV (Stapelmoorerheid), TuS Holthusen un de Sportfreunde Möhlenwarf. In Holthusen gifft dat en Schachvereen, in Diele en Schüttenvereen. In de Stadt Weener wurrd, as in ganz Oostfreesland, Boßeln as Sportoort in Ligen bedreeven.

De Stadt hett mit dat Friesenbad en apenlich Freebad. Dat wurr 1972 baut un 2009 mit en finanziellen Upwand vun 1,5 Millionen Euro saneert. All siet 2003 besteiht en Kooperatschoon mit dat Papeerwark Klingele, dat dat Bad dör en ünnerirdisch Röhrleitung mit Feernwarmt versörgt. En Hallenbad gifft dat Weener dorgegen nicht, de nächstliggen befinnen sück in Bunn, Leer un Papenburg.

Regelmatig Veranstaltungen

De DLRG-Oortsgrupp Weener veranstalt jedes Johr in' Sömmer en Draakbootrennen in den olt Haven. In' Harvst find dat Schüttenfest statt. Kien organiseert Veranstaltung, aber en Event, dat jedes Mal hunnerte Schaulustige up den Weeneraner Eemsdiek lockt, sünd Överführungen vun de Krüüzfohrtscheep vun de Meyer Werft eemsupwärts. In den Stapelmoorer Park wurrd jedes Johr en lütt Heavy Metal-Festival mit de Naam „Free For All“ organiseert, mit Besökertallen vun 3000 bit 4000. In dat Johr 2010 funn dat to'n fievten mal statt.

Wertschap un Infrastruktur

Gewarfrebeeden befinnen sück nördlich vun de Karnstadt an de B 436 as ok an de Autobahnaffohrt Papenburg (Gewerbepark Rheiderland). In den Oortsdeel Diele gifft dat en 380-kV-Umspannwark. Dor sall dat HGÜ-Kabel, dat vun den eersten Offshore-Windpark in de Noordsee kummt, ennen. Över de Eems führt de 380-kV-Eems-Freeleitungskrüüzung.

De Butenberieken vun dat Stadtrebeet wurrn landwertschaplich bruukt. Dorbi is dat Hollen vun Melkveeh vörherrschend. In den Stadtdeel Halte befinnen sück mehrere Göörnereen, deren groot Gewasshüüs dat Oortsbild mit prägen. Wegen de faken un stark weien Wind un nich toletzt ok wegen de dünn Besiedeln sünd de nördlich Butenberieken vun dat Stadtrebeet to den Gebruuk vun Windenergiebesünners good geeignet. So gifft dat ok westlich vun Weenermoor un nördlich vun de Karnstadt Windparks.

Sportboothaben

In' Deenstleistungssektor is to'n eenen de Eenzelhannel in den Stadtkarn vun Bedüüden. Liekers ergeven sück wegen de Standoortnahdeelen to de Kreisstadt Leer hier spöörbor Inbußen. Dorgegen hett sück to'n annern de Tourismus to en wichtig Standbeen vun de lokale Wertschap entwickelt. Hier is besünners de Bootstourismus entlang de Eems to nömmen. An dat linke Stroomufer gefind sück en Grootdeel vun de touristisch Infrastruktur: Marina (274 Liegeplätze, 40.000 qm Hafenflach, 20 t Hevekran, Tankstelle usw.), Campingplatz, Wahnmobil-Stellplätze un dat Freebad mit wiederen anslooten Freetiet-Inrichten Am 26. November 2010 hett de Wertschapsminister vun Neddersassen, Jörg Bode de Stadt dat Prädikat „Staatlich anerkannter Erholungsort“ verleeht Mit de Möhlen in dat Stadtrebeet liggt de Kommune an de touristisch Themenroute Niedersächsische Mühlenstraße. Nee apenmaakt wurr Jahr 2010 en Rad-Themenroute, de de Schippsöverführen vun de Meyer Werft to'n Thema hett (Kreuzfahrtweg-Route).

In Weener weer per 30. Juni 2006 all tosommen 4154 sozialversekerungsplichtig Beschäftigte meldt. De Tall vun sozialversekekrungsplichtig Arbeitsplatzen in dat Stadtrebeet bedroog to den sülvigen Steekdag 2535. Weener is en Utpendler-Kommune: Per 30. Juni 2006 stunnen 1301 Inpendler ut anner Kommunen 2920 utpendeln Weeneraner tegenöver. Dorut ergifft sück en negativ Pendler-Saldo vun 1619. Neben Ünnernehmen in de Stadt Leer is ok de Meyer Werft in Papenburg en Teel vun de Utpendler.

Daten to de Arbeitslosigkeit in de Stadt Weener sülvst wurrn nich trucken. In den Geschäftsberiek Leer vun de Agentur für Arbeit, de den Landkreis Leer ahn Borkum umfaat, leeg de Arbeitslosenquote in' Dezember 2010 bi 7,8 Prozent. Se leeg dormit 0,7 Perzentpunkte över den Dörsnitt in Neddersassen.

Landwertschap

In de Butenberieken vun Weener gifft dat landwertschaplich Bedrieven. Wegen de Boddenverhältnisse herrscht Melkwertschap vör. In' oostfreeslandwieden Vergliek hett Weener blots en licht ünnerdörsnittlichen Andeel an Landwertschapsflachen. Dat führt ok dorto, dat de Landkreis Leer to de teihn gröttst Melkertüüger-Landkreisen vun Düütschland tellt. De Melkbuern lieden siet eenig Johren ünner en faken minn un stark swanken Pries för Melk un Melkprodukte. Eenig Buern verdeenen dör dat Upstellen vun Windkraftanlagen oder Biogas-Anlagen wat dorto. In den Oortsdeel Halte befinnt sück en groot Göörneree-Siedeln, de nah den Tweeten Weltkrieg för Verdreevene anleggt wurr. Bit hüüd speelt de Ünnerglas-Anbau in Halte en bedüüden Rull un präägt dat Oortsbild. Enkeld Buern produzeeren nah Bio-Richtliens.

Ünnernehmen in Weener

Olt Produktschoonshall vun Weener Plastik an den Marker Weg

Weener hett en lütt Antall vun Industriebedrieven, dorünner is de 1960 grünnd Verpackungshersteller Weener Plastic Packaging Group mit weltwiet etwa 1200 Beschäftigten, de in Weener sien Seet hett. Dor arbeiten ruch weg 450 vun de 1200 Mitarbeiter. „Weener Plastik“, as de Bedriev kört nömmt wurrd, is dormit de gröttste private private Arbeitgever vun de Stadt un dat gesamte Rheiderland as ok en vun de gröttsten privaten Arbeitgever in' Landkreis Leer. En anner industrieller Arbeitgever is de Papeerfabrik Klingele, de 1920 in Wiesloch grünnd wurr un 1961 en Wark in Weener övernehm. Dat Wark stellt Wellpappenrohpapeeren her un hett etwa 100 Beschäftigte. Warmt un deelwies ok Strom för den Produktschonsprozess treckt de Papeerfabrik ut dat 2008 fardigstellt EBS-Kraftwark Weener. Ebenfalls en dreestellig Tall vun Mitarbeitern (175) beschäftigt de Baudeelenhersteller Wildeboer, de in Weener sien Stammseet un doröver herut Vertretungen in Ulm un Leipzig hett. Dat Ünnernehmen is in den Beriek vun Schall- un Brandschuul as ok Luftverdeelen tätig. Wiedere Ünnernehmen in Handwark un Hannel deenen in eerst Lien de Nahbiversörgen.

Apenlich Inrichtungen

An apenlich Inrichtungen gifft dat in Weener de Stadtverwalten mit hör anslooten apenlich Bedrieven as den Bauhoff, en Polizeistatschoon as ok dat Krankenhuus Rheiderland (66 Betten). Dat steiht to 51 Perzent in Drägerschap vun dat Kreiskrankenhuus Leer un to 49 Perzent in de vun en Krankenhuusvereen, de de Klinik an' Enn' vun dat 19. Johrhunnert errichten leet. De Waterversörgensverband Rheiderland, en Körperschaft vun dat apenliche Recht, hett sien Seet in Weener. Dor bedrievt de WVV, de 20 Beschäftigte tellt, ok dat Waterwark. Versörgt wurrd dat gesamte Rheiderland inklusive vun den Leeraner Stadtdeel Bingum. Das Bundeswehr-Materiallager beschäftigte Anfang 2011 insgesamt 40 Menschen. Dat ehemalige Marinedepot weer tietwies de gröttste Arbeitgever vun de Stadt. Doröver herut bedrifft de Bundeswehr siet 1961 an de Landsburg 1 en Utbillenswakrstäe. Wiederhen gifft dat en Butenstäe vun de Kreisvolkshoochschool Leer.

Weener hett in de vergangen Johrteihnten apenlich Inrichtungen verloren. Nah den Verlust vun den Kreissitt dör dat Tosommenleggen mit den Landkreis Leer (1932) wurr 1971 ok de bit dorhen uprecht hollen Butenstäe vun de Kreisverwalten uplööst. 1972 wurr dat Amtsgericht Weener slooten. Sietdem befinnd sück dat toständig Amtsgericht in de Nahberstadt Leer. Ebenfalls in Leer sünd dat Finanzamt un wiedere Behörden as dat Katasteramt to finnen. De Rettungsstatschoon för dat Rheiderland befind sück ut geografisch Grünnen in Bunn, wiel dat nördlich Rheiderland vun dorut gauer to recken is. Dat Füerwehrwesen in de Stadt ist ehrenamtlich organiseert. Freewillig Füerwehren gifft dat in't Stadtzentrum as ok in Weenermoor, Holthusen, Stapelmoor, Diele un Vellage.

Verkehr

Verkehrsassen in Oostfreesland: De Stadt Weener (ünnere Bildmidden) verfügt över Bahn- un Autobahnansluss.

De A 31 verlöppt an de Stadtgrenz tüschen Weener un Bunn. Dree Anslussstellen vun de Autobahn sünd för Weener vun Bedüüden. De wichtigste is de Anslussstäe Weener/Bunde, de den Stadtkarn anslutt. In' Süüden vun dat Stadtrebeet liggt de Anslussstäe Papenburg in' butersten Norden und Nordosten de Anslusstäe Jemgum. Dat Autobahndreeeck Weener, dat de A 280 mit de A 31 verknütt, befind sück up de Grenz tüschen Weener un Bunn. De A 280 stellt de Anbinnen an de nedderlannsch A 7 in Richt Grunneng seker un is Deel vun de Europastraat 22.

De Bundsstraat 436 fangt in Weener an de Anslussstäe Weener/Bunde de A 31 an un führt över Leer nah Saann. De L 17 fangt an de B 436 in den Stadtdeel Möhlenwarf an un führt in südwestlich Richt över Wymeer to de nedderlannsch Grenz. De L 31 fangt an de B 436 dicht bi de Karnstadt an un führt in südlich Richt nah Rhede; se is togliek de wichtigste binnerstädtische Verbinnen to Anbinnen vun de südlich Stadtdeelen an de Karnstadt. De Kreisstraat 158 twiegt in Diele vun de L 31 af un führt över de Eemsbrügg nah Papenburg. Se is de nächste Straatenquerung vun de Eems südlich vun de Jann-Berghaus-Brügg un verbind Papenburg mit sien Industrie- un Hafenbedrieven mit de A 31.

Bahnhoff Weener mit Arriva-Toog

Weener hett en Bahnhoff an de Bahnstrecke Leer–Grunneng. Över Dag verkehren in Stünnentakt de Tüüg vun de Arriva tüschen Leer un Grunneng, de in Weener hollen. De Bahnstrecke is nich elektrifizeert un wurrd vun dieselgedreeven Tüüg befohren. Ansluss an den natschonalen InterCity-Feernverkehr besteiht in Leer mit Verbindungen ünner annern in Richt Bremen/Hannober un Mönster/Köln. En bahntechnisch Bowark vun Bedüüden is de Friesenbrügg, de längste düütsch Iesenbahnklappbrügg. Se wurrd bi Passagen vun de Krüüzfohrtscheep vun de eemsupwärts liggen Meyer Werft uthangt un nah dat Enn' vun de Passage wedder insett.

Neben de Bahnanbinnen bestahn överöörtlich Verkehrsverbinnen per Bus. De Bahn-Dochter Weser-Ems-Bus bedeent mehrere Liens, de Weener un dat Umland verbinnen: De Lien 620 führt vun Leer över Weener nah Bunn un wieder in dat nedderlannsch Bad Nieuweschans. De Lien 624 fang in Leer an un führt över Weener nah Kanalpolder an' Dollart. Vun Marienchor in de nördlich Nahbergemeend Jemgum ut fohrt de Buslien 631 nah Weener. Mit hör wurrn de nordwestlichen Oortsdeelen vun de Stadt anbunnen. De Buslien 632 verlöppt vun dat Stadtzentrum dör de südlichen Stadtdeelen nah Wymeer dicht bi de nedderlannsch Grenz. Mit de Buslien 641, de in Bunn anfangt, wurrd Weener mit Papenburg verbunnen. Wiels de Lien 620 (Leer-Nieuweschans) in' Stünnentakt verkehrt, sünd de anner Liens up de Bedürfnisse vun den Schoolverkehr utricht. Nachts vun Freedag up Saterdag un vun Saterdag up Sönndag verkehrt todem en Nachtbus nah Leer un torüch. Um dejenigen Stadtdeelen mit tietlich un/oder rüümlich inschränkt Busangebot antobinnen, wurr en Anroopbus-System inführt, dat maandags bit freedags van 7.30 bit 18 Ühr as ok saterdags un sönndags van 9 bit 18 Ühr parat steiht.

De nächstliggen Floogplatz liggt in Leer, de nächstliggen internatschonale Verkehrsflooghaben mit Linienfloogbedriev in Bremen. De noch dichter bi liggen Flooghaben Grunneng bütt todem internatschonale Charterflüüg in Urlaubsregionen an. De Haben vun Weener hett för den Warenumslag kien Bedüüden mehr. De deents as Freetiethaben un wurr um en Marina vergröttert.

Dör dat Gemeenderebeet vun Weener führen de Radfeernweeg Düörpm-Eems-Kanal-Route, en rund 350 km lang un quasi stiegensfree Radfeernweg de dat Ruhrrebeet mit de Noordseeküst verbind; de Noordseeküsten-Radweg stött up den Düörpm-Eems-Kanal un verlöppt denn gemeensam mit de Düörpm-Eems-Kanal-Route oder de Dollardroute bit Emden. De Noordseeküsten-Radweg (North Sea Cycle Route) is en internatschonaler Radweg dör söss Noordsee-Anrainerstaaten. De wurr 2001 as EuroVelo-Radweg Nr. 12 free geven. De düütsche Deel entspreckt de D-Route 1 un is rund 905 Kilometer lang.

Medien

In Weener is de Rheiderland-Zeitung to Huus, en eegenständig lütt Daagblatt, de in dat Rheiderland in en Uplaag vun etwa 5500 Exemplaren rutkummt. Wiederhen gifft dat en Butenstäe vun de Bezirksredaktschon Leer vun de Ostfriesen-Zeitung in de Stadt. De beid Daagblööt wurr dör de in Leer herutbrocht un an verscheeden Weekendaag kostenlos verdeelt Anzeigenblööt Der Wecker, Der Wecker am Mittwoch, Sonntags-Report un Neue Zeitung ergänzt. De Stadt ligt todem in dat Sennenrebeet vun den Börgerrundfunk-Senner Radio Ostfriesland, dat nächste Studio steiht in Leer.

Bildung

In Weener gifft dat fiev Grundschoolen in dat Stadtzentrum, in Holthusen, Stapelmoor, Stapelmoorerheid un in Möhlenwarf. Dorto kommt en Hööftschool (Phönixschule), de Karl-Bruns-Realschool un en School för Lernhülp. De nächstliggen Gymnasien sünd in Leer (Ubbo-Emmius-Gymnasium un Teletta-Groß-Gymnasium), de anstreevt Inrichten vun en gymnasiale Butenstäe in Weener keem nich tostannen. Fröhkindlich Optrecken wurrd in fiev städtisch Inrichtungen anboden: Kinnergoorns in Weener (Karnoort), Holthusen, Möhlenwarf un Stapelmoor as ok en Kinnerkrippe in' Karnoort. Dorto kummt en karklich Kinnergorrn vun de Baptisten in dat Stadtzentrum. In Weener is en Butenstäe vun de Volkshoochschool vun den Landkreis Leer ansässig. Dat Organeum in Weener is en Zentrum vun de organologischen Forschung un Lehre. De nächstliggen Fackhoochschool is de Hoochschool Emden/Leer, de nächstliggen Universitäten sünd in Ollnborg un över de Grenz in Grunneng.

Söhns un Döchter vun de Stadt

In Weener boren

Hermann Onko Aeikens

En Politiker un en emeriteert Karkenböverhööft hörrn to de bekanntst leven Weeneranern: Hermann Onko Aeikens (* 21. September 1951), is siet 2009 Minister för Landwertschap un Umwelt vun dat Land Sassen-Anholt. Jann Schmidt (* 24. Oktober 1948), weer bit 2013 Karkenpräsident vun de Evangelisch-reformeert Kark (Synode evangelisch-reformierter Kirchen in Bayern und Nordwestdeutschland). Wiedere in Weener boren Persönlichkeiten sünd:

• Ewald Dreesmann (1940–1986), düütsch Politiker (SPD), MdL
• Marie Hoppe (* 1986), düütsch Politikerin (Bündnis 90/Die Grönen), MdBB

Ünner de intüschen storven Söhns vun de Stadt is Anton Wübbena-Mecima (* 31. Oktober 1920 in St. Georgiwold bi Weener; † 6. Juli 2002 ebenda) to nömmen, fröher Landdagsafordneter vun de CDU in Hannober. Otto Buurman weer düütsch Dokter un Gesundheitspolitiker. De Künstlerin Erwine Esk wurr 1905 in Weener boren.

Mit Weener verbunnen

De Baptistenpastor August Friedrich Wilhelm Haese (* 23. September 1825 in Stettin; † 12. Dezember 1912 in Weener) hett in sien letzt Levensjohren in Weener wahnt. Hermann Conring (* 4. November 1894 in Auerk; † 9. Februar 1989 in Weener), Landraad vun den Kreis Leer un später Landdags- un Bundsdagsafordneter vun de CDU, in de Tiet vun den Natschonalsozialismus siet 1938 Liddmaat vun de NSDAP, hörrt to de bedüüdenst, aber ok umstreedens Oostfreesen in dat 20. Johrhunnert. He harr ut sien Moderssiet Verbinnen to oltinsitten Weeneraner Familien un hett dor ok sien Levensavend tobrocht.

De Musiker un Komponist Rafael Alfaro Kotte (* 19. September 1962 in Düörpm; † 16. September 2005 in Freiburg in' Breisgau), hett sien Jöögd in Weener verbrocht, as ok de Admiral, NATO-Befehlshebber (Flottenchef) un Ridderkrüüzdräger Karl Smidt, (* 30. August 1903 Neuenhaus; † 11. Januar 1984 in Flensborg), de ut en rheiderlännsch Pastorenfamilie stammte. Wiederhen sünd to nömmen:

• Heinrich Friedrich Wilhelm Perizonius (1802–1895), düütsch Theoloog
• Otto Luyken (1884–1953), düütsch Plantentüchter, Direkter.

Literatur

Mit de Geschichte vun Weener befaaten sück:

• Aeilt Risius: Weener (Ems) – Geschichte der Stadt im Rheiderland. Verlag H. Risius KG, Weener 1983, ISBN 3-88761-011-3.
• Aeilt Risius: Das Rheiderland. Beiträge zur Heimatkunde des Altkreises Weener. Schuster, Leer 1974, ISBN 3-7963-0049-9 (Nahdruck vun Kiel 1930).

Dorneben sünd folgen Warken, de sück mit Oostfreesland allgemeen befaaten, ok för de Historie un Beschrieven vun de Stadt insofern bedüütsam, as dat se eenzelt Aspekte beschrieven:

• Heinrich Schmidt: Politische Geschichte Ostfrieslands. Rautenberg, Leer 1975 (Ostfriesland im Schutze des Deiches, Bd. 5), ahn ISBN
• Wolfgang Schwarz: Die Urgeschichte in Ostfriesland. Verlag Schuster, Leer 1995, ISBN 3-7963-0323-4.
• Karl-Heinz Sindowski et al.: Geologie, Böden und Besiedlung Ostfrieslands (Ostfriesland im Schutze des Deiches, Bd. 1), Deichacht Krummhörn (Hrsg.), Sülvstverlag, Pewsum 1969, ahn ISBN.
• Menno Smid: Ostfriesische Kirchengeschichte. Sülvstverlag, Pewsum 1974 (Ostfriesland im Schutze des Deiches, Bd. 6), ahn ISBN.
• Harm Wiemann/Johannes Engelmann: Alte Wege und Straßen in Ostfriesland. Sülvstverlag, Pewsum 1974 (Ostfriesland im Schutze des Deiches, Bd. 8), ahn ISBN

Weblenken

Weener. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Websteed vun de Stadt Weener
• Heimatkundlicher Arbeitskreis för de Ortschapen Weenermoor, Möhlenwarf, Sankt Georgiwold un Beschotenweg

Enkeld Nahwiesen

Städer un Gemenen in’n Landkreis Leer

Börkum | Brinkem | Bunn | Detern | Filsem | Firrel | Hesel | Holtland | Jemmen | Leer | Moormerland | Neeikamperfehn | Noordmoor | Oosterfehn | Rhauderfehn | Steern | Uplengen | Weener | Westoverleden